دانلود مقاله تحریم استعمال توتون

موضوع این مطلب تاریخی تحریِم استعمال توتون و نتباکو در سال 1309 هجری قمری توسط میرزای شیرازی است که مصادف با حکومت ناصر الدین شاه قاجار است.

از نظر من تاریخ مثل یک فیلم است و یک فیلم هنگامی جذاب تر میشود که شخصیت اصلی آن داستان یا حداقل شخصیت های برجسته ی آن داستان همان اول فیلم به بیننده یا شنونده شناسانده شود.

ومن هم برای اینکه این فیلم تاریخی جذاب تر باشد سهل الفهم تر باشد اشار های اجمالی به شخصیت دو نقش برجسته این فیلم یعنی میرزای شیرازی و ناصر الدین شاه قاجار داریم .

سید محمد حسن حسینی مشهور به « میرزای شیرازی »

در پانزدهم جمادی الأول سال ۱٢۳۰ هجری قمری در خاندان مشهور و برجسته ای که همگی از دانشمندان دینی بودن چشم به جهان گشود.

میرزا محمد حسن در چهار سالگی پای به مکتب نهاد و به تعلیم فارسی پرداخت و پس از فراغت از درسهای اولیه در شش سالگی وارد حوزه علمیه شد و به فراگیری علم و دانش پرداخت.

و در 8 سالگی مقدمات را به پایان رسانید.در سن 12 سالگی زیر نظر استاد شیخ محمد تقی بزرگترین مدرس شرح و لمعه این درس را شروع و در سن 15 سالگی به تدریس این درس پرداخت.

در سن 18 سالگی برای فراگیری درس خارج و فقه و اصول به اصفهان وارد شد.

حوزه علمیه اصفهان در آن روزگار از پر رونق ترین حوزه های علمیه جهان تشیع بود و از نظر علمی با مهمترین حوزه علمیه شیعه یعنی نجف برابری می نمود.

میرزا با ورود به اصفهان در مدرسه صدر مستقر شد و آیت الله شیخ محمد تقی اصفهانی، صاحب کتاب مشهور «هدایت المسترشدین»، علامه صاحب جواهر و شیخ مرتضی انصاری را به استادی برگزید.

در سن 20 سالگی اجازه اجتهاد یافت او افضل در میان فقها ،محدثین،فلاسفه و متکلمین علم اصول و یگانه علوم و فنون چون صرف و نحو و طبّ و تفسیر و منطق بود.

میرزای شیرازی تا بیست و نه سالگی در اصفهان ماند ولی جان عطش زده او که برای یافتن حقیقت و فراگیری دانش قراری نداشت، اینک قصد دیار نجف و کربلا نموده بود.
میرزا مدتی را در کربلا اقامت گزید و در این دوران از درس استادانی همچون آیت الله شیخ حسن کاشف الغطا، آیت الله شیخ حسن نجفی (صاحب جواهر)، آیت الله سید ابراهیم قزوینی (صاحب ضوابط) و آیت الله شیخ مشکور حولائی بهره ها گرفت .
میرزای شیرازی در طول عمر خویش شاگردان مبارزی را تربیت کرد که هر کدام ستاره ای شدند و آسمانی را با نور خویش منور نمودند.

از آن جمله به افراد زیر می توان اشاره کرد؛ آیات عظام: میرزا محمد تقی شیرازی، شیخ عبدالکریم حائری (مؤسس حوزه علمیه قم)، میرزا حسین نائینی، شهید شیخ فضل الله نوری، سید محمد کاظم یزدی.
اقدامات سیاسی
میرزای شیرازی در طی زندگی پر بار خود اقدامات سیاسی گوناگونی را رقم زده است که عبارتند از:
حماسه پیروز تنباکو
دفاع از شیعیان مظلوم افغانستان
ایجاد وحدت تشیع و تسنن
تربیت و اعزام مبلغان ویژه برای مناطق حساس و زیر سلطه انگلیس نظیر تبت و کشمیر
جلوگیری از تجاوز یهودیان به مسلمانان
جلوگیری از خرید زمین های شهر طوس توسط دولت روسیه و نقش بر آب کردن توطئه روسیه در این رابطه
فرستادن آیت الله سید عبد الحسین لاری به عنوان نماینده خود به منطقه حساس جنوب ایران
تیز هوشی و حافظه میرازی شیرازی محیّر العقول بود.

او هیبتی پیامبر گونه داشت و در برابر عقل و تدبیرش اهل علم به اعجاب می نگریستند .از تألیفات او اجتهاد المر والنّهی و کتاب طهارت و نماز می باشد میرزای شیرازی مدت ٨٢ سال با کمال افتخار زندگی کرد و در روز 24 شعبان سال 1313 روح پاکش به ملکوت جاودان پرواز کرد و درنجف اشرف به خاک سپرده شد
تیز هوشی و حافظه میرازی شیرازی محیّر العقول بود.

او هیبتی پیامبر گونه داشت و در برابر عقل و تدبیرش اهل علم به اعجاب می نگریستند .از تألیفات او اجتهاد المر والنّهی و کتاب طهارت و نماز می باشد میرزای شیرازی مدت ٨٢ سال با کمال افتخار زنــدگی کرد و در روز 24 شــعبان سال 1313 روح پاکش به ملکوت جاودان پرواز کرد و درنجف اشرف به خاک سپرده شد.

نــــاصر الـــدیــــن شــــــاه در دوره قـــاجاریه پس از حکومت چهار سال و سه ماهی محـــــمد شاه نوبت به حکومت ناصـــر الــــدین شـــــاه رسید که دوران حســاسی برای ملت ایران که در اسارت و ذلت به سر می بردند بود ولی این حکومت پنجاه ساله چگونه آغاز شد.

محمد شاه قاجار شب سه شنبه شش شوال سال 1264 در قصر محمدیه شمیران که خودش به تازگی ساخته بود پس از چهارده سال و سه ماه سلطنت به عــلت بیماری نقرس از دنــیا رفت .

حاجی میرزا آماسی صدراعظم صدارت متزلزلی داشت و اشخاصی مثل میرزا آقا خان نــوری (که در کاشان به حال تبعید به سر می برد) و آصف الدوله صدر الممالک هر ید مهیای قبول این سمت بودند ولی با ورود شاه جدید به تهران و صدارت «میرزا تقی خان امیر کبیر» کـــه لیاقت خود را بار ها نشان داده بود دست از این خیال برداشتند.

ناصر الدین شاه در سن بیست و یک سالگی به کمکمادر خود «ملک جان خانم» معروف به «مهد علیا»!

به سلطنت رسید مادر ناصر الدین شاهنه تنها در به سلطنت رسیدن او بسیار موثــر بود بلکه در اداره امور کشور هم دخالت می کرد و در قتل امیر کبیر هم موثر بود.

مرگ او را پس از هفتاد سال در سال 1290 ذکر نموده اند .

علاوه بر این ناصر الدین شاه از کمک روس ها و انگلیس ها در رسیدن به حکومت بهره برد و توانست با وجود مدعیان بسیار جای پدرش را بگیرد.

و در این پنجاه ســــال ضایعات زیادی به ایران و ملت ایران وارد کند و قسمت های زیـادی از ایران را از بــــدهد و ایــــران را از نــظر جغرافیایی به صورت امروزی در آورد.اولین قیام مردم با رهبری روحانیت با عــــنوان جـــنبش تنباکو مربوط به همین دوره است وروابط سیاسی ایران با اروپا در جهت حفظ و توسعه منافع انها و به ضرر ایران ادامه می یابد و به ا وج می رسد.

ایران به علت اهمال و کارشـــکنی وبی لیاقتی زمام دارانش همه نوع لطمات را پذیرا می شود.

انگلستان با تهدید به اشغال جنوب ایران افغانستان را از ایران جدا می کند و دولت روسیه که متوجـــه بسط قدرت انگلیس بر ایران شده در صـــدد افزایش تسلط و نفــوذ خود بر ایران به گرفتن « امتیاز صید ماهی » در دریای خزر به عنوان امتـــیاز شیلاتت دست می یابد.

امتـــــیاز دیگر امتیاز قزاقخانه در ایــران بود که به عنوان تعلیم و تربیت سپاه ایران قوای نظامی را تحت اختیار خود در آورند.

ناصر الدین شاه مردی بی خبر از سیاستو نا آشنا بهروابط بین الملل و مستبد بود .که خود را آفریده شده برای سلطنت می دانست و تمام وقت را به عیش و عشرت و تفریح و شــکار و مسافرت گذراند و ار این حیث بر شاهان دیگر سبقت گرفت .

« میرزا رضای کرمانی »که از مریدان « سید جما الدین اسد آبادی » بود در 17 ذی القعده 1313 (1274 ه.

ق ) به هنگام جشن پنجاهمین سال سلطنت به حیات او پایان داد .

ومظــفر الدین شاه پس از چهل سال ولایتعهدیدر زمان بیماری و سستی و هنگامی که تحت نفــــوذ کامل روسها بود به سلطنت رسید .

نهـضت تـنـبـاکــــو اعطای امتیاز تنباکو ناصر الدین شاه و امین السلطان در انگلستان بودند.

مسافرت سوم آنها بود و احتیاج مبرم به پول داشتند سیاستمداران انگلیسی بر آن بودند که امتیاز بگیرند.

«ماژور تالبوت»از مشاوران و نزدیکان « سالیسبوری»نخست وزیر انگلیس مامور می شود تا امتیاز توتون و تنباکو را به دست آورد و شاه قبول مط کند تالبوت را به ایران دعوت نماید.

در ظاهر تالبوت تاجر طرف امتیاز است ولی در واقع دولت انگلستان پشت سر اوست.

تالبوت« کمپانی رژی » را با گرفتن امتیاز تاسیس می کند سرمایه آن ششصد و پنجاه هزار لیره است.

قبل از ورود به ایران تالبوت نامه ای به این شرح به صدر اعظم ایران می نویسد: « اینجانب تالبوت تعهد می کنم که برای حضرت اشرف امین السلطان و اعلیحضرت شاه ایران به اشرف مبلغ چهل هزار لیره استرینگ بپردازم.

ده هزار لیره از این مبلغ را روز تفویض امتیاز نامه رژی و ده هزار دیگر این مبلغ را در اولین روزی که امتیاز به موقع اجرا شود و بیست هزار لیره بقیه را دو ماه پس از اجرای امتیاز نامه .

پاریس 1889 م » تالبوت در تهران در سفارت انگلیس اقامت کرد و روابط خود را با دربار برقرار ساخت و پیش از این که صاحب امتیاز تنباکو باشد در ایران شروع به عمل کرد.

فــرمان امــتیاز تنباکو « خرید وفروش و ساختن در داخل و خارج وکل توتون وتنباکو که در ممالک محروسه ایران به عمل آورده می شود تا انتهای پنجاه سال از تاریخ امضای این قرارداد انحصار به ماژور تالبوت و شرکای خودشان واگذار می نماییم -- شــاه» حق الامتیاز سالی پانزده هزار لیره پرداخت شود هیچگونه مالیات و عوارض به دولت ایران پرداخت نکنند ولی یک چهارم از عواید را هم از حق الامتیاز پرداخت نمایند.

مدت امتیاز پنجاه سال است و هیچ کس بدون اجازه گمپانی حق هیچگونه معامله ای را نسبت به توتون و تنباکو وانفیه و مشتقات آن ندارد و الا مجازات سخت خواهد شد و مردم مکلف اند محصول موضوع کمپانی را فقط به کمپانی بفروشند.

تاریخ این امتیاز سال 1890م برابر با 1307ه.ق (1267 ه.ش ) است.

سهل انگاری و سستی دربار در مورد این امتیاز همه را به شگفتی واداشت زیرا اهمیت این انحصار در اقتصاد آنروز ایران تا حدی شناخته شده بود.

مخصوصا وقتی آن را امتیازی که در این مورد دولت عثمانی داده بود مقایسه می کردند.

حق الامتیاز عثمانی سالی ششصد هزار لیره بود .در ایران آن روز یک پنجم مردمش در کار خرید و فروش و کشت تنباکو و توتون بودند تنها سالی چهارصد و سی و پنج تن به ترکیه و هند و افغانستان صادر می کردند.

سود کمپانی را به سالیپانصد هار لیره تخمین زده و علاوه بر این شرکت حق وسایل و اسباب و الات لازم را بدون پرداخت مالیت وارد سازد و از این طریق نیز سود سرشاری را شامل شود .

عــلت مقـــاومت تنها زیان مادی تنها علت مقومت مردو نبود خشم مردم از تسلط شرکت بر سرتاسر ایران بود.

شرکت از ابتدا به اقدامات مشکوکی دست زد که ارتباطی با امتیازش نداشت مر کز خود را در خیابان فردوسی («علا الدوله» آن زمان)خریداری کرده بود وبه شکل قلعه مستحکمی در آورد.

برای خود سپاهی و تفنگدار داشت و این وضع در شهر ها جنبه بدتری پیدا کرد گویا مراکزی برای ذجیره تسلیحات در نظر می گیرند و این نظر وقتی تایید شد که بعد از انحلال شرکت محمولات تازه رسیده را باز کردند و مملو از اسلحه و فشنگ و وسایل تخریبی بود.

علاوه بر اینها در شروع کار حدود صد هزار زن و مرد انگلیسیبرای کمک به شرکت به ایران آمدند و کار آنها تبلیغ بود .

ابتدا در تهران و سپس در تمام شهرستان ها پراکنده شدند و دیانت مسیح را تبلیغ می کردند .

گویا این شرکت همان کاری را که کمپانی هند شرقی در هـــــند انجام داد در ایران می خواست انجام دهد.

آغـــاز نـهـضـت گروه گروه مردم از وضع شرکت عدم رضایت می کردند آیت الله میرزای شیرازی که مرجعیت تشیع را داشت دولت را در دادن امتیاز مورد انتقاد اعتراض قرار داد.

مردم تبریز از ورود عمال جلوگیری کردند.

در تهران میرزای آشتیانی مجتهد وقت در تماس با شاه امتیاز را اشتباه بزرگ دانست .

در شیراز و اصفهان اجتماعاتی تشکیل شد و لغو امتیاز را خواستار شدند و در مقابل همه ایب اعتراضات امین السلطان می گفت: محال است امتیاز به هم بخورد امضای این پادشاه قادر مستقل تا قیامت به قوت خود باقی است!

شاه در تلگرافی به فرزند خود « ظل السلطان » در خصوص مورد گفت : « اگر بر ضد حکم دولت سخن بگویند واضح است که منتهای فضولی و جسارت است و البته پنین اشخاصی تنبیه و سیلست سختی لازم دارند» وضـع مقـابـله با کمپانی در شهرستانـها در شیراز وردم مغازه ها را بستند و در مسجد اجتماع کردند و روحانیون در تشدید مبارزه شرکت فعال داشتند تا آنجا که سید علی اکبر فال اسیری روحانی را که در شکل دادن اجتماعات سمت رهبری داشت به خارج از کشور تبعید کردند و در نتیجه بر احساسات مردم افزوده شد و تصمیم گرفتند که چیزی به نمایندگان شرکت نفروشند.

در تبریز راهنمایی علماو روحانیونی چون جواد آقا مجتهد تبریزی نقش موثر داشت امتیاز را بر خلاف اسلام دانستند و در مقابله با مامورین کمپانی دروازه های شهر را بستند گروهی اعلام کردند روز عاشورا همه آنها را قتل عام می کنند شاه که ابتدا دستور مقاومت و تنبیه داده بودعقب نشینی کرد و کار کمپانی در آذربایجان متوقف گشت در اصفهان نیز که علما مرکزیتی داشتند« آقا نجفی » بر مبارزه افزود.

امین السلطان در برابر اعتراض کتبی مردم اصفهان که توسط امام جمعه نوشته شده بود چنین نوشت : « عریضه شما توسط امام جمعه به دست ما رسید.

شما سزاوارید احضار شوید و به سزای گستاخی خود برسید یعنی مثلا پاهایتان به فلک بسته شودو حق لین است که شما را گردن بزنند تا دیگر احدی قادز نباشد در امور دولتی بگوید چرا ؟

برای چه ؟

ولی این دفعه برای احترامی که به امام جمعه قاعلیم اقماض کردیم به شرط اژنکه دیگر دست از این گستاخی ها و مخالفت با اوامر دولت بردارید.

اعلیحضرت صاحب اختیار اهلی ذایران و اموال آنان است و بهتر از هر کسی می داند مصلحت رعایا چیست.

شما ابدا حق چنین مخالفت هایی را ندارید بدون گستاخی به شغل خودتان بپردتزیدو ابدا به این کارها کاری نداشته باشید » اما کار شورش بالا گرفت و آقا نجفی فتوای خرید و فروش و استعمال را صادر کرد و در اصفهان اثر بسیِار گذاشت .

ظل السلطان که از این وضع متوحش شده بود از پدرش ناصر الدین شاه چاره جویی خواست و شاه پاسخ داد « بی جهت عالم آسوده را آشفته نکنید و مردوم با خون خود بازی نکنند و آسسوده مشغول دعا گویی و رعیتی باشند »و در تلگرافی دیگر می خواهد که علما را مجبور به صدور حکم اباحه نمایند ولی نتیجه ای حاصل نمی شود.

چند نفر از روحانیون به عراق نزد میرزای شیرازی می روند.

در مشهد والی خراسان مردم را تهدید کرده بود که از کمپانی تمکین نماید تجار مشهد به عتما مراجعه کردند که این انحصار آنها را ورشکسته می کند جمعی زیاد در مسجد گوهر شاد متحصن شدند روز بعد شهر تعطیل و به شورش کشیده شد و ناصر الدین شاه چنین گفت : « اکیدا حکم می کنم که اگر آنها فورا دنبال کارشان نروند و دست از این مزخرفات نکشند بایستی تمام سواره نظام و پیاده نظام را به مشهد فراخوانید وهمه شورشیان را بدون استثنا توقیف کنید و یک صد هزار نفر از آنان را به گلوله ببندید و پدرشان را بسوزانید.

این قسم جسارتها و وقاحتها چه معنی دارد » در تهران هم به دنبال تظاهرات جمعی بازداشت شدند که یکی از این افراد میرزای کرمانی است که همه جا فریاد می زند و مردم را به شورش می خواند و به مدت چهار سال ونیم به این مناسبت در زندان قزوین با کند و زنجیر باقی ماند و انگیزه گرفتن انتقام از ناصر الدین شاه در همین جا در او پیدا شد.

اما در سراسر ایران انتظار اقدامی را از جانب آیت الله میرزای شیرازی مرجع تشیع دارند علاوه از جمعی از روحانیون که در سامرا اجتماع کرده بودند سید جمال الدین اسد آبادی نامه مفصلی خطاب به میرزای شیرازی می نویسد و از او می خواهد که حرف آخر را بزند سید جمال الدین در عین اینکه در مقابل میرزای شیرازی اظهار ادب و کوچکی نموده نامه ای بیدار کننده و کوبنده و هیجان بر انگیز می نویسد .

وی اضاع روز ایران و سیاستهای استعماری و امتیازی را که پی در پی از جانب در بار به بیگانگان داده می شود شرح می دهد و انتظار ملت را در اهلام نظر او باز گو می کند.

اقـدامـات مـیـرزا ی شـیـرازی آیت الله شیرازی در سامرا اقامت داشت وی در آن زمان مرجعیت مطلق را دارا بوددر جریان حوادث قرار گرفته و وظیفه سنگینی خود را احساس می کرد در ابتدا زیان امتیاز را گفت و لغو آن را خواستار شد و ظی نامه ای که توسط کامران میرزا پسر شاه فرستاد نوشت :اجازه دخالت اتباع خارجی در مملکت رودر رویی با فرامین قرآن است و امتیاز تنباکو را امتیازی ننگین نامید و از وضع شیراز و تبعید روحانیون ابراز نگرانی کرد و جبران وضع را خواستار شد .

ناصر الدین شاه اهمیتی به نامه میرزای شیرازی نداد و به نماینده ایران در بغداد دستور داد که: اولا : برای رهایی از چنگال قوی روسیه نزدیکی به دول اروپا لازم است.

ثانیا : برای تقویت قشون نیاز به پول است و عایدات از مالیات کافی نیست.

ثالثا: قرار داد امضا شده و منتشر شده ممکن نیست به هم بخورد چون امضا شاه را دارد و تغییر آن برای ملت موهن است.

رابعا : صاحب امتیاز آن را به دول دیگر واگذار کرده است .

خامسا : برای فسخ امتیاز خسارت بسیار باید داد که از عهده ایران خارج است میرزای شیرازی به ایب مستدلالات اعتنا نکرد و گفت : دولت اگر از عهده بر نمی آید ملت را ملت را از جواب حسابی عاجز نیست ملت خصم را از عهده جواب بیرون خواهد آمد و من به خواست خدا آن را بر هم می زنم .

شاه و امین السلطان به دفع وقت می گذراندند.

میرزای شیرازی مجددا با لحن شدید تلگراف می کند و اتمام حجت می نماید ناصر الدین شاه شخصا در مقام جواب بر می آید و می گوید دولت هرگز استقلال و حفظ ناموس و منافع رعیت خود را به دیگری نداده است و در کمال سختی نگر داشته است و جواب کامل را امین السلطان خواهد داد اما این گفته ها میرزای شیرازی را قانع نمی کند و مردم در انتظار اقدام او هستند و این کار انجام می گیرد.

حــــکـم تــــــحــریـــــــم روز نیمه اول جمادی الاول 1309ه.ق ( آذر ه.ش مطابق با 1897م) اعلام شد فتوای مرجع تقلید رسیده متن آن چنین است : «بسم الله الرحمن الرحیم: الیوم استعمال تنباکو و توتون بای نحو کان در حکم محاربه با امام زمان صلوات الله وسلامه علیه است » حرره الاقل محمد حسن حسینی در پی انتشار حکم تحریم مردم بیدرنگ دست به کار شدند قلیانها را شکستند و مواد را در میادین آتش زدند فتوا به سر عت در سراسر ایران انتشار یافت تمام توتون فروش ها مغازه های خود بستند و در مدت قلیلی استعمال تنباکو و توتون در تمام کشور متروک گردید .

در بعضی نقاط تظاهرات مستقیما علیه شاه صورت گرفت .

در حرمسرای ناصر الدین شاه هم قلیان و چپق پیدا نمی شد همه را شکستند و جلوی خوابگاه ناصر الدین شاه ریختند.

گفته شد یکی از تجار در اجرای دستور مذهبی برای اینکه شرکت انگلیسی را از تنباکوی موجود محروم کرده باشد دوازده هزار کیسه تنباکو را آتش زد .

شاه از میرزا حسن اشتیانی میخواهد یا برود روی منبر و قلیان بکشد یا از شهر بیرون رود و او شرط دوم را انتخاب کرد و چون در منزلش روضه خوانی بود علما را خبر می کند خانه اش و از آنها وداع می نماید و آماده حرکت می شود که موضوع در شهر پخش می شود و تهران مبدل به قیام میشود سیل جمعیت اراک را محاصره می کند و مردم تمام علت را امین السلطان می دانند و فریاد می زنند که او را برای کشتن تسلیم نمایید .

مـقـابـله بـا فـتوا و نـشـر اکـاذیـــب : دولت و کمپانی در مقام از بین بردن آثار فتوا بر آمدند امین السلطان و کامران میرزا نایب السلطنه به محض اطلاع به وحشت افتادند و سعی کردند از انتشار بیشتر تحریم جلو گیری نمایند به مامورین حکومتی دستور دادند تا نسخ فتوا را جمع آوری نمایند اما خیلی دیر بود با سرعت تکثیر و پخش شده بود وعاظ خطبا برای اجتماعاتآن را می خواندند و تفسیر می کردند چون حکومت مواجه با انتشار سریع گسترده موضوعشد و اختفا امکان نداشت در مقام تکذیب برآمد و فتوا را جعلی دانست و شایعه ای را عنوان نمود که تاجری برای حفظ موجودی توتون تنباکوی خود اقدام به جعل فتوا کرده است این موضوع باعث شد که مردم به تلگرافخانه هجوم ببرند واز میرزای شیرازی واقعیت را بخواهند اما تلگرافخانه به محاصره مامورین حکومتی در آمده بود و همین امر وضع شایعه را مشخص کرد .

لـغـو امـتـیـاز رژی نهضت مردم که بالا گرفت شعارها را متوجه شخص شاه کرد و او را وحشت انداخت ابتدا عملیات شرکت را در داخل کشور لغو کرد چون فایده نداشت مجبور به لغو کلی امتیاز شد و کمپانی رژی پانصد هزار لیره مطالبه داشت و شاه این پمل را از« بانک شاهی » که از طرف انگلیسی ها با امتیاز رویتر تاسیس شده بود قرض و در صد شش در صد را هم پرداخت کرد و این استقراض بار سنگینی بر دوش ملت گذاشت.

ملت در این نهضت اسلامی به واقع جزیی از حاکمیت خود را رسما و علنااعمال کرد و موفق شد نیروهای متجاوز داخلی وخارجی را عقب بزند حق این بود که به دسایس آشکار ونهان استعمار و استبداد وقوف کامل می داشت و یکباره قدرت حاکمیترا در سایه وحدتی که در آن ایجاد شده بود در اختیار می گیرفت ویک قرن ستم و خفت بعدی را تحمل نمی کردند.

این مملکت خودمان را میرزای شیرازی رضوان الله علیه از حلقوم خارجیها بیرون کشید.

امام خمینی (ره) منابع و مآخذ : تاریخ معاصر سیلسی ایران –سید جلال الدین مدنی – جلد اول انقلاب اسلامی ایران چرایی و چگونگی ویژهنامه در گذشت میرزای شیرازی ویژهنامه موسسه فرهنگی هنری میرزای شیرازی مقاله فردا در تاریخ