دانلود مقاله نحوه محاسبه دیه

دیه و نحوه محاسبه آن
مقدمه:
یکی از مسایل مهمی که مراجعه کنندگان به مراجع قضایی باآن مواجه اند،نحوه محاسبه دیه است.

معمولا ًدر دادگاه ها دیه بر مبنای شتر یا در صدی از دیه کامل محاسبه می شود وبه همان شکل در رای قاضی آورده می شود.پرواضح است که در این حالت دو طرف دعوا به مقدار ریالی دیه نمی توانند پی ببرند وناچار در مقام پرس وجو دراین مورد بر می آیند.

از طرف دیگر در هنگام محاسبه دیه،اصطلاحاتی مانند آرش، دامیه،هاشمه و....

درآرای صادره به چشم می خورد که طبعا ً بسیاری از شهروندان با آنها آشنانیستند.برای اطلاع خوانندگان گرامی،به خصوص اشخاصی که به دستگاه قضایی مراجعه می کنند،دراین مختصر به نحوه محاسبه دیه می پردازیم.
دیه وآرش:
دیه:مالی است که مجرم به خاطر ارتکاب به جرمی که منجر به آسیب بدنی یا مرگ دیگری می شود،به شخص او یا صاحب خون (ورثه اش)می پردازد.در شرع مقدس برای بیشتر اعضای بدن دیهدر نظر گرفته شده است.
آرش:اگر در مورد عضوی دیه معین نشده باشد،قاضی با در نظر گرفتن دیه کامل انسان ونوع وکیفیت آسیب،مطابق نظر کارشناس میزان آن را معین می کندکه در اصطلاح به آن آرش گفته می شود.برای مثال اعضایی مثل گوش،چشم،دست،یا و....

دیه معین دارند وعضوی مانند طحال فاقد دیه معین است.

همان طور که گفتیم ،دادگاه ها معمولا ً برمبنای شتر یا در صدی از دیه کامل یک انسان دیه را محاسبه می کنند وهر سال وزارت دادگستری نیز نرخ ریالی دیه کامل را تعیین واعلام می کند.برای مثال دیه کامل یک انسان یعنی صد نفر شتر در سال1383معادل با220 میلیون ریالاعلام شده است(یعنی هر شتر معادل دو میلیون و200 هزار ریال).
دیه جراحت های وارده به سر وصورت:
1- خراش پوست سر وصورت بدون آنکه خون جاری شود:یک نفر شتر یا دو میلیون و200 هزار ریال(حارصه)
2- خراشی که از پوست بگذرد ومقدار اندکی وارد گوشت شود وهمراه با جریان خون باشد(چه کم باشد یا زیاد):دو نفر شتر یا چهار میلیون و400هزار ریال
3- زخمی که موجب بریدگی عمیق گوشت شود ولی به پوست نازک روی استخوان نرسد:سه نفر شتر یا شش میلیون و600 هزار ریال(متلاحمه)
4- زخمی که ازگوشت عبور کند وبه پوست نازک روی استخوان برسد:چهار نفر شتر یا هشت میلیون و800هزارریال.
3- زخمی که موجب بریدگی عمیق گوشت شود ولی به پوست نازک روی استخوان نرسد:سه نفر شتر یا شش میلیون و600 هزار ریال(متلاحمه) 4- زخمی که ازگوشت عبور کند وبه پوست نازک روی استخوان برسد:چهار نفر شتر یا هشت میلیون و800هزارریال.

5- جراحتی که از گوشت عبور کند وپوست نازک روی استخوان راکنار زده واستخوان راآشکار کند:پنج نفر یا11 میلیون ریال(موضحه).

اگر این جراحت های پنج گانه در جایی غیر از سر وصورت وارد شود،از دو حال خارج نیست: الف) عضوی که این جراحت برآن واردشده دارای دیه معین باشد مثل دست:در این حالت باید نسبت دیه آن را به دیه کامل سنجیده آنگاه به تعدادهمان نسبت دیه را تعیین کرد.برای مثال دیه دست نصف دیه کامل است.

بنابراین اگر جراحت بند اول(حارصه)در دست وارد شود،دیه آن به اندازه نیم نفرشتر یا یک میلیون و100 هزار ریال خواهد شد.

ب)عضو فاقد معین باشد مثل شکم:در اینجا باید آرش نوسط دادگاه تعیین شود.

سایر صدمات وارده به سر وصورت: 1- عملی که موجب شکستن استخوان شود،حتی اگر زخمی در بر نداشته باشد:10نفر شتر یا 22میلیون ریال.

2- جراحتی که درمان آن جز با جابه جا کردن استخوان میسر نباشد:15نفر شتر یا33 میلیون ریال(منقله).

3- زخمی که به کیسه مغز برسد:33نفر شتر یا 2میلیون .600 هزار ریال(مامومه).

4- جراحتی که کیسه مغز را پاره کند:علاوه بر33 نفر شتر یا 72 میلیون و600هزار ریال،آرش نیز به آن اضافه می شود(دامغه).

دیه جراحاتی که به درون بدن انسان وارد می شود: 1- جراحتی که با وسیله هر وسیله اعم از سلاح گرم وسرد یا از هر جهت به شکم،سینه،پشت یا پهلو انسان وارد شود:33نفر شتر یا72 میلیون .600هزار ریال(جائفه).

2- چنانچه وسیله مزبور از یک طرف بدن واردواز طرف دیگر بیرون آمده باشد:66 نفر شتر یا 145 میلیون و200 هزار ریال.

دیه جراحتی که در اعضای انسان فرو می رود: اگر نیزه یا گلوله وامثال آن در دست یا پای انسان فرو رود،چنانچه مصدوم مرد باشد دیه آن 10 نفر شتر یا 22 میلیون ریال واگر زن باشد بایدآرش تعیین وپرداخت شود.

صدماتی که موجب تغییر رنگ پوست یا تورم می شوند: 1- سیاه شدن صورت بدون زخم وشکستگی:شش دهم نفر شتر یا یک میلیون و220هزار ریال.

2- کبود شدن صورت:سه دهم نفر شتر یا 660 هزار ریال.

3- سرخ شدن صورت:یک پنج دهم نفر شتر یا 330 هزار ریال.

اگر سیاه یا کبود یا سرخ در سایر اعضای بدن واقع شود،مبالغ بالا نصف خواهد شد.

اگرضربه موجب تغییر رنگ پوست سر شود یا اگر موجب تورم گردد، بایدآرش تعیین وپرداخت شود.

اگر ضربه ای موجب تورم وتغییر رنگ (در غیر سر)مثلا ً در صورت یا پا و......شود علاوه بر دیه مقدر وگفتهشده در بالا آرش نیز باید تعیین وپرداخت شود.

دیه شکستگی دست وپا 1- اگر صدمه موجب شکستگیاستخوان دست یا پا شود ودرمان موجب بهبودی کامل گردد:هشت نفر شتر یا17میلیون و600هزار ریال (فرقی بین دست وپای چپ وراست نیست).

2- اگر صدمه موجب شکستگی استخوان دست یا پا شده ولی درمان موثر واقع نشود وبهبودی کامل حاصل نگردد:10 نفر شتر یا 22 میلیون ریال(فرق بین دست وپای چپ وراست نیست).

باید توجه داشت که گاه صدمه موجب می شود که دو قسمت مختلف از دست یا ی شکسته شود که دراین حالت برای هر یک از جراحات،دیه جداگانه ای مطابق موارد بالا تعیین می شود.

مثلا ًاگر استخوان ساق وران پای چپ شکسته شود،دو دیه تعیین می شود که حسب اینکه درمان کامل باشد یا نه،16 یا 20 نفر شتر خواهدبود یا اینکه استخوان درشت نی ونازک ونی پای چپ شکسته شود که در اینجا نیز حسب مورد 20 یا 16 نفر شتر تعیین می شود.

همچنین اگر در حادثه ای استخوان وران پای چپ ورانپای راست هر دو شکسته شود،در اینجا نیز حسب مورد 20 یا 16 نفر شتر تعیین خواهدشد.

دیه شکستگی گردن 1- اگر صدمه موجب شود که گردن کج شود:100نفر شتر یا 220 میلیون ریال.

2- اگر صدمه موجب کج شدن گردن شود ولی اثر آن از بین برود،فقط آرش تعیین وپرداخت می شود.

دیه شکستگی ستون فقرات 1- شکستن ستون فقرات چنانچه معالجه موثر واقع شود:10 نفر شتر یا 22میلیون ریال.

2- شکستن ستون فقرات به نحوی که درمان موثر واقع نشود یا بعد از درمان به صورت کمان وخمیدگی در آید یا مصدوم بدون عصا قادر به راه رفتن نباشد یا توانایی جنسی او از بین برود یا مبتلابه ریزش ادرار شود یاباعث خمیدگی پشت شود یا قدرت نشستن یاراه رفتن از او سلب شود:100 نفر شتر یا 220 میلیون ریال.

3- اگر شکستن ستون فقرات باعث فلج شدن هر دو پا شود،علاوه بر دیه کامل،به خاطر فلج شدن از ناحیه دو پا،66 نفر شتر نیز منظور خواهد شد.

دیه قطع نخاع 1- قطع تمام نخاع دیه کامل دارد(100 نفر شتر)وقطع بعضی قسمت هابه نسبت مساحت آن خواهدبود.

2- اگر قطع نخاع موجب عیب در عضو دیگر شود،چنانچه آن عضو دارای دیه معین باشد بر دیه کامل قطع نخاع اضافه می شود واگر آن عضو فاقد دیه معین باشد،ارش بر دیه کامل اضافه می شود.

دیه شکستن دنبالچه یا استخوان نشیمن گاه 1- شکستن استخوان دنبالچه که سبب شود مصدوم قادر به ضبط مدفوع نباشد،دیه کامل دارد(100 نفر شتر).

2- اگر شکستن استخوان دنبالچه منجر به ضایعه بالا نشده ولی مصدوم قادر به ضبط باد نباشد،آرش تعیین وپرداخت خواهدشد.

3- اگر ضربه ای به مصدوم وارد شود که او قادر به ضبط ادرار یا مدفوع نباشد،دیه کامل دارد(100 نفر شتر).

دیه دنده ها 1- دیه هر یک از دنده هایی که در پهلو چپ واقع شده اند ومحیط به قلب هستند:5/2نفر شتر یا پنج میلیون هزار ریال.

2- دیه سایردنده ها:یک نفر شتر یا دو میلیون و200 هزار ریال.

دیه شکستن استخوان زیر گردن یا تر قوه 1- شکستن مجموع دو استخوان ترقوه که درمان نشود یا با عیب درمان شود:صد نفر شتر یا 220 میلیون ریال(هرکدام 50نفر شتر).

2- شکستن مجموع دو استخوان تر قوه کهبدون عیب درمان شود:هشت نفریا 17 میلیون و 600 هزار ریال(هر کدام چهار نفر شتر).

دیه مو 1- از بینبردن موی سر یا صورت مرد به نحوی که دیگر نروید:صد نفر شتر یا 220 میلیون ریال.

2- از بین بردن موی سر مرد به نحوی که دوباره بروید:تعیین وپرداخت آرش.

3- از بین بردن موی صورت مرد به نحوی که دوباره بروید:33نفر شتر یل72 میلیون و600 هزارریال.

4- از بین بردن موی سر زن به نحوی که دیگر نروید:50 شتر یا 110 میلیون ریال.

5- از بین بردن موی سر زن به نحوی که دوباره بروید:دیه آن معادل مهرالمثل است در این حالت اگر مهرالمثل زن بیش از دیه کامل باشد،فقط به میزان دیه کامل خسارت پرداخت خواهد شد.

6- از بین بردن هر ابرودرصورتی که دیگر نروید:25 نفر شتر یا 55میلیونریال.

7- ازبین بردن هر ابرو در صورتی که دوباره بروید:تعیین وپرداخت آرش.

8- ازبین بردن موهای پلک،خواه دوباره بروید یا نروید:تعیین وپرداخت آرش.

دیه بینی وبویایی 1- ازبین بردن تمام بینی:100نفر شتریا 220 میلیون ریال.

2- فاسد کردن بینی از طریقشکستن یا سوزاندن و...

اگر درمان نشود:100 نفر شتر یا 220 میلیون ریال.

3- فاسد کردن بینی از طریق شکستن یا سوزاندن و....اگر درمان شود:10 نفر شتر یا 220 میلیون ریال.

4- از بین بردن هر یک از سوراخ های بینی:33نفر شتر یا 72 میلیون و600 هزار ریال.

5- از بین بردن نوک بینی که محل چکیدن خون است:50 نفر شتر یا 110 میلیون ریال.

6- از بین بردن حس بویایی هر مجرای بینی:50 نفر شتر یا 110 میلیون ریال.

7- اگردر اثر بریدن بینی یا صدمه دیگری حس بویایی ازبین برود،علاوه بر دیه حس بویایی،دیه آن صدمه نیزمحاسبه خواهد شد.

دیه گوش وشنوایی 1- از بین بردن هر گوش:50نفر شتر یا 110 میلیونریال.

2- از بین بردن نرمه گوش:یک سوم 50 نفر شتر یا 110 میلیون ریال.

3- پاره کردن گوش:یک سوم 50 نفر شتر یا 110 میلیون ریال.

4- ازبین بردن حس شنوایی هر گوش:50 نفر شتریا 110 میلیون ریال.

5- اگر با بریدن دو گوش حس شنوایی از بین نرود:200 نفر شتر یا 440 میلیون ریال.

6- اگر با بریدن یک گوش حس شنوایی از بین برود:150 نفر شتریا 330 میلیون ریال.

7- اگر با صدمه به عضو دیگرحس شنوایی از بین برود،هم دیه شنوایی وهم دیهآن عضو محاسبه می شود.

دیه لب 1- ازبین بردن هر لب:50 نفر شتر یا 110 میلیون ریال.

2- صدمه ای که موجب سست شدن لب ها شود:66 نفر شتر یا 145 میلیون و200 هزار ریال.

3- شکافتن یک لب یا هر دو لب که موجب نمایان شدن دندان ها شود ودرمان نگردد:33نفر شتریا 72 میلیون و600 هزار ریال.

4- شکافتن یک لب یا هر دولب که موجب نمایان شدن دندانها شود ودرمان گردد:10 نفرشتر یا 22میلیون ریال.

دیه زبان وگویایی وحس چشایی 1- از بین بردن تمام زبان یا لال کردن انسان سالم:100نفرشتر یا 220 میلیون ریال.

2- بریدن تمام زبان لال:33نفرشتر یا 72 میلیون و600 هزار ریال.

3- از بین بردن صورت شخصبه طوری که نتواند به طور کامل صدایش را آشکار کندو نیز از بین بردن گویایی:صد نفر شتر یا 220 میلیون ریال.

4- از بین بردن حس چشایی موجب ارش است.اگر با بریدن زبان حس چشایی از بین برود،فقط دیه زبان پرداخت میشود واگر با وارد شدن صدمه دیگری حس چشایی از بین برود،هم ارش حس چشایی هم دیه آن صدمه محاسبه می شود.

دیه دندان 1- ازبین بردن تمام دندان ها:100 نفرشتر یا 220 میلیون ریال(مجموع 28 دندان).

2- ازبین بردن دندان های جلو:60 نفر شتر یا 132 میلیون ریال(هر کدام پنج نفر شتر).

3- ازبین بردن دندان های عقب:40 نفرشتر یا 88 میلیون ریال(هر کدام دو ونیم نفر شتر).

4- شکستن دندانی که نمایان است(حتی با حفظ ریشه دندان)،دیه کامل آن دندان را دارد.

دیه فک 1- ازبین بردن هر فک:50 نفر شتر یا 110 میلیون ریال.

2- دیه فک مستقل از دندان محاسبه می شود.

3- اگر صدمه موجب نقص فک شود مثلا ًموجب دشواری در عمل جویدن گردد،آرش تعیین وپرداخت خواهد شد.

دیه عقل 1- هر صدمه ای که موجب زوال عقل شود:100نفرشتریا 220 میلیون ریال.

2- هر صدمه ای که موجب نقصان عقل شود:تعیین وپرداخت آرش.

دیه زوال منافع 1- صدمه ای که موجب ازبین رفتن انزال یا قدرت تولید مثل وبارداری یا لذت مقاربت شود:تعیین وپرداخت آرش.

2- صدمه ای که موجب ازبین رفتن توان مقاربت به طور کامل شود:100 نفرشتریا 220 میلون ریال.

3- صدمه ای که موجب زوال یا نقص بعضی از منافع مانند خوابیدن شود:تعیین وپرداخت آرش.

4- قطع آلت زنانه یا مردانه:50 یا 100نفرشتر.

5- صدمه ای که موجب ریزش ادرار گردد(اگر تا پایان یک روز دوام داشته باشد):100نفرشتریا220 میلیون ریال.اگر تا نصف روز دوام داشته باشد:66نفرشتریا145میلیون و200 هزارریال واگر دوام آن تا هنگام برآمدن روز باشد:33نفرشتریا 12 میلیون و600 هزار ریال.

چند نکته درمورد دیه: 1- دیه فلج کردن هر عضو ک دارای دیه معیین است،مثل دست ،پا و...دوسوم دیه همان عضو.

2- قطع کردن عضوی که دارای دیه معیین است وفلج می باشد:یک سوم دیه همان عضو.

3- مهلت پرداخت دیه از زمان وقوع جرمعبارت است از:در جرایم عمدی ظرف یک سال،درجرایم شبه عمدی ظرف دو سال ودر خطای محض ظرف سه سال.درجرایم عمد وشبه عمد پرداخت دیه،خود مرتکب است.

4- عاقله:یعنی بستگان مرد،نسبی پدری ومادری یاپدری به ترتیب طبقات ارث به نحوی که همه اشخاصی که در زمان فوت می توانند ارث ببرند،به صورت مساوی عهده دار پرداخت دیه هستند.

سوال:عاقله چگونه ودر چه زمانی مسوول پرداخت دیه به جای مجرم اصلی است؟

جواب:1- قاتل یا وارد کننده صدمه به دیگری نابالغ یا دیوانه باشد.2- قتل یا صدمه،خطای محض باشد.

یعنی مرتکب نهقصد کشتن یا آسیب زدن به دیگری را داشته باشد نه قصد عمل واقع شده بر او را مانند آنکه شخصی به قصد شکار حیوانی رها کند ولی آن تیر به یک انسان برخورد کند.

3- اگر قتل خطای محض با اقرار قاتل یا خودداری او از ادای سوگند یا قسامه ثابت شود،پرداخت دیه بر عهده خودش می باشد.

4- دیه آسیب های بدنی حارصه،دامیه،متلاحمه وسمحاق تحت هر شرایطی بر عهده خود مرتکب می باشد وعاقله مسوولیتی ندارد.

5- اگر مرتکب جرم خطای محض عاقله نداشته باشد یا عاقله او نتواند دیه را در مدت3سال بپردازد دیه از بیت المال پرداخت خواهد شد.

6- دیه قتل اگر صدمه وفوت هر دودر یکی از ماههای حرام(رجب،ذیحجه،ذیقعده،محرم)واقع شود سبب خواهد شد تا یک سوم به دیه کامل اضافه شود.

دیه سقط جنین - نطفه(که در رحم مستقر شده):دونفر شتر یا چهار میلیون و400 هزار ریال.

- علقه(کهخون بسته است):چهار نفرشتریا هشت میلیون و800 هزار ریال.

- مضعه(که به صورت گوشت در آمده):شش نفر شتر یا 13 میلیون و 200 هزار ریال.

- جنین دارای استخوان شده ولی هنوز گوشت برآن نروئیده باشد:هشت نفر شتر یا 17 میلیون و600 هزار ریال.

جنین دارای استخوان وگوشت شده ولی فاقد روح باشد:10 نفر شتر یا 22 میلیون ریال.

جنین که در آن روح پیدا شده:اگر پسر باشد دیه کامل 100نفرشتریا 220 میلیون ریال واگر دختر باشد 50 شتر یا 110 میلیون ریال.

- اگر دراثرکشته شدن مادر جنین نیز بمیرد یا سقط شود،دیه جنین در هر مرحله که باشد به دیه مادر اضافه می شود.

خوانندگان گرامی می توانند سوال های خود را در این مورد از طریق تماس با تلفن های 47-2376840مطرح نمایند.پرسش های شما در بخش مشاوره حقوقی پاسخ داده خواهدشد.

پی نوشت: 1)مهرالمثل:مال یا وجه یا پولی است که شوهر در هنگام ازدواج،به ازای زناشویی به زن پرداخت وتسلیم می کند که بر عهده شوهر است وهر موقع که زن اداره کند رد باید آن را بپردازد.

اگر زن وشوهر برای تعیین مهر توافق کرده باشند،به آن"مهرالمسمی"گفته می شود.اگراختیار تعیین مهر به زن داده شود،زن نمی تواند بیشتر از مهرالمثل دریافت کند.برای تعیین مهرالمثل شرایط زن از قبیل شرافت خانوادگی،سایر صفات وخصوصیات ووضعیت او نسبت به سایر زنانی که هم شان او بوده ودر فامیل دارای شرایط مشابه اوهستند و عرف محل در نظر گرفته می شود.

محاسبه دیه در زنان مطابق ماده 300 قانون مجازات اسلا‌می‌دیه قتل زن مسلمان، خواه عمدی و خواه غیرعمدی، نصف دیه مرد مسلمان است.برابر ماده 301 قانون یاد شده نیز دیه زن و مرد –جز در موضوع قتل_ یکسان است تا هنگامی‌که مقدار دیه به ثلث دیه کامل برسد که در آن صورت دیه زن نصف دیه مرد خواهد بود.

در مورد علت تفاوت دیه زن و مرد استفتایی از_ آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی به عمل آمده است و ایشان در پاسخ فرموده‌اند:«خون زن و مرد مؤمن هردو محترم است؛ ولی با توجه به این که دیه جبران خسارت مادی است و پرواضح است که خسارت حاصل از فقدان مردان در خانواده غالباً بیشتر از خسارت‌های حاصل شده از فقدان زنان است، شارع مقدس دیه مردان را 2 برابر قرار داده و نظر به این که هزینه‌های زندگی غالباً بر دوش مردان است نه زنان، ارثیه مردان را 2 برابر معین کرده است.

شرح بیشتر در این زمینه را در تفسیر نمونه ذیل آیه دوازدهم سوره نساء مطالعه فرمایید.» اما پرسشی که درخصوص ماده 301 قانون مجازات اسلا‌می‌مطرح می‌شود این است که اگر دیه هر عضو به مازاد ثلث برسد، آیا دیه نصف می‌گردد یا این که تنصیف دیه زمانی صورت می‌گیرد که مجموع دیه جراحات زن نیز مازاد بر ثلث شود؟

به عنوان مثال اگر زنی در یک تصادف رانندگی 4 فقره شکستگی استخوان دست، پا، جمجمه و لگن پیدا کند، دیه شکستگی هریک از اعضا به 10 شتر می‌رسد که این مبلغ کمتر از ثلث دیه کامل است؛ اما مجموع دیات معین شده مازاد بر ثلث دیه؛ یعنی 40 شتر است.

قانون مجازات اسلا‌می‌در این خصوص مجمل است و به‌ناچار حسب ماده 214 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی‌و انقلا‌ب در امور کیفری باید به منابع فقهی یا فتاوای معتبر مراجعه کرد.

دیدگاه فقها در این مسأله مختلف است.بعضی معتقدند در صورتی که جراحات وارد شده به‌یک‌باره و با یک ضربت ایجاد شده باشند، ‌دیه تمام آنها محاسبه می‌شود و هرگاه مجموع آنها از ثلث دیه کامل بیشتر شود، دیه به نصف تقلیل می‌یابد؛ اما اگر ایجاد جراحات ناشی از ضربات متعدد باشد، هر ضربه حکم مخصوص به خود را دارد.

مرحوم آیت‌الله العظمی گلپایگانی در این باره می‌فرماید:«دیه زن ثلث دیه کامل نرسیده با دیه مرد برابر است و از ثلث دیه کامل که تجاوز کند، دیه زن برمی‌گردد به نصف و هر عضو جداگانه ملا‌حظه نمی‌شود.» اما برخی دیگر از فقها معتقدند که جراحات وارد شده به زن را باید جداگانه حساب کرد و بدین ترتیب در صورتی که دیه هریک از آنها به ثلث نرسد، تنصیف نمی‌‌‌گردد؛ هرچند دیه مجموع آنها بیشتر از ثلث باشد.

آیت‌الله مکارم شیرازی در این مورد این‌چنین نظر داده‌اند:«در صورتی که صدمات وارد شده بر بدن به قدری نزدیک به هم باشد که یک صدمه محسوب شود، دیه آن یکجا حساب می‌شود و اگر صدمات جداگانه باشد؛ هرچند با یک ضربه یا در زمان واحد ایجاد شده باشد، مثل این که با یک ضربه دست و پای او را با هم شکسته باشند، هریک جداگانه محسوب می‌‌گردد؛ همچنین اگر در زمان‌های مختلف باشد.» مطابق نظریه معظم‌له میزان، صدمات وارد شده است.به عنوان نمونه، چنانچه چند انگشت دست یا پای شخصی شکسته شده باشد، عرفاً گفته می‌شود که انگشتان دست او شکسته است؛ اما اگر هم انگشتان پا و هم انگشتان دست او شکسته باشند، در اینجا عرفاً 2 صدمه محسوب می‌شود که اگر به ثلث دیه نرسد، تنصیف نمی‌‌گردد.مقام معظم رهبری در این خصوص چنین می‌فرمایند:«میزان، وحدت و تعدد جراحت وارد شده بر اعضاست.به عنوان مثال اگر ایراد جرح‌های متعدد چشم را کور، گوش را کر و دست را شل کند و مجموع دیات زاید بر ثلث دیه مرد باشد، تنصیف نمی‌شود.تنصیف راجع به خصوص دیات مقدره است.» با این وصف به علت وجود اختلا‌ف در آرای فقها تکلیف محاکم باید معین شود.از آنجا که برابر تبصره یک ماده 18 اصلا‌حی قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی‌و انقلا‌ب مصوب 4 بهمن 1385 در موارد اختلا‌ف نظر میان فقها ملا‌ک عمل نظر ولی‌فقیه و یا مشهور فقها خواهد بود، بنابراین محاکم باید مطابق نظر ولی‌فقیه عمل نموده و دیه جراحات هر عضو را جداگانه محاسبه کنند.در این صورت چنانچه دیه از ثلث بیشتر شود و این افزایش ناشی از سبب واحد باشد، نصف می‌شود.بدیهی است که چنانچه صدمات در زمان‌های متعدد وارد شده باشند، دیه هر صدمه جداگانه محاسبه می‌گردد و در این خصوص تفاوتی بین زن و مرد وجود ندارد.پرسشی که در این باره مطرح می‌شود این است که در محاسبه جراحات وارد شده بر یک عضو آیا ارش هم لحاظ می‌شود یا خیر؟

این مسأله هم مورد اختلا‌ف فقهاست و هم محاکم آرای متهافتی در این خصوص صادر ‌نموده‌اند.به همین دلیل هیأت عمومی‌دیوان ‌عالی کشور با صدور رأی وحدت رویه‌ای به شماره 683 مورخ 13 دی 1384 مقرر نمود که چنانچه صدمات و جراحات وارد شده ناشی از سببی واحد باشند، در محاسبه دیات آن ارش هم که دیه غیرمقدر است، مورد نظر قرار گیرد.

هرچند استنباط احکام شرعی از ادله اربعه کار فقها و مجتهدان است؛ اما به‌منظور آگاهی خوانندگان روایتی از امام جعفر صادق (ع) که مبنای فتوای آن بزرگان است، نقل می‌شود.

ابان تغلب می‌گوید:«به ابی عبدالله [ امام جعفر صادق ] عرض کردم چه می‌فرمایید درباره مردی که یک انگشت زنی را قطع نماید؛ دیه آن چقدر است؟» فرمود:10 شتر.گفتم:اگر 2 انگشت را قطع کند؟

فرمود:20 شتر.گفتم:اگر 3 انگشت را قطع کند؟

فرمود:30 شتر.گفتم:اگر 4 انگشت را قطع کند؟

فرمود:20 شتر باید بدهد.من از روی تعجب گفتم:سبحان‌الله 3 انگشت را قطع کند، دیه آن 30 شتر است و اگر 4 انگشت را قطع کند، دیه آن 20 شتر؟!

ما در عراق که بودیم، چنین مطلبی را شنیدیم.از گوینده آن تبری می‌جستیم و می‌گفتیم این افکار شیطانی است.امام فرمود:آرام باش ای ابان این حکم رسول خداست.دیه زن با مرد مساوی است تا آن که به ثلث دیه (کامله) برسد.پس زمانی که دیه به ثلث برسد، برمی‌گردد به نصف.ای ابان تو با قیاس مرا اخذ می‌کنی.هرگاه سنت قیاس شود، دین از بین می‌رود.».

علت تفاوت زنان و مردان در دیه چیست؟

دیه، نمایان‏گر بها و ارزش انسان نیست، چون ارزش انسان بسیار بالا است و قابل مبادله مالى نبوده و با معیار های مالی نمی توان سنجید.

دیه مربوط به جبران خسارت جانى با توجه به بُعد اقتصادى آن است.

توضیح این که: انسان‏ها ابعادى دارند، از جمله: 1- بُعد انسانى و الهى: همه (چه زن و چه مرد) از روح ملکوتى الهی بهره‏مندند و از این جهت بین زن و مرد هیچ تفاوتى نیست.

زن به همان درجه و مرتبه از کمال انسانی می تواند دست یابد که مردان می توانند دست یابند .

هیچ یک از قوانین و احکام اسلامی در این جهت بین زن و مرد تفاوتی قرار نداده است.

2- بعد علمى و دانش‏طلبى: خداوند در هر دو ابزار شناخت قرار داده است و هر دو مى‏توانند به معارف عالى دست پیدا کنند.

در این بعد نیز بین زن و مرد تفاوتى نیست.

3- بعد جسمانى و مادى: در این بعد بین زن و مرد تفاوت هست.

این تفاوت باعث مى‏شود که هر یک از دو جنس (مذکر و مونث) به مقتضاى شرایط وجودى خویش مسئوولیت هایى را پذیرا باشند.

اسلام با توجه به همین امر مسئوولیت‏هاى اقتصادى خانواده را بر دوش مرد خانواده قرار داده و بر آنها تکلیف نموده است نه بر زنان و زنان نیز هیچ گاه نمی گویند که چرا این مسئولیت بر ما تکلیف نشده است.

مرد از توانمندى جسمى و روحى ویژه‏اى برخوردار است، بر خلاف زن که جنبه عاطفه و احساس او غلبه دارد.

بر این اساس وظائف سخت‏ترى بر عهده مردان گذاشته شده است، از قبیل کار و تلاش براى تأمین غذا و پوشاک و مسکن و سائر لوازم زندگىِ و ایجاد امنیت و نگهدارى خانه و خانواه و دفاع از آنان در برابر تهاجم بیگانگان و حفظ و نگهدارى جامعه و اداره اجتماع و حفظ و ایجاد امنیت اجتماعى، که همه وظائف سختى است که بر اساس توانایى‏هاى مرد بر دوش او سنگینى مى‏کند.

زن نیز بر اساس توانایى وجودى خود وظائف متناسب دارد.

واقعیت این است که مردان در اقتصاد خانواده (با توجه به مسئولیت های تعیین شده در اسلام بر آن ها )بیشتر نقش دارند، از این رو با فوت آنان ضربه اقتصادى بیشترى به خانواده وارد مى‏گردد.

بنابر این زن و مرد از جهت توان جسمى متفاوتند که این فرق موجب تفاوت در نقش آن دو در امور اقتصادى مى‏شودو بر طبق آن مسئولیت هائی بر عهده آنها گذاشته و تکلیف می شوند.پس تفاوت‏ها بر اساس تناسب است، نه نقص و کمال.

نتیجه: همان گونه که قرار دادن مسؤولیت‏هاى اقتصادى همانند: نفقه، مهریه و دیه عاقله که در اسلام بر دوش مردان قرار داده شده است، طبعاً از دست رفتن مرد خانواده، ضربه اقتصادى به افراد خانواده (زن و فرزندان) وارد مى‏شود.

شریعت اسلام براى جبران این ضربه و کاهش آن، مسئله دو برابر بودن دیه مردان را مطرح کرده است.

اگر با دقت در این حکم شرعى نگاه کنیم، متوجه مى‏شویم که در این جا، اسلام مراعات حال زنان خانواده را نموده است؛ زیرا دو برابر بودن دیه مرد به این معنا است که مبلغ دو برابرى نصیب دیگر افراد خانواده (زن و فرزندان) شود.

در طرف دیگر نصف بودن دیه زن به این معنا خواهد بود که در صورت قصاص باید نصف دیه پرداخت شود تا زن و فرزندان مرد (که مورد قصاص قرار خواهد گرفت) از این درآمد بتوانند زندگى کنند؛ بنابراین از هر طرف نگاه کنیم، در این مسئله مراعات حال زن و فرزندان خانواده شده است، و اصولاً در برخی موارد مرد و زنى که دیه آن‏ها طرح مى‏شود، وجود ندارند تا از آن بهره‏مند شوند؛ بنابراین مسئله دیه در قانون اسلامى، هماهنگ با شرایط مردان و زنان و مسئولیت‏هاى آن‏ها در خانواده تنظیم شده و کاملاً حکیمانه است.