دانلود مقاله معلم نمونه و ایده آل از دیدگاه قرآن

های استاد ومعلم ایده آل و نمونه از دیدگاه قرآن کریم و احادیث
1.

مقام استاد و معلم نمونه از دیدگاه قرآن کریم :
استاد از لسان وسایط فیض الهی ، در ملکوت عظیم آسمانها ، عظیم خوانده می شود و او را به عظیم ندا می کنند .

استاد از نظر قرآن کریم شأن و منزلت والایی دارد و باید شأن و منزلت خود را بشناسد که خود را ارزان نفروشد و اگر خود را شناخت احساس مسئولیت می کند .

برای اینکه هر چه منزلت بالاتر برود مسئولیت سنگین تر می شود .

از نظر قرآن یا پروردگار عالم کار استاد ، کار خداست ، نقش او در جامعه ، نقش انبیاء است .

قرآن کریم در این باره چنین اظهار نظر می نماید :
‹‹ بسم الله الرحمن الرحیم
اقرأ باسم ربک الذی خلق .

خلق الانسان من علق .

اِقرأ و ربک الاکرم .

الذی علم بالقلم .

علم الانسان مالم یعلم .

.

›› 1
مراد ما در این آیات بیشتر آیات سه ‍‍‍، چهار ، پنج است .

خداوند می فرماید :‌
‹‹ بخوان قرآن را و ( بدان که ) پروردگار تو که بهترین ، کریمان عالمست (3) آن
خدایی که بشر را علم نوشتن به قلم آموخت (4) و به آدم آنچه را که نمی دانست بالهام خود تعلیم داد (5) ›› 2
این آیاتی است که طبق قول مشهور در همان وهله اول بر پیامبر اکرم نازل شد و در این آیات پروردگار عالم خود را یک معلم قلمداد می کند .

در جایی دیگر قرآن کریم هدف از بعثت رسول اکرم (ص) را و فرستادن همه کتاب های آسمانی را ، آموزش و پرورش می داند .

قرآن در این باره چنین اظهار نظر می نماید :
‹‹ هو الذی بعث فی الامین رسولا منهم یتلو علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه ›› 3 .

آسمانی را آموزش و پرورش می داند .

قرآن در این باره چنین اظهار نظر می نماید :
با توجه به این آیه و آیات دیگر 2 ، کار یک معلم آموزش و پرورش است که هر ردیف با کار پیامبران بر شمرده شده است .

مطلبی دیگر که از این آیات می توان فهمید این است که شاید هدف بعثت یکی تهذیب نفوس ( تربیت ) و دیگری بالا بردن سطح معلومات انسان ( آموزش ) است و اینها همه حاکی از نقش والای معلم و استاد است و کسی نباید آن را سبک بشمارد .

در جایی دیگر قرآن کریم درجه و مقامی به استاد و معلم می دهد که اگر شبانه روز هم به آن افتخار کند باز هم کم است ‍، قرآن کریم در این باره می فرماید :
‹‹ .

وَمن احیاها فکانما احیا الناس جمیعا ›› 3
‹‹ .

کسی که دیگری را احیاء کند ، گویی همه مردم را احیاء کرده است ›› .

تفسیری که از این آیه شده است در مجمع البیان به نقل از مجاهد و زجاج و مختار بن انباری و مروی از امام باقر (ع) بیان شده است : ‹‹ اما کسی که انسانی را از غرق یا سوختن یا آوار یا هر عامل کشنده ای نجات دهد یا او را از سرگشتگی حفظ کند ، مثل این است که همه انسانها را زنده کرده است و خداوند اجر احیاء کننده همه انسانها را به او می دهد ، زیرا وی به خاطر اینکه برادر مؤمنشان را حفظ کرده ، گویا همه آنها را حفظ کرده است .

امام در دنباله بیان خودش فرمود :‌ از آن بهتر این است که انسانی را از گمراهی حفظ و او را به راه راست هدایت کند 4 ›› قرآن کریم در آیه دیگر درباره مقام استادان چنین می فرماید : ‹‹ یرفعُ‌ اللهُ الذین آمنوا منکمٌ و الذین اوٌتٌو العلمَ‌ درجاتِ ››‌ 5 خدا به آنان که در جمع شما جامعه بشری ، به حق ایمان آوردند .

نیز به آنانکه از علم و دانش بهره مند هستند ، رفعت مقام اعطا می کند { تا در ظل چنین مقام رفیعی از سایر مردم ، ممتاز باشند } .

ابن عباس گوید :‌ خداوند بلند نموده کسانی را که با ایشان علم داده از مؤمنین بر کسانی که علم نداده درجه ها و مرتبه هایی .

1 به نقل از شهید ثانی ( ره ) ، در قرآن کریم علما و دانشمندان با پنج امتیاز برجسته از سایر گروه ها ممتازند .

2 1 .

ایمان ، قرآن در این باره می فرماید : ‹‹ و الراسخونَ فِی العلم یقولٌونَ آمَنا ›› 3 آنانکه گام های راسخ و نافذی را در پهنه علم برداشتند و به درون فضا و محیط علمی راه یافتند می گویند ما سرا پای قرآن را باور می داریم .

2 .

اعتقاد به توحید و یگانگی خداوند ، قرآن درباره این مطلب می فرماید : ‹‹ شَهِدَ اللهُ اَنَهُ لا اِلهَ اِلا هُوَ و المَلئِِکَهُ و َ اُولٌوا العلم ››‌4 خدا بر وحدا نیت و یگانگی خود گواهی می دهد .

و نیز فرشتگان و دانشمندان گواهند که جز خداوند معبودی دگر نیست .

3 .

اندوه و تأثر و گریستن از بیم پروردگار : ‹‹ اِن الذین اوتو العلم مِن قَبلهِ اِذا یُتلی عَلَیهم .

و یَخروُن للاذ قان و یبکون و یزیدهم خشوعا ››‌ 5 ‹‹ حتما مردمی که پیش از آن ، از علم بهره مند گشتند ، آنگاه که آیات خداوند بر آنان خوانده شود .

سر طاعت بر حکم آن فرود آورند و گریستن را آ‌غاز کنند و خواندن قرآن بر خشوع و زاری و انعطاف آنها بیفزاید ›› .

4 .

خشوع و انعطاف درونی ، قرآن در این باره نیز می فرماید : ‹‹ و یزیدٌهم خشوعا ››‌ 1 ‹‹ تلاوت قرآن و تابش خورشید حقیقت کتاب آسمانی بر مراتب خشوع و انعطاف آنان می افزاید ›› 2 .

5 .

ترس و بیم از خدا :‌ قرآن کریم در این باره چنین می فرماید : ‹‹ اِنَما یخشیَ اللهَ مِن عِبادِهِ العلَماء ›› 3 ‹‹‌ در جمع بندگان الهی ،‌ فقط علما هستند که ترس و بیم از خداوند و حس تقوی و پرهیز کاری در دل آنها راه دارد ›› .

البته این پنج امتیاز برجسته صرفا از آن دانشمندان و استادان و معلمینی است که دارای بصیرت معنوی و بینش الهی هستند .

قرآن کریم در این باره این چنین اظهار نظر می نماید : ‹‹ بَل هوَ آیاتٌ بینَاتُ فی صدور الذین اوتوا العلم ››‌4 ‹‹ بلکه قرآن ، نشانه های روشن و آشکاری است در سینه های مردمی که علم و دانش به آنها ارزانی شده است ›› .

البته این مطالب و تعابیر قرآنی که ارزش و فضیلت علما و استادان و معلمان و علم را به ما می نمایاند .

بخشی از فضایل و امتیازهایی است یا مقاماتی است که در قرآن کریم به چشم می خورد ، وگرنه آیات الهی در ارج و بزرگداشت مقام و اعتبار و ارزش علما و دانشمندان و استادان و معلمان فزون تر از آن است و ما به خاطر اختصار برخی از آنها را ذکر نموده ایم .

2 .مقام معلم در روایات اسلامی در این قسمت به چند روایت درباره مقام استاد و معلم اشاره می کنیم که نظر پیشوایان دینی و ائمه اطهار (ع) را نیز در این باره بیان نموده باشیم : پیامبر اکرم (ص) در این باره چنین می فرمایند : ‹‹ فضیلت و برتری مقام عالم بر عابد ، همسان با فضلیت و رجحان من ( پیغمبر ) بر پایین ترین افراد مردم است .

زیرا خداوند و فرشتگان و ساکنان آسمان و زمین حتی مورچگان در لانه خود و ماهیان دریا بر عالم و دانشمندی که مردم را به خیر و سعادت رهنمون است درود می فرستند .

1 ایشان در حدیثی دیگر می فرمایند : ‹‹ قلیلُ العِلمِ خیرٌ مِن کثیر العِبادَهِ ››‌ 2 ‹‹ عالم و دانشمند هر چند مایه علمی او اندک باشد بهتر و ثمر بخش تر از عابدی است که هر چند عبادت و مراتب بندگی او زیاد باشد ›› .

علی (ع) در این باره این چنین می فرمایند : ‹‹ العالمُ اَفضَل مِنَ الصَائمِ القائم المجتهد ›› 3 ‹‹ عالم و دانشمند ، والاتر و برتر از کسی است که روزها را به روزه می گذراند و شبها را به عبادت پروردگار ، آن هم توأم با کوشش و رنج ، سپری می سازد و همت خویش را صرفا به روزه داری و سحر خیزی به منظور عبادت و نیایش پروردگار صرف می کند ›› .

امام حسین (ع) در این باره می فرمایند : ‹‹ ذلک بانَ مجاری الامور و الاحکام علی ایدی العلماء بالله ››‌ 4 یعنی .

‹‹ مجاری امور و احکام بدست دانشمندان و علماء ( اساتید ) است که به خدا اعتقاد داشته و مطیع او هستند ›› .

همچنین امام صادق (ع) در این باره چنین می فرمایند : ‹‹ من تعلم العلم و عمل به و علم لِله دعی فی ملکوت السَماوات عظیما فقیل تَعلم لِله ›› 5 ‹‹ یعنی کسی برای خدا دانش آموز و به آن عمل کند و به دیگران یاد دهد .

در ملکوت آسمان ها عظیم خوانده می شود و گویند که این کس برای خدا دانش آموخت و برای خدا به آن عمل کرد و برای خدا به دیگران یاد داد ›› .

اگر دقت کنیم گرچه در حدیث شریف به طور مستقیم به لفظ معلم اشاره ننموده است ولی در حقیقت مضمون حدیث اشاره به شغل شریف معلمی دارد .

بنابراین از آیات و روایات فوق استفاده می نماییم که مقام و شأن و منزلت یک استاد و معلم ، بسیار بالاست و اولین ویژگی ایده آل یک استاد و معلم همین است که خودش پی به چنین مقام و اعتباری ببرد ، در این صورت احساس مسئولیت می کند و در ساختن جامعه و افراد جامعه تلاش و کوشش می کند .

یعنی اگر استاد و معلمی قدر خود را دانست آنگاه قدر افراد جامعه و جامعه را هم می داند .

ایمان استاد و معلم نمونه دومین ویژگی یک استاد و معلم نمونه که او را از سایر گروه ها ممتاز می نماید ایمان و باور و اعتقاد او به خداوند و مبدأ و معاد می باشد .

قرآن کریم در چند مورد ، این امتیاز ویژه را برای دانشمندان و اساتید بر می شمارد و در این باره چنین اظهار نظر می نماید : ‹‹ و بشر الذین آمنوا و عملوا الصالحات اَن لهم جنات تجری من تحتها الانهار .

›› 1 ‹‹ و مژده ده ای پیغمبر کسانی را که ایمان آوردند و نیکوکاری پیشه کردند که جایگاه آنها باغهایی است که نهرها در آن جاریست .

›› در وصف علما چنین می فرماید : ‹‹ و الراسخونَ فی العلمِ یقولُونَ آمَنا ›› ‹‹ آنان که گام های راسخ و نافذی را در پهنه علم برداشتند و به درون محیط و فضای دانش راه یافتند می گویند ما سراپای قرآن کریم را باور می داریم ›› .

‹‹ منظور از رسوخ به معنای ثبوت و استحکام است و این تحسین و علم را در مقابل آنهایی قرار داده که در دل انحراف و کژی دارند ›› 2 قرآن کریم ، در جایی دیگر وقتی سخن از معرفت و علم و دانش و ایمان است ، خردمندان و علما : ‹‹ اساتید و معلمین ›› و متدینین را با فرشتگان نام می برد و این چنین می فرماید : ‹‹ شَهدَ اللهُ اَنهُ لا اله الا هو و الملائکهُ و اولوا العلم ›› 3 ‹‹‌ خدا بر وحدانیت و یگانگی خود گواهی می دهد و نیز فرشتگان و دانشمندان گواهند که جزء خداوند معبودی دیگر نیست ›› .

قرآن کریم ‹‹ ایمان ›› را به مثابه ‹‹ زیور ›› برای انسان تبیین نموده است و در این باره چنین می فرماید : ‹‹ و لکنَ الله حَبَبَ الیکم الایمان و زینهُ فی قلوبکم ›› 1 ‹‹ ولیکن خدا مقام ایمان شما را محبوب شما گردانید و در دلهاتان نیکو بیاراست ›› .

یعنی ، خداوند اعتقاد و به مبدأ و وحی و نبوت را محبوب انسان قرار داد و این عقیده و ایمان را زیور جان آدمی قرار داد .

پس زیور انسان نه آن انگشتر فلزی که بر دست دارد و نه آن درجه فلزی است که بر دوش اوست و نه آن پست و مقامی است که او صاحب آن است ››‌ 2 .

علامه شهید بزرگوار مرتضی مطهری (ره) در مورد ایمان استاد بیانی زیبا و مفید دارد که نقل آن در این مقام بسی شایسته است و تمامی آن بدین شرح است : ‹‹ قرآن کریم در چند جا انسان را مدح می کند و چنین می فرماید : 1 .

او خلیفه خدا در زمین است : ‹‹ .

انی جاعلٌ فِی الارض خلیفه .

››‌ 3 ‹‹ .

من در زمین خلیفه خواهم گماشت .

›› 2 .

ظرفیت علمی انسان بزرگتر از همه مخلوقات است .

قرآن در این باره چنین می فرماید : ‹‹ و علَم ادم الاسماءُ کُلها .

››‌ 4 ‹‹ و خدای عالم همه اسماء را به آدم تعلیم داد .

›› 3 .

او امانت دار است .

قرآن کریم در این باره چنین می فرماید :‌ ‹‹ همانا امانت خویش را بر آسمان و زمین و کوهها عرضه نمودیم ، همه از پذیرش آن امتناع ورزیدند و از قبول آن ترسیدند .

اما انسان بار امانت را به دوش کشید و آن را پذیرفت .

›› 1 4 .

انسان موجودی انتخاب شده و برگزیده است نه تصادفی ، قرآن کریم در این باره چنین می فرماید : ‹‹ و اَنا اختَرتک فاستَمع لِما یُوحی ›› 2 و من تو را به رسالت خود برگزیدم در این صورت به سخن وحی گوش فرا ده .

وجدان اخلاقی دارد که زشت و زیبا را درک می کند : ‹‹ و نفس وَ ما سَویها فالهَمها مجورها و تَقویها ››‌ 3 ‹‹ و قسم به نفس ( ناطقه انسان ) و آنکه او را نیکو بیافرید و به او شر و خیر او را الهام کرد ›› .

6 .

نعمت های زمین برای انسان آفریده شده است .

قرآن در این باره چنین می فرماید :‌ ‹‹ هو الذی خلق لکم ما فی الارض جمیعا .

›› 4 ‹‹ او خدایی است که همه موجودات زمین را برای شما خلق کرد .

›› قرآن کریم همانطور که از نظرتان گذشت انسان را این گونه مدح و ستایش می نماید و از طرفی دیگر او را اینگونه نکوهش می کند و می فرماید : 1 .

او بسیار ستمگر و بسیار نادان است : ‹‹ .

انَه کان ظلوما جَهولا ›› 5 ‹‹ .

همانا او ( انسان ) ستمگر و نادان بود ›› 2 .

او نسبت به پروردگارش بسیار ناسپاس است .

قرآن کریم در این باره چنین می فرماید : ‹‹ .

انَ الانسانَ لکفورَ ››‌ 6 انسان بسیار ناسپاس و کافر کیش است .

آنگاه که خود را بی نیاز می بیند طغیان می کند : ‹‹ کلا اِنَ‌ الانسان لیطغی اَن رَاه استغنی ›› 1 ‹‹ نه چنین است انسان از کفر و طغیان باز نمی ایستد و سرکش و مغرور می شود ، چون که بغناء و دارائی می رسد ›› .

‹‹ و کان الانسانٌ عَجُولا ›› 2 ‹‹ او عجول و شتابگر است ›› .

‹‹ و کان الانسانُ اکثر شئی جَدَلا ›› ‹‹ او مجادله گرترین مخلوق است ›› 3 6 .

‹‹ و کان الانسانُ قتُورا ›› ‹‹ او تنگ چشم و ممسک است ›› 4 7 .

‹‹ اِن الانسانَ خُلِق هلوُعا ›› ‹‹ او حریص آفریده شده است ›› 5 حال نتیجه گیری از این ، ‹‹ مدح و ذم ›› انسان توسط قرآن چیست ؟

آیا انسان نیمی از سرشتش زشت و نیمی از سرشتش زیباست ؟

!

چگونه است که قرآن هم او را مدح نموده است و هم او را منتهی درجه مذمت نموده است ؟

حقیقت این است که این مدح و ذم به این جهت نیست که انسان یک موجود دو سرشتی است ، نیمی ستودنی و نیمی دیگر نکوهیدنی ، نظر قرآن این است که انسان همه کمالات را بالقوه دارد و باید آنها را به فعلیت برساند و شرط اصلی وصول انسان به کمالاتی که بالقوه دارد ‹‹ ایمان ›› است .

از ایمان ، تقوا و عمل صالح و کوشش در راه خدا بر می خیزد و به وسیله ایمان و تقوا است که علم از صورت یک ابزار ناروا در دست نفس اماره خارج می شود و به صورت یک ابزار مفید در می آید .

از طرفی آیاتی داریم که انسان فاقد ایمان و تقوا را مذموم شمرده است که در این مورد به ذکر دو نمونه اکتفا می نمائیم : 1 .

بِسِم الله الرَحمن الرحیم ‹‹ و العصر .

اِنَ الانسان َ لَفی خُسر .

الا الذین آمنوا و عملوا الصالحات و تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر ›› 1 .

1 .

سوره مبارکه والعصر ‹‹ سوگند به عصر ، همانا انسان در زیان است ، مگر آنهایی که ایمان آورده و شایسته عمل کرده و یکدیگر را به حق و صبر و مقاومت توصیه کرده اند ›› 2 2 .

قرآن کریم در جایی دیگر می فرماید : ‹‹ و لقد ذَرَانا لجهَنَم کثیرا مِن الجن و الانس لَهُم قلوبُ لا یَفقَهُون ›› 3 ‹‹ و محققا بسیاری از جن و انس را برای جهنم واگذاردیم چه آنکه آنها را دل هایی است بی ادراک و معرفت .

( فاقد ایمان و باور و اعتقاد به خدا و معاد و نبوت ) .

پس این مدح ها و ذم ها برای آن است که خداوند خواسته ، ارزش ها و ضد ارزش ها را به ما بفهماند یعنی ارزش ایمان و تقوا و در مقابل آن عدم تقوا را .

نتیجه اینکه انسان حقیقی که خلیفه خداست و مسجود ملائکه است و همه چیز برای اوست و دارای همه کمالات است ، انسان به علاوه ایمان و تقوا است .

نه انسان منهای ایمان و تقوا ، زیرا انسان منهای ایمان و تقوا ، ناقص است چنین انسانی حریص و مجادله گر و بخیل و ممسک و زیانکار است ›› 4 بنابراین معلم نمونه یعنی ، معلمی که دارای ایمان و تقوا و کمالات بالایی باشد زیرا اگر ایمان او به مبدأ و معاد قوی باشد به طور حتم در مسئولیت و شغل شریف او تأثیر بسزایی دارد .

ایمان استاد و معلم در روایات در این قسمت می پردازیم به چند روایت از ائمه معصومین علیهم السلام درباره ایمان که مکمل بحث ما در این قسمت باشد .

پیامبر اکرم (ص) در این زمینه می فرمایند :‌ ‹‹ خصلتان لیس فوقها من البر شیء ، الایمان بالله و النفع لعباد الله 1 ›› ‹‹ دو خصلت نیک است که برتر از آنها نیست ، ایمان به خدا و نفع رساندن به بندگان خدا ››‌ قال شمعون یا رسول الله ، فاخبرنی عن علامه الاسلام .

فقال رسول الله : الایمان و العلم و العمل ›› 2 .

شمعون گفت یا رسول الله به من خبر ده از علائم اسلام : پس رسول خدا (ص) فرمود : ایمان و علم و عمل .

و علی (ع) درباره ایمان می فرماید : ‹‹ راه ایمان روشن ترین راه ها است .

با درخشان ترین چرا غم هاست ، با ایمان به شایستگی ها می توان راه برد ، بدین ترتیب ایمان ، آباد کننده دانش است و دانش آباد ، عامل ترس از مرگ ››‌ 3 علی (ع) درباره ایمان در جایی دیگر چنین می فرماید : ‹‹ اِن امرنا صعب مستعصب ، لایحمله الا عبد مؤمن امتحن الله قلبه للایمان .

›› باری ، جریان ما دشوار و پیچیده است و به دوش کشیدن بارش را هیچ کس نتواند ، مگر آنکه بنده ای که خداوند ایمان قلبش را آزموده باشد ›› 4 از این حدیث شاید بتوان چنین استنباط کرد که ایمان ، شرط تحمل رسالت هاست .

یعنی هر شخصی ایمانش بیشتر باشد بهتر می تواند انجام وظیفه نماید به عبارتی دیگر هر معلمی که ایمانش قوی تر و بیشتر باشد به نوعی در کارش نیز موفق تر است .

همچنین شخصی از آن حضرت ، مفهوم ایمان را پرسید و حضرتش در جواب فرمود : ایمان ، تکیه بر چهار پایه دارد : صبر ، یقین ، عدل و جهاد و صبر نیز بر چهار پایه استوار است : شوق ، هراس ، زهد و انتظار آنکه اشتیاق بهشت یابد ، شهوت هایش به سردی گراید و آنکه از آتش بهراسد از محرمات دوری کند ، آن که در دنیا زهد ورزد ، مصیبت ها را ساده انگارد و آنکه مرگ را منتظر باشد ، در نیکی ها شتاب کند .

یقین نیز بر چهار پایه استوار است : بینش هوشمندانه ، تأویل حکمت ، پندگیری از اعمال و سنت نسل های پیشین .

آنکه با بینش و هوشمندی دیده بگشاید ، حکمت را نمایان ببیند و آنکه حکمت نمایانش شود ، عبرت را شناسد و کسی که به درستی عبرت را بشناسد ، بدان ماند که پنداری با نسل های گذشته در تاریخ حضور داشته است .

و عدل نیز بر چهار پایه تکیه دارد : فهمی ژرف ، دانش عمیق ، حکمی برجسته و حکمتی ریشه دار .

آنکه می فهمد ، به ژرفای دانش راه می یابد و هرکه به آن ژرفا برسد ، از زلال سرچشمه های قانون بنوشد و هر که چنین ژرف اندیشی و بردباری و متانتی یا بد ، در جریان کارش به تفریط نگراید و با حرمت و احترام در میان مردم زیست کند .

و جهاد نیز بر چهار پایه استوار است : امر به معروف ، نهی از منکر ، صداقت در هر جایگاهی و دشمنی با فاسقان .

هر کسی که به معروف امر کند ، مؤمنان را پشتوانه ای محکمی است و آنکه از منکر نهی کند ، منافقان را بینی بر خاک مالیده است و کسی که در هر صحنه با صداقت حضور یابد بی تردید تعهد خویش را انجام داده است .

و کسی که با فاسقان دشمنی ورزد و برای خدا خشم گیرد ، خدا نیز در حمایت او به خشم آید و در روز قیامت خشنودش کند .

1 در پایان این مثال اینجانب از این حدیث پر بار چنین نتیجه گرفته ام ، با توجه به ایمان است که انسان به کمالاتی مثل ، صبر ، یقین ، عدل جهاد ، شوق ، زهد ، بینش ، حکمت ، دانش ، فهم ، امر به معروف ، نهی از منکر ، صداقت و .

دست می یابد و اگر اساتید و معلمین عزیز ما با توجه به این حدیث به چنین تکیه گاههائی یا به چنین کمالاتی دست یافته باشند در این صورت می توانند افراد جامعه را به چنین کمالاتی برسانند ، یعنی اگر ایمان که سرچشمه تمام این کمالات مذکور است وجود داشت .

یک استاد و معلم مسئولیت پذیر و تلاش گر و حق گرا و حق گو و با نشاط و با تقوا و یک استاد و معلمی که دارای دید وسیع شناخت باشد ، خواهیم داشت پس اگر استاد و معلمی هر چه قدر عالم باشد ولی در مسائلی اعتقادی و باورش به خدا و معاد ، نبوت ، ضعیف باشد چنین شخصی قادر نخواهد بود که جامعه را به پیش ببرد .

چه نوع ایمانی مورد قبول مکتب اسلام است ؟

‹‹ در باب ایمان ، باید به این مطلب اشاره کنیم که ایمان خود یک رکن و پایه برای انسانیت انسان است ، ولی از نظر قرآن کریم ، ایمان و شناختن خدا اگر جدا از هرگونه عملی باشد ، تقریبا نیمی از انسانیت انسان را تکمیل کرده است .

پس در واقع انسانیت انسان فقط به ایمان داشتن کامل نمی گردد ، بلکه با ایمان توأم با عمل آن هم عمل به صورت مطلق نه ، بلکه عمل صالح کامل می گردد و در این باره قرآن کریم نیز ایمان را از عمل صالح انفکاک ناپذیر می داند و چنین می فرماید : ‹‹‌ ان الانسان لفی خسر ، اِلا الذین آمنوا و عملوا الصالحات ››‌ 1 ‹‹ به درستی که انسان در خسران و زیان و ضرر است مگر کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند ›› .

البته منظور از عمل صالح ، یعنی عمل شایسته ای که متناسب با شرایط و موقع و موضع خود باشد ، یعنی به هر شخص کاری واجب است که در آن تخصص و توانایی دارد ›› 2 در مورد اینکه چه نوع ایمانی مورد پذیرش است حضرت امام صادق علیه السلام چنین می فرمایند : ‹‹ لا تنظُروٌا اِلی طولِ رکوع الرَجل و سُجُوده فانَ ذلک شیءُ اعتاده فلو ترکه استَوحَشَ لِذلک ولکن انظروا اِلی صدق حدیِثهِ وَ اداء اَمانته ›‌› 3 .

‹‹ یعنی برای تشخیص ایمان یک فرد تنها به رکوع و سجود طولانی او نگاه کنید و به صرف آن حکم ننمایید ، زیرا آن اطاله رکوع و سجود ، چیزی است که وی به آن عادت کرده و برای او یک امر عادی شده است و نه عبادی ، بطوری که اگر مورد اعتبار خود را ترک کند ، وحشت و نگرانی پیدا می کند .

برای تحقیق ایمان وی ، به راستگوییش در گفتار و به درستی عملش در کردار و در ادای امانت بنگرید که اگر راستگو و امین بود می توان در مورد اسلام راستین او نظر مثبت داد ،‌ وگرنه او مبتلا به اسلام سنتی است ، نه بهره مند از اسلام صحیح و ایمان کامل ›› .

صبر معلم ایده آل و نمونه و مطلب بعد اینکه شاید بتوان دو چیز دیگر را نیز متمم و مکمل ایمان و عمل صالح بر شمرد ، و آن دو یکی سفارش به حق و حق گوئی و دوم سفارش یکدیگر به صبر و پایداری در مشکلات ، قرآن کریم در این باره چنین می فرماید : ‹‹ .

و تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر ›› 1 ‹‹ و کسانی که سفارش به حق و سفارش به صبر کردند ›› .

یعنی قرآن کریم در ادامه آیات سوره والعصر پس از ایمان و عمل صالح این دو مورد را اشاره می نماید و شاید از این آیه بتوان چنین استفاده نمود که انسان یک موجود اجتماعی است و اگر در اجتماع شرایط کاملا بر خلاف جامعه انسانی باشد ، در این صورت انسان به تنهایی با ایمان و عمل صالح نمی تواند خود را در حد یک شخص متعالی برساند ، سپس لازمه اش این است که دیگران را نیز با خود در جهت عمل صالح همراه سازد .

در جائی دیگر قرآن کریم درباره سفارش به صبر چنین می فرماید : ‹‹ یا ایها الذین آمنوا اصِبروا ››‌2 ‹‹ ای اهل ایمان صابر و خوددار و صاحب مقاومت باشید ›› .

و همچنین در این باره می فرماید : ‹‹ و جَعَلنا مِنهم ائمه یهدون باَمرنا لَما صَبَروا ›› 3 ‹‹ در میان این قوم رهبرانی قرار دادیم که آنها مردم را به فرمان ما هدایت می کردند ، آنها به دلیل پیش گرفتن در صبر این لیاقت را دریافتند ›› .

حضرت علی (ع) نیز در تفسیر این مطلب چنین می فرمایند : ‹‹ الصبر من الایمان کمنزله الرأس من الجسد ، فَمَن لا صبر لَه ، لا ایمان لَه ›› 1 ‹‹ نسبت صبر با ایمان چون سر است به پیکر ، هر کس که صبر ندارد ، ایمان ندارد ›› .

ایشان در احادیث دیگر چنین می فرماید : ‹‹ افضل العباد الصَبر ›› 2 ‹‹ برترین عبادت صبر است ›› .

‹‹ .

و لا ایمان کالحیاء و الصبر .

››‌ 3 ‹‹ هیچ ارزش ایمانی همانند شرم و صبر نیست ›› .

در اینجا از مجموع آیات و روایات فوق می توان این نتیجه را گرفت که صبر نیز به عنوان یک ویژگی استاد و معلم ایده آل و مورد پذیرش اسلام و یا هر شخص مؤمنی است .

7 .

لزوم رعایت تعهد برای استاد و معلم نمونه قرآن کریم در مورد رعایت تعهد و میثاق در چند جا تذکر می دهد که ما در چند مورد از آنها اشاره خواهیم نمود .

‹‹ یا ایها الذین آمنوا اُوفُوا بالعُقُود ›› 4 ‹‹ ای کسانی که به خداوند ایمان آورده اید ، به عقد و عهد خود وفا کنید .

›› ‹‹ ابن عباس می گوید : مقصود از عقود ، عقدهایی است که خداوند بر بندگان واجب کرده است که به آنها وفا کنند اعم از واجبات و محرمات ، فرائض و حدود ›› .

‹‹ و الموفون بعهد هم اِذا عاهَدوا .

›› 5 ‹‹ نیکان کسانی هستند که به عهد خود وفا می کنند و رعایت تعهدها را همانند عبادت خداوند ، گرامی می دارند ›› .

البته در این جهت فرقی بین عهد با خدا و عهد با بندگان وی نیست ، یعنی هر مسئولی و هر استادی که متعهد به انجام تعلیم و تربیت و خدمات صادقانه است ، در قیامت مسئول خواهد بود .

زیرا خداوند در این باره چنین می فرماید : ‹‹ و اوفُوا بعهدِ الله اِذ عاهَدتم و لا تنقضوا الایمانَ بَعد توکیدها و قد جعلتم الله علیکم کفیلا اِنَ الله یعلم ما تفعلونَ ›› 1 ‹‹‌ و چون عهدی بستید بدان عهد وفا کنید و هرگز سوگند و پیمان را که مؤکد و استوار کردید مشکنید ، چرا که خدا را بر خود ناظر و گواه گرفته اید و خدا به هر چه می کنید آگاهست ›› .

در جایی دیگر می فرماید : ‹‹ فَاتموا الیهم عهدهُم الی مدَتِهم ›› 2 ‹‹ با مشرکین هم که پیمان بستید تا پایان مدت عهد خودتان را محترم بشمرید ››‌ .

قرآن کریم ، در جایی دیگر برای اینکه اهمیت رعایت تعهد را به ما بفهماند چنین می فرماید : ‹‹ اِنَ شر الدوابَ عندِ الله الذین کفروا فهُم لا یِوُمنون ، الذین عاهَدتَ مِنهُم ثمَ یَنقُضونَ عَهدَهم .

››‌ 3 یعنی بدترین بندگان نزد خداوند کسانی هستند کافر شدند و ایمان هم نخواهند آورد ، اینها چنانکه چند بار با تو پیمان بستند ، آنگاه عهد تو را در هر مرتبه شکستند ›› .

اکنون به بیان مولای شیعیان در مورد وفای به عهد می پردازیم حضرت در این باره چنین می فرماید : ‹‹ و ان عَقدَتَ بینک و بین عدو لک عقده اَو اَلبستَه منک ذمَهَ فحط عهدک با اوفاء وَ ارعَ ذمتک بالامانه و اجعل نفسک جنه دونَ ما اعطیتَ ›› 4 .