انجمن زیست شناسان ایران - آموزش زیست شناسی : تکامل زیستی
فرانس دى وال - ترجمه کاوه فیض اللهى : اگر چه به نظر مى رسد داروین بیش از بیشتر معاصرانش با برداشت هاى اخلاقى این ایده ها مبارزه کرده است، اما نتوانست مانع از آن شود که نظریه اش ضمیمه نظام فکرى بسته اى شود که در آن فضاى چندانى براى همدردى وجود نداشت.
این نظام توسط هربرت اسپنسر (Spencer.H) در تلفیق کلان جامعه شناسى، اقتصاد سیاسى و زیست شناسى به نهایت خویش رسید.
براساس تلفیق او طلب سود شخصى، که خون حیات بخش جامعه است، به هزینه از میان رفتن فرودست ها موجب پیشرفت قوى تر ها مى شود.
این توجیه دم دستى توزیع نامتناسب ثروت در دستان اقلیتى خوشبخت با موفقیت به دنیاى جدید صادر شد و جان راکفلر (Rockefeller.J) را واداشت تا توسعه یک تشکیلات کارى عظیم را «صرفاً نتیجه قانون طبیعت و قانون خدا»۴ تصویر کند.
فرانس دى وال - ترجمه کاوه فیض اللهى : اگر چه به نظر مى رسد داروین بیش از بیشتر معاصرانش با برداشت هاى اخلاقى این ایده ها مبارزه کرده است، اما نتوانست مانع از آن شود که نظریه اش ضمیمه نظام فکرى بسته اى شود که در آن فضاى چندانى براى همدردى وجود نداشت.
این توجیه دم دستى توزیع نامتناسب ثروت در دستان اقلیتى خوشبخت با موفقیت به دنیاى جدید صادر شد و جان راکفلر (Rockefeller.J) را واداشت تا توسعه یک تشکیلات کارى عظیم را «صرفاً نتیجه قانون طبیعت و قانون خدا»۴ تصویر کند.
با توجه به استفاده و سوءاستفاده عامیانه از نظریه تکامل (براى مثال تشبیه وال استریت به یک جنگل داروینى)، جاى شگفتى ندارد که در ذهن بسیارى از مردم انتخاب طبیعى با رقابت آزاد و نامحدود مترادف شده است.
چگونه چنین اصل خشنى مى تواند دلواپسى براى دیگران و نیکخواهى هایى که در گونه مان با آنها روبه رو مى شویم تبیین کند؟
اینکه دلیلى براى انجام چنین رفتارى به آسانى از نظریه داروین حاصل نمى شود را نباید دلیلى علیه خود آن دانست.
به همان طریقى که پرندگان و هواپیماها ظاهراً قانون گرانش را نقض مى کنند اما باز کاملاً مطیع آن هستند، ضوابط اخلاقى نیز گرچه ممکن است ظاهراً در تقابل با انتخاب طبیعى باشند، اما در عین حال یکى از محصولات بسیار آن هستند.
فداکارى به گونه ما محدود نمى شود.
در واقع حضور آن در گونه هاى دیگر و آن چالش نظرى که پیش رو مى نهد، منجر به پیدایش زیست شناسى اجتماعى (سوسیوبیولوژى) _ رویکرد معاصر در بررسى رفتار جانوران (از جمله انسان) از دیدگاه تکاملى- شده است.
کمک به دیگران به هزینه خود یا به بهاى خریدن خطر براى خود در دنیاى جانوران بسیار متداول است.
آواهاى هشدار پرندگان به پرندگان دیگر اجازه مى دهد که از چنگال شکارچى فرار کنند، اما توجه شکارچى را به خود آوادهنده جلب مى کند.
کاست هاى (طبقات اجتماعى) نازا در حشرات اجتماعى کار دیگرى ندارند جز آنکه به لاروهاى ملکه شان غذا بدهند یا خود را در دفاع از کلنى قربانى کنند.
یارى خویشاوندان یک جفت جى جاق زادآور را قادر مى سازد که دهان هاى گرسنه بیشترى را پر کنند و به این ترتیب فرزندان بیشترى پرورش دهند که در غیر این صورت امکان پذیر نبود.
دلفین ها همراهان آسیب دیده را نزدیک سطح آب نگه مى دارند تا مانع از غرق شدن آنها شوند.
آیا نباید گرایش به خطر انداختن زندگى خود براى نجات دیگرى به سرعت توسط انتخاب طبیعى وجین شود؟
تنها در دهه هاى ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ بود که تبیین هاى قانع کننده اى در این رابطه پیشنهاد شد.
براساس یک نظریه، که به انتخاب خویشاوندى (Kin Selection) معروف است، گرایش به کمک مى تواند در جمعیت انتشار یابد به شرط آن که این کمک منجر به افزایش بقا و تولیدمثل خویشاوندان شود.
از دیدگاه ژنتیکى واقعاً اهمیتى ندارد که ژن ها از طریق تولیدمثل یاور تکثیر شوند یا تولیدمثل خویشاندانش.
تبیین دوم به فداکارى دوجانبه (Reciprocal Altruism) معروف است؛ یعنى اعمال یاورانه که در کوتاه مدت پرهزینه اند، چنانچه گیرنده ها این لطف را جبران کنند در بلند مدت منافعى در پى خواهند داشت.
اگر من دوستى را که دارد غرق مى شود نجات دهم، و او در شرایط مشابه مرا نجات دهد، براى هر دو نفرمان بهتر است از آن که یارى دوجانبه نداشته باشیم.
ویلسون در کتاب «زیست شناسى اجتماعى: تلفیق نوین» این پیشرفت هاى جدید را خلاصه کرد.
سوسیوبیولوژى کتابى مؤثر و گیراست که پیش بینى مى کند تمام علوم رفتارى دیگر روزى این نور را خواهند دید و به آئین زیست شناسى اجتماعى درخواهند آمد.
اعتماد به این آینده به شکل یک جریان آمیبى توصیف شد که پاهاى کاذبش را دراز مى کند تا رشته هاى دیگر را ببلعد.
چنان که انتظار مى رفت، غیر زیست شناسان از آنچه آن را تلاش متکبرانه براى اشغال مى دیدند آزرده خاطر و برانگیخته شدند، اما در درون جامعه زیست شناسى نیز کتاب ویلسون نزاع هایى را باعث شد.
آیا باید به هاروارد اجازه داد مدعى تمام زمینه ها شود؟
بعضى دانشمندان ترجیح مى دهند به عنوان بوم شناس رفتار شناخته شوند تا زیست شناس اجتماعى، هرچند نظریه هایشان ماهیتاً یکى باشد.
علاوه بر این مانند بچه هایى که از داشتن چنین بزرگترهایى شرمنده اند، به سرعت بررسى هاى پیشین رفتار جانوران را تحت عنوان «رفتارشناسى کلاسیک» طبقه بندى کردند.
به این ترتیب همه مى توانستند مطمئن باشند که رفتارشناسى مرده است و ما با چیزى کاملاً جدید سروکار داریم.
سوسیوبیولوژى نماینده گامى بزرگ به پیش است؛ و براى همیشه شیوه اندیشیدن زیست شناسان به رفتار جانوران را تغییر داده است.
اما این نظریه هاى جدید دقیقاً به دلیل همین قدرت و آراستگى شان بعضى دانشمندان را به ساده سازى غیرموجه آثار ژنتیکى وسوسه کرده اند.
رفتارى که در نگاه نخست با این چارچوب تطبیق نکند به عنوان یک چیز عجیب و غریب و حتى یک اشتباه تلقى مى شود.
این وضعیت بهتر از همه در یک انشعاب خاص از زیست شناسى اجتماعى به تصویر کشیده مى شود که آنچنان در نگاه مالتوسى «سگ مى درد سگ را» به دنیا غرق شده است که هیچ جایى براى رفتار اخلاقى متصور نیست.
پس از هاکسلى، اخلاق نوعى پادنیرو دانسته شد، شورشى علیه ساختار حیوانى ما، و نه بخشى یکپارچه و هماهنگ از طبیعت انسان.۵ De Waal,F.1996.
Good Natured.Harvard U.P.
پى نوشت ها: ۴- نقل قول از راکفلر در لوکس (۱۹۹۰).
۵- البته تاریخ به این سادگى که در اینجا روایت شد نیست.
چارلز داروین، آلفرد راسل والاس، توماس هنرى هاکسلى و هربرت اسپنسر هر کدام در رابطه با امکان پذیرى یا امکان ناپذیرى یک اخلاق تکامل یافته مواضع متفاوتى اتخاذ کرده اند.
تکامل زیستیانجمن زیست شناسان ایران - آموزش زیست شناسی : تکامل زیستی