نقش پیامبر در تمدن انسان
تمدن چیزی جز تشکیل هیأت اجتماعیه با معتقدات و مقررات حکومتی و آداب مربوطه نیست.
اینک به بررسی نکاتی در مورد تمدن می پردازیم:
1- تمدن و اجتماع بشری از قدیمی ترین مراحل خود زاییده مذهب و تحت تأثیر شدید آن بوده است.
2- اداره هیأت اجتماعیه یا تمدن از یک طرف و مذهب از طرف دیگر پا به پای هم پیش رفته اند.
3- توسعه، تمدن و هیأت اجتماعیه ناگزیر احتیاج به معتقدات مذهبی مشترک و متکامل دارد.
4- در سایه اشتراک در عقیده و توحید در پرستش است که رفع دشمنی و ایجاد ائتلاف و اتحاد در طریق تأسیس دولتی که تمام افراد بشر بتواند در سایه آن زیست کند امکان پذیر می باشد.
5- با ظهور دین مسیح عاملی که میان ملتها دشمنی و جدایی انداخته و سد بزرگی که مانع تأسیس دولت واحد جهانی
امیر المؤمنین علی(علیه السلام) درباره پیامبران می فرماید:
«فبعث فیهم رسله لیستأدوهم میثاق فطرته و یذکروهم منسی نعمته و یحتجوا علیهم بالتبلیغ و یثیرولهم دفائن العقول ویردهم الآیات المقدره.»1
«پس خداوند، پیامبران خود را بین مردمان برانگیخت تا پیمان خدا را از آنها بخواهند و نعمت فراموش شده حق را یادآوری کنند و از راه تبلیغ با آنان سخن گویند و خردهای پنهان شده را برانگیزند و به کار اندازند و شانه های قدرت را به آنان بنمایانند.»
پس وظیفه پیامبران برانگیختن خردها و روشنگری اندیشه هاست در پرتو پیوستگی عقول به مبدأ حکمت الهی و دریدن پرده های جهل و خرافه و گسستن زنجیرهای بردگی و همین است رمز اوج فکری انسان و چرخش مولد خرد آدمی که موجب بروز دانشها و ایجاد تمدنها و اخلاقیات و فرهنگهاست.
اساس دعوت محمد(صلی الله علیه واله): پیامبر اسلام برای بنیانگذاری یک جامعه جاوید و امت واحد به عنوان بزرگترین و مقدس ترین معمار کاخ اجتماع به پی افکنی بنای برومند و استواری پرداخت که در سایه آن روشن ترین، اصیل ترین و جاوید ترین تمد نها به وجود آمد و بشر را از همه مزایای یک تمدن عالی انسانی که هرگز دستخوش توفان روزگار نخواهد گردید، برخوردار ساخت و اساس چنین دعوت جاوید را برچنین مبانی مقدس و عالی استوار کرد: 1.
وحدت بشریت عقیده وحدت بشریت یکی از کمکهای بی مانندی است که پیامبر اسلام در راه تمدن بشر انجام داد و این وحدت در حقیقت یکی از ثمرات طبیعی اعتقاد به یگانگی خداوند است که اساس تعلیمات اسلامی است.
قرآن مجید از بیان پروردگار چنین می فرماید: «شما مردمی یگانه اید و من خدای یکتای شمایم؛ پس از نافرمانی من بپرهیزید.» وحدت بشریت یک امر عملی واقعی بود که با تمام شئونش در مراتب علمی و عملی وحی و رفتار پیامبر مورد عنایت قرار گرفت.
بنابراین افراد بشر در هر کشوری زندگی کنند و با هرزبانی سخن بگویند و هر رنگی که داشته باشند همه آنها یک خانواده شناخته شده اند چنانکه خداوند فرمود: «ای مردم از نافرمانی خدایی که شما را از یک پدر آفرید، بپرهیزید.» زندگی بر اساس این افکار قیافه جدیدی به خود گرفت و نتیجه طبیعی، آن شد که بردگان سیاه و شریف ترین مردان قریش در جامعه اسلامی در یک رتبه شناخته می شدند و این بزرگ ترین قدم اساسی بود که در راه ایجاد وحدت بشریت و پی ریزی اساسی ترین مراحل تمدن بشر برداشته شده است.
2.
پیمان از زندگی انسان دیگر گام بلندی که از سوی پیامبر به جهت تمدن بشر برداشته شده است اندیشه بزرگی و شرافت انسان بود و آن نیز یکی از نتایج طبیعی اعتقاد به یگانگی مبدأ آفرینش است که پیامبر اسلام در تعلیمات خود اهمیت فراوانی به آن می داد و بر حسب گفته اش انسان اشرف آفریدگان خداست و جز خدا هیچکس شایسته پرستش او نیست.2 در دعوت حضرت محمد صلی الله علیه واله ، انسان به چنان پایگاهی از رفعت و عظمت رسیده که فرشتگان بر او سجده می کنند.3 خورشید وماه و ستارگان برای خدمتگذاری او آفریده شده اند و آنچه در آسمان و زمین است به فرمان خداوند مسخر انسان شده و او جانشین خدا در زمین است.4 3.
خدمت گذاری بشر برای تشکیل جامعه واحد و متمدن، بایستی همه افراد جامعه به یکدیگر بپیوندند توانایان به ناتوانان خدمت کنند و همگی حلقه های کبیر به هم پیوسته و گسست ناپذیری را تشکیل دهند و همین همگامی و حس همکاری است که تحت عنوان زکات یکی از بزرگ ترین فرامین اسلامی را تشکیل می دهد و همه جا مرادف فریضه صلوه که رمز بقاء و رقاء روحی بشر است قرار می گیرد و در این صورت حلقه برادری دینی به وجود می آید.
«اگر توبه آوردند و نماز کردند و زکات دادند در این دین برادران شمایند.»5 بشردوستی و مهرورزی در جان و طبیعت پیامبر جای داشت.
او نه تنها برای دردهای مادی و نیازهای دنیا یی مردم نگران بود، بلکه برای فسادهای اخلاقی و انحرافهای روحی بشری بیشتر نگران بود.
تا آن جا که خداوند به او فرمود: «شاید از غصه ایمان نیاوردن آنان خود را هلاک کنی.» پیامبر می فرمایند: «افراد مسلمان در دلسوزی و مهربانی با یکدیگر مانند اندامهای یک پیکرند که هرگاه عضوی به درد آید دیگر عضوها نیز دردناک می شوند.» و این بهترین دستورالعمل حیات، مدلی برای ایجاد یک ملت زنده، بیدار، پیشرو و متمدن است.
از دیگر امور مهم که پیامبر در آن نقش داشتند می توان به موارد زیر اشاره نمود: 1- بنیانگذار کاخ اخلاق 2- پی ریزی حکومت جهانی 3- بسط و گسترش فرهنگ اسلامی 4- ایجاد کتابخانه های اسلامی و ...
بیان کردن سهم پیامبر در مدنیت انسان و موارد گوناگون به بحث گسترده ای نیاز دارد و ما گوشه ای از خدمات این انسان وارسته را بر روی کاغذ گنجاندیم.
پی نوشت: 1.
نهج البلاغه 2.
افکار جاوید محمد(ص) 3.
سوره بقره، 2- 34 4.
سوره بقره، آل عمران، نساء 5.
سوره توبه، آیه11 پیامبر و فرهنگسازی تمدن چیزی جز تشکیل هیأت اجتماعیه با معتقدات و مقررات حکومتی و آداب مربوطه نیست.
اینک به بررسی نکاتی در مورد تمدن می پردازیم: 1- تمدن و اجتماع بشری از قدیمی ترین مراحل خود زاییده مذهب و تحت تأثیر شدید آن بوده است.
2- اداره هیأت اجتماعیه یا تمدن از یک طرف و مذهب از طرف دیگر پا به پای هم پیش رفته اند.
3- توسعه، تمدن و هیأت اجتماعیه ناگزیر احتیاج به معتقدات مذهبی مشترک و متکامل دارد.
4- در سایه اشتراک در عقیده و توحید در پرستش است که رفع دشمنی و ایجاد ائتلاف و اتحاد در طریق تأسیس دولتی که تمام افراد بشر بتواند در سایه آن زیست کند امکان پذیر می باشد.
5- با ظهور دین مسیح عاملی که میان ملتها دشمنی و جدایی انداخته و سد بزرگی که مانع تأسیس دولت واحد جهانی امیر المؤمنین علی(علیه السلام) درباره پیامبران می فرماید: «فبعث فیهم رسله لیستأدوهم میثاق فطرته و یذکروهم منسی نعمته و یحتجوا علیهم بالتبلیغ و یثیرولهم دفائن العقول ویردهم الآیات المقدره.» «پس خداوند، پیامبران خود را بین مردمان برانگیخت تا پیمان خدا را از آنها بخواهند و نعمت فراموش شده حق را یادآوری کنند و از راه تبلیغ با آنان سخن گویند و خردهای پنهان شده را برانگیزند و به کار اندازند و شانه های قدرت را به آنان بنمایانند.» پس وظیفه پیامبران برانگیختن خردها و روشنگری اندیشه هاست در پرتو پیوستگی عقول به مبدأ حکمت الهی و دریدن پرده های جهل و خرافه و گسستن زنجیرهای بردگی و همین است رمز اوج فکری انسان و چرخش مولد خرد آدمی که موجب بروز دانشها و ایجاد تمدنها و اخلاقیات و فرهنگهاست.
اساس دعوت محمد(صلی الله علیه واله): پیامبر اسلام برای بنیانگذاری یک جامعه جاوید و امت واحد به عنوان بزرگترین و مقدس ترین معمار کاخ اجتماع به پی افکنی بنای برومند و استواری پرداخت که در سایه آن روشن ترین، اصیل ترین و جاوید ترین تمد نها به وجود آمد و بشر را از همه مزایای یک تمدن عالی انسانی که هرگز دستخوش توفان روزگار نخواهد گردید، برخوردار ساخت و اساس چنین دعوت جاوید را برچنین مبانی مقدس و عالی استوار کرد: 1.
پیمان از زندگی انسان دیگر گام بلندی که از سوی پیامبر به جهت تمدن بشر برداشته شده است اندیشه بزرگی و شرافت انسان بود و آن نیز یکی از نتایج طبیعی اعتقاد به یگانگی مبدأ آفرینش است که پیامبر اسلام در تعلیمات خود اهمیت فراوانی به آن می داد و بر حسب گفته اش انسان اشرف آفریدگان خداست و جز خدا هیچکس شایسته پرستش او نیست.
در دعوت حضرت محمد صلی الله علیه واله ، انسان به چنان پایگاهی از رفعت و عظمت رسیده که فرشتگان بر او سجده می کنند.3 خورشید وماه و ستارگان برای خدمتگذاری او آفریده شده اند و آنچه در آسمان و زمین است به فرمان خداوند مسخر انسان شده و او جانشین خدا در زمین است.4 3.
تصویر پیامبر در متون تاریخی سیره پیامبر- صلی الله علیه و آله و سلم- مدخل واقعی پژوهش تاریخی در اسلام است.
از آنجایی که پیامبر - صلی الله علیه و آله و سلم- شأن و مقام یگانه ای نزد مسلمانان دارد و از طرفی قرآن مسلمانان را به پیروی از افعال و اقوال او دعوت کرده انگیزه لازم را برای مسلمین جهت تدوین گفتار، کردار و اندیشه او فراهم گردانید.
اما باید دانست که سیره پیامبر- صلی الله علیه و آله و سلم- در ابتدا در قالب حدیث تدوین گشت و سپس سیره نویسی به عنوان یک فن و دانش مورد استقبال تاریخ نگاران مسلمان قرار گرفت.
محققانی که به تحقیق درباره نخستین کتب سیره و مغازی پرداخته اند معتقدند که سیره نویسی از عصر تابعین آغاز شد.6 اما در عین حال قدیمی ترین کتاب سیره ای که به دست ما رسیده تألیف ابن هشام است و او با یک واسطه از راویان ابن اسحاق مؤلف کتاب المبتداء و المبعث و المغازی است.
هرچند که ابن هشام در روایت خود از ابن اسحاق به حذف و اضافاتی دست زد و مسائلی که به طور مستقیم به زندگی حضرت رسول - صلی الله علیه و آله و سلم- مربوط نبود و نیز مطالبی را که مربوط به فضایل علی (علیه السلام) بود، حذف نمود.
اما در واقع همان باقیمانده نیز منبعی گران سنگ از سیره رسول گرامی خدا در اختیار ما می‌نهد.7 سبک تألیف این کتاب به صورت روایی است و به اطلاعاتی درباره نسب پیامبر- صلی الله علیه و آله و سلم- و زندگی ایشان قبل از بعثت و سپس به صورت تفصیلی به وقایع سالهای پس از بعثت پیامبر- صلی الله علیه و آله و سلم- پرداخته است.
ویژگی این اثر در این است که ابن هشام تمام جزئیات را ضبط کرده به طوری که خواننده تیزبین می تواند در خلال وقایع تاریخی، سلوک و رفتار، اخلاقیات، شیوه های مدیریتی و کشورداری پیامبر و نحوه جنگ وصف آرایی در صدر اسلام را دریابد.
این کتاب در قرن هفتم هجری توسط رفیع الدین اسحاق بن محمد همدانی قاضی ابرقوه به فارسی ترجمه شد و در سال1360 با مقدمه محققانه اصغرمهدوی چاپ گردیده است.8 از دیگر منابعی که دربررسی سیره پیامبر- صلی الله علیه وآله وسلم- قابل اعتنا است، مغازی واقدی است که در کتاب مغازی به بررسی جنگها و فتوحات در دوران پیامبر - صلی الله علیه و آله و سلم- می پردازد.
واقدی که بنابر نقل ابن سعد متولد(130ه)9 و به قولی متولد (129ه)10بود، از تابعین به شمار می آید، نزدیکی زمان او به حضرت رسول - صلی الله علیه و آله و سلم- به ارزش اثرش می افزاید.
ویژگی واقدی تلاش زیاد او برای به دست آوردن تمام جزئیات اخبار و احادیث بود.
نقل شده او کسی از پسران صحابه و یا پسران کسانی که در رکاب پیامبر - صلی الله علیه و آله و سلم- شهید شده بودند را نمی دید مگر اینکه از آنها کیفیت جنگ پدرانشان در رکاب پیامبرو چگونگی به شهادت رسیدن آنها را می پرسید.
ذهن جستجوگر او به این هم بسنده نمی کرد پس او برای دست آوردن اخبار به آن محل می رفت و نقشه آن موضع را از نزدیک ملاحظه می نمود تا حقایق را از نزدیک تجربه کند وسپس به نگارش آورد.11 باتوجه به این ویژگیها سبک نگارش او نیز مقرون به دقت بود چنان که اگر محقق بخواهد درباره جزئیات غزوات وسریه ها در دوران پیامبر- صلی الله علیه و آله و سلم- اطلاع پیدا کند از این کتاب بی نیاز نیست.
ذکر اسرا، تعداد ونام شهیدان، تعداد ونام کشته شدگان دشمن، چگونگی به شهادت رسیدن اصحاب، نحوه به دست آوردن پیروزی، وضعیت غذا ومرکب، وضعیت مشارکت مهاجر وانصار در هرجنگ مساعی آنها با یکدیگر، آیات نازل شده در خلال جنگ، غنایم، وضعیت صف آرایی و شیوه کارزاروبعضی جزئیات درباره زندگی اجتماعی از مسائلی است که واقدی در ضبط وقایع مورد توجه قرار داده است.
سبک واقدی درتألیف این اثرروایی است وسلسله اسناد اکثراً به صورت معنعن آمده است.
البته وی در نقل اخبار به بررسی و گزینش نقادانه نیز پرداخته است.
خوشبختانه این اثر توسط دکتر محمود مهدوی دامغانی ترجمه شده است.
شایان ذکر است این نوشتار به خاطر محدودیت نشریه به اختصار تنظیم شده است.
منابع : 1.
سوره توبه، آیه11 6.عالم زاد، هادی،سجاد،صادق،تاریخ نگاری در اسلام،ص38 7- ر.ک؛ رفیع الدین اسحاق همدانی،سیرت رسول الله 8- ابن سعد؛ طبقات،ج7،ص77 9- تغری بردی؛ نجوم الزاهره،ج4،ص238 10- واقدی؛مغازی ؛ مقدمه دکتر مارسدنی،ص6