در بخش سوم این کتاب، مقالات متعددی درباره «اعجاز علمی قرآن» در خصوص جنینشناسی وجود دارد که برخی در پی اثبات آن هستند و برخی در پی نفیاش!
ولی پرسشی همواره مطرح است: به چه دلیل در قرآن به این مطالب اشاره شده؟
و یا اینکه مطالب جنینشناسی قرآن استدلالات چه مباحثی هستند؟
به جز در سوره علق (2:96) که جزء اولین آیات نازل شده بر پیامبر است و تأکید دارد بر آفرینش انسان از علق؛ در سایر آیات (1) یا از نعمتهای فراوان باریتعالی سخن گفته میشود و (2) یا از آفرینش اولیه کسانی که به قیامت اعتقاد ندارند.
این آیات را به ترتیب سورههای قرآن میخوانیم.
در آوردن این آیات سعی شده که فقط به همان آیه خاص اکتفا نگردد بلکه – تا حد ممکن – آیات دیگر قبل و بعد آن که با هم هم موضوع هستند نیز آورده شود.
1- النحل 4:16: خلق السموات و الارض بالحق تعالی عما یشرکون* خلق الانسان من نطفه فاذا هو خصیم مبین* و الانعام خلقها لکم فیهادف و منافع و منها تاکلون* و لکم فیها جمال حین تریحون و حین تسرحون*
1- النحل 4:16: خلق السموات و الارض بالحق تعالی عما یشرکون* خلق الانسان من نطفه فاذا هو خصیم مبین* و الانعام خلقها لکم فیهادف و منافع و منها تاکلون* و لکم فیها جمال حین تریحون و حین تسرحون* «آسمانها و زمین را به حق آفرید و از آنچه شریکش قرار میدهند برتر است* انسان را از نطفه بیافرید و همو بود که به ناگاه آشکارا از در دشمنی درآمد* بدینگونه چهارپایان را برای انتفاع شما آفرید و در آن حرارت و منافعی است و از گوشتشان میخورید در آمد و شد صبح و شام آنها برایتان زینت است* 2- الکهف 37:18: واضرب لهم مثلاً رجلین جعلنا لاحد هما جنّتین من اعناب و حففنا هما بنخل و جعلنا بینهم زرعاً * کلتا الجنّتین اتتا کلها و لم تظلم منه شیئاً و فجرنا خلا لهما نهراً * و کان له ثمر فقال لصاحبه و هو یحاوره انا اکثر منک مالاً و اعزّ نفراً* و دخل جنته و هو ظالم لنفسه قال ما اظن ان تبید هذه ابداً* و ما اظن السِاعه قائمه و لئن رددت الی ربی لاجدن خیراً منها منقلباً* قال له صاحبه و هو یحاوره اکفرت بالّذی خلقک من تراب ثم من نطفه ثم سویک رجلاً* لکنا هو الله ربی و لا اشرک بربی احدا* برای آنها مثل آن دو مرد را بیان کن که به یکی از آنها دو باغ انگور دادیم و اطراف آن را با درختان خرما پوشاندیم و میان دو باغ را کشتزاری قرار دادیم* هر دو باغ به ثمر نشسته بودند و کم و کاستی در میان نبود و میان آن دو نهر بزرگی روان کردیم* صاحب باغ که دارایی بسیار داشت با دوستش به گفتگو پرداخت و گفت: «من از لحاظ ثروت بر تو برتری دارم و نفراتم نیرومندترند* آن به خود ستم کرده به باغش گام نهاد و گفت: «گمان نمیکنم هرگز این باغ نابود شود.
و باور نمیکنم قیامتی در کار باشد، اگر هم به سوی پروردگارم باز گردم، جایگاهی بهتر از اینجا خواهم یافت.» * در آن حال دوستش که با او گفتگو میکرد، گفت: «آیا بر آن کس که تو را از خاک و پس آنگاه از نطفه آفرید و بعد از آن به صورت مرد کاملی درآورد کافر شدی؟»* بلکه خدای یگانه پروردگار من است و هیچ کس را شریک او قرار نمیدهم* 3- الحج 5:22: یا ایها النّاس اتّقوا ربکم ان زلزله السِاعه شیئ عظیم* یوم ترونها تذهل کلّ مرضعه عمِا ارضعت و تضع کلّ ذات حمل حملها و تری النّاس سکاری و ماهم بسکاری و لکن عذاب الله شدید* و من الناس من یجادل فی الله بغیر علم و یتبع کل شیطان مرید* کتب علیه انه من تولاه فاّنه یضلّه و یهدیه الی عذاب السعیر* یا ایها النّاس ان کنتم فی ریب من البعث فانا خلقناکم من تراب ثم من نطفه ثم من علقه ثم من مضغه مخلّقه و غیر مخلّقه لنبین لکم و نقر فی الارحام ما نشآء الی اجل مسمی ثم نخرجکم طفلاً ثم لتبلغوآ اشدِکم و منکم من یتوفّی و منکم من یردّ الی ارذل العمر لکیلا یعلم من بعد علم شیئاً و تری الارض هامده فاذآ انزلنا علیها الماء اهتّزت و ربت و انبتت من کل زوج بهیج* ذلک بانّ الله هو الحق و انّه یحیی الموتی و انه علی کل شیء قدیر* و انّ الساعه اتیه لاریب فیها و انّ الله یبعث من فی القبور.
«ای مردم از پروردگارتان بترسید که زلزله قیامت هنگامه بزرگی است* روزی که آن را ببینید مادران شیرده، کودکان شیرخوارشان را از یاد خواهند برد و زنان باردار بار خود را بر زمین گذارند و مردم را مست خواهی دید، حال آن که مست نیستند، ولی عذاب خدا شدید است* گروهی از مردم ناآگاه درباره خدا به مجادله برمیخیزند و از شیطانهای سرکش پیروی میکنند* بر شیطان مقرر شد که هرکس با او دوستی کند به گمراهیش افکند و بر آتش سوزان رهنمونش شود* ای مردم اگر از برانگیخته شدن شک دارید بدانید که ما شما را از خاک آفریدیم.
پس آنگاه از نطفه و خون بسته و مضغه شکل یافته و شکل نایافته، تا (قدرت خود را) بر شما آشکار کنیم، و جنینهایی را که بخواهیم تا زمانی معین در رحم مادران نگه میداریم، آنگاه شما را به صورت طفلی برون آوریم تا به حد رشد و بلوغ برسید، در این میان بعضی از شما میمیرند و بعضی آنقدر عمر میکنند که به اوج فرتوتی و پیری میرسند آنچنان که چیزی از آموختههای خود را به خاطر نخواهند داشت.
زمین را خشک و مرده میبینی اما زمانی که باران را بر آن بفرستیم به حرکت میآید و رشد میکند و انواع گیاهان زیبا را برویاند.* این به خاطر آن است که بدانید خدا حق است و مردگان را زنده میکند و بر هر چیز تواناست.* و به راستی در رستاخیز شکی نیست و خداوند تمام کسانی را که در قبرها آرمیدهاند زنده میکند.
4- المومنون 14:23-13: اولئک هم الوارثون* الذین یرثون الفردوس هم فیها خالدون* و لقد خلقنا الانسان من سلاله من طین* ثم جعلناه نطفه فی قرار مکین* ثم خلقنا النطفه علقه فخلقنا العلقه مضغه فخلقنا المضغه عظاماً فکسونا العظام لحماً ثم انشاناه خلقاً المضغه عظاماً فکسونا العظام لحماً ثم انشاناه خلقاً اخر فتبارک الله احسن الخاقین* ثم انکم بعد ذلک لمیتون* ثم انکم یوم القیمإ تبعثون.
«آنان همان وارثانند*که بهشت را به ارث برند و در آن جاودان باشند* ما انسان را از گل خالص آفریدیم* و او را به صورت نطفهای در قرارگاهی استوار کردیم* پس نطفه را به علقه تبدیل کردیم و بعد علقه را به مضغه، آنگاه مضغه را استخوانها گردانیدیم، سپس بر استخوانها پرده گوشت کشیدیم و با آفرینشی دیگر به آن موجودیت بخشیدیم، پاک و بزرگوار خدایی که نیکوترین آفرینندگان است* به طور یقین بعد از این خواهید مرد* و روز قیامت باز برانگیخته میشوید.» 5- فاطر 11:35: ما یفتح الله للّناس من رحمه فلا ممسک لها و ما یمسک فلا مرسل له من بعده و هوالعزیز الحکیم* یا ایـّها الناس اذکروا نعمت الله علیکم هل من خالق غیر الله یرزقکم من السِماء و الارض لا اله الا هو فانّی تؤفکون.
«گشایش رحمت خدا را بر مردم کس نتواند مانع شود و در برابر خودداری کردنش کس را قدرت گشایش نباشد و او نیرومند فرزانه است.
* ای مردم!
نعمتی را که خدا بر شما ارزانی داشته است به یاد آورید، مگر جز خدا آفریننده دیگری وجود دارد که از آسمان و زمین شما را روزی بدهد؟
هیچ معبودی جز او نیست، پس چرا سرگشتهاید؟» من کان یرید العزه فلله العزّه جمیعاً الیه یصعد الکلم الطیب و العمل الصالح یرفعه و الّذین یمکرون السیئات لهم عذاب شدید و مکر اولئک هو یبور* والله خلقکم من تراب ثم من نطفه ثم جعلکم ازواجاً و ما تحمل من انثی و لاتضع الا بعلمه و ما یعمِر من معمِر ولا ینقص من عمره الاّ فی کتاب انّ ذلک علی الله یسیر* و مایستوی البحران هذا عذب فرات سآئغ شرابه و هذا ملح اجاج و من کلّ تاکلون لحماً طریاً و تستخرجون حلیه تلبسونها و تری الفلک فیه مواخر لتبتغوا من فضله و لعلّکم تشکرون* یولج اللّیل فی النهار و یولج النّهار فی الیل و سخّر الشّمس و القمر کل یجری لاجل مسمِی ذلکم والله ربکم له الملک و الّذین تدعون من دونه مایملکون من قطمیر* ان تدعوهم لایسمعوا دعآءکم ولو سمعوا ماستجابوا لکم و یوم القیمه یکفرون بشرککم و لاینبئک مثل خبیر* یآ ایهاالناس انتم الفقرآء الی الله و الله هو الغنی الحمید.
«آن که خواهان عزت باشد (بداند که) تمامی عزت از آن خداست.
سخن خوش و پاک به سوی او بالا میرود و کردار نیک آن را بالا میبرد و نیرنگبازان را عذاب سختی است و مکرشان نیز نابود میشود* خداوند شما را ابتدا از خاک و سپس از نطفه آفرید.
آنگاه جفتهای یکدیگر قرارتان داد و هیچ مادهای باردار نمیشود و نمیزاید مگر به علم او، و عمر سالخوردهای دراز نمیشود و از عمر کسی کاهش نمییابد مگر آن که در کتابی نوشته شده باشد و چنین کارهایی بر خدا آسان است* آن دو دریا یکسان نیست: یکی آبش شیرین و خوشگوار و آن یکی شور و تلخ است و از هر دو گوشت تازه میخورید و از آنها پیرایهها بیرون میآورید که میپوشید و کشتی را در آن میبینید که در طلب روزی آب را میشکافد و پیش میرود، تا سپاسگزار باشید* شب را به روز و روز را به شب داخل کند و خورشید و ماه را آرام کرد که هر یک تا زمانی معین در حرکتند، این است خدایی که پروردگار شماست، فرمانروایی از آن اوست و جز او چیزهایی را که میخوانید مالک پوست نازک هسته خرمایی هم نیستند* اگر آنها را بخوانید صدایتان را نمیشنوند و اگر بشنوند به شما پاسخ نمیگویند و در روز قیامت شرک شما را انکار میکنند و هیچ کس همچون خدای آگاه خبردارت نمیکند* ای مردم!
همه نیازمند خدا هستید، تنها خدا بینیاز ستوده است.» 6- یس 77:36: فلایحزنک قولهم انا نعلم ما یسرون و مایعلنون* اولم یرالانسان انا خلقناه من نطفه فاذا هو خصیم مبین* و ضرب لنا مثلاً و نسی خلقه قال من یحیی العظام و هی رمیم* قل یحییها الذی انشاهآ اوّل مره و هو بکلّ خلق علیم* الـّذی جعل لکم من الشـّجر الاخضر ناراً فاذا انتم منه توقدون* اولیس الذی خلق السِموات والارض بقادر علی ان یخلق مثلهم بلی و هو الخلاق العلیم* انـّما امره اذآ اراد شیئاً ان یقول له کن فیکون.
«بنابراین گفتار انها اندوهگینت نکند، ما آنچه را نهان یا آشکار میدارند میدانیم.* آیا آدمی نمیداند که او را از نطفه آفریدهایم که اکنون دشمنی آشکار است،* در حالی که آفرینش خود را از یاد برده است برای ما مثلمیزند و میگوید: «چه کسی این استخوانهای پوسیده را زنده میکند؟»* بگو: «همان کسی که در آغاز آن را آفرید زندهاش میکند و او بر هر آفرینشی داناست.* همان کسی که از درخت سبز برایتان آتش پدید آورد و شما از آن آتش میافروزید.»* آیا کسی که آسمانها و زمین را آفریده است نمیتواند مانند آنها را بیافریند؟
چرا!
زیرا که او آفرینندهای داناست.* چون بخواهد چیزی را بیافریندفرمانی که میدهد این است که میگوید «موجود شو» و (بیدرنگ) موجود میشود.» 7- المومن 67:40: قل انّی نهیت ان اعبد الّذین تدعون من دون الله لما جاءنی البینات من ربی و امرت ان اسلم لرب العالمین* هوالـّذی خلقکم من تراب ثم من نطفه ثم من علقه ثم یخرجکم طفلاً ثم لتبلغوآ اشدِکم ثم لتکونوا شیوخاً و منکم من یتوفّی من قبل و لتبلغوا اجلاً مسمِی و لعلکم تعقلون* هوالـّذی یحیی و یمیت فاذا قضی امراً فانّما یقول له کن فیکون* الم تر الی الـّذین یجادلون فی آیات الله انّی یصرفون* الذین کذّبوا بالکتاب و بمآ ارسلنا به رسلنا به رسلنا فسوف یعلمون* اذا لاغلال فی اعناقهم و السلاسل یسحبون* فی الحمیم ثم فی النـّار یسجرون.
«بگو: «من نهی شدهام از این که چیزهایی را پرستش کنم که شما غیر از خدا میخوانید، زیرا دلایل روشنی از جانب پروردگارم برای من آمده است و مأمورم در برابر پروردگار عالمیان تسلیم باشم.* اوست که شما را از خاک آفرید، سپس از نطفه، آنگاه از علقه و بعد از آن به صورت طفلی شما را بیرون میفرستد تا به کمال نیرو برسید و پس از آن پیر شوید و برخی از شما پیش از رسیدن به پیری میمیرید، و بعضی به آن اجل معین میرسید، و شاید بیندیشید.* اوست که زنده میکند و میمیراند و چون کاری را اراده کند میگوید: «موجود شو، (بیدرنگ) موجود میشود.* آیا ندیدی آنهایی که در آیات ما مجادله میکنند چگونه منحرف میشوند؟* آنان که کتاب و آنچه را که به رسولان خودمان فرستادیم تکذیب کردند، به زودی خواهند فهمید.* آنگاه که باغها و زنجیرها به گردن در آب جوشان کشیده شوند و بعد به آتش افروخته درآیند.» 8- النجم 66:53: و انّ الی ربـّک المنتهی* و انـّه هو اضحک و ابکی* و انـّه هو امات و احیا* و انـّه خلق الزّوجین الذّکر و الانثی* من نطفه اذا تمنی* و انّ علیه النّشاه الاخری* و انـّه هو اغنی و اقنی.
«و به طور یقین همه امور به پروردگارت باز میگردد،* اوست که میخنداند و میگریاند* و اوست که میمیراند و زنده میکند * و اوست که جفتهای نر و ماده را از نطفه ریخته شده میآفریند،* و بر خداست که با ردیگر زنده کند* و اوست که بینیاز کند و روزی دهد.» 9- القیامه 37:75: ایحسب الانسان یترک سدی* الم یک نطفه من منـّی یمنی* ثم کان علقه فخلق فسوی* فجعل منه الزّوجین الذّکر و الانثی* الیس ذلک بقادر علی ان یحیی الموتی.
«آیا انسان گمان میکند به خود رها میشود؟* آیا نطفهای از منی نبود که در رحم ریخته شد* و بعد به صورت علقه درآمد و آفرید و موزونش ساخت* و او را از دو صنف نر و ماده قرار داد؟* آیا چنین کسی قادر نیست مردگان را زنده کند؟» 10- الدهر 2:76: انّا خلقنا الانسان من نطفه امشاج نبتلیه فجعلناه سمیعاً بصیراً* انّا هدیناه السِبیل امِا شاکراً و امِا کفوراً* انـّا اعتدنا للکافرین سلاسلا و اغلالاً و سعیراً* انّ الابرار یشربون من کاس کان مزاجها کافوراً.
«انسان را از اختلاط نطفه آفریدیم تا او را بیازماییم و شنوا و بینایش کردیم.
* راه را به او نشان دادیم، خواه شاکر باشد خواه ناسپاس.
* ما برای کافران غل و زنجیر و آتش سوزان مهیا کردهایم،* نیکوکاران از جامی آمیخته به کافور مینوشند.» 11- عبس 1:80: عبس و تولّی* ان جآءه الاعمی* وما یدریک لعلـّه یزّکی* … قتل الانسان مآ اکفره* من ایّ شیء خلقه* من نطفه خلقه فقدِره* ثم السـّبیل یسـّره.
«چهره درهم کشید و روی برتافت.
* از این که نابینایی به سراغش آمده بود* تو چه میدانی، شاید پارسایی باشد.
* … مرگ بر این انسان، چقدر ناسپاس است؟* از چه چیز آفریدش؟* از نطفهای او را خلق کرد و موزون ساخت* و بعد راه را برایش هموار کرد.» 12- علق 2:96: اقرا باسم ربـّک الذّی خلق* خلق الانسان من علق* اقرا و ربـّک الاکرم* الـّذی علـّم بالقلم* علـّم الانسان ما لم یعلم.
«قران را به نام پروردگارت – که هستی را آفرید - بخوان* همو که انسان را از علق آفرید* بخوان که پروردگارت از همه ارجمندتر است* همو که با قلم تعلیم داد* و آنچه را که انسان نمیدانست به او آموخت.»