دانلود مقاله محیط زیست

پیش‌گفتار
اگرچه زندگی‌اقتصادی بشردردوره‌های مختلف‌تاریخی یکسان بوده ولی تغییرات بنیادی درمحتوای آن، ضرورتاًٌُُُ ما رابرآن می‌دارد‌که درکوران‌گذرازیک دوره‌به‌دوره‌جدید، گذشته را دقیقاً تحلیل نماییم.
کشور ما،علیرغم‌وسعت و غنای طبیعی پرارج فرهنگی سیاسی، در تقسیم‌بندی‌های متعارف اقتصادی سیاسی‌جهان درزمره‌کشورهای کمترتوسعه یافته است،لذادر برخورد با شرایط جدید و تحولات نوین اقتصادی و یا در اثر عوامل نشأت گرفته از کشورهای صنعتی (جدا از پیشینه تاریخی) و نیز تاریخ مدرن بشری، دچار تحولی‌گردیده است که متغیرهای اصلی آن را می‌توان در عوامل بیرونی ودرونی خلاصه نمود.
ظهور انقلاب اسلامی و دمیدن روح تازه در کالبد جامعه، بالارفتن سطح توقعات مادی و معنوی مردم، افزایش جمعیت و نرخ رشد آن و بطور کلی تغییر در مناسبات اجتماعی فرهنگی را‌ می‌توان از عوامل درونی ‌به‌شمار آورد.

ازطرف دیگر تحولات بنیادی در فعالیت‌های اقتصادی‌جهان، سرعت‌رشدشتابدار توسعه اقتصادی در کشورهای صنعتی و نیز آنچه انقلاب ارتباطات و اطلاعات‌نامیده می‌شود، از جمله عوامل خارجی است که هماهنگی با این پدیده، مورد انتظار مردم و جهانیان می‌باشد به طوری که هم اکنون مبحثی چون ادغام اجباری در نظام نوین جهانی (و نه نظم نوین) بر سرزبانهاست، با این توصیف افزایش‌سطح توقعات جامعه‌برای بهبود وضع و سطح کلی زندگی اقتصادی آنها، حل مشکلاتشان با استفاده از روش‌ها و فن‌آوری‌های جدید و نیز برطرف نمودن معضلاتی‌که‌همین‌عوارض صنعتی شدن و یا ادغام برای آنها ایجاد نموده، همه از مسائلی‌است که بار تکفلی دولت را افزایش می‌دهد.

بدیهی است با توجه به‌حجم عظیم مسئولیت‌ها، دولت مجبور است که بجای کارهای عملی و اجرایی، به اقدامات فکری، برنامه‌ریزی و کنترلی مبادرت ورزد.

تحت عنوان مذکور مردم ما ادامه حیات پویای خود را در روآوردن برفراگرد توسعه اقتصادی اجتماعی می‌بینند، لذا جهت نیل به زندگی بهتر و کلیه امکانات رشد نیاز به مدیریت مناسب و برنامه‌ریزی دقیق در کلیه زمینه‌های توسعه دارند.

به عبارتی شاید بتوان گفت که توجه به‌ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه و ایجاد هماهنگی وهمسویی بین این ابعاد، بنیانی‌ترین رکن برنامه‌ریزی در رسیدن به توسعه پایدار می‌باشد، بهره‌گیری از روش‌های پیشرفته جهانی مبتنی بر امکانات و فعالیت‌های عملی امری است گریزناپذیر، زیرا توسعه اقتصادی کشور مرهون بهره‌برداری مناسب از امکانات آب، خاک و ظرفیت‌های موجود
ظهـور انقلاب اسلامی و دمیدن روح تـازه در کالبـد جامعه، بالارفتـن سطح توقعات مـادی و معنـوی مـردم، افـزایش جمعیت و نـرخ رشـد آن و بطـور کلی تغییر در مناسبات اجتماعی ـ فرهنگی را‌ می‌توان از عوامل درونی ‌به‌شمار آورد.

ازطرف دیگر تحولات بنیادی در فعالیت‌های اقتصادی‌جهان، سرعت‌رشدشتابـدار توسعـه اقتصادی در کشورهـای صنعتی و نیـز آنچه انقلاب ارتباطات و اطلاعـات‌نامیـده می‌شـود، از جمله عوامل خارجی است که هماهنگی با این پدیده، مورد انتظار مردم و جهانیان می‌باشد به طوری که هم اکنون مبحثی چون ادغام اجباری در نظام نوین جهانی (و نه نظم نوین) بر سرزبانهاست، با این توصیف افزایش‌سطح توقعات جامعه‌برای بهبود وضع و سطح کلی زندگی اقتصادی آنهـا، حل مشکلاتشان با استفاده از روش‌ها و فن‌آوری‌های جدید و نیز برطرف نمـودن معضلاتی‌که‌همین‌عوارض صنعتی شدن و یا ادغام برای آنها ایجاد نموده، همه از مسائلی‌است که بار تکفلی دولت را افزایش می‌دهد.

بدیهی است با توجه به‌حجم عظیم مسئولیت‌ها، دولت مجبور است که بجای کارهای عملی و اجرایی، به اقدامات فکری، برنامه‌ریزی و کنترلی مبـادرت ورزد.

تحت عنـوان مذکور مردم ما ادامه حیات پویای خود را در روآوردن برفراگرد توسعه اقتصادی ـ اجتماعی می‌بینند، لذا جهت نیل به زندگی بهتر و کلیه امکانات رشد نیاز به مدیریت مناسب و برنامه‌ریزی دقیق در کلیه زمینه‌هـای تـوسعه دارنـد.

به عبارتی شاید بتوان گفت که توجه به‌ابعاد اقتصادی، اجتمـاعی، فـرهنگی و سیاسی جامعه و ایجاد هماهنگی وهمسویی بیـن ایـن ابعاد، بنیانی‌ترین رکن برنامه‌ریزی در رسیدن به توسعه پایدار می‌باشد، بهره‌گیری از روش‌های پیشرفته جهانی مبتنی بر امکانات و فعالیت‌های عملی امری است گریزناپذیر، زیرا توسعه اقتصادی کشور مرهون بهره‌برداری مناسب از امکانات آب، خاک و ظرفیت‌های موجود نیروی انسانی و نیز حفاظت جدی محیط‌زیست (که نقش تعیین کننده‌ای را دارد) می‌باشد.

با تکیه بر بینش رسیدن به توسعه‌ای‌پایداربرای نیل به جامعه‌ای سالم، پویا و خودکفا می‌توان گفت که توسعه پایدار بسان مشعلی است که، برداشتن گام‌های پژوهش در جاده توسعه را آسان می‌نماید.

شایدتوسعه را بتوان بطور ساده پیشرفت همراه با مصرف منابع دانست.

حال این پیشرفت به چه بهایی بدست می‌آید و چه میزان از منابع صرف انجام این پیشرفت خواهد شد، همه پرسش‌هایی هستند گنگ و بی‌پاسخ که تنها ابزار پژوهش، توانایی پاسخ به آنها را دارد.

نحوه تعیین شاخص‌ها و اولویت‌های تحقیقاتی معمولا ًانتخاب موضوعات و پروژه‌های تحقیق و توسعه در سطح کشور با عنایت به شاخص‌ها و معیارهایزیر صورت می‌پذیرد.

در انتخاب هر موضوع یا پروژه به مجموع شاخص‌ها و معیارهای زیرتوجه کرده‌وبااستفاده ازابزارهای کمی به هریک از شاخص‌ها و معیارها نمره‌داده‌می‌شود.سپس،‌به‌ترتیب‌اولویت معیاری رتبه‌بندی شده کلیه موضوعات و پروژه‌هـا در سطـوح ملی در فصـول و بخش‌هـای مختلف طبقه‌بندی و اولویت‌بندی می‌شود.

اهم شاخص‌ها ‌ومعیارهای انتخاب موضوعات و پروژه‌ها برای تحقیق و توسعه به شرح زیراست:  همگام با اهداف برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور  کمک به حفظ، احیا و گسترش فرهنگ اسلامی ـ ملی  نیازهای نهفته در راهبردهای کلان برنامه و راهبردی بودن موضوع  افزایش بهره‌وری و توان اقتصادی  انتقال فن‌آوری و آینده‌نگری  تغییرات و تحولات بین‌المللی  پذیرش اجتماعی و اخلاق پژوهشی  روابط بین‌المللی  رفاه جامعه  بدیع‌بودن عنوان طرح  اشتغال‌زایی و ایجاد ارزش افزوده  همخوانی فرهنگی  اتکا به امکانات و منابع داخلی  کمک به توسعه اقتصادی میان مدت  کمک به توسعه اقتصادی بلند مدت  استعداد کشور برای بهره‌گیری از یافته‌های تحقیق یا پروژه  همخوانی با عدالت اجتماعی  تأثیر بر کیفیت آب  تأثیر بر کیفیت هوا  منابع طبیعی و انرژی  تأثیر بر جنبه‌های زیبا‌ شناختی  اعلام‌ نیاز ارگان‌واولویت‌نهادی‌آن: درخواست حل‌مشکل از نهاد یا ارگان خاص و توجه به وظایف آن ارگان  تأثیر بر امور حمل و نقل  علوم مربوط به کره زمین  جامعه‌شناسی  علوم بهداشتی  الگوهای استفاده از زمین  سروصدا محیط ‌زیست و توسعه پایدار مفهوم توسعه پایدار و ابعاد چندگانه آن و حفظ محیط‌زیست و بویژه بعد مهم آن یعنی تنوع زیستی از جمله مفاهیم مورد بحث در جوامع امروزی می‌باشند.

میزان پایبندی جوامع به مسـائل زیست محیطی و حفاظت از آن بویژه در سال‌های اخیر و نیز، رعایت اصول توسعه پایـدار و حفـظ‌ تنـوع ‌زیستی یعنی‌حفظ طبیعت‌وگسترش فرهنگ آن، معیارهای اساسی بـرای ارزیـابی رشـد جـوامع به شمار می‌آیند.

در جهان امروز، توسعه پایـدار و حفـظ محیط‌زیست، به عنوان دو هدف ارزشمند، یگانگی بوم شنـاختی طبیعت و جامعه را نه تنها در سطـح کشورهـا بلکه در سطـح کـره مسکـونی قـرارداده است.

این امر به این معناست که کشورها به دور ازمرزهای‌قراردادی و خط کشی‌های سیاسی، توسعه پایدار، حفاظت از محیـط‌زیست، وجود تنوع و غنای فرهنگی را برای بالندگی جوامع ضروری و حتی حیاتی می‌دانند.

تفکر زیست‌محیطی شاید بسیاری از آرزوها و آمال بشری را محقق سازد و این امر صرفاً ازطریق ترویج ونشرگسترده و مستمر فرهنگ زیست محیطی‌درمیان اقشار مختلف جامعه امکان‌پذیر خواهد بود.

توسعه پایداررا می‌توان‌ساختاری متعادل دانست که دارای ابعاد فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و زیست‌محیطی می‌باشد.

در گذشته توجه به بعد اقتصادی و گزینش فعالیت‌هایی‌پیشنهادی تنها به‌لحاظ مزایا ومنابع اقتصادی صورت می‌گرفت.

در حال حاضر اجرای پروژه‌ها وفعالیت‌ها جهت‌توسعه در بخش‌های مختلف بدون توجه به پیامدهای منفی و آثار مخرب زیست محیطی آن، موجب ناپایداری در بخش توسعه گردیده است.

توسعه پایدار در بخش محیط‌زیست می‌تواند زمینه‌های مختلفی همچون، حفاظت از اتمسفر، استفاده مناسب از زمین، حفاظت از جنگل‌ها، کویرزدایی، توسعه کوهستان‌ها، کشاورزی و تنوع زیستی، مدیریت منابع آب، مدیریت مواد شیمیایی خطرناک و...

را در برگیرد.

در این مشارکت همه‌گیر جامعه، سازمان‌های خصوصی و دولتی نقش بسزایی دارند.

فرایند توسعه پایدار با عنایت به محیط‌زیست (طبیعی و انسانی)، قابلیت زیست دراز مدت و استفاده‌ازروش‌های‌اجرایی‌مناسب اجرا می‌شود.

در این فرایند عواملی چون منابع مالی‌و‌نحوهتأمین آنها، انتقال فن‌آوری، کاربرد دانش در کمک به امرتوسعه، آموزش عمومی جامعه (که می‌تواند از سطوح پایین آموزش و از دبستان‌ها شروع گردد) و نیز ظرفیت‌سازی‌به‌منظور ایجاد زمینه اشتغال‌و‌کارزایی‌حائز‌‌اهمیت ‌بوده و نهادهای بین‌المللی وسازمان‌های‌ارتباطی، اطلاعاتی و نیز آشنایی با قوانین و مقررات جهانی از دیگر عوامل مهم برای رسیدن به توسعه‌ای پایدار می‌باشند.

نگاه ‌اجمالی به راه ‌کارهای فـوق‌می‌تواند راهنمـای‌ امـور پژوهشی در فرایند توسعه پایدار باشد.

‌نگرش ما‌ به‌ امور ‌پژوهشی‌ در فرایند توسعه‌پایدار مبتنی بر زمینه‌های زیر است: 1ـ جامع‌نگری در طراحی فرایند توسعه 2ـ توجه ویژه به مشارکت همه اقشار در فرایند توسعه 3ـ اهمیت برنامه‌ها و فعالیت‌های میان رشته‌ای و شناخت آثار متقابل توسعه در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی 4ـ توجه به آثار توسعه در بلند مدت 5ـ توجه به آثار توسعه در پهنه جغرافیایی و فرامنطقه‌ای 6ـ توجه‌به‌مسائل جهانی‌وفراملی‌دربرنامه‌ریزی توسعه ملی و‌شناخت آثار‌متقابل‌آن در پایداری ملی 7ـ آینده‌نگـری و توجه جدی به تحولات آینده ‌برای‌ بـرنامه‌ریـزی تـوسعه پایـدار (جهانی شدن امور، نقش فرایند اطلاعـاتی، افـزایش سـرعت و کوتـاه شـدن زمـان در فرایندها و...) 8ـ شناخت «مرحله»توسعه درکشوروبرنامه‌ریزی متناسب با آن برای هماهنگ نمودن کلیه ابعاد توسعه و حفظ ارتباط و پایداری متقابل آنها 9ـ توجه به فراهم‌نمودن امکانات و ایجاد توانایی‌های لازم برای مشارکت در توسعه (آموزش، اطلاعات و سلامتی) 10ـ طراحی ساختارهای مناسب جهت تداوم فرایند «برنامه‌ریزی توسعه پایدار».

وضعیت منابع تحقیقاتی و زمینه‌های پژوهش در کشور پیش از هر چیز جهت آگاهی از وضعیت توانایی‌های کشور (طبیعی و انسانی) برای انجام امور تحقیقاتی، نیاز به شناخت منابع موجود به‌شرح ذیل می‌باشد: 1ـ منابع طبیعی 1ـ1ـ منابع سوختی (نفت و گاز و...) 1ـ2ـ منابع غیرسوختی (منابع معدنی، زیست محیطی و...) 1ـ1ـ منابع سوختی منابع نفت و گاز کشور تا سال‌های آینده نیز با توجه به مقادیر موجود و آهنگ مصرف منابع، جوابگوی نیازهای ماخواهند بود.

شایان ذکر است چگونگی بهره‌برداری و استفاده بهینه از منابع موجود تعیین‌کننده هستند: 1ـ1ـ1ـ منابع نفت قابل تبدیل به مواد پتروشیمی با ارزش افزوده زیاد (98 میلیارد شبکه ذخایر نفت خام) 1ـ1ـ2ـ منابع گاز (دومین کشور جهان با 19 درصد ذخیره گاز بعد از روسیه با 45 درصد ذخیره) 1ـ2ـ منابع غیر سوختی 2ـ منابع معدنی منـابع معـدنی کشـور طیف گسترده‌ای را دربرمی‌گیرند و به علت تعدد منابع مزبور، در بخش‌های بعدی بررسی خواهند شد.

منابع زیست‌محیطی: آب، زمین، هوا، اکولوژی، صوت، جنبه‌های انسانی و...

از جمله مسائل مورد بحث در این قست می‌باشند.

3ـ منابع انسانی 3ـ1ـ نیروی انسانی (جمعیت، قشر جوان و فعال، قشر متخصص و...) 3ـ2ـ زیرساخت‌های تولیدی (کشاورزی، صنعت و معدن) 3ـ3ـ زیرساخت‌های ارتباطاتی و اطلاعاتی 3ـ4ـ روحیه سازندگی و انقلابی در جامعه ایران 3ـ1ـ نیروی انسانی با توجه به رخداد انقـلاب اسلامی و ایجـاد تحـول در جامعه، مسئله جنگ و عدم توجـه جـامعه به مسـائل فرهنگی ـ اجتماعی، رشـد جمعیت از آهنگ بالایی برخوردار بوده است.

در سال‌های اخیر و پس از پایان جنگ، انجام امور تبلیغاتی و آموزشی جهت کنترل رشد بی‌رویه جمعیت باعث شده است که تا اندازه‌زیادی از حدت مسائل موجود کاسته گردد.

اطلاعات مربوط به ساختمان کمی و کیفی جمعیتی ایران به‌طور خلاصه بیانگر رشد سریع جمعیت به‌ویژه در بخش جوان مملکت می‌باشد.

3ـ2ـ زیرساخت‌های تولیدی در سال‌های گذشته، سرمایه‌گذاری‌های مهم و قابل توجهی در زمینه زیرساخت‌های تولیدی از جمله کشاورزی، صنعت و معدن و همچنین نیروی انسانی متخصص صورت گرفته است.

شناسایی کامل این توانایی‌ها و ملحوظ داشتن آنها در برنامه‌ریزی آینده امری بدیهی است.

3ـ2ـ1ـ کشاورزی ــ آب 1ـ عوامل تولید: کود، سم، بذر و...

2ـ فن‌آوری و نیروی انسانی 3ـ2ـ2ـ صنعت و معدن ــ سخت افزار ــ آسان افزار ــ دانش افزار ــ نهاد افزار 3ـ3ـ زیرساخت‌های ارتباطات و اطلاع‌رسانی در ایران علیرغم پیشرفت‌ها و نقش مؤثر و مهم ارتباطات و اطلاع‌رسانی در جهان، متأسفانه ارتباطات و اطلاع‌رسانی آن‌گونه که باید به‌طور جدی مورد توجه قرارنگرفته است ودر برنامه‌‌ریزی‌های آینده باید مورد بررسی و توجه قرارگیرد.

3ـ4ـ روحیه سازندگی و انقلابی در جامعه ایران در گذشته شهرها به هردلیل اعم از تبعیت از اقتصاد غربی و یا عوامل دیگر بیشتر مورد توجه بوده است.

لذا در چند دهه اخیر پدیده مهاجرت به شهرها و به تبع توقع تغییر و تبدیل وضعیت و شکل روستاها به صورت مطلوب در جامعه روستایی ایجاد شده است.

به‌طوریکه امروزه این امر به‌عنـوان یک اصل پذیرفته شده است که روستاها در حد توان تولید محدود خود قابلیت جـذب دارند و سرریز جمعیت آنها که رقم قابل توجهی است، متأسفانه رو به شهرهـا می‌آورنـد و اشتغالات تولیدی صنعتی و نظایر آن باید جوابگوی این مهم باشد، از طرفی نگاهی بـه گذشته شهـرها مشخص می‌نماید که شهرهای کوچک نیـز عمـوماً مـورد بی‌تـوجهی قـرارگرفته‌اند و بیشتـر سرمایه‌گذاری خدمات شهری در شهرهای بزرگ صورت پذیرفته و خودبخود این مسائل دولت را در گردونه پیچیده تصمیم‌گیری قرارداده است.

در گذشته، توسعه هیچگاه نتوانسته است واژه پایداری را زیبنده خود نماید و در نتیجه مشکلات مبتلا به شهرها که در ابتدا مشهود بود به‌تـدریج با افـزایش جمعیت و کاهش منابع مالی قابل دستـرس و افـزایش آلـودگی به معضل اجتماعی تبدیل شده که اغلب کشورهـای در حـال تـوسعه با آن دست به گریبانند.

البته آشکار است که با اتخاذ شیوه‌هـای مدیـریتی صحیح، اصولی و اعتقادی می‌توان ره چند ساله پیمود و بدیهی است آگاهی به ظرافت عمل و توجه به جزئیات اطلاعات، تلاش‌ها را با موفقیت قرین خواهد نمود.

برای تفهیم پایداری، فرهنگ ادراک جامعه باید به گونه‌ای باشد که پویایی و طراوت ابعاد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و بویژه زیست محیطی کشور حفظ گردد.

تجربه حدود یک دهه مقاومت به ما آموخت که اتخاذ روش‌های کلاسیک چه در راهبـرد و چـه در راهبـری، بدون اتکا به اعتقاد و ایمان و مشارکت مردم راه بجایی نمی‌بـرد و در امـر تـوسعه اقتصادی جامعه نیز، استفاده از آخرین فن‌ها وروش‌های مدیریتی و علوم روز همراه با حرکت‌های اعتقادی و اصولی کارساز خواهد بود.

باید توجه داشته باشیم که حل مشکلات اولیه مردم نظیر تأمین آب، حفظ محیط‌زیست و...

با هدف رفاه و ایجاد شرایط رشد و تفکر برای حرکت‌های متعالی و معنوی از ضروریات جامعه است.

باید به بهره‌وری بیندیشیم نه بهره کشی.

به انسانها بها دهیم تا از مشارکت صمیمانه آنها در داخل نظام برخوردار شویم و کیفیت تولید را ارتقاء بخشیم.

همچنین باید بدانیم که افزایش بهره‌وری تنها از طریق بهبود کیفیت همراه با کاهش ضایعات امکان‌پذیر است.

کارها را به دسته‌های کوچک تقسیم کنیم و مدیریت هر قسمت را تا آنجا که ممکن است مستقل سازیم و در این امر از مشارکت مردم استفاده نماییم.

جمع کارگر و مدیر، کارشناس و مدیر در افزایش بهره‌وری تأثیر بسزایی دارد و لذا باید کیفیت هر دو را ارتقا بخشید.

یاید پول را بدون مطالعه خرج نکنیم.

باید بدانیم مشابه‌سازی نیز نوعی یادگیری است که مبنای رشد و توسعه در صنعت خواهد شد به شرطی که مبتنی بر بهره‌برداری بهینه از امکانات محلی و منطبق با نیازهای بومی و نیز انتقال دانش فنی همراه باشد.

و باید آموزش را سرلوحه کار قراردهیم و عطش آموختن از دیگران را برای توسعه و تکامل در صنعت ایجاد نماییم.

اولویت‌های تحقیقاتی شاید در نگاه نخست به واژه «اولویت‌بندی» این پرسش مطرح گردد، که چه نیازی است تا گزینه‌های مـوجود را اولـویت‌بنـدی کنیـم؟

و اینکه چـرا انجـام امور پژوهشی هم‌زمان با هم جهت تسریع امور و رسیدن به نتیجه انجام نگیرد؟

همانگونه که قبلاً نیز ذکر شد اقتصاد ایران به علت شرایط مذکور از توانایی بالایی برخوردار نیست.

پراکنش امر توسعه در زمینه‌های گوناگون و سرمایه‌گذاری عمده اعتبارات موجود کشور در پروژه‌های زیربنایی و مادر از یـک سـو و نبـود بـاور پـژوهش افـزاری و عدم پذیرش فـرهنگ پـژوهش از دیگـر سو باعث شـده اسـت که تخصیص منـابع مـالی در امـور تحقیقاتی با آهنگ افزایش جمعیت و تـوسعه در دیگر زمینه‌ها، هماهنگ نباشد.

به‌عنوان شاهدی براین مدعا نگاهی گذرا خواهیم داشت بر وضعیت اعتبارات تحقیقاتی در چند دهه اخیر در ایران.

هزینه‌های تحقیقاتی یکی از مهمتـرین شاخص‌هـای بـررسی وضعیت علـوم و فـن‌آوری در یک کشور، سرمایه‌گذاری در زمینه تحقیقات می‌باشد.

با تـوجه به اختصـاص اعتبـارات تحقیقـاتی در سال‌های گذشته، می‌تـوان گفت که کمبود منابع مالی و پر هزینه بودن پروژه‌های تحقیقـاتی بـاعث می‌گـردد که تنهـا تعداد محدودی از پروژه‌های تحقیقـاتی قابل اجـرا باشند.

بدیهی است پروژه‌های تحقیقاتی با فوائد بیشتـر و هـزینه کمتـر انتخـاب و اجرا می‌شـوند.

در بخـش محیط زیست مسئله اولویت‌بندی گزینه‌هـای پـژوهشی به لحـاظ تعـدد خواص زیست‌محیطی و پیچیدگی روابط متقابل آنها از حالت بغرنج‌تری برخوردار است.

بنابراین توجیه امر اولویت‌بندی، پروژه‌های تحقیقاتی را امری آسان می‌نماید.

چه کسانی امر اولویت بندی را انجام می‌دهند بدیهی است به‌علت تنـوع زمینه‌های موردنظر، نمی‌توان به آرا یک یا دو متخصص در یک رشتهخاص بسنده‌نمود.برای سنجش‌وارزیابی خواص زیست‌محیطی وبررسی اثرات نا شیاز تغییراین‌خواص‌وتعیین فوریت‌پژوهشی، تخصص‌مجموعه‌ای از زیست ‌شناس‌ها، اقتصاددانها، مهندسان رشته‌های مختلف، جامعه شناس‌ها، متخصصان امور برنامه‌ریزی، معمارها و...

مورد نیاز می‌باشد.

محورهای تحقیقاتی کمیسیون محیط‌زیست و توسعه‌پایدار برنامه ملی تحقیقات را در سه بخش «مباحث نظری»، «مباحث عمومی» ‌و «مباحث ویژه» تدوین نموده است که برنامه فوق به شرح زیر است: 1ـ‌ ‌تحقیقات نظری ساختارها و قوانینی که هدایت کننده توسعه پایدار محسوب می‌شوند، از زمینه‌های مهم تحقیقات نظری به شمار می‌روند.

زمینه‌های اصلی در این بخش عبارتند از: 1ـ1ـ بررسی‌مفاهیم ونظریه‌های توسعه و توسعه پایدار و تطبیق آن با شرایط کشور 1ـ2ـ تعاریف و مبانی توسعه پایدار در بخش‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و...

1ـ3ـ ساختار و قوانین برای توسعه پایدار و حفاظت محیط‌زیست.

2ـ تحقیقات عمومی برخی تحقیقات در فصل محیط‌زیست و توسعه‌پایدار جنبه عمومی داشته و در بخش‌های مختلف، قابل‌اجراخواهد‌بود.

آنچه‌درمسائل زیست محیطی تحت عنوان کاهش ضایعات، بازیابی مواد و استفاده مجدد از ضایعات مطرح می‌شود عمومی بوده و نتایج حاصل از آن، فشـار آلـودگی‌هـا را به محیـط‌زیست کاهش می‌دهد.

مدیریت ضایعات در تفکر زیست‌محیطی می تواند ضمن کاهش آلودگی‌ها از جنبه اقتصادی مورد توجه قرارگیرد.

توجه به مسائل آموزشی و همچنین بهره‌گیری از فن‌آوری از جمله ابزارهایی می‌باشند که قادرند بهره‌وری و کارایی نظام‌های دفع آلودگی را افزایش دهند.

افزایش بهره‌وری این گونه نظام‌ها منجر‌به کاهش تخلیه آلودگی به منابع طبیعی خواهدشد.

موضوع مهمی که امروزه مورد توجه قرارگرفته است دقت در طراحی، اجرا و بهره‌برداری از تاسیسـات زیست‌محیطی اسـت.

پیش‌بینی و ایجاد نظام مناسب برای این‌گونه فعالیت‌ها می‌تواند به میزان قابل توجهی از زیان‌های زیست‌محیطی آینده بکاهد.

در فصل تحقیقات عمومی سه زمینه اصلی مطرح می‌شود: 2ـ1ـ کاهش ضایعات، بازیـابی و استفاده مجدد از منابع (فاضلاب شهری و صنعتی برای کشاورزی، مواد زائد شهری و صنعتی برای کود)؛ 2ـ2ـ آموزش و فن‌آوری برای بهبود کارایی تأسیسات آب و فاضلاب 2ـ3ـ نظام طراحی، اجرا و بهره‌برداری مناسب برای تأسیسات کنترل آلودگی‌ها.

3ـ تحقیقات ویژه برای آلودگی‌های مهم زیست محیطی در وضعیت فعلی کشور تحقیقات باید متناسب با مسائل ویژه زیست محیطی مورد توجه قرارگیرند.

سرانه منابع آب شیرین کشور به لحاظ افزایش جمعیت در 10 تا 15 سال آینده، به‌حد بحرانی نزدیک خواهدشد.

جلوگیری از آلودگی منابع و استفاده بهینه از آن ضروری است.

در سال‌های اخیر آلودگی هوا در شهرهای بزرگ و نیز زندگی در جوار کارخانه‌های بزرگ صنعتی مشکلاتی را به همراه داشته است.

تحقیقات و ارائه راه حل برای رفع این نوع آلودگی‌ها از اولویت خاصی برخـوردار است.

دریـای خـزر، خلیج فارس و دریای عمان علاوه‌براهمیت‌استراتژیک خود،به‌لحاظ‌منابع طبیعی‌موردتوجه‌می‌باشند.

بهره‌برداری بهینه از این‌منابع با توجه به اهمیت زیست‌محیطی آب‌های کشور و اکوسیستم‌های ویژه آنها تحقیقات‌عمیقی‌رامی‌طلبند.علاوه‌برآن، دریاچه ارومیه نیز دارای شرایط ویژه‌ای است که باید مورد توجه پژوهشگران قراربگیرد.

دریاچه‌های آب شیرین نظیر دریاچه پریشان، ویا رودخانه‌های داخلی کشور و حفظ اکوسیستم آنها نیز می‌تواند یکی‌دیگر از مسائل مهم و مورد توجه باشد.

وجود دو منطقه کویری بزرگ در ایران، لـزوم تحقیق در مورد راه کارهای جلوگیری از پیشرفت کویر و کویرزدایی را مطـرح می‌سـازد.

سـوانح طبیعی ماننـد زلزله، سیل، خشکسالی و غیـره و همچنین مسئله آلودگی‌های خارج کشوری (مثل جنگ عراق و کویت و نشست نفت در خلیج فارس) از جمله مسائل مهمی هستند که تحقیقات گسترده‌ای باید درخصوص شناخت دقیق عوامل و برنامه‌ریزی صحیح جهت کاهش تأثیرات آنها صورت پذیرد.

در شهرهای بزرگ کشور مسئله آلودگی صوتی به لحاظ تـراکم واحدهای صنعتی و حجم وسائل نقلیـه و نیـز مسـائل آلودگی‌هـای غـذایی و بهـداشتی از اهمیت خـاصی برخوردار هستند.

تحقیقات ویژه برای آلودگی‌های زیست محیطی در زمینه‌های زیر مطرح گردیده‌اند: 3ـ1ـ منابع آب‌های شیرین 3ـ2ـ هوا 3ـ3ـ آب‌های شور 3ـ4ـ سوانح مهم طبیعی و منابع مهم آلودگی‌های فراملی 3ـ5ـ عوامل مهم ناپایداری در منابع طبیعی و کنترل آن 3ـ6ـ آلودگی‌های صوتی در شهرهای بزرگ 3ـ7ـ آلودگی مواد غذایی اهداف به‌طـور کلی در بخش محیـط‌زیست و توسعه پایدار می‌توان اهداف مورد نظر را به صورت زیر تشریح نمود: 1ـ تولید دانش پایه‌ای در زمینه‌علوم وفن‌آوری؛ 2ـ ارتقاء سطح آموزش برای بهبود کارآیی و تحصیلی در مراکز آموزش؛ 3ـ تأمین دانش و مهارت‌های فنی مورد نیاز در این بخش؛ 4ـ مشارکت در برنامه‌های راهبردی کشور؛ 5ـ نوآوری علمی جهت یافتن راه کارهای مناسب‌تر و بهینه‌تر؛ 6ـ کمک‌به‌ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کشور ازطریق بهبود وضعیت محیط‌زیست؛ 7ـ هماهنگی‌وهمسویی بعد زیست‌محیطی با دیگر ابعاد جهت رسیدن به جامعه‌ای با توسعه پایدار؛ 8ـ ترسیم چشم‌اندازی جدید برای استفاده بهینه از منابع موجود؛ 9ـ اتخاذ شیوه‌های مناسب‌تر برای استفاده از منابع موجود.

روش‌های تعیین اولویت‌های تحقیقاتی (روش‌های تهیه EIa/EIS) تعیین یک روش به نیازهای خاص محقق از روش و نوع پروژه مورد نظر، بستگی دارد.

هر محقق باید مشخص نماید که چه ابزارهایی با کار مورد نظر سازگاری دارند.

برای انتخاب بهترین ابزارها، و توجه به ملاحظات کلیدی از قبیل موارد استفاده EIa/EIS، جایگزین‌های موجود، مشارکت عمومی، منابع، آشنایی، محدودیت‌های اداری و...

انتخاب می‌گردد.

استفاده از EIA به‌عنوان ابزار کار پیش از شروع بحث در مورد روش‌های تعیین اولویت‌ها در تحقیق و توسعه، لازم است که در مورد روش کلی کار به‌طور اختصار توضیحاتی داده شود تا از بروز ابهامات احتمالی جلوگیری به‌عمل آید.

از آنجـایی که جهـت تعیین اولـویت‌هـایی تحقیقـاتی ازEIF به‌عنـوان ابـزار کار استفاده می‌شـود، لذا ابتـدا مفهـوم کلی و سپس نحـوه تشکیل EIA به‌طـور خلاصه بیان می‌گردد.

EIA مخفف (Environmental Impact Analysis) است.

کلمه ‌(محیط‌زیست‌) برای افراد مختلف معانی گوناگونی دارد.

برای بعضی‌ها تصویری است از مناطق جنگلی با آب و ‌هوای تازه و بکر، برای برخی به مفهوم زمین‌های احیا شده توسط انسان و یا چیزهایی که او را احاطه کرده‌اند و برای پاره‌ای از مردم به مفهوم انقراض و...

می‌باشد.

به‌طور کلی کلیه مفاهیم فوق به نوعی بیانگر خصوصیات محیط‌زیست می‌باشند.

به عبارت دیگر محیط‌زیست هم از اجزای زیست‌ـ فیزیکی و هم اقتصادی ـ اجتماعی تشکیل شده است که این اجزا در تجزیه و تحلیل تغییرات زیست‌محیطی باید مورد توجه قرارگیرد.

اما منظور از تجزیه و تحلیل‌«Impact» چیست؟

بطور ساده، Impact یعنی تغییر و هر نوع تغییری، اعم از تغییرات مثبت یا منفی را شامل می‌شود، بنابراین تجزیه و تحلیل تغییرات احتمالی در خصوصیات زیست‌ـ فیزیکی و اقتصادی ـ اجتماعی محیط‌زیست است که از فعا‌لیت‌های پیشنهادی یا محتمل‌الوقوع ناشی می‌شوند.

برای تجزیه ‌و تحلیل، نخست لازم است که درک کاملی از فعا‌لیت پیشنهاد شده صورت پذیرد.

اینکه چه باید کرد و چه نوع موادی، نیروی انسانی، و منابعی مورد استفاده قرار گیرند.

دوم، لازم است که درک کاملی از محیط‌زیست فعا‌لیت مورد نظر صورت‌ گیرد، ماهیت خصوصیات زیست ـ فیزیکی و اقتصادی ـ اجتماعی که تحت تاثیر فعا‌لیت مورد‌‌نظر تغییر می‌کنند، باید مشخص گردد.

سوم، لازم است که فعالیت پیشنهاد شده برای آینده نیز مورد توجه قرار گیرد و تغییرات احتمالی خصوصیات زیست‌محیطی مشخص گردد، و میزان تغییرات در هر زمان ممکن تعیین گردد.

چهارم، لازم است گزارش نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل به گونه‌ای تهیه گردد که تجزیه و تحلیل نتایج احتمالی زیست‌محیطی فعا‌لیت پیشنهاد شده در فرایند تصمیم‌گیری مورد استفاده قرار گیرد.

(Environmental Impact Analysis) EIA از دو قسمت یعنی (Environmental Impact Statements) EIS و EIa (Environmental Impact Assesment) تشکیل شده است.

ارزیابی EIS وEIa با گزارش اثرات زیست‌محیطی ارزیابی اثر زیست‌محیطی (EIa) با گزارش اثرات زیست‌محیطی(EIS) تا اندازه‌ای از نظر هدف و کاربرد متفاوت می‌باشند.

هدف کلی و عمومی اسناد EIA و EIS تضمین این موضوع است که ملاحظات زیست‌محیطی بخشی از فرایند تصمیم‌گیری شرکت و یا مؤسسه مربوطه‌(محلی، استانی، دولتی) را در‌بر می‌گیرد.

این اسناد با مقاصد مختلف به منظور رسیدن به این مهم بکار برده می‌شود.

EIa رامی‌توان به عنوان مستند‌سازی یک تجزیه و تحلیل زیست‌محیطی که شامل شناسایی، تفسیر، پیش‌بینی و تعدیل تغییرات ایجاد شده توسط یک فعالیت یا پروژه پیشنهادی است، تعریف کرد.

EIa ضمن آنکه مبنایی را برای مرور اولیه اثرات ناشی از اجرای پروژه فراهم می‌آورد، اطلاعات لازم جهت قضاوت در مورد اینکه آیا گزارش اثرات زیست محیطی (EIS) تهیه گردد یا خیر را تهیه می‌نماید.

EIS به‌عنوان مستند‌سازی تجزیه و تحلیل زیست‌محیطی یک پروژه یا فعا‌لیتی با پتانسیل اثرات زیست‌محیطی که ممکن است مهم و بحث‌بر‌انگیز باشد، تعریف می‌گردد.

این فرآیند به شرح نمودار (1) می‌باشد.

نمودار 1 ـ رابطه EIa و EIS در‌فرایند EIA جزئیات مطا‌لب EIa/EIS ملاحظات زیست‌محیطی باید از همان ابتدای فرایند تصمیم‌گیری مورد توجه مؤکد قرار گیرد.

به‌عنوان مثال مطا‌لعات اولیه زیست‌محیطی باید هم‌زمان با مطا‌لعات اولیه اقتصادی و فنی مورد توجه مؤکد قرار گیرند.

برای تهیه یک EIS رعایت مستندات قانونی و خطوط تشکیلاتی سازمان‌هایی چون سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی کشور و یا شورای پژوهش‌های علمی کشور ضروری است، لیکن برای تهیه EIa معمولاً رعایت این مواد قانونی اجباری نمی‌باشد.

با وجود این برای تهیه EIa بهتر است خطوط تشکیلاتی سازمان مانند EIS مورد توجه قرار می‌گیرد.

دلیل این کار این است که اگر در آینده نیاز به تهیهEIS باشد، به‌لحاظ آنکه اثرات زیست‌محیطی قبل از تهیهEIS تعیین شده است، سرعت پاسخگویی بیشتر خواهد بود.

اطلاعات خاص مربوط به تهیه EIa و EIS 1ـ عنوان پروژه (Sample Cover Sheet) 2ـ مشخصات پروژه (Summary Sheet) 3ـ طرح کل EIS مورد نیاز سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی کشور یا شورای پژوهش‌های علمی کشور 4ـ جزئیات EIa/EIS از چهار مورد فوق، مورد اول و دوم در مورد معرفی نوع پروژه و مشخصات آن می‌باشد، اما مورد چهارم بیانگر کلیه مطا‌لبی است که در یک EIS باید مورد توجه قرار گیرد، این مطا‌لب به شرح زیر می‌باشند: 1 ـ توصیف پروژه 1ـ1ـ‌ هدف فعا‌لیت 1ـ2ـ توصیف فعالیت 1ـ2ـ1ـ نام 1ـ2ـ2ـ خلاصه فعا‌لیت.

1ـ3ـ وضع ظاهری محیط‌زیست 1ـ3ـ1ـ محیط‌زیست پیش از فعالیت پیشنهاد شده 2ـ3ـ1ـ دیگر فعا‌لیت‌های انجام شده در سطح دولتی.

2 ـ روابط با استفاده از زمین 2ـ1ـ هم‌خوانی یا تضاد با دیگر طرح‌ها، خط‌مشی‌ها و روش‌های کنترلی استفاده از زمین 2ـ1ـ1ـ در سطح استانی، محلی و دولتی 2ـ1ـ2ـ قوانین کنترل آلودگی هوا، آب و ....

2ـ2ـ برنامه‌های متناقض و ناسازگار با هم در استفاده از زمین 2ـ2ـ1ـ درصد احیاء زمین 2ـ2ـ2ـ دلایل انجام فعا‌لیت مورد نظر 3 ـ اثر احتمالی ناشی از فعا‌لیت پیشنهادی بر محیط زیست 3ـ1ـ اثرات مثبت و منفی 3ـ1ـ1ـ محیط‌زیست کشور و دیگر مناطق جهان 3ـ1ـ2ـ عوامل زیست‌محیطی 3ـ1ـ3ـ اثر ناشی از فعا‌لیت پیشنهادی 3ـ2ـ نتایج مستقیم و غیر‌مستقیم 3ـ2ـ1ـ اثرات اولیه 3ـ2ـ2ـ اثرات ثانویه 4 ـ جایگزین‌هایی برای فعا‌لیت یا پروژه پیشنهادی 4ـ1ـ فعا‌لیت‌های جایگزین قابل قبول 4ـ1ـ1ـ آن‌هایی که وضعیت کیفی محیط‌زیست را نشان می‌دهند.

4ـ1ـ2ـ آن‌هایی که ممکن است از برخی یا کلیه اثرات زیانبار جلوگیری نمایند.

4ـ2ـ تجزیه و تحلیل جایگزین‌ها 4ـ2ـ1ـ منافع 4ـ2ـ2ـ هزینه‌ها 4ـ2ـ3ـ خطرات 5 ـ اثرات زیان‌بار احتمالی زیست‌محیطی که اجتناب‌‌ناپذیر می‌باشند.

5ـ1ـ اثرات زیان‌بار و اجتناب‌ ناپذیر 5ـ2ـ چگونه این اثرات زیان‌بار اجتناب‌ ناپذیر را می‌توان تعدیل نمود.

6 ـ رابطه میان بهره‌برداری کوتاه‌مدت‌ازمحیط‌زیست‌انسانی‌و‌حفظ وافزایش بهره‌وری درازمدت 6ـ1ـ مقایسه مزایای حاصل از دستاوردهای زیست‌محیطی کوتاه‌مدت در مقابل زیان‌های دراز مدت 6ـ2ـ مقایسه مزایای حاصل از دستاوردهای زیست‌محیطی بلند مدت در مقابل زیان‌های کوتاه مدت 6ـ3ـ محـدوده‌ای‌که گـزینه‌های آینده برای فعا‌لیت یا پروژه پیشنهادی به آن منحصر می‌شود.

7 ـ نتایج غیر قابل برگشت و جبران ناپذیر تغییرات اجتناب‌ناپذیر و غیرقابل جبران، بهره‌برداری بهینه از محیط‌زیست را کاهش می‌دهند.

7ـ1ـ کار 7ـ2ـ مواد 7ـ3ـ پدیده‌های طبیعی 7ـ4ـ فرهنگی 8ـ ملاحظات و گرایش‌های دیگر خط‌مشی کشور که اثرات زیان‌بار زیست‌محیطی فعا‌لیت یا پروژه پیشنهادی را متعادل می‌سازد.

8ـ1ـ بررسی یکسان بودن ارزش منافع و مضار حاصل از فعا‌لیت پیشنهاد 8ـ2ـ بررسی یکسان بودن ارزش منافع و مضار حاصل از جایگزین‌ها.

پس از اینکه ارزیابی یا گزارش اثرات زیست محیطی (EIa/EIS) تهیه شد، فرایند مناسب با توجه ‌به ‌نوع ‌گزارش، EIa ، اعلام EIS منفی، EIS پیش‌نویس و یا EIS نهایی صورت می‌پذیرد.

به‌طور کلی‌گروه محققان پس از تهیه EIa در صورتی که ارزیابی اثر مربوط به پروژه حائز اهمیت باشد، یک EIS اولیه برای پروژه تهیه می‌گردد.

سپس برای بررسی و اعلام‌نظر به سازمان‌هایی نظیر سازمان ‌حفاظت‌ محیط‌زیست، ‌سازمان ‌پژوهش‌های‌ علمی‌ و ‌صنعتی‌ کشور، شورای پژوهش‌های علمی کشور و...

ارسال می‌شود.

پس از دریافت نظرات سازمان‌های ذی‌ربط، EIS نهایی تهیه می‌شود.

آنگاه EIS نهایی هر پروژه مورد ارزیابی قرارگرفته و به آن امتیاز خاصی تعلق می‌گیرد که این امتیاز بیانگر اندازه کلی اثر حاصل از این پروژه بر محیط‌زیست‌است.

این امتیاز می‌تواند شاخص اولویت‌بندی خواص زیست محیطی موجود باشد.

اجزای تجزیه و تحلیل اثرات زیست‌محیطی (Elements of Environmental Impact Analysis) تجزیه‌وتحلیل‌اثرات زیست‌محیطی‌تنها از طریق کسب فنی کارکنانی مجرب و متخصص میسـر می‌باشـد.

هنگام ارزیـابی‌اثرات زیست محیطی یک پروژه، باید موارد ذیل مورد توجه قرارگیرند: 1ـ تعیین فعا‌لیت‌های سازمان یا موسسه‌ای که مسئول اجرای پروژه می‌باشد.

2ـ تعیین خواص زیست‌محیطی به‌گونه‌ای که نوع دسته‌بندی محیط‌زیست را برحسب تغییر خواص که انعکاس میزان اثر باشد، نشان دهد.

3ـ تعیین اثرات زیست‌محیطی 4ـ گزارش یافته‌ها ــ فعالیت مؤسسه یا آژانس مورد نظر ــ فهرست جامعی از فعا‌لیت‌های مرتبط با پروژه یا فعا‌لیت تهیه شود.

شایان ذکر است اندازه و نوع عملیات و فعالیت‌ها بستگی به اندازه و نوع پروژه دارد.

5ـ خواص زیست‌محیطی شامل عوامل طبیعی و ساخت دست بشر می‌باشد، تعیین خواص محیط زیست کاری بس دشوار است زیرا که تعداد این خواص بسیار زیاد است و روابط پیچیده‌ای در بین آنها حکمفرماست.

تغییرات در خواص و روابط زیست‌محیطی را اصطلاحاً اثر (Impact) می‌گویند.

EIS یا EIS برای مشخص کردن اثرات زیست‌محیطی با‌لقوه‌ای که ممکن است برای یکی از خواص زیست‌محیطی پیش بیاید، بکار می‌رود.

برای این منظور در ابتدا درک عمیقی از محیط زیست تحت‌تأثیر لازم است.

روش‌های گوناگونی برای ارزیابی اثرات زیست‌محیطی مطرح شده است که هر کدام از آنها برای دسته خاصی از محیط‌زیست‌ها بکار می‌روند.

در این رابطه 48 ویژگی محیط‌زیست برای داشتن یک EIS خـوب مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.

اولویت‌های تحقیقاتی هوا 1ـ فاکتور انتشار 2ـ ذرات معلق 3ـ اکسیدهای گوگرد 4ـ هیدروکربن 5ـ مونواکسید کربن 6ـ اکسید‌کننده‌های فتو‌شیمیائی 7ـ اکسیدهای نیتروژن 8ـ مواد سمی 9ـ بو آب 10 ـ آبدهی مطمئن 11ـ تغییرات جریان 12 ـ مواد نفتی 13 ـ مواد رادیو‌‌اکتیو 14 ـ مواد جامد معلق 15ـ آلودگی حرارتی 16 ـ اسیدها و قلیاها 17 ـ بی او دی 18 ـ اکسیژن محلول 19 ـ مواد جامد محلول 20 ـ مواد غذایی موجود در آب 21 ـ ترکیبات سمی 22 ـ زندگی آبزیان 23 ـ کلیفرم مدغوعی زمین 24 ـ تثبیت خاک 25 ـ خطر طبیعی 26 ـ الگوهای استفاده از زمین اکولوژی 27 ـ جانوران بزرگ‌( وحشی و اهلی ) 28 ـ پرندگان شکاری 29 ـ پرندگان و پستانداران شکاری کوچک اندام 30 ـ ماهی، صدف، مرغ‌های آبزی 31 ـ غلات مزرعه 32 ـ گونه‌های در معرض انقراض 33 ـ پوشش گیاهی طبیعی 34 ـ گیاهان آبزی صوت 35 ـ اثرات فیزیولوژیک 36 ـ اثرات روانی 37 ـ اثرات کاری 38 ـ اثرات رفتاری اجتماعی جنبه‌های انسانی 39 ـ روش‌های زندگی 40 ـ نیازهای روانی 41 ـ سیستم‌های فیزیولوژیک 42 ـ نیازهای اجتماعی اقتصاد 43 ـ پایداری اقتصادی در منطقه 44 ـ مرور و مطا‌لعه آن بخش از جامعه 45 ـ مصرف سالانه منابع 46 ـ منابع سوخت 47 ـ منابع غیر سوختی 48 ـ جنبه‌های زیبا شناختی تعیین اثرات زیست‌محیطی مراحل مورد نیاز در تعیین اثر زیست‌محیطی عبارتند از: 1ـ شناخت اثرات زیست‌محیطی 2ـ اندازه‌گیری اثرات زیست‌محیطی 3 ـ روی‌هم‌گذاری اثرات زیست‌محیطی‌ اندازه‌گیری خواص زیست‌محیطی (پیش از پروژه و پس از پروژه) برآورد تغییرات زیست‌محیطی از طریق اندازه‌گیری خواص اجرا یا عدم اجرای پروژه‌یا فعا‌لیت‌موردنظر درطول زمانی‌خاص‌صورت‌می‌پذیرد.

لذا اندازه‌خاصیت‌مورد نظر در طول زمان تغییر می‌کند.

بنابراین اثر خاص را می‌توان از تفاوت اندازه‌های خاصیت مورد نظـر در دو حالت همراه با اجرای پروژه و بدون عدم اجرای پروژه به‌دست آورد.

درک این موضوع باعث جلوگیری از ایجاد مشکلات مقایسه اندازه فعلی (بدون توجه به فعالیت) با اندازه آینده (با توجه به فعالیت) می‌شود.

به دست آوردن داده‌های مربوط به تغییرات مرتبط با موارد اندازه‌گیری «بدون توجه به فعالیت» و «با توجه به فعالیت» کاری بس دشوار است و اثبات و بیان روش به‌دست آوردن نتایج نیز کاری سخت‌تر می‌باشد.

با این وجود روش‌های پیش‌بینی چندی برای مشخص کردن وضعیت پروژه «بدون توجه به فعالیت» بر مبنای فرضیات خاص جایگزین‌های احتمالی، وجود دارند.

خواص کیفی را به‌ویژه می‌توان با استفاده از داده‌های قبلی و مدل‌های ریاضی، تعیین و پیش‌بینی نمود.

شناسایی اثرات فهرست خواص زیست محیطی که ممکن است مورد ارزیابی قرارگیرند به‌لحاظ آن که هر ویژگی مختص به محیط زیست خود یک خاصیت می‌باشد بی‌شمار است.

بنابراین باید خواص تکراری، مبهم، زاید و آن‌هایی که به سختی اندازه‌گیری می‌شوند برای ارزیابی بهتر دیگر خواص، حذف شوند.

اعتبار این روش زمانی است که خواص باقیمانده، جنبه‌های مختلف محیط‌زیست را منعکس نمایند.

این بدان معنی است که برخی از خواص که از نظر اندازه‌گیری و قابلیت ممکن است مهم و مشکل‌زا باشند حذف نگردند.