مبلغ می تواند در اینجا به معنای عام آن بکار رود و همه مبلغین را اعم از والدین، مربیان ، روحانیون و ...
را شامل شود که ایشان درامر تبلیغ یک سری عوامل تأثیر گذار ومثبت بر جوانان دارند ویک سری عوامل منفی و باز دارنده که در اینجا به برخی از آنها اشاره می شود.
عوامل مثبت وتأثیر گذار1:
1.
ایمان مبلغ ومؤمنانه بودن
2.
آگاهی مبلغ و حکیمانه بودن تبلیغ
3.
خیر خواهی مبلغ وصادقانه بودن تبلیغ
4.
استمداد از خداوند وتوسل به اولیای دین
5.
بهره برداری ازعوامل مشروع و مؤثر ومورد علاقه نسل جوان
عوامل منفی وبازدارنده2:
1.
ضعف ایمان
2.
ضعف آگاهی مکتبی وارائه چهره ای ناموزون وغیر منطقی از مکتب
3.
ضعف آگاهی نسبت به مخاطب و عدم رعایت شرایط سنی، تحصیلی ، محیطی وروانی مخاطب
4.
ضعف آگاهی از شرایط تبلیغ و شیوه های مؤثر آن .
چنانکه قرآن کریم می فرماید: « واتو البیوت من أبوابها»
5.
ضعف آگاهی ازتوطئه های تبلیغی دشمنان
6.
خصلت های شخصیتی منفی
صفات مبلغ از دیدگاه قرآن وروایات:
1.
آگاهی:
مبلغ باید هدف از تبلیغ را به خوبی بشناسد تا بتواند در راه رسیدن به آن قدم بردارد.
قل هذه سبیلی أدعوا الی الله علی بصیره أنا ومن اتبعنی
بگواین راه من است همراه با پیروانم با بصیرت وآگاهی کامل، همه را به سوی خدا دعوت می کنیم.( یوسف /108 )
2.
مؤمن به هدف و با اراده3: مبلغ باید آنقدر به هدف خود ایمان داشته باشد که همچون خضر در حالت گرسنگی وتشنگی رسالت خویش راانجام دهد.
استطعما أهلها فابوا أن یضیفوهما فوجدا فیها جداراً یرید أن ینقض فأقامه حضرت موسی و خضر (وارد قریه ای شدند در حالیکه گرسنه بودند) واز مردم آنجا خواستند که به ایشان غذا دهند ولی آنها ازمهمان کردن ایشان خودداری کردند(با این حال ) آنها در آنجا دیواری یافتند که می خواست فرود آید پس آن را بر پاداشتند (تعمیرش کردند وبی وفائی مردم وترک پذیرائی در اراده آنها اثر نگذاشت) .
( کهف/ 77 ) نبی مکرم اسلام خطاب به عمویشان می فرمایند: عموجان اگر خورشید را در دست راست من وماه رادردست چپ من بگذارند هرگز از رسالت خویش دست بر نخواهم داشت .
3.
اخلاص و پرهیز از حب وبغض4: مؤثر واقعی خداونداست واگر تبلیغ به خاطر خدا انجام گیرد بردلها اثر خواهد گذاشت.
وما اسئلکم علیه من أجر إن أجری الا علی ربّ العالمین من برای رسالت خویش از شما پاداش نمی خواهم و پاداش من تنها نزد خداوند عالمیان است .
(شعرا/109) اگر مبلغ برای رضای خدا گام در عرصه تبلیغ بگذارد ناسپاسی مردم به هیچ وجه بر وی اثر نخواهد گذاشت لانرید منکم جزاءاً ولاشکورا ما ازشما هیچ پاداش وسپاسی نمی طلبیم .
(انسان/9) 4.
دارای سعه صدر وبااستقامت باشد5: مبلغ با ایمان از زخم زبانها وطعنه های منکران غمگین نمی شود وصبر پیشه می کند و می داند که عزت برای خداست و او شنوا وداناست .
« ولایحزنک قولهم إن العزه لله جمیعاً هو السمیع العلیم » (یونس /65) « واصبرکما صبرالوالعزم من الرسل» (احقاف/35) 5.
به وعده های الهی امیدوار باشد: هو الذی أرسل رسوله بالهدی ودین الحق لیظهره علی الدین کله اوخدائی است که رسولش را باهدایت ودین حق فرستاد تا آن را بر همه دینهای عالم برتری دهد.(توبه /33) یک مبلغ هیچگاه دیگران را از رحمت خدا نا امید نمی کند که این صفت فقیه حقیقی است «الفقیه حق الفقیه من لم یقنط الناس من رحمه الله ».
6.
قاطع وبا شهامت: وظیفه مبلغ است که بدون ترس جلوی بدعتها را بگیرد و این عهدی است که خداوند از او گرفته است.
إذا ظهرت البدع فی امتی فلیظهر العالم علمه فمن لم یفعل فعلیه لعنهالله هنگامی که بدعتها بر امت من ظاهر می شوند بر عالم است که علم خویش را ظاهر سازد وکسی که این عمل را انجام ندهد لعنت خدا بر اوست.
مبلغ باید مثل قرآن راه وروش مجرمین و توطئه های آنان را افشا کند.
ولتستبین سبیل المجرمین تا اینکه راه گناهکاران روشن وآشکار شود.
(انعام /55) 7.
انتقاد پذیر6 : انتقاد پذیری صفت ارزشمندی است .
امام سجاد علیه السلام در دعای مکارم اخلاق می فرمایند: اللهم وفقنی لطاعه من سدّدنی ومتابعه من أرشدنی خدایا مرا به اطاعت و پیروی کسی که به راه سداد وصلاحم خواند و هدایت نمود موفق ساز.
حضرت یوسف می فرمایند: و ما ابرّئ نفسی إنّ النفس لأماره بالسوء إلا ما رحم ربّی من نفسم را تبرئه نمی کنم که امر کننده به بدی است مگر در آنچه که پروردگارم رحم کند.
(یوسف /53) 8.
هدایت را کار خود نداند7 : در عین حال که عمل مبلغ درهدایت انسانها بسیار مفید است ولی باید توجه داشت که مؤثر واقعی خداست ومبلغ ابزاری بیش نیست.
انّک لاتهدی من أحببت ولکنّ الله یهدی من یشاء ای رسول ما توهرکسی را بخواهی هدایت نمی کنی اما خدا هر کسی را بخواهد هدایت می کند.
برخی شیوه های تبلیغ ازدیدگاه قرآن و حدیث: 1.
استفاده از تشکیلات وداشتن برنامه و انسجام8 : رحم الله عبدا اجتمع مع الآخر فتذکرا أمرنا خداوند رحمت کند بنده ای را که با دیگری همراه شود ودر راه ما تبلیغ کند.
2.
شیوه یاد آوری نعمتها9 : تبلیغ در صورتی مؤثر است که اولا مردم ، مبلغ را به خاطر اخلاق وعلم و تقوی بپسندند وثانیاً خداونداو اردوست داشته باشند که به خاطراین حب به دستورات مبلغ عمل کنند.
یکی از راههای ایجاد این حب یاد آوری عظمت خدا و نعمتهای اوست.
یا ایها الناس اذکروا نعمه الله علیکم هل من خالق غیر الله یرزقکم من السماء و الارض ای مردم متذکر شوید که چه نعمتهایی خدا به شما عطا فرمود آیا جزخدا آفریننده ای هست که از آسمان و زمین به شما روزی دهد.
(فاطر /3) واذکروا نعمه الله علیکم ...
نعمتهای خداوند را که به شما عطا نموده است متذکر شوید.
(آل عمران /103) 3.
بیدا رکردن وجدان10 : فأین تذهبون پس به کجا می روید.
(تکویر/26) در قرآن کریم آیات ذکر وتذکر نشان دهنده آن است که انسان از درون مطالبی را می داند ولی فراموش می کند که نیاز به تذکر دارد.
مالکم کیف تحکمون أفلا تذکرون چرا چنین جاهلانه حکم می کنید آیا متذکر نمی شوید.
(صافات/154ـ155) ولئن سألتهم من خلق السموات و الارض وسخر الشمس و القمر لیقولن ّ الله فأنی یؤفکون واگر سؤال کنی که آسمانها و زمین را که آفریده وخورشید وماه مسخر فرمان کیست به یقین جواب دهند که خدا آفریده پس چرا به دروغ می شتابند.
(عنکبوت/61) 4.
استفاده از تاریخ و تجربه وسرگذشت پیشینیان11 : واذکر فی الکتاب مریم اذا انتبذت من أهلها مکاناً شرقیاً ویادکن درکتاب خود احوال مریم را آن روزی که از اهل خویش کناره گرفته به مکانی به مشرق روی آورد.(مریم /16) واذکرفی الکتاب ابراهیم انّه کان صدیقاً نبیاً وای رسول یاد کن در کتاب خود شرح حال ابراهیم را که اوشخص بسیار راستگو و پیغمبری بزرگ بود.(مریم /41) واذکر فی الکتاب موسی انّه کان مخلصاً وکان رسولاً نبیاً ویاد کن درکتاب خود حال موسی را که اوبنده ای با اخلاص و رسولی بزرگ و پیمبری بر خلق بود.
(مریم /51) حضرت علی علیه السلام می فرمایند: وان لم أکن عمّرت عمرمن کان قبلی فقد نظرت فی اعمالهم اگر چه من همچون گذشتگان عمر نکردم ولی در کارهای ایشان نگریستم.
قد خلت من قبلکم سنن فسیروا فی الارض فأنظروا کیف کان عاقبه المکذّبین پیش از شما مللی بودند ورفتند، دراطراف زمین گردش کنید تاببینید که آنانکه وعده های خدا را تکذیب کردند چگونه هلاک شدند.
(آل عمران /137) 5.
شیوه استفاده از تشویق و تهدید12 : فاذکرونی أذکرکم واشکروا لی و لا تکفرون پس مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم وشکر نعمت من بجای آرید وکفران نعمت مکنید .
(بقره /152) هو الذی یصلی علیکم و ملائکته لیخرجکم من الظلمات إلی النّور وکان بالمؤمنین رحیماً اوست خدائی که او و فرشتگان او بر شما رحمت می فرستد تا شما را از ظلمتها به عالم نور بیرون آرد واوبر اهل ایمان بسیار رئوف ومهربان است.(احزاب /43) نبّئ عبادی أنی أنا الغفور الرحیم وأنّ عذابی هوالعذاب الألیم بندگان مرا آگاه ساز که من بسیار آمرزنده و مهربانم و عذاب من سخت ودردناک است.
(حجر/50ـ49) 6.
شیوه های تمثیل: افلا ینظرون الی الأبل بل کیف خلقت آیا مردم درخلقت شتر نمی نگرند که چگونه خلق شده است.(غاشیه /17) ولقد ضربناللناس فی هذا القرآن من کل مثل ما در این قرآن برای هدایت مردم هرگونه مثل زدیم و حقایق را به مثال روشن کردیم .(روم /58) 7.
شیوه جنگ سرد: یکی از روش هائی که کافران ودشمنان خدا در طول تاریخ برای بی اثر کردن تبلیغات پیامبران ازآن استفاده کرده اند ایجاد شک و تردید در دل پیروان ادیان الهی بوده است.
بل قالوا أضغاث احلام بل افتریه بل هو شاعر فلیاتنا بایه کما ارسل الأولون وگفتند که خواب بی اساس است، محمد شاعری است که قرآن را بافته است وگرنه مانند پیغمبران معجزه ای برای ما بیاورد.(انبیاء/5) وقال الذین کفروا إن هذا إلا افک افتراه واعانه علیه قوم اخرون وکافران گفتند این کتاب که محمد (صلی الله علیه و اله) وحی می شمارد جز آنکه به دروغ از خود فرا بافته و دیگران نیز به اوکمک کرده اند چیز دیگری نیست.
(فرقان /4) 8.
روش اعتراف گرفتن و تحقیر متکبران: ولئن سألتهم من نزّل من السماء ماء فاحیا به الارض من بعد موتها لیقولنّ الله واگرسؤال کنی آن کیست که از آسمان باران نازل سازد تا زمین را به آن پس از فصل خزان و مرگ گیاهان باز زنده گرداندبه یقین جواب دهند که آن خداست .
(عنکبوت/63) 9.
روش توجه به نیازهای مادی: دعوت به صرف معنویات و سرکوبی خواسته های طبیعی انسان مطلوب دین مقدس اسلام نیست.
ولاتنس نصیبک من الدنیا بهره ات را هم ازدنیا فراموش مکن .
(قصص/77) پی نوشتها: 1- محمد رضا ذاکری ،بررسی عوامل تأثیر گذاری مبلغان برجوانان ، نگاه حوزه ، شماره 50ـ49،ص119 2- همان ص121 3- محسن قرائتی ، قرآن وتبلیغ، ص101 4- همان ص103 5- همان ص109 6- محسن قرائتی ، همان ص120 7- همان ، ص124 8- همان 151 9- همان ص155 10- همان ص161 11- همان ص163 12- همان ص 166