دانلود مقاله توبه

مقدمه :
برصاحبان بصیرت پوشیده نیست که توبه ، شعبه ای است از فضل ، عظیم الهی و دری است از رحمت رحیم خداوند که به روی بندگان خود باز فرموده است .

اگر این در بسته بود رستگاری برای کسی نبود .

زیرا سرشت بشر با آلودگی و خطاکاری و گناه پیوسته است بطوری که هر بشری به حسب اعمال جارم و جانحه خود را به انواع آلودگیها مبتلا خواهد ساخت مگر آن مقداری که خداوند او را حفظ فرموده باشد .

خلاصه بشری که بتواند خودش را از گناه و انواع خطا نگهدارد و پاکی فطرت نخستینش را حفظ کند ، یافت نخواهد شد حتی بسیاری از پیغمبران و بنابراین خدای حکیم و رحیم ،‌توبه را دوای دردهای معنوی و علاج امراض قلبی و پاک کننده انواع آلودگیها قرار داده است تا انسان پس از گرفتاری به گناه ، به برکت توبه پاک شود و اهل نجات گردد .

خوشبخت کسی است که از این باب رحمت قدردانی کرده و از آن استفاده نموده و از این موهبت الهی سپاسگذاری نماید چنانچه بدبخت کسی است که این باب رحمت برایش فقط اتمام حجت شده باشد .

یعنی روز قیام در موقع حساب و پرسش از اعمال هرگاه در مقام عذرخواهی بگوید : پروردگارا نادان و بی خبر بودم ، اسیر شهوت و غضب بودم ،‌گرفتار هوا و هوس بودم .

مقاومت با وساوس شیطان عاجز
بودم در نتیجه جواب تمام عذرهایش گفته می شود :
- حقیقت توبه :
- پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود : پشیمانی از گناه ، توبه است .

حضرت باقر علیه السلام فرمود : در توبه ، پشیمانی کفایت است حضرت صادق علیه السلام می‌فرماید : نیست بنده اگر گناهی کند پس پشیمان گردد ، مگر اینکه خداوند او را می‌آمرزد پیش از آنکه از او طلب آمرزش کند .
حضرت باقر علیه السلام فرمود : در توبه ، پشیمانی کفایت است حضرت صادق علیه السلام می‌فرماید : نیست بنده اگر گناهی کند پس پشیمان گردد ، مگر اینکه خداوند او را می‌آمرزد پیش از آنکه از او طلب آمرزش کند .

بنابراین حقیقت توبه همان پشیمانی از گناه است از جهتی زشتی آن نزد خداوند و اینکه خلاف رضای او است .

مانند غلامی که کاری را برخلاف رضای مولایش انجام دهد و غافل باشد که مولا او را می بیند چون فهمید که او را دیده البته سخت از کردار خود پشیمان می شود و یا مانند کسی که طبیبی او را از خطر خوردن طعامی باخبر کرده و پس از خوردن و گرفتار شدن از کار خود چقدر پشیمان خواهد بود .

ـ پشیمانی سبب ترک گناه است : هرچه ایمان به خطر و روز جزا و تصدیق خبرهای پیغمبر و امام بیشتر باشد ، پشیمانی از گناه کرده شده بیشتر ،‌و آتش درونی آن سختر خواهد بود چنان چه لازمه ی حسرت و ندامت برگناه ، عزم برتری آن در آینده است .

بطوری که اگر بر ترک آن گناه تصمیم نداشته باشد ، معلوم می شد حقیقتاً از آن گناه پشیمانی ندارد .

حضرت امیر المومنین علیه السلام می فرماید ، جز این نیست که پشیمانی بر گناه سبب ترک آن می شود .

از لوازم حسرت و ندامت برگناه ، سعی در تدارک آن است یعنی اگر آن گناه حق الله بوه ، مانند ترک نماز و روزه ، زکات و حج ، پس قضای آنها را بجای آورد و دیگر حق الناس بوده ، اگر حق مالی است ، آنرا به صاحبش برگرداند اگر مرده است به ورثه اش بدهند و اگر نمی شناسند از طرفش صدق دهد .

و اگر حق عرضی است ، حلال بودی بطلبد و طرف را از خودش راضی کند و اگر حق قصاص یادیه است ، خود را تسلیم او کند تا قصاص کند یا دیه بگیرد یا ببخشد ، و اگر حق حد باشد مانند قذف ، باید تسلیم صاحب حق شود تا بر او اقامه ی حد شود یا عفوش کند در نتیجه پس از ندامت استغفار واجب است یعنی از خداوند طلب مغفرت و آمرزش کند .

ـ وجوب توبه : توبه از گناهان چه کبیره و چه صغیره ،‌به اتفاق جمیع علما و به حکم عقل واجب است چنانچه محقق طوسی در تجید الکلام و علامه حلی در شرح آن فرموده اند که : به توبه دفع ضرر می شود و دفع ضرر هم عقلاً واجب است پس توبه به حکم عقل واجب است و در قرآن مجید می فرماید: توبه کنید و به سوی خداوند رجوع کنید همه ی شما ،‌باشد که رستگار شوید و نیز می فرماید: ای کسانی که به خدا ایمان آورده اید توبه کنید و به خدا رجوع نمایید ، توبه ی خالص ( تنها برای رضای خدا ) ، امید است پروردگار شما گناهانتان را تلافی فرماید .

ـ فضیلت توبه : محبوبیت نزد خداوند ـ در سوره ی بقره می فرماید : بدرستی که خداوند بسیار توبه کنندگان را دوست می دارد حضرت صادق علیه السلام می فرماید : خداوند به توبه بنده مومن خود شاد می‌شود ، چنانچه یکی از شما هنگام یافتن گمشده خود شاد می گردد .

2)تبدیل گناه به حسنه ـ بواسطه ی توبه نه تنها تاریکی گناه برطرف می شود بلکه به جایش نور طاعت جایگزین می شود .

چنانچه در سوره ی فرقان می فرماید : و کسانی که جز خدا معبود دیگی نخواهند نیز و نفسیر را که خداوند حرام فرموده نکشد جز به حق و دزدی و زنا نکنند و هرچه چنین کند گرفتار گناه باشد و عذابش دو چندان است در روز قیامت ، به خواری در آن جاودان بماند .

جز آنکه توبه کند و دو کار شایسته کند و آنانند که خدا بد کرداری هایشان را خوش کرداری بدل کند و خدا آمرزنده و مهربان است .

3)مورد ثنا و دعای ملک ـ در سوره ی مومن می فرماید ملائه ای که عرش خدای را به دوش می‌دارد و ملائکه ای در گرد عدلشند ،‌همه به جحد و ستایش پروردگار خود تسبیع می گویند برای کسانی که گردیده اند آمرزش می جویند و می گویند : پروردگارا رحمت و علمت همه چیز را فراگرفته است کسانی را که توبه کردند و از راه تو پیروی کردند بیامرز و آنها را از عذاب دوزخ نگهدار ـ پروردگارا و ایشان را به بهشت عدنی که بدانها وعده فرموده ای در آور با هرکه شایسته باشد، از پدرانشان و همسرانشان و فرزندانشان زیرا تو عزیز و حکیمی .

و ایشان را از بدکردارها برکنار دار و هرکه را از بدکرداریها در آن روز نگهداری به او مهر ورزیده ای و این است آن کامروائی بزرگ .

4) توبه کننده بهشتی است ـ در سوره ی آن عمران می گوید : آن کسانی که گناه زشتی بجا آوردند یا به خوب بسته کنند .

پس خدای را یاد کنند و طلب آمرزش نمایند از او برای گناهانشان و کیست آمرزنده گناهان مگر خدا و اصراری بر گناهی که کرده اند نداشته باشد د رحالی که دانا باشد ، ایشان جذایشان آمرزش است از طرف پروردگارشان و بوستانهایی است که ار زیر عمارت آنها جویها جاری است ، در حالی که همیشه و جاویدان در آنها خواهند بود و خوب است جزای کسانی که برای خدا کار کنند .

5)توبه سبب طول عمر و سعری عیش و رفاهیت است .

در آیه ی 3 سوره هود می فرماید : و طلب آمرزش کنید از پروردگار خودتان پس به سوی او رجوع کنید که اگر بسوی او توبه نمودید .

برخوردار کند شما را برخورداری نیک تا آخر عمرهایی که برای شما مقدر شده است .

از حضرت صادق علیه السلام مرویست : کسانی که به سبب گناهان عمرشان کوتاه شده و می‌میرند، بیشترند از کسانی که به اهل مقدرشان می میرند .

و خلاصه چنانچه گناه عمر را کوتاه می کند ، توبه عمر را دراز می نماید .

و در سوره نوح می فرماید : آمرزش طلبید از پروردگارتان ،‌بدرستی که او بسیار آمرزنده است .

از آسمان برای شما ابر بسیار بارنده و پی در پی ریزنده فرستند .

و شما را به مالها و پسران مرد دهد یعنی اموال و اولادتان را زیاد می گرداند .

6ـ توبه سبب اجابت دعا است .

از حضرت سجاد علیه السلام مرویست که فرمود : مردی خاندان خود را به کشتی سوار کرد و به دریا رفت کشتی آنها شکست و از کسانی که در کشتی بودند ، جز همسر آن مرد ، کسی نجات نیافت .

آن زن برتخته پاره ای از کشتی نشست و امواج او را به یکی از جزیره ها برد .

در آن جزیره مردی راهزن بود که همه کارهای ناشایسته را مرتکب شده بود و همه محرمات الهی را انجام داده بود چیزی ندانست جز آن که زن را بالای سرخود ایستاده دید سر به سوی او برداشت و گفت : آدمیزاد هستی یا پری ؟

گفت : آدمیزاد ام .

با او سخنی نگفت و میان دو رانش نشست به مانند شوهری با زن خود و چون قصد زنا با او کرد .

آن زن به خود لرزید .

راهزن گفت چرا به خود می‌لرزی در پاسخش گفت : از خدا می ترسم و اشاره به آسمانی کرد .

آن مرد گفت : تاکنون چنین کاری کرده ای ؟

گفت : نه به عزت خدا سوگند .

مرد راهزن گفت : تو اکنون چنین از خدا می ترسی با اینکه از این کار هیچ نکرده ای و من اکنون تو را به زور بر آن داشتم .

به خدا که من سزاوار ترم بدین ترس و هراس .

پس پشیمان شد و آن زن را بدون اینکه حس کند ، ترک کند و به نزد خاندانش روانه شد و همی جز توبه از گناهانش ، و بازگشت بسوی خدا نداشت .

در این میان که می رفت راهبی رهگذر به او برخورد و با هم می رفتند و گرمی آفتا آنها را داغ کرده ،‌راهب به آن جوان گفت : دعا کن تا خدا بر ما سای اندازد ، آفتاب ما را می سوزاند .

جوان گفت : من برای خود نزد خدا حسنه ای نمی بینم تا دلیری کنم و از او چیزی بخواهم راهب گفت : پس من دعا می کنم و تو آمین بگو ، گفت : بسیار خوب .

و راهب شروع به دعا کرد و جوان آمین گفت در آن حال ابری بر آنها سایه انداخت و زیر سایه آن ، مقدار زیادی روز راه رفتند تا راهشان جدا شد .

آن جوان از یک راه رفت و راهب از راه دیگر به ناگاه آن ابر بالای سر جوان رفت و راهب گفت : تو از من بهتری برای تو دعا اجابت شد و برای من اجابت نشده داستان خود را به من بگو .

او خبر آن زن را گزارش داد .

به او گفت : آنچه در گذشته کرده ای آمرزیده شده برای ترسی که در دست افتاه باید بنگری که در آینده چونی .

7)توبه مورد قبول و بشارت خداوند است .

در سوره ی شوری می فرماید : و اوست خدائی که توبه را از بندگانش می پذیرد و از کارهای زشت در می گذرد و می داند آنچه را می کنید حضرت صادق علیه السلام می فرماید : خداوند عزوجل به داوود علیه السلام فرمود : ای داوود گناه کاران مژده و به صدیقان بیم دهم فرمود : به گناهکاران مژده ده که من توبه را می پذیرم و از گناه در می گذرم و صدیقان رابیم ده که مبادا به کردار خود عجب کنند و خود بین شوند .

زیرا هیچ بنده ای را من پای حساب نکشم جز آنکه هلاک باشد .

8)گناه هرچه و هرقدر باشد به توبه پاک می شود .

در سوره زمر می فرماید : بگو ای محمد صلی الله و علیه و آله خدای متعال می فرماید : ای بندگان من ، آنانکه بر نفسهای خود اسراف کرده‌اند یعنی گناهان را از حد گذرانیده اند از بخشش خدا نومید نشوید ، به راستی که خدا می آمرزد گناهان را همه ی آنرا ( چه کبیره ، چه متغیره اگر چه از حد گذشته باشد ) .

بدرستی که خدای تعالی آمرزنده گناهان و مهربان بربندگان است و رجوع نمائید از گناهان و بجز تمام به پروردگارتان متوجه شوید ( بوسیله اطاعت ) و گردن نهید و منقاد شوید در آنچه به شما امر کند پیش از آن که عذاب الهی شما را بیابد پس یادی داده نشوید .

یعنی هیچ کس نباشد که شما را در دفع آن عذاب یاری کند و در این آیه سخت تاکید در توبه و انابه شده است .

حضرت رضا علیه السلام از بعضی از اصحاب خود شنید مردی می گفت : خدا لعنت کند کسی را که با علی علیه السلام جنگید حضرت فرمود بگو مگر کسیکه توبه کرد و اصلاح نمود حال خود را ، پس فرمود : گناه کسی که علی علیه السلام را یاری نکرد و پشیمان شد و توبه و انابه نمود .

از این حدیث دانسته می شود که اعظم گناهان ، یعنی جنگ با امام و وصی پیغمبر هم به توبه قابل بخشش است .

9)توبه شکستن آن باطل نمی شود .

اگر شخص تائب عهد خود را با خدا شکست و باز گناه کرد توبه سابقش باطل نمی‌شود بلکه وجب است از گناه تازه اش توبه کند و خلاصه هر اندازه بر اثر غلبه هوا و شیطان توبه را بشکند باز باید توبه نماید و آمرزیده خواهد شد .

ابو بصیر می گوید ، به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم : معنی توبه نصوح چیست که خدا به آن امر فرموده است فرمود : ان توبه از گناهی است که هرگز به آن بازنگردد گفتم : کدام یک از مااست که باز نمی گردد ؟

فرمود : ای ابا محمد ، بدرستی که خدا از بندگانش انرا دوست می دارد که زیاد فریب خورده و زیاد توبه کارند .

در حدیث دیگر فرمود : و آنکه گناه از او سر نزده از آنکه گناه نموده و توبه کرده بدتر است .

10)باب توبه تا آخرین هم باز است آدم عرض کرد ، پروردگارا ،‌شیطان را بر من چیره ساختی و چون خون بر من روانش کردی.

برای من هم چیزی مقرر فرما .

در پاسخ فرمود : ای آدم برای من هم چیزی مقرر فرما .

در پاسخ فرمود: ای آدم برای تو مقرر کردم که هر کدام از فرزندانت قصد گناهی کند ، بر او نوشته نشود و اگر کرد بر او یک گناه نوشته شود و هرگاه قصد حسنه کند ، برایش یک حسنه نوشته شود و اگر آنرا بکند برایش ده حسنه نوشته شود .

عرض کرد : پروردگارا ؛ برایم بیفزا فرمود : برای آنها توبه را مقرر داشتم تا آنکه نفس به اینجا (گاه و گاه ) برسد .

عرض کرد : پرورگارا ، بلای من بس است .

رسول خدا صلی الله و علیه و آله فرمود : هر کس یک سال پیش از مرگ خود توبه کند خدا توبه اش را می پذیرد .

سپس فرمود : یک سال بسیار است هر که یک ماه پیش از مرگش توبه کند ، خدا توبه اش را می پذیرد سپس فرمود : یک ماه بسیار است هرکه هفته پیش از مرگش توبه کند خدا توبه اش را می پذیرد سپس فرمود : یک هفته بسیار است هرکس یک روز قبل از مرگش توبه کند ، خدا توبه اش را می پذیرد سپس فرمود : یک روز بسیار است هر کس پیش از دیدارآخرت (و ملک الموت ) توبه کند ، خدا توبه اش را می پذیرد .

محبی علیه الرحمه در این حدیث احتمال داده که بیان مراتب توبه ازجهت قبول و کمال باشد .

زیرا توبه کامعه که تیرگیهای گناه را از قلب پاک کرده و انواع تضرع ها و حسنات روشن سازد ، غالباً در کمتر از یک سال حاصل نمی شود .

و اگر یکسال نشد پس لااقل یک ماه و اگر هم نشد لااقل یک هفته و هم چنین .

مراتب توبه : توبه که به معنی بازگشت به پروردگار است ،‌به حسب توبه کاران چند قسم است : 1)بازگشت از کفر به ایمان و از شک و تردید به یقین و اطمینان و همچنین رجوع از هر عقیده ی باطلی به سوی حق .

2)بازگشت از معصیت ، چه صغیره و چه کبیره به سوی اطاعت و از مخالفت به موافقت .

3)بازگشت از قصور یا تقصیر از معرفت حضرت آفریدگار و انجام وظائف بندگی آنطوریکه سزاوار اوست ، به سوی در آنها و بازگشت از بُعد به قُرب و ازجفاکاری به وفاداری ، و باید دانست که توبه ی معصومین یعنی پیغمبران و امامان علیهم الصلاه و السلام از قسم سوم و چهارم است .

4)از این بیان ، لزوم توبه برای تمام افراد بشر حتی خوبان دانسته می شود .

زیرا آنهایی که هیچ آلودگی به گناه نداشته باشند ، در همان مقام معرفت و حال عبادت که هستند ، یقیناً بالاتر از آن ، مقام و حال فعلی نسبت به آن ذنب ( گناه ) است و هم چنین در هر حالی از ذکر و حدی از قرب هم که باشد باز بالاتر از ان ، مقامی است که باید خود را به آن برساند .

هرکس در هر حدی از معرفت و عبودیت و شکرگذاری که باشد ، یقیناً آنطوری که سزاوار حضرت رب العالمین است خواهد بود .

چنانچه سرور کائنات و نخستین تشخص عالم آفرینش یعنی رسول خدا صلی الله و علیه و آله می فرمود : آنطوری که سزاوار شناختنی ، تو را نشناختیم و آنطوری که سزاوار پرستشی تو را نپرستیدیم لذا باید از حال خود و عبادت و شکر خود شرمسار بود و درمقام کوشش به رسیدن به حال و مقام بالاتری بود خصوصاً پس از اشتغال به ضروریات عالم طبیعت و التزاد به لذات مباحه مادی که در آن حال ، حالت استغراق در ذکر ، میسر نیست .

غرض از بیان این مطلب ، توجیه استغفار و توبه معصومین بود که مبادا در نظر بعضی ها موجب شبهه گردد وقتی که می شنوند پیغمبر خدا صلی الله و علیه وآله فرمود : من هر روز هفتاد مرتبه استغفار می کنم توبه از قسم چهارم است نه از خطا و ترک اولی .

چون وجود مقدسش از هر پلیدی پاک و به تعبیر دیگر پاک شده خدائی است .

تکمیل توبه : ـ غسل ، روزه ، نماز ـ : پس از پیدا شدن حالت توبه چند عمل سزاوار تر است 1)سه روز روزه گرفتن : حضرت صادق علیه السلام می فرماید : توبه نصوح که خداوند به آن امر فرموده ، روزه گرفتن روز چهارشنبه ، پنج شنبه و جمعه است .

2)غسل توبه : پیغمبر اکرم صلی الله و علیه و آله می فرماید : نیست بنده ای که گناهی کند هرچه و هراندازه که باشد سپس پشیمان شود و توبه کند ، مگر اینکه خداوند به حضرت و آمرزش به او رجوع می‌فرماید .

3)خواندن 2 یا 4 رکعت نماز : حضرت صادق علیه السلام می فرماید : هر بنده ای که گناهی کرد ، پس برخیزد و تحصیل طهارت کند ( وضو بگیرد ) و دو رکعت نماز بخواند و از خداوند طلب آمرزش نماید ، برخدا است که توبه اش را بپزیرد .

چون خودش فرموده است هرکس که کار زشتی کند یا به خودش ستم نماید ، پس استغفار کند ، خدای را آمرزنده و رحمت کننده می یابد .

4)استغفار ، تکرار توبه ، سحرخیزی : استغفار و خواندن دعاهای توبه ای از ائمه طاهرین علیهم السلام وارد گردیده است .

خصوصاً دعاهای صحیفه سجادیه بالأخص دعای 31 که درتوبه است و هم چنین مناجات خمسه عشر ، بالأخس مناجات یک که مناجات تابئن است و باید هنگام خواندن ،‌معانی آنها را متذکر باشد و سعی کند که حالش با گفتارش یکی باشد .

5)تکرار توبه و استغفار ـ حضرت صادق علیه السلام می فرماید : رسول خدا صلی الله و علیه و آله در هر شبانه روز یک صدمرتبه به سوی خداوند توبه می کرد و از او آمرزش می خواست ،‌بدون اینکه گناهی از او سرزده باشد .

حضرت رضا علیه السلام می فرماید : مَتَل استغفار چون برگی است بر درختی که بجنبد و پیاپی فرو ریزد و کسی که از گناهی استغفار کند د رحالی که از آن دست بر نداشته و آنرا بجای بیاورد چون مسخره کنند پروردگار خود باشد .

6)اختیار کردن وقت سحر برای استغفار ـ هرچند در هروقتی که حالت توبه و دعا باشد استغفار در آن وقت مطلوب و نافع است لیکن سحر که ثلث آخر شب است تا طلوع فجر ، اثر خاصی در پارک شدن از گناهان دارد .

و درچند جای قرآن مجید به آن امر فرموده است .

و استغفار کنندگان در سحر را مورد ثنای خود قرار داده و آنرا صفات اهل تقوا و بهشتیان می شمارد از آن جمله می فرماید : در دنیا اندکی از شب را می خوابیدند و در سحرها استغفار می کردند .

و هم چنین می فرماید : استغفار کنندگان در سحرگاهان بودند .