با رحلت پیامبر اسلام که پیامبر خاتم نیز بوده‌اند مسلماً برای هدایت و زعامت مسلمین می‌باید افرادی باشند که عهده‌دار این مسئولیت بوده به کسانی که به نیابت پیامبر رهبریت عمومی دینی و دنیایی مسلمین را از سلاله پیامیر بر عهده دارند، امام می‌گویند.
امامت در لغت به معنای پیشوایی و رهبری است.
در اصل بحث نیاز به امام و معنی امامت اختلافی نیست.
ولی در چگونگی تعیین امام و خصوصیات آن بین فرقه‌های مختلف اختلاف نظرهایی وجود دارد و آنچه شیعه را از موافقت با خلافت انتخابی باز داشت ترس از پیامدهای ناگوار آن یعنی انحراف و فساد تدریجی در روش حکومت اسلامی بود از این رو شیعه معتقد است امامت امری انتصابی است و پیامبر مأمور است از طرف خدا امام را به مردم معرفی نماید، در واقع امام را خدا معین می‌فرماید به همانگونه که خدا پیامبر را بر می‌گزیند ولی اهل سنت امامت را انتخاب می‌پندارند و خدا و پیامبر را در این امر دخیل نمی‌دانند که این دیدگاه از نظر شیعه مردود است.
در واقع شیعه امامت را همان نبوت منهای وحی می‌داند و امامت را دارای ابعاد گسترده‌ای شامل مدیریت سیاسی جامعه و عهده‌داری مسئولیت هدایت و رهبری معنوی جامعه در جهت رشد و ارتقای انسانی می‌داند و همانگونه که در سفینه البحار این حدیث رضوی نقل شده است «ان الامامه زمام الدین و نظام المسلمین ان الامامه اس الاسلام النمامی و فرعه اسامی» امامت سررشته دین و نظام مسلمانان است.
امامت اساس و تنها بالنده اسلام و شاخه بلند آن است» شیعه بدین مسأله ایمان و اعتقاد راسخ دارد.
در سوره بقره آیه 124 خدواند کریم می‌فرمایند:
«به یادآر هنگامیکه پروردگار را ابراهیم، او را مورد آزمایش قرار داد و پس از تکمیل امتحان فرمود که ترا برای مردم امام قرار دادم» که در این آیه خداوند امامت را والاتر از نبوت قرار داده چرا که ابراهیم در ابتدا پیامبر بود و پس از انجام آزمایشات سخت و گذر از آنها به درجه امامت نیز رسیده و در این جایگاه است که لزوم باک و معصوم و خاص بودن امام مطرح و مشخص می‌شود چرا که غیر از این نمی‌تواند باشد.
از مهمترین اشارات و دلایل ارجحیت امامت انتصابی در نزد شیعه و از مدارک مستحکم آورده شده حدیث ثقلین است که از جانب رسول خدا نقل گشته است.
«اِنی تارِکُ فیکُمُ الثَقَلین: کتابَ الله و عترَتی» که خود بر اهمیت مسأله امامت و حساسیت آن بر اساس در ردیف قرآن قرار گرفتن آن می‌افزاید.
در پیرامون اهمیت مسأله امامت شهید آیت الله دستغیب در مباحث پیرامون تعیین و کتابی به همین نام تعیین به امامت و ولایت را از پایه‌های تعیین الهی که دومین پایه ایمان است می‌داند و می‌فرمایند: یکی از شعب تعیین که تحصیل آن بر هر مسلمانی واجب است یقین به امامت و وجوب تبعیت و محبت دوازده نور طیبه و دودمان طاهره اول آنان علی ابن ابیطالب و آخرشان حجه ابن الحسن (ع) واجب است بطوری تعیین شود که هرگز متزلزل نشود.» دلایل عقلی انتصابی بودن امامت همانطور که خداوند پیامبر انتخاب می‌کند می‌تواند امام را نیز تعیین و معرفی نماید.
انجام این کار لطف و عنایت الهی است و لطف، واجب علی الله است.
خواجه نصیر در کشف المراد می‌فرماید: امام لطف است پس نصب آن بر خداوند واجب است تا بدین وسیله غرض او حاصل شود.
غرض خداوند کمال و رشد معنوی انسانها است و وجود امام عامل اساسی این رشد و کمال است.
امامت در قرآن در مسأله امامت و اهمیت آن در قرآن پیش از این مسأله مطرح شد که خود از با اهمیت‌ترین دلایل است.
قرآن در آیه دیگری امامت را امری حقیقی و مستمر در نسل ابراهیم معرفی کرده: «وَجَعَلَها کَلَمه باقیه فی عَقبِهِ» (زخرف/ 28) البته گفته می‌شود که چرا اصل مسأله امامت در قرآن ذکر نشده است که در جواب می‌توان گفت که اولاً: همه مسائل اسلامی در قرآن ذکر نشده است و جزئیات مربوط به آن را مثلاً در مورد نماز پیامبر کامل فرموده‌اند.
ثانیاً: اگر مستقیماً جزئیات جزئیات امامت در قرآن بیان می‌شد، احتمال تعریف لفظی وجود داشت.
آیه ولایت: ولی و سرپرست شما تنها خدا و رسول او و کسانی هستند که ایمان آورند همان کسانی که در حال رکوع زکات دادند.
مائده آیه 55 آیه تطهیر: همانا خداوند اراده فرموده است که هر نوع آلودگی را از شما اهل البیت دور کند و شما را پاک گرداند چه پاک کردنی.
احزاب آیه 33 که به همین تعداد بسنده کرده و به دلایل دیگر و ادله دیگری می‌پردازیم.
امامت از دیدگاه روایات: همانطور که خداوند متعال در قرآن و خصوصاً آیه سوره نساء می‌فرماید که از رسول خدا اطاعت کنید که کلام و امر و نهی رسول هیچ چیز جزء کلام و خواست خدا نیست پس در نتیجه اگر ثابت شود که پیامبر در خصوص امامت مطلبی فرموده باشند تخلف از آن حرام و خلاف است.
و بعید است که پیامبر در مورد مسأله چون امامت ساکت بماند و اظهار نظر نفرماید.
1- حدیث ثقلین بدرستیکه من دو گوهر گرانبها در میان شما نهادم تا زمانی که به آن دو تمسک جوئید هرگز از من گرماه نخواهید شد.
.
2- حدیث سفینه همانا جزء این نیست که اهل بیت من در میان شما بمنزله کشتی نوح هستند کسی که بر او سوار شد نجات یافت و هر کسی دوری نمود، هلاک گردید.
3- حدیث یوم الانذار بدرستی که این (علی) برادر من و وصی من و خلیفه من در میان شماست.
4- حدیث امامت و خلافت علی (ع) پیامبر گرامی به علی (ع) گفتند: من شهر علم هستم و علی دروازه آن است.
وظایف امام: امام 3 وظیفه مهم دارد: اول: شناخت قرآن و درک عمیق حقیقت اسلام.
دوم: معرفی اسلام و قرآن بصورتی که از هیچ عاملی نهراسد و تحت تأثیر هیچ قدرتی قرار نگیرد.
سوم: زدودن و کنار زدن تحریفات دینی و شناساندن عوامل تحریف خصایص امام: امام را شرایطی است که از قرار زیر می‌باشند.
1) عصمت: در آیه تطهیر خداوند می‌فرمایند که ائمه را مطهر و معصوم قرار داده‌اند و در آیه امامت در سوره بقره آیه 124 می‌فرماید: امامت عهد الهی است و به ستمکاران نمی‌رسد پس باید کسی امام باشد که هیچ گناه و حتی ترک اولی هم نداشته باشد.
در ضمن اگر امام معصوم نباشد همان مشکلاتی که در عدم عصمت انبیاء مطرح است پیش می‌آید.
2- علم لدُنّی: علم بر دو گونه است یکی علمی که باید با درس خواند و مکتب رفتن و استاد داشتن بدست آورد که آنرا علم اکتسابی می‌گویند.
دیگری علمی است که خداوند به افراد افاضه می‌فرماید که با توجه به لیاقت و میزان استعداد دریافت و استحقاق آن به آنان عطا می‌گردد.
خداوند هر که را که بخواهد هر نعمتی عطا می‌فرماید، بر این اساس به ائمه اطهار همه صفات ارزنده عطا گردیده است برای اثبات این ادعا به دلایل زیر توجه می‌کنیم: 1- از نظر عقلی: امام کسی است که باید همه حقایق اسلامی را بشناسد و به دیگران معرفی کند.
لازمه این شناخت علم لدُنّی است.
2- از نظر نقل: و ما یعلم تأویله الا اللهُ و الراسِخونَ فی العِلم آل عمران آیه 7 و نمی داند تأویل آنرا مگر خدا و کسانیکه در علم ثابت و راسخ‌اند.
3- در وجود حلم و تقوی و .
امام باید بارزترین فرد موجود باشد.
زیرا تقدم مفضول بر فاضل قبیح است.
و زندگی ائمه اطهار نشانگر همین واقعیت است.
فضائل امامان: یکی از ابعاد برجسته شخصیت امام، مقام علمی اوست.
که وسیله‌ای برای هدایت است.
و نیز موجب جذب دلهای تشنه و فکرهای پژوهشگر و خود را کشف حقیقت برای بشر محصوب می‌شود.
علی علیه السلام در معرفی اهل بیت می‌فرماید: - مائیم درخت پر ثمر نبوت و مدنهای علم و سرچشمه‌های حکمت - اهل بیت بهار علم و مرگ جهل هستند.
- خاندان پیامبر آنهایند که دیدگاه و نظرشان از علمشان خبر می‌دهد.
- خاندان پیامبر جایگاه سر خدا و پناهگاه امر خدا و مخزن علم اویند.
- کجایند آنان که گمان برده‌اند که در علم راسخند، نه ما؟
اخلاق و عرفان تجلی آثار هدایت معنوی در زندگی ائمه (ع) که نشانگر مهمترین بعد شخصیت آنان می‌باشد.
در اشکال مختلفی قابل بررسی است.
مبانی اخلاق و عرفان در مکتب اهل بیت، همواره حافظ اعتدال منطقی بین زهد و مسئولیهای زندگی بوده و توان بین دنیا و آخرت و معادله پیچیده بعد مادی و معنوی زندگی بشری را الهام می‌بخشید.
در مکتب ائمه علم بدون تزکیه، ظلمت آفرین است.
بر این اساس حتی علم توحید و کشف رموز و اسرار، اگر همراه با تزکیه نباشد، خود ممکن است تبدیل به حجاب شود.
معارف و فقه و حدیث: هم اکنون مجموعه‌هایی چون بحارالانوار، وسائل الشیعه، مستدرک الوسایل و غیره که معارف و احکام و احادیث منقول از ائمه را در بر گرفته، در دسترس می‌باشد.
که جلوه‌ای از آثار فضیلتی و عرفانی اهل بیت می‌باشد.
تفسیر و علوم قرآنی: بنا به فرموده علی علیه اسلام: بالاترین آیات ستایش قرآن درباره آنان است.
گنجهای خدای رحانند، اگر لب به سخن بگشایند.
«شیعه» شیعه کسی است که تار و پود هستی او بستگی به عشق و محبت اهل بیت دارد، انفاسش ذکر است و تکلمش مدح، دریایی است آرام ولی در متن، بی‌قرار و طوفانی و هنگامی که طوفانی شود، تمام قدرتها را ساکت و مسدود می‌کند.
نمی‌گوید و نمی‌شنود جزء خوبی و در هنگام شنیدن اهانت به مولایش، دریایی مواج و خشمگین یا تندری عظیم و گردبادی خشن می‌شود.
صاحب هیچ چیز نیست و همه را از آن صاحب واقعی می‌داند.
نمی‌گرید برای هیچ کس چیزی جزء برای عاشورا، نمی اندیشید به چیزی، اما لحظه‌ای از فکر جلب رضایت مولایش غافل نمی‌شود.
ابهتی دارد که در کوه نیست و تواضعی که وصف کردنش مشکل، هنگامی که قدم بر می‌دارد کوه در برابرش قد خم می‌کند.
حسنش برترین حسنهاست و کافر کفر است و چندی است متواضع خشوعش خاشعین را سر افکند می‌کند.
غربتی دارد بی‌نهایت و علمی دارد بیکران و آتش عشقش همواره شعله ور و سوزان است.
رهرو همانست که معراج پیامبر را زینت بخشید.
همان که نه تنها امیرالمؤمنین است، امیر الممکنات است.
همانکه نامش اسم اعظم است و ذکر دائم عرشیان و فرشتگان.
لاهویتان به ذکر هو علی الاعلی مشغول «یا علی انت و شیَعَتُک همُ الفائِزون» «پیامبر اکرم» ای علی تو و شیعه تو رستگارانید.
منابع: 1- آنچه شریعتی به من آموخت.
ع.م.م 2- درسهایی از اصول عقاید (محمد اسدی گرمارودی) 3- ولاءتها و ولایتها استاد مرتضی مطهری 4- نهج البلاغه 5- معارف اسلامی انتشارات سمت 6- یقین شهید آیت‌الله دستغیب 7- نبوت محمد اسدی گرمارودی 8- تاریخ تحلیلی اسلام سید جعفر شهیدی سحرگه رهروی در سرزمینیهمی گفت این سعما با قدینیکه ای سوفی شراب آنگه شود صافکه در شیشه بماند اربعینی