عوامل مؤثر در معنویت گریزی
کمی بودجه و یا عدم اختصاص بودجه ای به مسائل و امور دینی:
اختصاص بودجه های کم و یا عدم تشویقی در خور از افرادی که در زمینه های معنوی ودینی به موفقیت هایی دست پیدا می کنند و بالعکس چه بسا در امور غیر دینی و اموری که شاید صرف اینقدر هزینه های گزاف ضرورتی نداشته باشد.
چه گامهائی که برداشته می شود و چه تشریفهائی و تقدریهائی که از پیروزمندان این عرصه صورت میگیرد وچه تبلیغات گسترده ای که از طریق رسانه های ارتباط جمعی و از طریق مطبوعات و نشریه ها و مجلات صورت می پذیرد، مثلاً اگر جوانی یا نوجوانی در عرصه علوم قرآنی اعم از حفظ ، قرائت ، تجوید، مفاهیم ...
به موفقیت و پیروزی دست پیدا کند یا جوانی یک عمل اخلاقی ودینی را انجام دهد هرگز تقدیری در خور وشایسته از اوانجام نمی شود و اگر هم تشویقی صورت گیرد بسیار ابتدائی و ناچیز است بدون اینکه تبلیغی گسترده از آن صورت پذیرد که الگو وباعث ایجاد انگیزه درسایرهمنوعان اوداشته باشد و گرایش ایشان به این موفقیت ها وبه این کمالات شود در حالی که اصل و حقیقت این اموراست و درسایه این امور بایستی به دیگر مسائل نیز بهاء داده شود.
اما مشاهده کنیم که مثلاً تقدیری که ازیک ورزشکار یا یک فوتبالیست یا یک خواننده یا یک هنر پیشه می شود تا اندازه ای است که از حد اعتدال هم تجاوز می کند
اختصاص بودجه های کم و یا عدم تشویقی در خور از افرادی که در زمینه های معنوی ودینی به موفقیت هایی دست پیدا می کنند و بالعکس چه بسا در امور غیر دینی و اموری که شاید صرف اینقدر هزینه های گزاف ضرورتی نداشته باشد.
اما مشاهده کنیم که مثلاً تقدیری که ازیک ورزشکار یا یک فوتبالیست یا یک خواننده یا یک هنر پیشه می شود تا اندازه ای است که از حد اعتدال هم تجاوز می کند وچه جوایز ارزشمند و گرانقدری که به این گونه افراد بخاطر موفقیت هایشان از سوی مقامات مختلف و شرکتهای گوناگون تعلق می گیرد .
البته ما در اینجا درمقام بیان رد اینگونه اقدامات در این زمینه نیستیم بلکه درمقام این مسئله هستیم که خیلی از این اقدامات و صرف اینگونه هزینه ها و تبلیغات لازم نیست و حتی اینکه ارزش این موفقیت ها منوط به تعهد دینی واخلاقی آنها است و چه بسا که یکی از راههای تبلیغ دینی و جهت دهی به گرایشات معنوی افراد جامعه همانگونه که قبلاً بیان شد از طریق همین موفقیت ها باشد که در این بین روحانیون دینی مسئولیت سنگین تری را به عهده دارند، ما گاهی آنقدر غرق در مسائل حاشیه ای می شویم و به آنها می پردازند که دیگراز اصل باز می مانیم .
ما حتی در عرصه های علمی نیز گرچه که ارزش آنها هم به تعهد است (تعهد و تخصص توأماً )ـ قصور و کوتاهی نموده ایم و جوان امروز که همه همت و تلاشش در جهت رسیدن به شهرت ومقام و پول است مسلماً وقتی درامور دینی ومعنوی وعلمی چنین هدفهائی را چنین آسان و آرزوهائی نبیند تمایل اوبه سوی این مسائل کم وچه بسا که روی گردان شود.
این پدیده واقعیتی است که بایستی با بصیرتی عمیق و چشمهائی تیز بین و دقیق نگر به آن توجه شود واین مسئولیتی است که بدوش همه ما از جمله مسئولیت ذیربط است وحتی این می تواند یکی از دسیسه های دشمن و تهاجم فرهنگی باشد در دور نمودن جوانان ما از دین و معنویت و مسائل روحانی و هر آنچه که باعث طیب خاطر وسعادت حقیقی او میشود و رها نمودن او دروادی که اورا ازتلاش در جهت حقیقی که اصلاً برای آن خلق شده است باز دارد « وماخلقت الجن و الانس الاً لیعبدون » روی آوری انسان درهر مسئله ای وموفقیت اودر هر عرصه ای تنها بایستی در سایه اصل (لیعبدون) یعنی بندگی اوباشد و هر آنچه که بی رنگ این اصل باشدوازرسیدن به این هدف باز دارد فاقد ارزش است وانسان چنان به آن مشغول و سرگرم می شود که از حقیقت باز می ماند.
تهاجم فرهنگی: از دیگر عوامل دخیل در معنویت گریزی توطئه های دشمنان و کافران ومنافقان ضد دین است که درقالب تهاجم فرهنگی شکل می گیرد.
از آنجائی که بحث تهاجم فرهنگی خود بحق است جدا و مفصل ودر اینجا مجالی برای پرداختن به آن نیست در نتیجه این مطلب را گذرا تنها طی چند حدیث بیان می کنیم .
امام صادق علیه السلام می فرمایند: «احذروا أهواءکم کما تحذرون أعدائکم ،فلیس شیء أعدی للرّجال من إتباع أهوائهم وحصائد ألسنتهم » همان گونه که ازدشمنان خود حذر می کنید ازهوس هایتان حذر کنید زیرا برای مردان دشمنی برتر از پیروی از هوس هایشان ودرویده های زبان هایشان (سخنان بیهوده ویاوه)نیست.1 مصداق این حدیث در تهاجم فرهنگی بیشتر می شود .
سخنان امام علی علیه السلام در این باره: « وکم من عقل أسیر تحت هوی» بسا فردی که در پنجه هوسی فرمانروا، اسیر است.
*************** «قرین الشهوه مریض النفس» شهوتران ، جانش بیمار و خردش عیب ناک است *************** « اول الشهوه طرب وآخر ها عطب» آغاز شهوت، سرمستی است وفرجامش نابودی .
*************** «ایاکم وغلبه الشهوات علی قلوبکم فإنّ بدایتها ملکه ونهایتها هلکهه » زنهار!از چیره شدن شهوت ها بر دلهایتان زیرا که آغاز آنها بندگی است وانجامش نابودی.
*************** إنما بدء وقوع الفتن أهواء تتّبع وأحکام تبتدع» در حقیقت نقطه آغاز فتنه ها ، پیروی از هوس ها و بدعت نهادن در احکام است.
*************** «کلّ من غری باللذّات إلاّ کان بها هلاکه » کمتر پیش می آید که کسی حریص لذت ها شود وبواسطه آنها نابود نشود.
عدم اجرای فریضه امر به معروف و نهی از منکر: قرآن کریم می فرماید: شما بهترین امت هستیدبه شرط آنکه نسبت به خوبیها وبدیها متعهد باشید، به خوبیها سفارش کنید و از بدیها جلوگیری کنید.2 یکی دیگر از عوامل مؤثر دردوری جامعه از امور معنوی و دینی عدم توجه واحیای فریضه امر به معروف ونهی از منکر است.
هر چقدر انسانها نسبت به مسائل جامعه و فسادها وخیانتها و رواج رفتارهای ناپسند در جامعه ، بی توجه وبی تفاوت باشند به همان نسبت از طریق حقیقی وفرهنگ اصیل اسلامی و بهره جستن ازدستاوردهای اسلامی و برخورداری از جامعه ای سالم در سایه دین سالم دور می مانند وبی دینی و رو آوری به فساد وخواروذلیل غرب شدن وتن دادن به هر ذلتی و مورد هجوم ولطمات جبران ناپذیر تهاجم فرهنگی قرار گرفتن ، زیاد می شود ودر این هنگام حل این بحران بسیار سخت می شود و مشکلات و گرفتاریها واختلالات روانی وناهنجاریهای اجتماعی و فردی بر جامعه مستولی می شود .
در حدیث است : اگر مردم بی تفاوت شوند، افراد فاسد بر مردم حاکم می شوند و خداوند برکاتش را ازمردم سلب می کند3 و نتیجه همچنانکه قرآن کریم می فرماید این می شود که « ظهرالفساد فی البرّو البحر بما کسبت أیدی الناس لیذیقهم بعض الذی عملوا لعلّهم یرجعون» به سبب آنچه دستهای مردم فراهم آورده فساد در خشکی ودریا نمودار شد، تا (سزای ) بعضی از آنچه را کرده اند بچشاند، باشد که بازگردند.4 باز در روایت است که می فرماید مسلمانان همچون اعضای یک بدن هستند که هرگاه یکی به درد آید سایر اعضا نیز ناراحت می شوند.5 شعر معروف سعدی هم مضمون همین حدیث است.
بنی آدم اعضای یکدیگرند که درآفرینش زیک گوهرند چو عضوی بدردآورد روزگار دیگر عضوها را نماند قرار اگر انسانی را دیدیم که گناهی می کند به جای سرزنش یا غیبت ویا سکوت باید بازبان نرم وروی خوش جلواورا بگیریم .
زیرا گناه یک انسان در همه انسانها اثر می کند .
همانگونه که سوراخ دریک گوشه کشتی سبب غرق شدن تمام مسافران می شود6.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله) می فرمایند : « إنّ المعصیه إذا أعمل بها العبد سرّاً لم تضرّ إلا عاملها و إذا اعمل بها علانیه و لم یغیر علیه إضرّت بالعامه » گناه را هرگاه بنده پنهانی مرتکب شود به کسی جز صاحب آن زیانی نمی زند و هرگاه آشکارا انجامش دهد ومردم او رامنع نکنند آنگاه گناه به عموم مردم آسیب خواهد رساند7.
افراد جامعه همه دربرابر یکدیگر مسئول هستند، اگر جلوی فساد گرفته نشود طاغوتها رشد می کنند واگر ازخوبیها قدردانی نشود نیکوکاران دلسرد می شوند.
اسلام حق انتقاد و فریاد به هر مسلمانی داده است .
کودک یا نوجوان نیز می تواند بزرگترها را پند دهد واگر پند دیگران را قبول نکنیم متکبریم 8.
اگر هریک ازافراد جامعه مسلمین نسبت به یکدیگر آمربه خوبیها و ناهی ازمنکرات باشند مسلماًجلوی مفسده ها، بی دینی ها،خلاف ها ونافرمانی ها ازدستورات الهی وبیراهه رفتن هاو...
گرفته می شود و بدین وسیله گامی آسان اما اساسی درجهت گرایشات معنوی وافزونی آنها بر داشته می شود.
نارسائی عوامل مؤثر درمعنویت گرائی: بدیهی است که هرکدام ازعللی که درمعنویت گرائی مؤثر بودنداگر درجهت صحیح ودرست عمل نکنند قطعاً عاملی می شوند در معنویت گریزی و نتیجه معکوس گرفتن از آنها.
دراین میان تهاجم فرهنگی نیز در گسترش معنویت گریزی و بی دینی یا بی توجهی نسبت به اموردین ، بی نصیب نمی باشد که هدف عمده آنها رواج فساد بی قیدی ولا مذهبی در بین مردم خصوصاً نسل جوان است.
گاهی هم با نفوذ در دین وایجاد شبهات ووارونه جلوه دادن مسائل دین و پنهان کردن حق و پوشاندن باطل درلباس حق صورت می پزیرد .
قرآن کریم می فرماید: « ولا تلبسوا الحق بالباطل وتکتموا الحقّ و أنتم تعلمون» حق را به باطل می پوشانید تا حقیقت را پنهان سازید و حال آنکه به حقانیت آن واقف هستید.
بنابراین باید توجه داشت که دشمن در پیشبرد اهداف شوم خویش همیشه درلباس باطل ظاهر نمیشود از آن بدتر زمانی است که با ایجاد باطل شبهه و لباس حق باطل را عرضه کند .
و این هوشیاری و ظرافت دقیق را می طلبد که جلوی پیشرفت اهداف دشمن گرفته شود و جامعه از پیش روی به سوی انحراف از حق و انحراف از دین مصون بماند.
خلاصه و نتیجه گیری: ماحصل آنچه گفته شد این است که دین برنامه سعادت و رستگاری بشر است.
دین مایه عزت و آزادگی است نه محدودیت و فرومایگی .دین کیمیای معنوی نوش داروئی است که سبب آرامش حقیقت انسان که همان جان ملکوتی اوست می شود.
تربیت دینی افراد امری است که قبل از دوران جنینی صورت می گیرد ودر هر مرحله روش خاص خود را می طلبد یعنی کم وکیف آموزشهای دینی در مراحل مختلف زندگی فرد متفاوت است.تبیین صحیح از دین ودستورات حیات بخش آن برای جوانان باعث می شود که آنها به دین و مسائل معنوی متمایل شوندو دیگر اینکه اگر برخورد منطقی وعقلانی با مسائل آنان شود و آنها به دین ومسائل معنوی متمایل شوند ودیگر اینکه اگر برخوردمنطقی وعقلانی با مسائل آنان شود وآنها را درک کنیم وبه خواسته های آنها احترام گذاریم وبرای آنچه که از آنها گرفته می شود جایگزین مناسب قرارداده شود.
مطمئناًهرگزیک کمتربا دوری از گرایشات معنوی درافراد وجوانان جامعه مواجه می شویم .
باید این را باور کنیم که جوان ما فطرتاً دین گریز نیست وبالعکس خیلی هم متمایل است به دین وتشنه راه سعادت حقیقی وتشنه دریافت علوم دینی است.
منتهی این وظیفه ای است بر همه مبلغان دینی که دین را درقالب های نو وجذاب بر جوانان عرضه نمایند که آنها را مشتاق به دین ومعنویت گردانند وبه این ترتیب نقشه های مخالفان دین و معنویت را خنثی نمایند.
برای رسیدن به این مهم بایستی که فریضه امر به معروف ونهی از منکر در جامعه به نحو احسن اجرا شود و هریک از افراد جامعه خود را موظف به اجرای درست آن بر طبق موازین صحیح آن اجرا نمایند ومقابله با فساد وتبعیض وبی عدالتی ها در جامعه شود وقضاوتهای نادرست صورت نگیرد و نقض و کمبودهای خودمانی را در عمل به حساب دین ودیانت نگذاریم و در تحقق اهداف این امر، بایستی که سرمایه گذاری ها وهزینه های لازم مورد توجه قرار گیرد.
به امید روزی که شاهد جامعه دینی به معنای حقیقی آن باشیم «و آخر دعوانا أن الحمد لله رب العالمین » پی نوشتها: 1- 49.محمد محمدی ری شهری، منتخب میزان الحکمه ، تلخیص سید محمد حسینی ، ترجمه حمید رضا شیخی ، ج دوم ، ص1045 2- محسن قرائتی ، آشنائی با مسائل دینی واجتماعی ، ص39 3- همان ص40 4- روم /41 5- محسن قرائتی ، همان ص40 6- همان ص24 7- محمد محمدی ری شهری ، همان ص803 8- محسن قرائتی ، همان ص24