یک جلد از قدیمی‌ترین نسخه‌های موجود از کتاب قرآن که به خط کوفی نگاشته شده است.
این کتاب هم‌اینک در گنجینه موزه بریتانیا قرار دارد.
تصویر سوره فاتحه.
خطاط حتات عزیز افندی (درگشتهٔ ۱۹۳۴)
قرآن (نام پارسی: نِبی[۱])، کتاب دینی اسلام و یکی از ثقلین است.
قرآن که از ریشهٔ «قرء» گرفته شده‌است، معنی لغوی آن «جمع نمودن، فراهم آوردن، سال و همچنین خواندن» است.
در سوره علق به این معنی اشاره میشود.
در باور مسلمانان، این کتاب در یک دورهٔ ۲۳ ساله از جانب خدا و از طریق فرشتهٔ وحی جبرئیل بر پیامبر خدا حضرت محمد، که آخرین پیامبر می‌خوانندش، فروفرستاده شده‌است.
مجموع این فروفرستاده‌ها (وحی) به گونهٔ کتابی گردآوری شده که قرآن نام دارد.
قرآن دارای ۳۰ جزء، ۱۱۴ سوره و ۶۲۳۶(عدد کوفی)=۶۲۲۶(عدد شامی)=۶۲۱۴(عدد مدنی)=۶۲۰۴(عدد بصری) آیه است.
مسلمانان قرآن را کتاب مقدس دین خود می‌دانند و از آن با القابی چون «کریم» و «مجید» یاد می‌کنند.
برای ایشان، این کتاب بازآفرینی زمینی از مفاهیم اصلی آسمانی‌ست که ابدی و ازلی هستند.
قرآن خود را به عنوان «لوح حفاظت‌شده» («اللَوح المحفوظ»[۲]) می‌خواند.[۱]
ساختار
آیه
آیه در واژه به معنی نشانه‌است و در اصطلاح کوچک‌ترین واحد تقسیم قرآن است.
این کلمه در قرآن به همین معنای خاص نیز به کار رفته‌است.
یک آیه می‌تواند چند حرف، چند کلمه، یک یا چند جمله و یا یک یا چند بند (پاراگراف) باشد.
طبق محاسبهٔ کامپیوتری تعداد کل آیات قرآن ۶۲۳۶عدد است.
(رامیار، تاریخ قرآن:۵۷۰) برخی آیات نظیر آیهٔ نور (نور، ۳۵)، آیه الکرسی[۳]، آیهٔ تطهیر (احزاب، ۳۳) و آیهٔ حجاب (نور، ۳۰ و ۳۱) با نامهای خاصی مشهورند.
مسلمانان باور دارند ترتیب آیات قرآن توسط محمد طبق وحی تنظیم شده‌است.[نیازمند منبع] عده‌ای از دانشمندان مسلمان معتقدند که برخی آیات نظیر آیهٔ «اکمال دین» (مائده، ۳) به هنگام گردآوری و تدوین از جای اصلی خود خارج شده‌اند.[۴][۵][۶] متن قرآن به ظاهر فاقد آغاز، میانه و پایان است.
ساختار آن غیرخطی و مانند یک تار عنکبوت است.[۴] شماری از منتقدین همچنین به موارد حشو، فقدان پیش‌زمینه و استمرار در آیه‌های قرآن اشاره کرده‌اند.[۷][۸]
سوره
سوره در لغت به معنای «بُریده شده» است و در اصطلاح واحدی است دربرگیرندهٔ گروهی مستقل از آیات قرآن که مَطلَع «بسم الله الرحمن الرحیم» و مقطعی دارد.
به اعتقاد شیعیان هر سورهٔ قرآن - جز سورهٔ توبه - با آیه «به نام خداوند بخشندهٔ مهربان» آغاز میشود.
و اهل سنت «بسم الله» را جزء سوره نمی‌دانند.
در قرآن کلمهٔ «سوره» به همین معنا به کار رفته‌است؛ مثلاً در آیهٔ تحدی (مبازره طلبی)[۹].
سوره در لغت به معنای «بُریده شده» است و در اصطلاح واحدی است دربرگیرندهٔ گروهی مستقل از آیات قرآن که مَطلَع «بسم الله الرحمن الرحیم» و مقطعی دارد.
به اعتقاد شیعیان هر سورهٔ قرآن - جز سورهٔ توبه - با آیه «به نام خداوند بخشندهٔ مهربان» آغاز میشود.
و اهل سنت «بسم الله» را جزء سوره نمی‌دانند.
در قرآن کلمهٔ «سوره» به همین معنا به کار رفته‌است؛ مثلاً در آیهٔ تحدی (مبازره طلبی)[۹].
قرآن ۱۱۴ سوره دارد.
هر سوره یک یا دو نام دارد، که معمولاً از کلمه‌ای از آن سوره گرفته شده‌است.
برخی معتقدند ترتیب سوره‌ها توسط پیامبر تعیین شده و برخی بر این باورند که آنها به هنگام گردآوری در زمان عثمان کما بیش به ترتیب طول مرتب شده‌اند.
سوره‌های قرآن به دو دستهٔ مکی (فروفرستاده شده در مکه) و مدنی (فروفرستاده شده در مدینه) تقسیم میشوند.
سوره‌ها لزوماً وحدت موضوعی ندارند.
نام رایج و تعداد آیات هر یک در انتهای این مقاله آمده‌است.
برای مشاهده فهرست نام سوره‌ها و تعداد آیات آنها به مقاله سوره رجوع کنید.
دیگر تقسیم‌بندی‌ها قرآن به ۳۰ بخش تقریباً مساوی به نام جزء تقسیم شده‌است.
هر جزء از دو قسمت مساوی به نام حزب تشکیل شده‌است و احزاب به نصف و ربع حزب تقسیم میشوند (برخی نیز هر جزء را به چهار حزب تقسیم می‌کنند و در این صورت ۱۲۰ حزب داریم).
فارسی‌زبانان یک ربع از قرآن را هفتک و یک‌هفتم آن را هفت‌یک می‌نامیدند.[۱۰] در برخی مکتب‌های قدیم، کودکان نخست هفتک (از ۱ تا ۷) قرآن را بدون دانستن معنی حفظ می‌کردند و بعد به بقیه امور حفظی و معانی می‌رسیدند.[۱۱] سبک سبک آیات قرآن با زمان پیدایش و نیز محتوای آنها متناسب است.
سوره‌های مکی از سوره‌های مدنی مسجع‌ترند.
همچنین آیاتی که به حوادث قیامت و بیم و امیدِ آن می‌پردازند، بیشتر احساسات خوانده را منقلب می‌سازند و آیاتی نظیر آیات احکام به گونه‌ای است که خرد خواننده را مخاطب قرار میدهد.
مسالهٔ دیگر تفاوت آشکار سبک قرآن با سایر سخنان روایت شده از پیامبر اسلام و نیز سخنان چون علی بن ابیطالب است.
متن پاشان اسلوب متعارف نگارش اغلب کتابها، روایت خطی است؛ یعنی از یک نقطه به عنوان مقدمه آغاز و پس از بیان مستندات و استدلالات به نتایجی می‌رسد.
اما قرآن بدین معنا آغاز و پایانی ندارد و می‌توان آن را از هر قسمتی آغاز نمود، بی آنکه نیاز باشد بیش از چند آیه به عقب بازگشت.
به بیان دیگر هر رکوع مستقل از باقی متن گویاست، جز در مواردی معدود نظیر سوره یوسف که تمام آن وحدت موضوع و مضمون دارد.
دیدگاه اسلام‌شناسان اروپایی نولدکه میگوید قرآن ناپیوسته و پاشان است.
ریچارد بل این را از بیدقتی مولفان میداند.
پیدایش مسلمانان همگی قرآن را وحی و الفاظ آن را عیناً و دقیقاً از جانب خدا می‌دانند، که توسط روح الامین (جبرئیل) بر محمد نازل شده‌است.
برخی غیر مسلمانان قرآن را متنی می‌دانند، که محمد خود آن را بیان کرده‌است.
برخی از ایشان نیز معتقدند قرآن یک کار گروهی و نوشته شده توسط اشخاص مشخصی است که محمد تنها یکی از آنها بوده‌است.
گردآوری متن قرآن در سه مرحله گردآوری شد، تا نهایتاً به صورت امروزین یا اصطلاحاً «مصحف» درآمد.
نخست زمان محمد.
سپس زمان ابوبکر و در آخر زمان عثمان.
در دوره‌های بعدی رسم الخط آن اصلاح شد.
زمان محمد در زمان حیات پیامبر، وی قرآن را بر مسلمانان می‌خواند.
برخی آن را حفظ می‌کردند و برخی بر تکه‌های چرم، استخوانهای شانه و دنده گوسفند و شتر، چوب درخت خرما، سنگهای صاف و صیقلی و گاه کاغذ می‌نوشتند.
از آنجا که هنوز قرآن بر پیامبر وحی میشد و متن آن ناقص بود، امکان «کتاب ساختن» آن وجود نداشت.
«جمع قرآن در زمان رسول خدا را اصطلاحاً تألیف گویند.» [۱۲]در زمان حیات پیامبر ۳۷ نفر حافظ کل قرآن بودند.
(رامیار، تاریخ قرآن:۲۵۵) و تعداد کاتبان وحی که برای خود نسخه‌ای برمی‌گرفتند به بیش از پنجاه نفر می‌رسیده‌است.[۱۳] زمان ابوبکر در این زمان جنگهای ردّه بین مسلمانان و از دین برگشتگان و متنبّیان رخ داد، که در آن تعدادی از حافظان قرآن کشته شدند.
به پیشنهاد عمر و به دستور ابوبکر «زید بن ثابت» که از کاتبان وحی و حافظ قرآن بود، مأمور جمع آوری قرآن شد.
«زید همه نوشته‌های قرآنی را ولو آنکه ده‌ها حافظ و ده‌ها نوشته مطابق آن بود، با اخذ حداقل دو شاهد یکی از کتابت و یکی از حفظ می‌پذیرفت.»[۲] قرآن توسط زید طی ۱۴ ماه و تا زمان فوت ابوبکر در سال ۱۳ هجری به صورت مجموعه‌ای از صحیفه‌ها جمع آوری شد و طبق وصیت ابوبکر در اختیار عمر و سپس دخترش «حَفصه» قرار گرفت.
زمان عثمان در زمان عثمان با توجه به گسترش سرزمین مسلمانان تا ایران، شام و مصر نیاز بود به سرعت متن واحدی از قرآن در تمام سرزمینهای مسلمان منتشر شود.
همچنین به علت فوت یا کشته شدن تعدادی از حافظان و نویسندگان وحی بیم تفرقه در متن قرآن وجود داشت.
از این رو، خلیفه عثمان با جمع‌آوری نسخه‌های مختلف دست به یکسان‌سازی قرآن زد.
وی انجمنی متشکل از «زید بن ثابت»، «سعید بن عاص»، «عبدالله بن زبیر» و «عبدالرحمن بن حارث» تشکیل داد.
این گروه با همکاری دوازده نفر از قریش و انصار کار تهیه نسخه نهایی را انجام دادند.
آنها تمام نوشته‌های قرآن موجود را گرد آوردند و با تکیه بر شهادت شاهدان و حافظان نسخه نهایی یا «مصحف امام» را تهیه کردند، که معروف به مصحف عثمانی است و به خط کوفی ابتدایی بود.
این کار در فاصله سالهای ۲۴ تا ۳۰ هجری قمری انجام شد و از روی آن ۵ یا شش نسخه تهیه شد.
دو نسخه در مکه و مدینه نگهداری شد و باقی نسخه‌ها به همراه یک حافظ قرآن که نقش راهنمای درست خوانی را داشت، به بصره، کوفه، شام و بحرین ارسال شد.(ر.ک.
کتاب قرآن شناخت، بهاءالدین خرمشاهی) عثمان برای دستیابی به «توحید نص» یا یگانگی متن قرآن دستور داد، تمام نوشته‌های موجود قرآن را با آب و سرکه جوشانده و محو کنند، تا ریشه نزاع و اختلاف از بین برود.
نسخه‌هایی که نابود شدند شامل قرآن عبدالله پسر مسعود -که گویا فاقد دو سوره فلق و ناس بوده‌است.- ابی پسر کعب بودند و قرآن امام علی نزد وی و فرزندانش باقی ماند و گرچه وی در گردآوری قرآن مستقیما حضور نداشت، در هیچ جا و در زمان خلافت صحت متن گردآوری شده را رد نکرده‌است.[نیازمند منبع] صاحب نظران مسلمان معتقدند این نسخه‌ها عموماً از نظر لغوی، املایی و تعداد سوره‌ها تفاوت جزئی داشته‌اند.
اما به هر حال عموم مسلمانان حتی خاندان علی و سایر مخالفان خلافت بر صحت نسخه عثمان در طول تاریخ تاکید کرده‌اند.
(ر.ک.کتاب قرآن شناخت، بهاءالدین خرمشاهی) نظر مشهور جمع آوری در مورد جمع آوری قرآن همین است که ذکر شده اما محققین متاخر نظر بر جمع آوری قرآن در همان زمان محمد (پیامبر) دارند و روایات ونقلهای مربوط به جمع آوری قرآن بعد از محمد را متناقض یا ناظر به اموری دیگر (نظیر تکثیر مصحف یا توحید مصاحف می‌دانند.
ر.ک.
تاریخ قرآن، عزت دروزه /البیان، خویی /کاوشی در جمع آوری قرآن، ایازی /مباحثی در علوم قرآن، صبحی صالح قرآن، میراث محمد در قرن نهم اصلاحات بعدی نسخه عثمان به خط عربی اولیه نوشته شده بود، که بدون علامت‌گذاری، اعراب و حروف «والی»(حروفی که نوشته میشود و خوانده نمی‌شود) است.
تا زمانی که اسلام محدود به سرزمینهای عرب زبان بود، اعراب مشکلی در قرائت قرآن نداشتند.
اما با گسترش سرزمینهای اسلامی مردمان غیر عرب زبان نمی‌توانستند قرآن را درست بخوانند.
برای حل مشکلات ناشی از آن و مقابله با اشتباه خواندن قرآن به دستور علی «ابوالاسود دوئلی» اقدام به اعراب گذاری قرآن نمود.
روش او برای این کار بر اساس شیوه رسم الخط سریانی بود.
سپس در طی قرن اول به دستور خلفا و امرای اموی «یحیی بن عامر» و «نصر بن عاصم» حروف مشابه نظیر ب، ت و ث را نقطه گذاری کردند.
یزید فارسی حرف «الف» را به قرآن افزود(در عربی الف و همزه دو حرف متفاوت محسوب میشود.) در قرن دوم هجری «ابوعبدالرحمن خلیل بن احمد بصری» که اصلیتش ایرانی است، علم نحو و عروض را ابداع کرد و علائم همزه، تشدید و ساکن را وضع کرد و روش امروزی ثبت حرکات را ایجاد کرد.
در طی قرن سوم هجری رسم الخط قرآنی معیار(استاندارد) موجو بوده‌است و ابوحاتم سجستانی(سیستانی) رساله‌ای در رسم الخط قرآن نگاشته، که بخش‌هایی از آن امروزه موجود است.
همچنین خط عربی بتدریج طی چند قرن از «کوفی اولیه» به «نسخ» که امروزه قرآن را بدان می‌نویسند، تحول یافت.[۱۴] نسخه‌ای که امروزه بیشترین استفاده را داردتوسط حضرت علی (ع)جمع آوری شده ودر سال ۱۹۲۲ (میلادی) توسط دانشگاه الازهر مصر تایید شده‌است و اکثریت قریب به اتفاق دانشمندان شیعه نیز معتقدند چیزی از آن کاسته یا به آن افزوده نشده‌است.
قرائت قرآن قاریان هفتگانه(قرّاء سبعه) و راویان چهارده گانه ن.ج.
داود، مترجم عرب قرآن در مقدمه ترجمه خود از قرآن مینویسد: «با توجه به اینکه قرآن در اصل به خط کوفی نوشته شده بود و دارای حرکت و نقطه نبود، قرائتهای مختلفی از آن توسط مسلمانان بوجود آمده‌است که به یک اندازه دارای ارزش و رسمیت میباشند».[۱۵] با توجه به نوشته این دانشمند دینی، نوشتارهای مختلفی از قرآن وجود دارد، اما طبیعت این نوشتارهای مختلف چیست؟
برای پاسخ به این پرسش باید در نظر داشت که قرآن توسط اشخاصی که «قاری» قرآن حساب میشوند نوشته شده‌است و با نام این افراد به یادگار مانده‌است.
قرائتهای مشهوری از قرآن در قرن‌های اولیه اسلام وجود داشت.
این قرائتهای مختلف قرآنی در نهایت توسط افرادی که نوشتن میدانستند بصورت نوشته در آمد، به آن افراد راوی گفته میشود که قرائت‌هایی از قرآن را روایت کرده‌اند.
بنابر این در واقع هر نسخه از قرآن نقل قولی است که توسط یک راوی از یک قاری قرآن انجام گرفته‌است و قرآن را نمیتوان خواند مگر اینکه به یکی از راوی‌ها و قاری‌ها اعتماد کرد.
نوشتار زیر که توسط یک مسلمان نوشته شده‌است این مهم را با جزئیات بیشتری شرح میدهد: «قاریان بسیاری وجود داشتند و تعداد آنها به دلیل اینکه افرادی که قرآن را حفظ کرده بودند میمردند زیاد شد و کار آنها اهمیت بیشتری یافت و به دلیل اینکه قرآن با خط بسیار ابتدایی عربی نوشته شده بود و فاقد حرکت و نقطه بود باعث شد که خواندن و درک قرآن دشوار شود، بنابر این در قرن ۴ام اسلامی تصمیم بر این گرفته شد که قرائتهای مختلف قرآنی را از هفت قاری اصلی جمع آوری کنند و برای هر قاری دو راوی قرار دادند تا قرآن را با دقت و با حرکت و نقطه بنویسند.
و نتیجه این کار ۷ قرآن اساسی بود که هرکدام دو راوی داشت و همگی با حرکت و نقطه بود که با یکدیگر اندکی اختلاف داشتند».[۱۶] این کار در سال ۳۲۲ هجری قمری توسط خلیفه المقتدر سازماندهی شد و بالاخره انجام گرفت.
دکتر شجاع الدین شفا در کتاب پس از ۱۴۰۰، سال برگ ۱۰۱ مینویسد: «در قرن چهارم هجری ابن مجاهد، یکی از فقهای بزرگ بقداد، به اتکاء حدیثی از پیامبر نظر داد که قرآن در هفت قرائت وحی شده‌است و هرچه جز آن باشد مخدوش است، و این نظر مورد تایید دستگاه خلافت نیز قرار گرفت.
بدین ترتیب هفت قرائت مختلف از قرآن که هرکدام از آنها به یکی از فقهای بزرگ قرون اول و دوم هجری در شهرهای مهم جهان اسلام ارتباط داده میشد در سال ۳۲۲ هجری توسط خلیفه المقتدر به رسمیت شناخته شد.
بعد از آن در دو مرحله متوالی سه و چهار قرائت دیگر بر آنها اضافه شد، بطوریکه سر انجام شمار قرائتهای مجاز قرآن به چهارده رسید (که حافظ ما در غزلی که انتساب آن بدو مورد تردید است، مدعی از برداتن همه آنها است).
متن قرائتی برگزیده جامع دانشگاه الازهر که چاپ مصر رایج قرآن در جهان امروز بر اساس آن صورت گرفته‌است، منسوب به فقیهی بنام عاصم بن ابی النجود است.
که در سال ۱۲۷ هجری در کوفه درگذشته‌است».[نیازمند منبع] این قرائتهای رسمی از این قرارند: نافع، از مدینه سال ۱۶۹/۷۸۵- ابوعبدالله نافع بن ابی نعیم مدنی، مُکنَّی به «ابی رویم» می‌باشد.
نافع اصلاً از اصفهان بود و در مدینه می‌زیست و در همانجا (به سال ۱۷۶ یا ۱۶۹) درگذشت، یادآوری کرده‌اند که وی قرآن را نزد ابومیمونه، «مولی ام سلمه»، همسر رسول خدا (ص) قرائت نموده است.
روایان وی عبارتند از: ورش و قالون.
ابن کثیر، از مکه سال ۱۱۹/۷۳۷ - (عبدالله بن کثیر مکی) از ایرانیانی بود که کسرای ایران او را با کشتی‌هایی که به یمن فرستاده بود برای فتح حبشه گسیل داشت.
ابن کثیر مردی فصیح و بلیغ...
بود.
و از جمع صحابه عبدالله زبیر و انس‌بن‌مالک را درک کرده بود.
روایان وی عبارتند از: بُزِی‌ّ و قٌنبل.
ابو عمرو الاعلی، از دمشق سال ۱۵۳/۷۷۰ - ابوعمروبن علاء بصری وی اهل ایران بوده‌است و در میان قرّأ سبعه از لحاظ کثرت اساتید و شیوخ قرائت، کسی به پایه او نمی‌رسد، و قرآن را در مناطق مختلفی مانند مکه و مدینه و بصره و کوفه بر استادان زیادی قرائت کرد.
سیدحسن صدر، ابی‌عمرو را شیعی میداند.
راویان قرائت وی عبارتند از: دوری و سوسی (وی ایرانی و اهل شوش بوده است).
ابن عامر، از بصره سال ۱۱۸/۷۳۶ - وی در زمان عمربن عبدالعزیز و قبل و بعد از آن، امام مسجد دمشق (جامع اموی) و قاضی و پیشوای آن دیار بوده واز معمّرترین قرّأ سبعه به شمار می‌رود.
ابن عامر بنا به قول صحیح به سال ۱۱۸ هجری قمری در نود و نه سالگی از دنیا رفت.
راویان قرائت ابن عامر عبارتند از: هشام و ابن ذکوان.
حمزه، از کوفه سال ۱۵۶/۷۷۲ - حمزه‌بن‌حبیب زیات کوفی حمزه اصلاً ایرانی است و زمان صحابه را درک کرده‌است و شاید برخی از آنها را دیده باشد.
حمزه نیز مانند عاصم شیعی است و قرآن را بر امام صادق (ع) خوانده است.
شیخ طوسی نیز حمزه را از اصحاب امام صادق (ع) معرفی کرده‌است.
در وجه ملقب شدن حمزه به «زیات» می‌نویسند که وی با آوردن روغن از کوفه به حلوان و آوردن پنیر و گردو از حلوان به کوفه امرار معاش می‌کرد.
الکسائی، از کوفه سال ۱۸۹/۸۰۴ - وی از مردم سرزمین ایران بوده‌است و گویند در میهن خود در «طوس» یا «ری» وفات کرد.
وی قرائت را چهار بار از حمزه اخذ کرد، به طوری که می‌توان به قرائت او اعتماد نمود.
کتابها و آثار زیادی به کسائی منسوب است.
راویان وی عبارتند از: حفص دوری و ابوالحارث.
ابوبکر عاصم، از کوفه سال ۱۵۸/۷۷۸ - عاصم بن ابی النجود کوفی از مردم کوفه است، عاصم از قرّأ هفتگانه و شیعی است و قرآن را بر ابی عبدالرحمن عبدالله‌بن‌حبیب سلمی شیعی ـ که از یاران امیرالمؤمنین علی (ع) بود...
قرائت کرد.
عاصم با یک واسطه راوی قرائت امیرالمؤمنین (ع) است.
به همین جهت گفته‌اند فصیح‌ترین قراآت، قرائت عاصم می‌باشد، زیرا وی قرئت اصیل آورده است.
خوانساری در کتاب روضات الجنان در شرح احوال عاصم مینویسد: «وی پارساترین و پرهیزگارترین قرّأ، و رأی او درست‌ترین آرأ در قرائت به شمار می‌رود».
قاطبه دانشمندان شیعی، قرائت عاصم را فصیح‌ترین قراآت دانسته‌اند.
روایان وی عبارتند از: حفص و ابوبکر عیاش.
صفحه ای از قرآن در قرن 13 که اواخر آیه 72و اوایل آیه 73از سوره 33 (احزاب) را نشان می دهد آمارهایی دربارهٔ قرآن تعداد کل آیات قرآن ۶۲۳۶ است.
البته در این رقم هم اختلاف هست.
مثلاً در این محاسبه، «بسم الله الرحمن الرحیم» فقط در سورهٔ فاتحه (اولین سورهٔ قرآن) شمرده شده‌است (البته بجز سوره فاتحه؛ «بسم الله الرحمن الرحیم» که در ابتدای همه سوره‌های قرآن جز سوره توبه که «بسم الله الرحمن الرحیم» ندارد- قرار دارد جزء آیه اول آنها محسوب میشوند.)نظراتی دیگر نیز در این باره بسیار موجود است, برای مثال اشخاصی می‌گویند ۶۶۶۶ و اشخاصی دیگر می‌گویند ۶۲۳۴.
بسته به روش شمارش و تعریف کلمه و نیز نحوهٔ رسم‌الخط, اعداد مختلفی برای تعداد کلمات و حروف قرآن گفته شده.
مشهورترین آنها ۷۷۷۰۱ کلمه و ۳۲۳۶۷۱ حرف است.
سورهٔ ۹ قرآن سوره توبه «بسم الله الرحمن الرحیم» ندارد اما سورهٔ ۲۷ قرآن یعنی سورهٔ نمل ۲ «بسم الله الرحمن الرحیم» دارد.
طولانی‌ترین سوره قرآن سوره بقره یا گاو است که شامل ۲۸۶ آیه‌است.
کوتاه‌ترین سوره قرآن هم کوثر با ۳ آیه‌است.
بلندترین آیه قرآن، آیه ۲۸۲ بقره‌است که در آن ۲۰ حکم الهی آمده‌است.
کوتاه‌ترین آیه قرآن نیز آیه ۶۴ سورهٔ الرحمن است که رنگ باغ بهشتی را توصیف می‌کند.
شگفتی‌های آماری درباره قرآن برخی قرآن‌پژوهان در سالهای اخیر کشفیاتی دربارهٔ نظم عددی آیات قرآن و مناسبات آماری میان بعضی از واژه‌های این کتاب کرده‌اند که بسیار جالب توجه می‌باشد.
ذیلاً به تعدادی از آنها اشاره می‌کند: ۱ – سال ۳۶۵ روز است و واژه «یوم» (به معنای روز در زبان عربی) دقیقاً به همین تعداد در قرآن تکرار شده‌است.
۲ – کلمه «شهر» به معنای ماه دقیقاً ۱۲ مرتبه در قرآن به کار رفته‌است.
۳ – نمازهای یومیه پنج وقت دارد و کلمه «صلوه» نیز در قرآن به همین تعداد آمده‌است.
۴ – کلمات زن و مرد هرکدام به طور مساوی ۲۴ بار در قرآن آمده‌است.
۵ – تعداد کلمات فرشته (ملائکه) و شیطان به طور مساوی ۶۸ می‌باشد.
۶ – اگر مشتقات دو کلمه فوق را هم اضافه کنیم باز هر دو رقم متساویاً ۸۸ میشود.
۷ – دو کلمه مترادف دنیا و آخرت هریک دقیقاً ۱۱۵ بار در قرآن آمده‌است.
۸ – دو کلمه «عقل» و «نور» هر کدام به تساوی ۴۹ بار تکرار شده‌است (اشاره به نقش تعقل در هدایت) ۹ - «شکر» و مصیبت هر کدام ۷۵ بار (اشاره به شکر نعمت برای رفع مصیبت) آمده‌است.
۱۰ – لسان (Tongue) و موعظه (Sermon) هرکدام ۲۵ بار (اشاره به بهترین کاربرد زبان) ۱۱ – محمد و شریعت هر کدام ۴ بار (ارتباط پیامبر با آموزش‌هایش) ۱۲ – مشتقات کلمات فساد (Corrupt) و نفع (Benefit) به تساوی ۵۰ می‌باشد.
۱۳ - «انفاق» (Spending) و رضایت (Satisfactions) هر دو ۷۳ بار (راه آسایش روان).
۱۴ – سحر (Magic) و فتنه (Sedition , Misleading) هرکدام ۶۰ مرتبه.
۱۵ – زکات و برکت هرکدام ۳۲ بار (ارتباط برکت و باروری و رشد اقتصادی با پرداخت داوطلبانه مالیات).
۱۶ – مشتقات کلمات صبر (Patience) وشدائد (سختتی‌ها Hardship) هرکدام ۱۱۴ بار (مساوی سوره‌های قرآن) ۱۷ – کلمات مرده (موتی) و گمراه (اسم فاعل مفرد و جمع کلمه ضال) هر دو ۱۷ بار به کار رفته‌است.[۱۷] قرآن در ایران، افغانستان امروزی در دوران سلسله تیموریان حدود 1400 میلادی (170×190 سانتی متر) قرائت قران آداب ظاهری خواندن قرآن بهتر است با وضو و دور از حال جنابت خوانده شود.
((حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله|رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم] فرمود: «راه قرآن را پاکیزه کنید.» اصحاب پرسیدند «یعنی چه؟» فرمود:«دهان خود را مسواک کنید، آن‌گاه قرآن بخوانید.» شروع قرائت امام صادق علیه السلام فرمود:«درهای معصیت را با گفتن «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم» ببندید و درهای طاعت را با گفتن «بسم الله الرحمن الرحیم» باز کنید، و این از آداب قرائت قرآن است.» مکان قرائت رسول خدا می‌فرمود:«خانه های خود را با تلاوت قرآن نورانی کنید، و مانند قوم یهود و نصاری نباشید که فقط در کنیسه‌ها و کلیساها دعا می‌کنند و خانه ها را رها کرده اند.
وقتی تلاوت قرآن در منزل زیاد شود، اهل خانه از خیر و برکتش بهره‌مند می شوند و آن خانه برای اهل آسمان می درخشد، همان گونه که ستارگان آسمان برای اهل دنیا می‌درخشد.» و نیز می‌فرمود:«در خانه‌های خود قرآن بخوانید و خانه‌ها را از برکت آن بهره‌مند کنید.» امام صادق علیه السلام می‌فرمود:«قبل از خواب، سوره ای از قرآن را بخوانید، چرا که برایتان در مقابل هر آیه، ده حسنه نوشته و ده گناه محو میشود.» حال قرائت رسول خدا می‌فرمود:«قرائت قرآن در حال نماز بهتر است از غیر نماز.» حضرت امام حسین علیه السلام نیز فرمود:«هرکس آیه ای از کتاب خدا را در نمازش ایستاده بخواند، برای هر حرفی از آن صد حسنه نوشته می شود و اگر در غیر نماز بخواند ده حسنه.» تدبّر در قرآن حضرت امام رضا علیه السلام در راه سفر به خراسان ، شب‌ها زیاد قرآن می‌خواند و هر گاه به آیه‌ای که در آن ذکر بهشت آمده بود می‌رسید، می‌گریست و از خداوند درخواست بهشت می‌کردند و از آتش جهنم به خداوند پناه می‌برد.
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:«در علمی که در آن فهم نباشد خیری نیست؛ در قرائتی که در آن تدبّر نباشد خیری نیست، و در عبادتی که در آن دقت و آگاهی نباشد خیری نیست.» از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم پرسیدند:«و رتل القران ترتیلا» یعنی چه؟
فرمود:«یعنی قرآن را کاملا روشن و واضح بخوان، و مانند شعر که به سرعت می‌خوانند قرائت نکن!» سپس فرمود:« وقتی به عجائب قرآن رسیدید توقّف و تأمل کنید و با قرآن قلب‌های خود را به حرکت در آورید.
سعی نکنید سوره را به آخر برسانید.
عجله نکنید، بلکه تفکر و تدبّر داشته باشید، گرچه سوره به اتمام نرسد.» قرائت قرآن با صدای خوش رسول خدا می‌فرمود:«قرآن را با لحن و صوت عربی بخوانید.
بعد از من قومی خواهند آمد که قرآن را با غنا می‌خوانند.
اینان که قلب‌هایشان شیفته آوازشان می‌باشد، بدانند قرآن از حنجره آنها تجاوز نمی‌کند.» رسول خدا می‌فرمود:«قرآن را به صوت زیبای خود زینت دهید.» و نیز فرمود:«من بر شما می‌ترسم از اینکه دین را سبک بشمارید، و حکم قاضی را با رشوه و امثال آن بخرید و قطع رحم نمایید و می‌ترسم از اینکه قرآن را با آلات لهو و موسیقی همراه کنید.
و نیز می‌ترسم کسی را که در دین با فضیلت‌ترین شما نیست، جلو بیندازید و علی علیه السلام را کنار بزنید.» امام صادق علیه السلام فرمود: امام باقر علیه السلام بهترین صوت قرآن را داشت، و هرگاه در شب به نماز می‌ایستاد و قرآن می‌خواند، بعضی از مردم که از کنار خانه امام می‌‌گذشتند، می‌ایستادند و به صدای او گوش می‌سپردند.» از رسول خدا پرسیدند:«چه کسانی بهترین صوت قرآن را دارند؟» فرمود:«آنان که وقتی قرائتشان را بشنوید، خشیت و ترس آنان را از خداوند در صدایشان حس کنید.» رسول الله و قرآن رسول خدا به ابن مسعود فرمود:«برای من قرآن بخوان!» ابن مسعود سوره نساء را شروع کرد تا رسید به آیه «فکیف اذا جئنا من کل امه بشهید و جئنابک علی هولاء شهیدا» (پس چگونه است زمانی که ما از هر امّتی گواهی را حاضر کنیم و تو را، ای رسول ما، بر آنها گواه بگیریم؟) در این هنگام چشمان رسول خدا پر از اشک شد و فرمود کافی است.
2- رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:«سوره هود و واقعه و مرسلات و عم یتسائلون مرا پیر کردند.» منابع جعفریان، رسول، افسانه تحریف قرآن خرمشاهی، بهاءالدین، قرآن شناخت رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران:امیرکبیر، چاپ اول:۱۳۴۶ طباطبایی، سید محمد حسین، قرآن در اسلام، ناشر: دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوم:۱۳۵۳ لغتامهٔ دهخدا، سرواژهٔ هفتک تورکمن‌صحرا مدیا رامیار، تاریخ قرآن:۲۱۳ و 255 تاریخ قرآن، محمود رامیار، صص ۵۲۷ تا ۵۴۸ عشقت رسد به فریاد، گر خود به سان حافظقرآن ز بر بخوانی، در چارده روایت