مقدمه:
در سالی که مزین به نام مقدس رسول اعظم(ص) است، بررسی اسماء و صفات آن نبی خاتم، با نگاه قرآنی، راهی به سوی شناخت بیشتر آن حضرت می باشد.
در کتابهای مختلف که درباره پیامبر(ص) به جا مانده 300 اسم، لقب و صفات برای آن حضرت، ذکر شده است.
نامهایی که برای پیامبراسلام(ص) در قرآن ذکر شده، از نگاه برخی تا چهل اسم قید شده و برای هر یک، شاهدی از آیات قرآن ذکر شده است.
مطلب حاضر به بررسی برخی از اسامی متبرک آن حضرت خواهد پرداخت:
1و 2- محمد و احمد
مشهورترین نام پیامبر، «محمد»(ص) است.
لقب مشهور ایشان، مصطفی و خاتم النبیین، و اولین کنیه مشهورش «ابوالقاسم» است.
زیرا قاسم فرزند اول حضرت بود.
اسم شریف «محمد» در سوره های آل عمران (آیه 144)، احزاب (آیه 40)، محمد (آیه 2) و فتح بارها آمده است.
نام احمد، فقط یک بار در قرآن، در سوره مبارکه صف/ 6 ذکر شده است.
در تفسیر مجمع البیان آمده است که خداوند، نام محمد و احمد که از اسامی مقدس خود برگرفته است، برای او برگزید.
(1) در تفسیر نمونه، عنوان شده است که نام «محمد» را عبدالمطلب، جد پیامبر، برای ایشان انتخاب نموده و نام «احمد» را آمنه، مادر پیامبر، برای او، انتخاب کرد.
همچنین ابوطالب، عموی پیامبر، نیز از پیامبر(ص) با نام «محمد و احمد» یاد کرده است.
در حدیث معراج نیز خداوند یک بار با «یا محمد» و چندین بار، با «یا احمد» رسولش را مورد خطاب قرار داده است.
(2)
خبرگزاری فارس: در کتابهای مختلف که درباره پیامبر(ص) به جا مانده 300 اسم، لقب و صفات برای آن حضرت، ذکر شده است.
مقدمه: در سالی که مزین به نام مقدس رسول اعظم(ص) است، بررسی اسماء و صفات آن نبی خاتم، با نگاه قرآنی، راهی به سوی شناخت بیشتر آن حضرت می باشد.
مطلب حاضر به بررسی برخی از اسامی متبرک آن حضرت خواهد پرداخت: 1و 2- محمد و احمد مشهورترین نام پیامبر، «محمد»(ص) است.
لقب مشهور ایشان، مصطفی و خاتم النبیین، و اولین کنیه مشهورش «ابوالقاسم» است.
اسم شریف «محمد» در سوره های آل عمران (آیه 144)، احزاب (آیه 40)، محمد (آیه 2) و فتح بارها آمده است.
(1) در تفسیر نمونه، عنوان شده است که نام «محمد» را عبدالمطلب، جد پیامبر، برای ایشان انتخاب نموده و نام «احمد» را آمنه، مادر پیامبر، برای او، انتخاب کرد.
همچنین ابوطالب، عموی پیامبر، نیز از پیامبر(ص) با نام «محمد و احمد» یاد کرده است.
در حدیث معراج نیز خداوند یک بار با «یا محمد» و چندین بار، با «یا احمد» رسولش را مورد خطاب قرار داده است.
(2) * معنای «محمد و احمد» «محمد» از ریشه «حمد» به معنای ستوده و ستایش شده است.
«احمد» یعنی کسی که بیشترین حمد الهی را در بین جمیع مخلوقات دارد.
«محمد» نام زمینی پیامبر(ص) و «احمد» نام آسمانی آن حضرت می باشد.
در روایتی آمده است که برخی از یهودیان از آن حضرت پرسیدند.
چرا شما به این دو نام، نامگذاری شده اید؟
حضرت فرمودند: «همانا من در زمین ستایش شده و در آسمان ستایش شده تر، هستم».
(3) یعنی در آسمان، بیشتر از زمین، مورد ستایش اهل آسمان قرار گرفته ام.
با تأسی به همین معانی است که دوستداران آن حضرت، نام آن بزرگوار را برای خود بر می گزینند.
همچنین امام رضا(ع) از پیامبر(ص) روایت کرده است: «هرگاه نام فرزند خود را محمد نهادید، او را گرامی دارید.» 3 و 4- نبی و رسول واژه رسول و نبی و مشتقات آن دو، در آیات بسیاری تکرار شده و در بیشتر این موارد برای پیامبر(ص) به کار رفته اند.
«نبی» کسی است که بر او وحی نازل می شود و حامل خبری از غیب است.
پیام الهی را بیان می کند؛ هر چند مأمور به دعوت و تبلیغ علنی نیست.
«رسول» کسی است که علاوه بر مقام نبوت، مأمور به دعوت و تبلیغ به سوی آیین الهی است.
رسالت، مقامی بالاتر از نبوت است.
«نبی» کسی است که در خواب می بیند، او وحی الهی را از این طریق دریافت می کند و صدای (فرشته) را می شنود، ولی فرشته وحی را نمی بیند.
ولی «رسول» کسی است که هم صدا را می شنود و هم فرشته وحی را می بیند و در خواب و بیداری با وحی در ارتباط است.
(7) با توجه به معنای لغوی این دو، روشن می شود که بین آنها، در مفهوم، اشتراکی نیست.
نبوت چه به معنای «رفعت» و چه به معنای «باخبر بودن» باشد، به مفهوم رسالت نیست.
هر چند لازمه رسالت، که داشتن پیامی از طرف خداوند است، این است که رسول از آن پیام، با خبر باشد.
لذا مفهوم نبوت اعم از رسالت است.
از نظر مصداق نیز با توجه به آیات و روایات، بین نبوت و رسالت، نسبت عموم و خصوص مطلق است.
(8) در میان انبیا، رسول کسی است که دارای رسالت خاصی باشد، گاه پیامبران به طور کلی به پرستش و اطاعت خدا و پیمودن راه حق که همان راه بندگی خداوند است، دعوت می کنند، ولی گاه پیام خاصی را از سوی خداوند، برای امت خویش به ارمغان می آورند.
بنابراین، به کسی که پیام مخصوصی از طرف خداوند دارد، رسول می گویند و از آن جهت که به طور کلی، مردم را به راه حق فرا می خواند، او را «نبی» می نامند.
(9) از جمله نکاتی که می تواند دلیلی بر عظمت پیامبر(ص) باشد، این است که خداوند او را با نام خطاب نکرده است، ولی انبیای دیگر را به اسم آنان، مورد خطاب قرار داده است.
مانند: «یا موسی، یا داود و...» ولی درباره حضرت محمد(ص) می فرماید: «یا ایها النبی»، «یا ایها الرسول»؛ زیرا مقام رسول اعظم(ص) بالاترین مقامها است.
لذا این گونه با عظمت، مورد خطاب الهی قرار می گیرد.
(10) 5- عبد این صفت، در سوره های متعددی از قرآن کریم، آمده است.
از جمله: انفال (آیه 41)، اسراء (آیه 1)، کهف (آیه 1)، فرقان (آیه 1) و...
قرآن در ستایش انبیا، بعد از کلمه «عبد» و یا قبل از آن، نام خاص انبیا را می برد؛ مانند: «عبدنا ایوب» و...
ولی درباره پیامبرخاتم(ص)، این کلمه همواره به صورت مطلق و بدون ذکر نام، یا قرینه دیگری، به کار رفته است.
در قرآن کریم، در هیچ موردی: کلمه «عبد» بدون اسم یا قید ذکر نشده است، جز در مورد پیامبرخاتم(ص).
این شیوه بیان، نشانگر عبد مطلق بودن پیامبر(ص) است.
(11) عبد و بنده الهی بودن، از ارزشهای والای انسانی است؛ بلکه والاترین ارزش انسانی است.
بندگی خداوند، زمینه ساز دریافت کمالات معنوی است.
عبودیت، مقدمه پرواز و عروج است و بدون خروج از صفات رذیله و کسب صفات فضیلت، امکان ندارد.
لذا کمال عبودیت، که به مفهوم کمال رهایی از غیر خداست، از مختصات پیامبر(ص) است.
6- خاتم النبیین این نام که در سوره احزاب (آیه 40) آمده، از ریشه «ختم» به معنی «پایان» گرفته شده است.
«خاتم» چیزی است که با آن پای نامه ها، اسناد و دفاتر را مهر می زدند.
از آنجا که مهر زدن در خاتمه و پایان، قرار می گیرد، نام خاتم بر وسیله مهر زدن، گذارده شده است.
اگر یکی از معانی خاتم، نگین انگشتر است، به خاطر این است که نقش مهرها را روی انگشترها نیز می کندند و به وسیله آنها، نامه ها و رسایل را مهر می زدند و یا به خاطر آن است که کار گذاشتن نگین انگشتر، آخرین عملی است که در ساختن انگشتر انجام می گیرد و لذا این اشکال شبهه افکنان که پیامبر(ص) چون نگین انگشتری در میان انبیا است، نه پایان بخش آنان، وارد نیست.
(13) در کتاب «التحقیق» آمده است: ختم یعنی کامل شدن چیزی و به آخر و انتها رسیدن.
نکته جالب این که در قرآن مجید، ماده ختم و مشتقات آن، در هفت مورد دیگر به کار رفته است و بدون استثنا، به معنی پایان دادن به چیزی و یا مهری که در پایان می زنند، آمده است و این خود دلالت دارد که آیه مورد بحث نیز، مفهومی جز این ندارد که پیامبرخاتم(ص) پایان بخش سلسله انبیا است و مهری است که در پایان دفتر رسالت، خورده است.
مانند: الیوم نختم علی افواههم و...؛ امروز (روز قیامت) مهر بر دهانشان می نهیم و دستهای آنها با ما سخن می گویند.
(14) و ختم ا...
علی قلوبهم و علی سمعهم و...؛ خداوند بر دل ها و گوشهای آنها (منافقان) مهر نهاده و بر چشمهای آنها پرده ای است.(15) در همین خصوص جابر از پیامبر(ص)، روایت می کند: حضرت فرمودند: «مثل من در میان پیامبران، همانند مردی فرزانه است که ساختمان پرشکوهی را می سازد و آن را کامل و جالب می آراید و تنها جای یک خشت طلایی و گران بها را خالی می گذارد، روشن است که هر کسی به آن بنای پرشکوه و تماشایی وارد می گردد، می گوید: راستی چه کاخ پرشکوهی است، جز اینکه جای یک خشت طلایی خالی است.
آن گاه پیامبر گرامی(ص) فرمود: و من جایگاه آن خشت سرنوشت ساز و آخرین هستم و با آمدن من، برای رساندن آخرین و جاودانه ترین پیام الهی حلقه رسالت و پیامبری تکمیل شد و رسالت پایان یافت.» (16) در این میان ممکن است این اشکال پیدا شود که قرآن می گوید: «پیامبر خاتم، پایان دهنده انبیا است، و نه پایان دهنده رسولان، لذا ممکن است سلسله انبیا با ظهور ایشان پایان یابد، ولی سلسله رسولان، پایان نیابد.
جواب آن است که با توجه به اینکه هر رسولی، نبی نیز هست، بنابراین اگر کسی خاتم انبیا باشد به طریق اولی، خاتم رسولان نیز هست.» (17) 7- طه این وصف در سوره طه (آیه 1) آمده است.
از امام صادق(ع) روایت شده است که «طه از اسامی پیامبر(ص) است و معنی آن، «یا طالب الحق، الهادی الیه» است؛ «یعنی ای کسی که طالب حقی و هدایت کننده به سوی آنی» (18) در دعای ندبه، نیز این موضوع ذکر شده است، «یابن طه و المحکمات»؛ ای زاده طه و محکمات.» روایات فراوانی در شأن نزول نخستین آیات سوره طه آمده است که از مجموع آنها، استفاده می شود که پیامبراعظم(ص) بعد از نزول وحی و آیات قرآنی، بسیار به عبادت و نیایش می پرداختند، بخصوص ایستاده به عبادت و راز و نیاز مشغول می شدند و آنقدر عبادت می کردند که پاهای ایشان، متورم می شد.
آیات نخستین این سوره، نازل شد و به ایشان دستور داد که این همه رنج و سختی و ناراحتی را بر خود تحمیل نکن: «طه؛ ای پیامبر، ما قرآن را بر تو نازل نکردیم که به زحمت افتی.»(19) 8- یس این اسم در اولین آیه سوره یس آمده است.
از امام صادق(ع) نقل شده است که «یس»، اسمی از اسمای پیامبرخاتم(ص) است و دلیل آن این است که خداوند بعد از آن می فرماید: «تو از مرسلین و بر صراط مستقیم هستی.» (20) درباره این اسم گفته اند که مخفف «یا سید المرسلین» و یا «یا سامع الوحی» بوده است؛ یعنی «ای سرور و آقای پیامبران و ای شنونده وحی».
(21) در دعای ندبه خطاب به امام عصر(عج) عرض می کنیم: «یابن یس و الذاریات»؛ یعنی ای فرزند یس، یعنی ای زاده پیامبر.
علاوه بر این در تفسیر صافی و مجمع البیان از امام صادق(ع) و امام باقر(ع) روایت شده است که حضرت رسول(ص)، دوازده اسم دارد که پنج اسم آن در قرآن آمده است: محمد، احمد، عبدا...، یس.
(22) همچنین امام باقر(ع) می فرمایند: اسم رسول خدا در صحف ابراهیم «ماحی»، در تورات «حاد»، در انجیل «احمد» و در قرآن «محمد» است.
(23) پی نوشتها: 1- مجمع البیان، طبرسی، ج 3، ص 528 2- تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج 27، ص 78 3- تفسیر نور، قرائتی، ج 10، ص 617 4- وسایل الشیعه، ج 21، ص 393 5- مستدرک الوسایل، ج 15، ج 1 6- مجمع البیان، ص 524 7- وحی و نبوت در قرآن، جوادی آملی، ج 3، ص 70 8- راه و راهنماشناسی، ج 5، ص 15- 16 9- همان، ص 16 10- سیره رسول اکرم در قرآن، جوادی آملی، ص 26 11- تفسیر تسنیم، ج 2، ص 219 12- همان، ص 241 13- پیام قرآن، مکارم شیرازی، ج 18، ص 205 14- یس، آیه 65 15- بقره، آیه 7 16- تفسیر نورالثقلین، ج 6، ص 59 17- پیام قرآن، همان، ج 8، ص 407 18- سیمای شخصیتی پیامبر در قرآن، ص 27 19- تفسیر نمونه، ج 13، ص 156 20- تفسیر نورالثقلین، ج 6، ص 163 21- سیمای شخصیتی پیامبر در قرآن، ص 28 22- تفسیر نورالثقلین، ج 7، ص 353 23- سیمای شخصیتی پیامبر در قرآن، ص 23