دانلود مقاله ویژگی های حکومت عدالت محور از دیدگاه امام علی

مقدمه
تشنگی دل و جان ما را معارف و سخنان اهل بیت (ع) سیراب می کند.

گنجینه پایان ناپذیر کلمات ائمه، سرمایه های عظیم و ماندگاری است که پس از قرنها که از آن دوران اولیای الهی می گذرد، هنوز توفیق بهره بردن از آن را داریم.

در این میان، سخنان امیر(ع) بیان و خورشید حکمت و هدایت و پیشوای عدالت، از درخشندگی و بلاغت و جلوه خاصی برخوردار است و آنچه پیش رو دارید قطره ای از آن اقیانوس بی کران است و گوهرهایی برگرفته از کلمات بلیغ کتاب نهج البلاغه که خود کتابی است جامع و صحیفه ای است که آیات آسمانی قرآن را برای خاکیان به نیکی تفسیر می کند و همانند آیینه ای تمام نما کرامت کلام علی و والایی اندیشه علوی را به جهانیان می نمایاند.

و سعی شده کلماتی و جملاتی از آن انتخاب شود که بیشتر حالت کاربدری و نقش آفرینی در رفتار روزمره زندگیمان داشته باشد و همچنین گوشه هایی از اندیشه سیاسی و سیره حکومتی امام علی(ع) که راه روشن سیاست و حکومت را به رهبران نشان می دهد را برگزینم.

امام خمینی رحمه الله علیه:
فارغ از هردو جهانم به گل روی علی از خُم دوست جوانم به خَم موی علی
طی کنم عرصه ملک و ملکوت از پی دوست یاد آرم به خرابات چه ابروی علی

نگاهی اجمالی به زندگی حضرت علی(ع):
نام: علی/ لقب: مرتضی / کنیه: ابوالحسن / نام پدر: ابوطالب(ع) / نام مادر : فاطمه بنت اسد / تاریخ و محل تولد: سیزدهم رجب داخل کعبه معظمه / دوران امامت: 30 سال/ مدت عمر: 63 سال / تاریخ و محل شهادت: 21 رمضان سال 40 هجری در مسجد کوفه/ مرقد شریفش: در نجف اشرف

سخنان مقام معظم رهبری در مورد امیر مؤمنان علی(ع) :
امیرالمؤمنین علی(ع) این چهره ناشناخته، این انسان والا، این نمونه کامل مسلمانی که اسلام می خواهد انسانها آنچنان ساخته بشوند، در لابلای اوراق و سطور نهج البلاغه کاملاً شناسایی و تعریف می شوند.

مفهوم دولت و حکومت از دیدگاه حضرت علی(ع) حکومت از نظر علی(ع) وسیله است نه هدف: وسیله اقامه عدل و اجرای حق، وسیله کوبیدن ظلم و بیدادگری حکومت در نظر او سنگر برای بیچارگان و ستمدیدگان بود.

پناهگاهی که با آغوش باز محرومین جامعه را پذیرفته داد آنان را از ستمگران بستاند گلوی چپاولگران را با چنگال عدالت چنان بفشارد که دیگر کسی را یارای اجحاف و تجاوز به حقوق مردم ضعیف نباشد.

هیچ نیرومند و گردن کشی را در دستگاه او یارای اجحاف و ستم نبود.

دادخواهی و عدالتش به ضعیف ترین افراد قوی ترین روح امید و اطمینان می بخشید از یک طرف با اجراء دقیق عدالت تلاش و کوشش خستگی ناپذیری در جهت بالابردن سطح زندگی ملت و عمران و آبادی قلمرو حکومت خود داشت.

و در سخنان سیاسی و حکومتی امیرمؤمنان علی(ع) می توان دریافت که دولت در اندیشه سیاسی آن حضرت به مفهوم نهاد دارنده قدرت است اما به هیچ وجه قدرت، مفهوم سلطه و برتری جویی ندارد.

اهداف دولت اسلامی: 1- اقامه حق و دفع باطل 2- ایجاد عدالت 3- دادن سهم ها و بهره ها به حق و توزیع عادلانه 4- ایجاد امنیت 5- افزایش درآمدها و تأمین همه نیازها به درستی اصل عدالت: از مهمترین اصول اداره امور در اندیشه و سیره سیاسی امیر مؤمنان اصل عدالت است که معیار همه چیز است و جز بدان نمی توان به اهداف دولت اسلامی و فراهم کردن زمینه تعالی فرد و جامعه دست یافت.

معیار بودن عدالت در اداره مردمان تابدان جاست که قوانین باید تابع عدالت باشد و استحقاقها در همه امور رعایت شود و هرگونه تبعیض از جامعه زدوده شود.

معنای اصل عدالت در اداره امور این نیست که افراد هیچگونه تفاوتی با یکدیگر نداشته باشند و با همه در همه چیز یکسان رفتار شود که این امر در پاره ای موارد عین ستم است بلکه معنای اصل عدالت در حکومت و اداره امور این است که تفاوت ها و امتیازات بر مبنای صلاحیت و استحقاق هر کس و هر چیز در جای مناسب خود قرار گیرد و برای همه امکانات مساوی برای پیشرفت و تعالی فراهم شود.

حضرت علی(ع) در مورد عدالت می فرمایند: « العدل نظام الامره» عدالت نظام بخش حکومت است.

عدالت امام علی(ع): علی ابن ابیطالب علیه السلام فرزند فطرت بود.

عدالت او از عدالت محمدی سرچشمه می گیرد، دربیان تمامیت عدل و یگانگی شاخه های آن یگانگی در اندیشه، در عمل، و در روابط فردی و اجتماعی، یک الگوی جاودانه انسانی است او د ر دومین روزی که مسلمانان به عنوان خلیفه با او بیعت کردند، چنین گفت: « شما بندگان خدا هستید و مال، مال خداست که بطور برابر در میان شما تقسیم خواهد شد.» او بر اثر انگیز های خلافت، این اندیشه را اعلان و به اجرای آن نپرداخت بلکه، این انگیزه در وجود او کاشته شده بود و با عملکرد او میان اندیشه و عمل همسازی بوجود آمد.

چنان که رشد اعضای یک موجود سالم با تکامل طبیعی او همسازی دارد.

ویژگیهای حکومت عدالت محور از دیدگاه امام علی(ع) 1- دقت و شدت حضرت علی(ع) در امر( حسابخواهی و حسابرسی) در اداره امور: پیشوای عدالتخواهان هرگاه در پی نظارت و بازرسی خود به مشکلی برخورد می کرد، با صلابت و دقت و براساس موازین حق و عدل بدون هیچ ملاحظه ای به کارگزاران خود برخورد می کرد کمترین کوتاهی را مایه تباهی ابدی می دانست و در این امر بسیار دقیق و شدید بود.

و اجازه نمی داد که کسی از جایگاه و موقعیت خود به سود خویش و زیان مردمان توشه برگیرد.

2- اصل مساوات در اداره امور از دیدگاه حضرت علی(ع): از اصول مورد تأکید امیرمؤمنان علی (ع) در زمامداری و مدیریت اصل مساوات است که آن حضرت خود سخت پایبند آن بود و به مدیران و کارگزاران خود مؤکداً سفارش می کرد که پاسدار اصل مساوات باشند.

و میان مردمان تبعیض روا ندارند و در احقاق حق مردمان را یکسان ببیند و تفاخر و امتیازات نژادی و اختلافهای طبقاتی و برتری جوئیهای اجتماعی را زیر پا بگذارند.

در اندیشه سیاسی امیر مؤمنان بنابر آموزشهای قرآن کریم ملاک برتری مردمان پرواپیشگی و فضیلت های حقیقی است که با چنین نگرشی به مردمان زمینه لازم برای تحقق اصل مساوات در مدیریت فراهم می شود امیر(ع) خود بیش از هر کس اصل مساوات را در اداره حکومت خود پاس می داشت و اجازه هیچگونه امتیازخواهی به کسی حتی به نزدیکان و خاندان خود نمی داد.

پرهیز از هرگونه تبعیض و بی عدالتی در اندیشه و سیره امیر مؤمنان چنان اهمیت داشت که اندکی دورشدن از آن امکان نداشت.

امیرمؤمنان می فرمایند: من حکومت را نمی خواهم مگر اینکه احقاق حقی کنم یا دفع باطلی.

3- اصل میانه روی در اداره امور: میانه روی و پرهیز از افراط و تفریط از مسائل مهم و اساسی در هدایت مردمان و اداره امور است تا جایی که در اندیشه سیاسی امیرمؤمنان علی(ع)جاده حق و مسیر هدایت بر آن استوار است و کتاب الهی و سنت نبوی بدان توصیه می کند.

و دولت اسلامی همه برنامه هایش را معتدل و به دور از افراط و تفریط بنا نهاده که جز بر این اساس نمی توان مردمان را به درستی رهبری کرد و به عاقبت نیکو هدایت نمود.

دورشدن از اعتدال عین ستم و بیداد است و زمامدارانی که خواهان برپایی عدالت و هدایت مردمانند باید همه برنامه های خود را بر اعتدال استوار سازند.

علی(ع) در این باره توصیه می فرمایند: بر تو باد به میانه روی در کارها، زیرا هر که از میانه روی، روی برتابد ستم کند، و هر که به آن پایبند گردد به عدالت رفتار کند.

4- جایگاه و اهمیت انصاف در اداره امور از دیدگاه حضرت علی(ع): «انصاف» در روابط و مناسبات اجتماعی و امور سیاسی و اداری به مفهوم نصف کردن سود و زیان میان خود و دیگران می باشد.

در اندیشه توحیدی و حکومتی حضرت علی بالاترین مرتبه ایمان به خدا انصاف ورزیدن و پاسداری از آن است.

ایشان خود در پاسداری از انصاف نیز چون دیگر فضائل و کمالات والاترین نمونه مدرسه پیامبر بود و چنان حقوق مردمان را حفظ می کرد که مایه شگفتی بود و زمامداران در اداره امور باید اصل انصاف را رعایت کنند.

5- عدالت در استفاده از بیت المال: سیره و روش امام علی علیه السلام حساسیت و نگرانی نسبت به بیت المال است این حساسیت و اهتمام در حدی است که آن حضرت را رنج میدهد و هیچگاه حتی دم مرگ وی را رها نمی کند.

از جمله مطالبی که از فرمایشات علی(ع) درباره بیت المال به چشم می خورد و بر آن تأکید شده، عبارت است از اینکه اجرای عدالت، از وظایف اصلی و اساسی حاکم اسلامی است و در هیچ شرایطی نباید از آن چشم پوشی کند.

از این رو امام علیه السلام استانداران را امانتداران مال می دانست که باید از آن نگهداری می کردند و اگر یکی از آنان در سیاست اقتصادی، کار نامشروع و غیرقانونی انجام می داد این کار او عامل خشم پرودگار و خیانت در امانت محسوب می شود.

« مهمترین عرصه های عدالت در مدیریت اداره و حکومت از دیدگاه حضرت علی» 1- متصف بودن زمامداران و مدیران به صفت عدالت 2- قراردادن هر کسی در جایگاه مناسب خودش براساس شایستگی هایش 3- عدالت محور سیاست گذاریها 4- حفظ ارزش ها با تحقیق عدالت ها 5- اصلاح امور با تحقق عدالت اقتصادی 6- تضمین سلامت امور با عدالت حقوقی و قضایی 7- عدالت در نظارت و ارزشیابی در مدیریت فرمایش امام حسین(ع) در مورد عدالت به جان خودم سوگند که امام نیست مگر عمل کننده به کتاب( خدا) و برپادارنده قسط و عدالت و متدین به دین حق و وقف کننده خود برای (رضای) ذات الهی.

ویژ گی های زمامدار و حاکم عادل یکی از ویژگیها و شرایطی که یک حکومت عدالت محور از دیدگاه امام علی(ع) باید دارا باشد وجود حاکم عادل است.

حکومت، قوانین و علایم و نشانه های ظلم و عدالت را در خود دارد و امام علی(ع) در خطرهای حکومت و مسئولیت های بزرگ آنرا بخوبی در ک کرده بود و به همین دلیل در تعیین ویژگیهای زمامدار که خود را پیشوای مردم قرار دهد، باید بیش از آموزش دیگران به آموزش خود بپردازد.

شیوه عدالت ایجاب می کندکه زمامدار نباید آنچه را که حق مشترک مردم در آن است به خود اختصاص دهد.

امام علی(ع) فرمود: « آنچه را که تمامی مردم در آن حق برابر دارند،به خود اختصاص مده از پوشاندن آنچه برای مردم آشکار است بپرهیز که سرانجام، حق مردم را از تو می ستانند و بزودی پرده ها بالا می رود و به سود ستمدیدگان محکوم خواهی شد.

روش برقراری عدالت در اداره حکومت از دیدگاه حضرت علی: اگر عدالت اجتماعی نباشد و نیازمندان اکثریت جامعه را تشکیل دهند روانیست که با نیازمندان به گونه ای برخورد شود، که آنان همچنان فقیر و نیازمند باقی بمانند و بقیه افرادی که ثروتمند هستند همچنان به ثروت اندوزی و جمع آوری مال بپردازند.

در اداره حکومت یک حاکم نباید فقط برای طبقات بالای جامعه سودمند باشد و طبقات پائین تر در سلسله مراتب و یا نردبان اجتماعی دچار زیان شوند و در یک جامعه اگر بخواهد عدالت برقرار شود باید میزان سود و زیان برای همه یکسان و مساوی باشد.

قضاوت در عدالت و عدالت در قضاوت یکی از مسائلی که در حکومت عدالت محور از نظر امام علی(ع) وجود دارد مسأله قضاوت و داوری است.

امام علی(ع) برای قضاوت و داوری عادلانه در جامعه اسلامی برنامه ریزی می کرد که عدالت در آن حاکم باشد و عدالت قضایی باید در چهارچوب رحمت، عفو و احسان اجرا شود و قضات درک کنند که هدف از قضاوت، حمایت انسان است، چه جامعه و چه فرد و منطق عدالت و رحمت نیز همین را ایجاب می کند.

سخنرانی دانشمند محترم جناب آقای مطهری درباره عدالت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب( علیه السلام) که در شب 19 ماه رمضان 1381 بیان فرموده است: « ان الله یأمر بالعدل و الاحسان و ایتاء ذی القربی و ینهی عن الفحشا و المنکر و البغی یعظکم لعلکم تذکرون» (نحل آیه 90) ( خدا امر می کند به عدالت و نیکی و کمک و صله ارحام و نهی می کند از کارهای زشت و بد و ظلم خداوند پند می دهد تا شما متذکر شوید .) عدل و امامت اختصاصاً در شیعه از اصول دین شمرده شده و گاهی این دو را به نام دو اصل مذهب می نامند.

از نظر مذهب و طریقه ما اصل عدل خیلی مهم است.

امام علی(ع) مجسمه عدل و نمونه رحمت و محبت و احسان بوده.

امشب شب ضربت خوردن این شهید عدالت است.

ضربتی که در راه تصلب و اعطاف ناپذیری از حق و عدالت و دفاع از حقوق انسان خورد.

سخنان حضرت علی و از طرف دیگر، عمل او مخصوصاً طرز عملی که در دوره زعامت و حکومت خود انجام داده معلوم می شود که عدالت بصورت یک فلسفه اجتماعی اسلامی مورد توجه مولای متقیان بوده و آن را ناموس بزرگ اسلامی تلقی می کرد.

نامه امیرالمؤمنین به فرماندار خویش و دستور اجرای عدالت: ترا وصیت می کنم ای حبیب به عدالت در میان رعیت خویش و احسان نمودن به مردم مملکت خود.

این را بدان هرکه ولایت و امارت نماید بر ده نفر از مسلمانان و عدالت نکند در میان آنها خداوند او را روز قیامت محشور فرماید در حالیکه هر دو دست او در گردنش بسته شده که باز نکند آن را مگر عدالت او در دار دنیا.

سخنان حضرت علی در مورد عدالت « بالعدل تصلح الرعیه» کار رعیت با عدالت اصلاح می شود.

(غ م ص 331 ش 37) « ملاک السیاسه العدل» سیاست و نگهداری مملکت عدل است.» « لاریاسه کالعدل فی السیاسه» در کار سیاستمداری هیچ ریاستی بهتر از عدل و دادگری نیست.» نمونه ای از نامه امام علی(ع) در مورد اجرای عدالت به اسوه بن قطبه فرمانده لشکر حلوان: بخشی از ترجمه نامه 59 چنین است: پس از یاد خدا و درود اگر رأی و اندیشه زمامدار دچار دگرگونی شود او را از اجرای عدالت بسیار باز می دارد.

پس باید که کار مردم در آنچه حق است نزد تو یکسان باشد.

زیرا در ستمکاری بهایی برای عدالت یافت نمی شود.

داستانی در مورد بیت المال نمونه ای از داستان علی بن ابیطالب و خودداری او از دادن صله ای از بیت المال به برادرش عقیل وجود ندارد و عقیل که عائله مند و بسیار تنگدست بود و پیری سخت ناتوانش کرده بود از برادرش که خلیفه مسلمانان است، تقاضا می کند که صله ای از بیت المال به او بدهد.

اما علی(ع) در پاسخ به او تنها می گوید: این کار از توان من بیرون است و بزودی از عطای خودش هنگامی که برسد به او خواهد داد.

عقیل به او گفت: عطای تو به من نمی رسد.

امام علی(ع) در پاسخ او گفت: آیا جز آن دارایی دیگری برای من سراغ داری؟

یک شب پافشاری عقیل از اندازه معمول خودش فراتر می رود.

از این رو امام علی(ع) آهنی را داغ می کند تا آنجا که رنگش سرخ می شود، سپس آنرا به صورت عقیل نزدیک می کند و عقیل فریاد می کشد.

بنابراین امام علی(ع) به او می گوید: (مادران داغدیده در سوگت بنشینند!

ای عقیل!

تو از آهنی که انسانی آنرا به بازی گداخته است چنین می نالی اما مرا بسوی چنان آتشی که جبار از سر خشم شعله ورش ساخته است می کشانی؟) این داستان می خواهد بگوید در جامعه و یک حکومت عدالت محور با همگان باید بطور مساوی و با عدالت رفتار شود و فقط به خویشاوندان خویش توجه نکند و هرچیزی که بعنوان بیت المال در جامعه است را مخصوص خویشاوندان و آشنایان خود بداند.

نتیجه گیری: از این نوشته های نتیجه می گیریم که ما نمی توانیم شخصیت حضرت علی(ع) را مانند شخصیت های یک بعدی تاریخ نشان دهیم و کتابش نهج البلاغه را هم بعنوان کتابی که یک شخصیت معمولی از خود به یادگار گذاشته است تلقی کنیم ما با انسانی سروکار داریم که هدف اعلایی برای زندگی داشت.

و زمامداری که عادل مطلق بود و دارای معرفتی در حد اعلی که جز خدا کسی و چیزی را درنظر نداشت و میتوان از این نوشته ها به این مطلب پی برد که روش و سبک حکومتی او نیز این است که حکومت را وسیله ای برای رسیدن به حق می داند به همین جهت بود که بعد از قتل خلیفه سوم و اصرار زیاد مسلمانان فرمودند که: من این مسئولیت را قبول نمی کردم ولی اصرار زیاد شما باعث که بپذیریم ولی اراده کرده ام با این مسئولیت حق مظلومان را از ظالمان بستانم.

و آنچه از سیره حکومتی و اندیشه های سیاسی حضرت به دست می آید این است که در راه حکومت تمام سعی و تلاش خویش را می کردند و خود همه ویژگی های اعلاء از جمله عدالت، انصاف، پایبندی به عهد و پیمان، با حیایی، امانتداری و غیره را دارا بودند.

امیدواریم که تمام زمامداران و رهبران سیره حکومتی آن حضرت را در پیش بگیرند.

منابع و مأخذ 1- قضاوتها و حکومت و عدالت خواهی علی بن ابیطالب: سیداسماعیل رسولزاده خوئی 2- کوثر کلام 1( گذری بر مفاهیم نهج البلاغه) تقوی و پارسایی: مسلم قلی پورگیلانی 3- حکومت علوی ساختار و شیوه حکومت: گروهی از نویسندگان 4- امام علی علیه السلام نماد حکومت حق: نویسنده عزیز سیدجاسم، ترجمه، موسی دانش 5- نهج البلاغه حضرت امیرالمؤمنین علی( علیه السلام): ترجمه محمد دشتی 6- جلوه ولایت گزاش و تحلیلی از زندگانی امیرمؤمنان علی(ع) (عذرالنصاری) عنوانصفحهتقدیم به مقدمه نگاهی اجمالی به زندگی حضرت علی مفهوم دولت حکومت از نظر امام علی(ع) وسیله است نه هدف اهداف دولت اسلامی اصل عدالت عدالت امام علی (ع) ویژگی های حکومت عدالت محور از دیدگاه امام علی(ع): 1- دقت و شدت امیر(ع) در امر حسابخواهی و حسابرسی 2- اصل مساوات 3- اصل میانه روی 4- جایگاه و اهمیت انصاف 5- عدالت در استفاد ه از بیت المال مهمترین عرصه های عدالت در مدیریت و اداره حکومت از نظر حضرت علی(ع) فرمایش امام حسین در مورد عدالت ویژگیهای زمامدار و حاکم عادل روش برقراری عدالت در اداره حکومت از دیدگاه حضرت علی(ع) قضاوت در عدالت و عدالت در قضاوت سخنرانی دانشمند جناب آقای مطهری در مورد عدالت امیر(ع) نامه امیرالمؤمنین علی(ع) به فرماندار خویش سخنان حضرت علی در مورد عدالت نمونه ای از نامه امام علی(ع) در مورد اجرای عدالت به فرمانده لشکر حلوان داستانی د رمورد بیت المال نتیجه گیری منابع و مأخذ