دانلود مقاله نهج البلاغه

• اصلاحات، اصلى که ریشه در فطرت کمال جویى و کمال خواهى انسان دارد و رسالت بلند انبیاى الهى هم اصلاح مادى و معنوى زندگى بشر بوده است.

اسلام دین ناظر به فطرت آدمى و مکمل ادیان آسمانى گذشته، اصلاحات واقعى را در انجام دستورهاى خالق هستى و تحقق عدالت و عبودیت حق مى‏داند که متناسب با شرایط زمان بر محور ولایت‏-اصلاحات (واژه عربى، جمع اصلاح از ریشه اصلى) در لغت به معناى درست کردن، نیکو نمودن، آراستن به اصلاح درآوردن مى‏باشد.

در اصلاح علوم سیاسى عبارت از رفورم (refom) و برخى تغییرات تدریجى و آرام در ابعاد سیاسى، اقتصادى و اجتماعى، بدون تحول در ساختارى که نظام و بنیاد جامعه است.

و در فرهنگ دینى، تحول در فکر و فرهنگ فرد و جمع و نظامیان اجتماعى حاکم، به منظور منزوى نمودن آداب و عادات ناپسند و رفع نقص‏ها و مفاسد و جایگزین کردن ارزشهاى الهى و تمایلات عالى و اخلاقى بر پایه عدالت، معنویت، آزادى و امنیت ?

اجرا مى‏گردد.

و به گفته شهید استاد مطهرى (ره):
((اصلاح‏طلبى یک روحیه اسلامى است، هر مسلمانى به حکم این که مسلمان است، خواه ناخواه اصلاح طلب است و لااقل طرفدار اصلاح‏طلبى است، زیرا اصلاح‏طلبى هم به عنوان یک شأن پیامبرى در قرآن مطرح و هم مصداق امر به معروف و نهى از منکر است که از ارکان تعلیمات اجتماعى اسلام است.)) -نهضت‏هاى اسلامى، شهید مطهرى،ص 7.

?

بعلاوه منتظر مصلح حقیقى و عدالت جهانى حضرت مهدى (عج) و لزوم مراقبت و محاسبه نقش، اصلاح‏طلبى و پالایش مستمر خود و جامعه را به همراه دارد، در واقع موضوع اصلاحات در همه زمینه‏ها و زمانها به عنوان یک اصل ارزشى ریشه در دین داشته و نه نتها در کلام امامان معصوم علیه السلام آمده که حتى در طول حیات خود براى تحقق آن تا پاى فدا شدن پیش رفتند و امام حسین علیه السلام مى‏فرماید:
((قیام من براى کامجویى یا جاه‏طلبى و آشوبگرى و ستم نبوده بلکه براى ایجاد اصلاحات در امت جدم قیام کردم...)) -بحار الانوار، ج 44، (ص) 329.

و انقلاب اسلامى ایران به رهبرى امام خمینى (ره) نهضتى اصلاح طلبانه علیه رژیم ستمشاهى بود.

-و امروز نیز اصلاحات باید در راستاى اسلام که صدها هزار شهید و جانباز بر آن داده شده باشد، و بر محور شعار اصیل ملت (استقلال، آزادى، جمهورى اسلامى) گرچه انقلاب اسلامى و نظام اسلامى ایجاد کردیم نه حکومت اسلامى علوى و مدیریت دینى ولى باید بدان سو گام برداریم یعنى در جهت رفع فقر، فساد، تبعیض، گسترش عدالت و معنویت، پرورش مدیران و ساختار ادارى متناسب با انقلاب اسلامى و با الهام از نهج‏البلاغه بدور از افراط و تفریط تحجر گرایانه یا روشنفکرانه بیگانه‏نگر و فرصت طلبان مدعى اصلاحات وارداتى که استحاله فرهنگى (طرد مدیریت دینى) و براندازى خاموش نظام اسلامى و بازگشت استعمار در نقاب نوین را برنامه ریزى کرده‏اند.

اکنون این حقیقت را به اختصار از کتاب و کلام شهید عدالت، امام على علیه السلام (نهج‏البلاغه) که ترجمان وحى است جویا مى‏شویم.

• ضرورت اصلاحات‏
• در این بخش از بیانات حضرت على علیه السلام نه تنها اصلاح‏طلبى و انجام اصلاحات راستین در همه ابعاد زندگى توصیه شده و کارشکنان و کوتاهى کنندگان را سرزنش نموده، بلکه استفاده مى‏شود وظیفه حاکم و رهبرى پرداختن به اصلاح امور ملت است.

((کوشش در صلاح و سامان دهى جامعه و امور مردم از کمال سعادت و نیکبختى است.)) -من کمال السعاده السعى فى صلاح الجمهور.

غررالحکم، ج 6،ص 30.

((در آنچه صلاح است و اصلاحات بشمار مى‏آید کوتاهى و سستى مکنید)) -ولاتفر طوافى صلاح.

نهج‏البلاغه (صبحى صالح)، نامه 50.

((کدورتها و مسائل (شخصى و جناحى) بین خود را اصلاح کنید)).

-و اصلحوا ذات بینکم.

خطبه 16.

((وظیفه من جز تلاش و کوشش در اصلاح امور شما نیست.)) -و ما على الا الجهد...178.

• اصلاحات و حکومت اسلامى‏
• امام على علیه السلام در بیانات متعدد تصریح مى‏فرماید که ایجاد اصلاحات همه جانبه از اهداف بلند فعالیتها و دستیابى ما، به امارت و حکومت مى‏باشد؛ از جمله مى‏فرماید:
((پروردگار!تو مى‏توانى آنچه انجام دادیم نه براى کسب سلطنت و نه جهت تحصیل متاع پست دنیا بود، بلکه بدان خاطر بود که معیارها و نشانه‏هاى از بین رفته دین دنیا را بازگردانیم و اصلاحات را در شهرها و سرزمین‏هایت آشکار و محقق نماییم تا بندگان ستمدیده‏ات در امنیت (سیاسى، اقتصادى، قضایى، بهداشتى و...) و آسایش قرار گیرند (روابط اجتماعى و عدالت زندگى عمومى مردم از نظر مسکن، تغذیه، آموزش و پرورش و...بهبود آشکار یابد) و قوانین و مقرراتى که به فراموشى سپرده و احکام تعطیل مانده خدا، اقامه و اجرا گردد)).

-اللهم انک تعلم انه لم یکن الذى کان منافسه فى سلطان و لاالتماس شى‏ء من فضول الحطام و لکن لنرد المعالم من دینک و نظهر الاصلاح فى بلادک فیأمن المظلومون من عبادک و تقام المعطله من حدودک.

خطبه 131.

و نیز در دستور العمل خود به مالک اشتر (استاندار بزرگ مصر) مى‏نویسد:
(( به آن سرزمین مامور و اعزام شدى تا خراج و مالیات‏هاى آنجا را جمع آورى نمود و با دشمنانش جهاد کنى و به اصلاحات جامعه و اهل مصر همت گمارى، به عمران و آبادى شهرها و مناطق آن بپردازى...)) - جبایه خراجها و جهاد عدوها و استصلاح اهلها و عماره بلادها....

نامه
· امام على علیه السلام در بیانات متعدد تصریح مى‏فرماید که ایجاد اصلاحات همه جانبه از اهداف بلند فعالیتها و دستیابى ما، به امارت و حکومت مى‏باشد؛ از جمله مى‏فرماید: ((پروردگار!تو مى‏توانى آنچه انجام دادیم نه براى کسب سلطنت و نه جهت تحصیل متاع پست دنیا بود، بلکه بدان خاطر بود که معیارها و نشانه‏هاى از بین رفته دین دنیا را بازگردانیم و اصلاحات را در شهرها و سرزمین‏هایت آشکار و محقق نماییم تا بندگان ستمدیده‏ات در امنیت (سیاسى، اقتصادى، قضایى، بهداشتى و...) و آسایش قرار گیرند (روابط اجتماعى و عدالت زندگى عمومى مردم از نظر مسکن، تغذیه، آموزش و پرورش و...بهبود آشکار یابد) و قوانین و مقرراتى که به فراموشى سپرده و احکام تعطیل مانده خدا، اقامه و اجرا گردد)).

و نیز در دستور العمل خود به مالک اشتر (استاندار بزرگ مصر) مى‏نویسد: (( به آن سرزمین مامور و اعزام شدى تا خراج و مالیات‏هاى آنجا را جمع آورى نمود و با دشمنانش جهاد کنى و به اصلاحات جامعه و اهل مصر همت گمارى، به عمران و آبادى شهرها و مناطق آن بپردازى...)) - جبایه خراجها و جهاد عدوها و استصلاح اهلها و عماره بلادها....

نامه 53.

· اصلاحات و آگاهى · از آنجا که در هر کار و راهى، موفقیت‏ها، مرهون میزان معرفت و آگاهى است، حرکت اصلاحى هم نیازمند شناخت لازم و علم و اطلاع مصلح نسبت به ابعاد و اهداف آن به طور شفاف و تبیین حدودش براى جامعه مى‏باشد.

و لذا در نهج البلاغه غیر از توصیه‏هاى مکر به کسب دانش و تجربه و فرهیختگى و اینکه راس و سر آغاز تمام فضائل، علم است، در خصوص اصلاحات نیز امام على علیه‏السلام به عنوان مصلحى یگانه، مى‏فرماید: (( به راستى من به آنچه شما را به اصلاح مى‏رساند و کاستى و کژى هایتان را بر طرف مى‏نماید آگاهى کامل دارم و مى‏دانم چگونه شما و جامعه را اصلاح کنم.)) و همچنین در- و انى لعالم بما یصلحکم و یقیم اودکم.

/ خطبه 69 ?

عهد نامه خود به (( مالک اشتر)) رسما مى‏کند تا آگاهى و شناخت خود را در زمینه سامان دادن کشور و اصلاحات (در بخش‏هاى مختلف) با بحث و گفتمان و مشاوره با متخصصان و عالمان متعهد تکمیل و تقویت نماید: ((...

و با کارشناسان و دانشمندان بسیار به بحث و مشورت پرداز و این بررسى و بحث‏ها در باره امورى که وضع مملکت را در همه زمینه‏ها اصلاح مى‏کند...

)) و در نامه خود- و اکثر مدارسه العلما و منافثه الحکماء فى تثبیت ما صلح علیه امر بلادک/ .

به امام حسن علیه‏السلام مى‏نویسد: (( پس باید خواست‏ها و برنامه هایت از روى درک قوى و آگاهى باشد نه و نه ورود در شبهات...)) - فلیکن طلبک ذلک بتفهم و تعلم: لا بتورط الشبهات.

/ نامه 31.

· جهت اصلاحات · اصلاحات وقتى مفید، فراگیر و ماندگار خواهد بود که با انگیزه و در جهت ارزش‏هاى الهى، ایمان و باورهاى دینى جامعه و سنت‏هاى ملى صالح مردم باشد و بطور کلى آنچه در راستاى بسط عدالت، دیانت و زندگى جاوید عالم آخرت قرار دارد (نه فقط در جهت هواهاى نفسانى و تمایلات حیوانى و لذت‏هاى زود گذر و محدود دنیا) تا انسان را به کمال لایق به حال خود برساند و نظام و کشور را استقلال، عزت و اقتدار بخشد و از این رو سرور آزادگان و عارفان، امام على علیه‏السلام مى‏فرماید: (( مبادا اصلاحات دنیویت را به بهاى نابودى دینت انجام دهى)).

- و لا تصلح دنیاک بمحق دینک فتکون من الاخسرین اعمالا /.

نامه 43.

و نیز به (( مالک اشتر)) کارگزار بزرگ خود مى‏نویسد: (( هرگز آداب و سنت‏هاى پسندیده‏اى که بزرگان این امت به آن عمل کرده‏اند و عامل وحدت و انسجام بوده و ملت به وسیله آن به صلاح سامان رسیده است مشکن و از بین مبر و هیچگاه آداب و مقرراتى پدید نیاور که به سنت‏هاى خوب گذشته زیان وارد کند چرا که پاداش براى آورنده و کیفر و بدبختى براى تو خواهد بود که آنرا شکستى.)) (( مردم‏- و لا تصلح دنیاک بمحق دینک فتکون من الاخسرین اعمالا.

/ نامه 43.

چیزى از امور دینشان را براى اصلاح دنیاى خود ترک نمى‏کنند مگر آنکه خدا زیانبارتر از آنان پیش خواهد آورد.

- لا یترک شیئا من امر دینهم لا ستصلاح دنیا هم الا فتح الله علیهم ما هو اضر منه / .

حکمت 106.

حتى از منظر نهج البلاغه، تباه نمودن آخرت (زندگى ابدى انسان که بعد از مرگ آغاز مى‏شود) فساد به شمار آمده و اصلاح طلبان باید در برنامه ریزهاى خود از این حدود و جهت را بشناسند و رعایت کنند، که امام على علیه‏السلام مى‏فرماید: (( از موارد فساد، ضایع نمودن زاد و توشه (( اندیشه نیک و عمل صالح) و تباه ساختن آخرت و معاد است)) - و من الفساد اضاعه الزاد و مفسده المعاد / نامه 31.

و در اینکه اصلاحات باید در جهت حق و عدل باشد، حضرت على علیه‏السلام به (( عبدالله بن عباس)) (وقتى از او پرسید این کفش وصله دار من چقدر ارزش دارد و (( ابن عباس)) پاسخ داد بهایى ندارد) مى‏فرماید: (( بخدا سوگند همین کفش بى‏ارزش، برایم از حکومت بر شما محبوب‏تر است مگر اینکه با آن حقى را به پا دارم و یا باطلى را دفع کنم)) - و الله لهى احب الى من امرتکم الا ان اقیم حقا اوو ادفع باطلا /.

خطبه 33 ?

· دقت در اصلاحات · هر کار و امرى اگر بعد از تحقق مقدماتش انجام گیرد به نتیجه مطلوب خواهد رسید و انجام آن قبل از حصول شرایط و زمان مناسب غیر خردمندانه و نا موفق خواهد بود، و همچنین با وجود مقدمات و فرصت لازم، تاخیر و سستى در آن، تنبلى و زیانبار مى‏باشد، در واقع این خود نوعى زمان‏شناسى و پاسخ به نیاز زمان است.

بر این اساس، امام على علیه‏السلام در عهد نامه مشهور خود به (( مالک اشتر)) نوشته است: (( از تعجیل در کارهایى که وقت انجام داد نشان نرسیده بپرهیز و از درنگ نمودن در اموریکه وقت آن رسیده دورى کن و لجاجت مکن در چیزى که مبهم است (حقیقت آن روشن نیست) و سستى و کوتاهى در کارهاى روشن، پس هر کارى را در جاى خود و زمان خاص خود انجام بده)) - ایاک و العجله بالامور قبل او انها او التسقط فیها عند امکانها او اللجاجه فیها اذا تنکرت او الوهن عنها اذا استوضحت، فضع کل امر موضعه و اوقع کل امر موقعه.

/ نامه 53.

و در بیانى دیگر مى‏فرماید: (( شتاب کردن پیش از توانایى بر کار و سستى و درنگ ورزیدن بعد از بدست آوردن فرصت، از بى‏خردى است)) - من الخرق المعالجه قبل الامکان و الاناه بعد الفرصه.

/ حکمت 363.

· اصلاحات در همگان · اصلاحات بخشى، فصلى و انحصارى، غیر مفید و ناپایدار است و باید در همه ابعاد و گروهها و به نفع اصناف جامعه خاصه فرودستان و اقشار آسیب‏پذیر انجام گیرد، چرا که حق و عدل و ارتباط نزدیک انسان‏ها و زندگى اجتماعى و تاثیر پذیرى آنها و...

همه گویاى این حقیقت است که حضرت على علیه‏السلام مى‏فرماید: (( و بدان و آگاه باش، ملت و مردم از گروهها و اقشار مختلف‏اند که اصلاح هر یک جز با دیگرى ناممکن است و هیچ یک از گروهها و سازمانها از یکدیگر بى‏نیاز نمى‏باشند)) - و اعلم ان الرعیه طبقات لا یصلح بعضها الا ببعض الا و لا غنى ببعضها عن بعض / .

و در مقام و بیانى دیگر اصلاحات را در صلح و آشتى بین اصناف امت دانسته مى‏فرماید: (( امید آنکه در این مدت صلح، خداوند امور امت را اصلاح کند)) - و لعل الله ان یصلح فى هذه الهدنه امر هذه الامه /.

خطبه 125.

و نیز از امتیاز خواهى خویشان و خواص زمامدار کشور بشدت انتقاد نموده، مى‏فرماید: (( همانا زمامدار را خواص و نزدیکانى است که امتیاز خواه و چپاولگرند و در معاملات کم انصافند، پس ریشه اینها را با بریدن اسباب آن بخشکان و برکن و به هیچیک از اطرافیان و خویشانت زمین وا مگذار و...)) - ثم للوالى خاصه و بطانه فیهم استئثار و تطاول و قله انصاف فى معامله فاحسم ماده اولئک..../ نامه 53.

و آنگاه على علیه‏السلام در همین نامه با بیانى خاص در اهتمام به امور محرومان مى‏فرماید: (( خدا را خدا را در خصوص طبقات پائین و محروم جامعه که هیچ چاره‏اى ندارند، زمین گیران، نیازمندان، گرفتاران و دردمندان...

)) - ثم الله الله فى الطبقه السفلى من الذین لاحیله لهم من المساکین و المحتاجین و اهل البوسى و الزمنى..../ نامه 53.

نقش دولت و ملت شکل‏گیرى اصلاحات و این حرکت سازنده، همت و حمایت همگانى و مشارکت دولت و ملت را مى‏طلبد، تا جایى که امام على علیه‏السلام مى‏فرماید: (( رعیت و ملت اصلاح نمى‏شود جز آنکه دولت و زمامداران اصلاح گردند و زمامداران نیز جز با درستکارى و استقامت رعیت اصلاح نشوند)) - فلیست تصلح الرعیه الابصلاح الولاه و لا تصلح الولاه الا باستقامه الرعیه.

/ خطبه 216.

تقدم واژه (( ولاه)) گویاى اولویت اصلاحات در کارگزاران و ساختار نظام و حاکمان جامعه است.

زیرا از این رهگذر است که توده مردم به رفاه و صلاح مى‏رسند و به زمامداران خود اقتدا نموده به رنگ آنان در مى‏آیند.

و در بیانى دیگر نیز مى‏فرمایند: (( همه اقشار جامعه به میزانى که امورشان اصلاح شود (اعم از امور اقتصادى، سیاسى، فرهنگى و اجتماعى) به زمامدار و والى حق معین و مشخصى دارند.)) - و لکل على الوالى حق بقدر ما یصلحه.

و نیز در موارد متعدد حقوق متقابل مردم مردم و والى را بیان داشته است.

- نهج البلاغه، خطبه 34.

بهر حال رهبر و حاکم جامعه باید به میزان قدرت و توانها و امکانات موجود و با توکل به خدا در انجام اصلاحات بکوشد و وظیفه ملت، اطاعت و اجراى اصلاحات همراه با نقد بموقع و خیر خواهانه و نصیحت مناسب است.

- و ما اردت الا الاصلاح ما استطعت و ما توفیقى الا بالله علیه توکلت و الیه انیب.

/ نامه 28.

اصلاحات فرهنگى به دنبال بحث ضرورت اصلاحات، این سئوال مطرح مى‏شود که از کدامین نقطه حرکت اصلاحى آغاز شود؟

بدیهى است تا فرد و جامعه از درون و ریشه اصلاح نشوند، بیرون زندگى و وضعیت رفتارى آن سامان نخواهد یافت، چرا که: ذات نا یافته از هستى بخش - - کى تواند که شود هستى بخش مى‏آورند و اصلاحات توسعه و تعمیق مى‏بخشند.

این اصلاحات درون سازمان و نظام است که عامل اقتدار و عزت ملى گردد.

و در مباحث مدیریتى، بسیارى معتقدند آنکه نتواند خویشتن را مدیریت کند، نمى‏تواند گروه و سطوح فرا سازمانى را رهبرى نماید و سامان دهد.

و بزرگترین امتیاز نهضت اصلاح طلبانه انبیاء در تحول فکرى و فرهنگى بوده و امروز هم دشمن با تهاجم و شبیخون فرهنگى مى‏خواهد آنرا منزوى سازد!

بر این اساس در نهج البلاغه مى‏خوانیم که از وظایف اصلى رهبرى، نصیحت و تعلیم تربیت ملت است و امام على علیه‏السلام مى‏فرماید: ((خوشا به حال آنکه (فرد و جامعه)....

جان و درونش صالح و پاک بوده و اخلاقش نیکوست.)) - ر.ک نهج البلاغه، خطبه 34.

((هر کس نهان و درون خود را اصلاح کند، خدا آشکار و ظاهر او را نیکو گرداند.)) - طوبى لمن...

و صلحت سریرته و حسنت خلیقته.

/ حکمت 423.

((آنکه بین خود و خدا اصلاح نماید خداوند میان او و مردم را اصلاح مى‏کند.)) - من اصلح ما بینه و بین الله اصلح الله ما بینه و بین النااسلام / حکمت 89.

و در عهد نامه امام على علیه‏السلام به استاندار مصر نیز آمده است: ((بهترین ساعات شب و روزت را براى خود و خدا قرار بده، گر چه اگر نیت صالح و درست باشد و ملت در امنیت و آسایش واقع شوند، تمام وقت‏ها خدایى است.)) - و ان کانت کلها لله اذا صلحت فیها النیه و سلمت فیها الرعیته.

در نهایت از مطالب گذشته، تقدم اصلاحات در نیت و فکر، فرهنگ، اعتقاد و خلقیات فرد و جامعه را مى‏توان نتیجه گرفت.

اصلاحات اقتصادى مدیریت موفق باید جهت تحقق برنامه‏هاى اصلاحى، اهتمامى لازم را به حل امور اقتصادى و معیشتى ملت و رفع فقر معطوف دارد (یعنى با ایجاد بستر رشد و تعالى، موانع راه را بردارد).

و غفلت و کوتاهى در آن تهدید جدى براى مدیران و اصلاح طلبان و مردم خواهد بود و فقر، فاجعه آفرین مى‏باشد.

شهید عدالت على علیه‏السلام به حاکم مصر- نهج البلاغه، حکمت 328.

مى‏نویسد: ((اگر مردم از سنگینى بار معیشت و مالیات، یا آفت زدگى و خشکسالى و...

شکایت کردند، عوارض و مالیاتها و هزینه‏هاى زندگى را تا جایى تخفیف و کاهش بده که امور آنان سامان گیرد و اصلاح شود، و این تخفیف، تو را نگران نسازد، زیرا آن ذخیره‏اى است ککه به عمران کشور برگشته، گسترش عدالت و محبت ملت را به همراه خواهد داشت.)) - فان شکوا ثقلا او انقطاع شرب او باله...

خفت عنهم نرجوا ان یصلح به امرهم و لا یثقلن علیک شى‏ء....

مضافا که رسیدگى به مسائل مالى و انجام اصلاحات اقتصادى متناسب با شرایط زمان، یکى از وظایف اصلى والى و از حقوق ملت نسبت به دولت است به طوریکه حضرت على علیه‏السلام مى‏فرماید: ((و اما حق شما بر من آن است که از خیر خواهى شما دریغ نورزم و بیت المال شما را در راه (معیشت و رفاه) شما صرف کنم...

شما را تعلیم دهم تا در جهل و نادانى نمایند.)) - فاما حقکم على فالنصیحه لکم و توفیر فیئکم علیکم و تعلیمکم کیلا تجهلوا و....

خطبه 34.

اصلاحات سیاسى در نهج البلاغه هر گونه اصلاحات سیاسى، داخلى و خارجى با حفظ استقلال و آزادگى و نفى هر نوع بردگى و ظلم و استعمار (فرهنگى، اقتصادى و...) همراه است و امام على علیه‏السلام مى‏فرماید: ((نفس خود را از هر گونه پستى و حقارت باز دار...

و هرگز برده دیگرى مباش که خداوند تو را آزاد آفریده است و آن نیک و خیر که جز با شر و زشتى به دست نیاید، نیکى نمى‏باشد))!

- و اکرم نفسک عن کل دنیه...

و لا تکن عبد غیرک و قد جعلک الله حرا.

در واقع مى‏توان گفت آنچه موافق عدل و خیر و صلاح ملت کشور نباشد اصلاحات نیست.

لذا وقتى به آن حضرت گفتند، مردم دل به دنیا بسته‏اند و معاویه با هدایا و پول، آنها را جذب مى‏کند شما هم از بیت المال به جاى تقسیم مساوى، به اشراف ببخش تا به تو گرایش پیدا کنند، فرمود: ((آیا به من دستور مى‏دهید براى پیروزى خود از جور و ستم استفاده کنم؟!

به خدا سوگند تا عمر دارم و شب و روز برقرار است و ستارگان طلوع و غروب مى‏کنند، چنین کارى نخواهم کرد.)) - اتامرونى ان اصلب النصر بالجور فیمن و لیت علیه، و الله لا اطور به ما سمر سمیر و ما ام نجم فى السماء نجما....

/ خطبه 126.

اصلاحات از دیدگاه حضرت على علیه‏السلام با نفى و طرد تفکر ((ما کیاولیسم)) و اینکه هدف وسیله را توجیه مى‏کند و یا آنکه براى از میدان بیرون راند حریف، از هر حربه‏اى استفاده باید کرد.

همراه است، تا آنجا که مى‏فرماید: ((لیکن اصلاح شما را با فساد کردن روح و از مسیر گناه جایز نمى‏دانم...

شما آن گونه که باطل را مى‏شناسید، از حق آگاهى ندارید و در نابودى باطل نمى‏کوشید آن سان که در نابودى حق تلاش مى‏کنید)) - و لکنى لا ارى اصلاحکم بافساد نفسى،...

لا تعرفون الحق کمعرفتکم الباطل و لا تبطلون الباطل کابطالکم الحق.

/ خطبه 69.

و در پاسخ به عده‏اى نسبت به سیاست‏هاى معاویه، مى‏گوید: ((به خدا سوگند معاویه از من سیاستمدارتر نیست، اما حیله گر و جنایتکار است، اگر فریب و نیرنگ، ناپسند نبود.

من زیرک‏ترین و سیاسى‏ترین افراد بودم، لیکن هر نیرنگى گناه و هر گناهى نوعى کفر و ناسپاسى است.)) - و الله ما معاویه بادهى منى و لکنه یغدر یفجر و لولا کراهیه الغدر لکنت من ادهى و لکن کل غدره فجره و کل فجره کفره.

/ خطبه 201.

و در نهراسیدن از پیمودن طریق حق و انجام اصلاحات واقعى مى‏فرماید: ((هرگز در راه راست و هدایت از کمى افراد نترسید، زیرا اکثریت مردم به سفره‏اى گرد آمده‏اند که سیرى آن کوتاه و گرسنگى آن طولانى و بسیار است!)) - ایها الناس لا تستو حشوا فى طریق الهدى لقله اهله..../ خطبه 201.

و نیز به عنوان یک سیاستمدار هر گونه امتیاز دهى بیجا به طلحه و زبیر یا سازش و مداهنه نسبت به برخى کارگزاران ناصالح زمان عثمان را رد مى‏کند.

پیشواى پروا پیشگان امام على علیه‏السلام در اخلاق سیاسى به هیچ وجه حاضر نبود از مرز قانون و عدل خارج شود، تا چه رسد به آنکه براى اصلاحات ظلم و ستم روا دارد!

و مى‏فرمود: ((به خدا سوگند اگر اقلیم‏هاى هفتگانه را به آنچه در زیر آسمان هاست به من بدهند که خداوند را با گرفتن پوست جوى از دهان مورچه‏اى نا فرمانى کنم هرگز نخواهم کرد.)) - و الله لو اعطیت الاقلیم السبعه بما تحت افلاکها على ان اعصى الله فى نمله اسلبها جلب شعیره ما فعلته./ خطبه 224.

و یا در کلامى دیگر مى‏فرماید: ((به خدا سوگند اگر شب را تا بامداد بر بسترى از خار سعدان به سر برم و یا در غل و زنجیرها کشیده شوم خوش‏تر دارم از آنکه خدا و رسولش را روز قیامت در حالى ملاقات کنم که به برخى از بندگان ستم کرده و چیزى از اموال عمومى را غصب کرده باشم، چگونه بر کسى ستم کنم براى نفس خویش که به سرعت به سوى کهنگى و پوسیده شدن مى‏رود و مدتها در خاکها مى‏ماند!)) - و الله لان ابیت على حسک السعدان مسهدا او اجر فى الاغلال مصفدا احب الى من ان القى الله الله و رسوله یوم القیامه ظالما لبعض العباد.

/ خطبه 224.

اصلاحات ساختارى در نهج البلاغه امام على علیه‏السلام براى بستر سازى اصلاحات، غیر از گزینش صالحان و ایجاد تقواى سازمانى و توصیه به ساده زیستى، ترک تجملگرایى، حذف بوروکراسى و چاپلوسى ، دیدگاه خاصى به کارگزاران مى‏دهد که ساختار ادارى را عملا سامان مى‏دهد، از جمله مى‏فرماید: - ر.ک نهج البلاغه، نامه 53.

((به راستى کار حکومتى و پست فرماندارى براى تو طعمه و وسیله آب و نان نبوده بلکه امانتى (امانت خدا و مردم) در گردن تو است...)) - ان عملک لیس لک بطعمه و لکنه فى عنقک امانه...

/ نامه 5.

و در خطبه دیگر مى‏فرماید: خداوند بر پیشوایان حق و عدل واجب کرده که خود را در زندگى، با محرومان همسو سازند تا فقر و نادانى، تنگدست را به هیجان نیاورد و به طغیان و فساد نکشاند)) - ان الله تعالى فرض على ائمه العدل ان یقدروا انفسهم بضعفه الناس کیلا یتبیغ بالفقیر فقره.

/ خطبه 209.

و همچنین بر رفع موانع، و رسیدگى حضور به امور مراجعین تاکید مى‏کند: ((بخشى از وقت خود را به کسانى اختصاص ده که به تو نیاز و کار دارند، در مجلس عمومى با آنان بنشین و بخاطر خدایى که تو را آفریده فروتن باش‏ و سربازان و نگهبانان خود را زا سر راهشان دور کن تا سخنگوى آنان با تو بدون اضطراب سخن بگوید...)) - و اجعل لذوى الحاجات منک قسما...

و نیز به کار گزاران خود توصیه مى‏فرمود: ((و نیازهاى مردم را در همان روز که به تو عرضه مى‏دارند و یاران و اطرافیانت از پاسخگویى و حل مشکل آنان ناتوانند برآورده کن و کار هر روز را در همان روز انجام ده، زیرا هر روزى، کار مخصوص خود را دارد.)) - و منها اصدرا حاجات الناس یوم ورودها علیک بما تخرج به صدور اعوانک و امض لکل یوم علمه فان یوم ما فیه.

این کلام به وضوح دلالت بر پاسخگویى و تأمین نیاز و رضایت مراجعین در کوتاه‏ترین زمان ممکن دارد و سادگى سیر ادارى و منفى بودن بوروکراسى را دیکته مى‏کند.

و همچنین در دورى از تشریفات آمده است وقتى مردم شهر ((انبار)) به احترام آن حضرت، از مرکب‏ها پیاده مى‏شوند و پیشاپیش امام علیه‏السلام مى‏دوند و مى‏گویند ما این گونه امیران خود را تعظیم مى‏کردیم!

حضرت على علیه‏السلام رسما این حرکت را تقبیح کردند.

- ر.ک نهج البلاغه، حکمت 37.

و در نفى هرگونه چاپلوسى، مى‏فرمود: ((من از شما مى‏خواهم تا مرا با سخنان زیبا مستایید...

بامن چنانکه با جباران سخن مى‏گوئید، حرف نزنید و آن گونه که از افراد خشمگین دورى مى‏کنند و با مستبدان محافظه کارى مى‏کنند، از من کناره مجوئید و با ظاهر سازى رفتار مکنید من و شما بندگان پروردگار یکتائیم.)) - فلا تتکلمونى بما تکلم به الجبابره و لا تتحفظوا منى بما یتحفظ به عند اهل البادره و لا تخالطونى بالمصانعه.

خطبه 216.

و نسبت به دقت در استفاده از امکانات دولتى و اموال عموم، کارگزاران خود را توصیه مى‏فرمود: ((قلم‏هاى خود را نازک بتراشید و فاصله میان سطرها را کاهش بپرهیزید و مقصود را هر چه کوتاهتر بیان کنید، مبادا پر چرخ کنید، چرا که نباید کمترین زیارتى به اموال مسلمانان برسد)).

- ادقوا اقلامکم و قاربوابین سطورکم و اخذفوا من فضولکم و اقصدوا قصد ادامه از صحفه قبل: المعانى وایاکم و الاکثاره فان احوال المسلمین لاتحمیل الاضرار.

بحارالانوار، ج 41، ص 105.

آیا یک روز اینگونه بوده‏ایم!؟

آیا ضعف از مکتب علوى است یا از ما!؟

آیا نباید بیاندیشیم و درس‏هاى عدل و عزت را از على علیه‏السلام بیاموزیم!؟

زمینه‏ها و عوامل اصلاحات بدون تردید یک سلسله زمینه‏ها و عوامل معنوى و مادى، در بسترسازى و تحقق اصلاحات نقش دارد که بیشتر آنها را در نهج‏البلاغه مى‏یابیم، از جمله: 1 - تقوا تقوا نیرویى است مقدس که سبب کشش به سوى ارزشهاى معنوى و عالى و گریز از پستى‏ها و آلودگى‏هاى مادى مى‏شود، و آدمى را بر خویشتن مسلط نموده، از اسارت هواهاى نفسانى آزاد مى‏کند.

و در واقع به انسان مصونیت مى‏بخشد نه محدودیت.

داشتن تقوا در اندیشه و عمل اصلاح طلب موثر مى‏باشد.

امام المتقین على علیه‏السلام پیوسته بر تحقق تقوا و تعمیق و توسعه آن خاصه نسبت به خواص، تاکید داشت، حتى در وصیتنامه خود، قبل از هر چیز به تقوا و پروا پیشگى توصیه مى‏فرماید: ((شما را و تمام فرزندانم و هر کس این پیام به او مى‏رسد در هر زمان و هر به تقوا و نظم در امور و ایجاد صلح و صلاح بین خود سفارش مى‏کنم...

.)) - اوصیکما و جمیع ولدى و من بلغه کتابى بتقوى الله و نظم امرکم و صلاح ذات بینکم.

نامه 47.

و در خطابى دیگر به بیان آثار تقوا پرداخته، مى‏فرماید: ((به راستى تقوا داروى بیمارى دلها و قلب‏هاى شما...

و به صلاح و سامان رساننده فساد درون ((جان و جامعه) شماست)).

- فان تقوى الله دواء داء قلوبکم م...

و صلاح فساد صدورکم /.

خطبه 198.

اى بندگان خدا بدانید تقوا دژى بلند و شکست‏ناپذیر است و بى تقوایى و هرزه گى خانه‏اى پست و در حال فرو ریختن که حافظ ساکنان خود نمى‏باشد و کسى که به ان پناه برد در امان نخواهد بود، آگاه باشید، باتقوا مى‏توان ریشه و نیش گزنده گناهان را قطع کرد.))3- واعلموا عباد الله ان التقوى دار حصن عزیز و الفجور دار حصن ذلیل لا یمنع اهله ولا یحرز من لجاء الیه الا وبا لتقوى تقطع حمه الخطایا.

خطبه 157.

((همانا تقوا کلید هر در بسته و توشه قیامت و عامل آزادى از هر گونه بردگى و نجات از هر تباهى است.

و در پرتو تقوا طالب هر چیز پیروز خواهد و پروا کنندگان از گناه، رستگارند و با تقوا به هر آرزویى مى‏توان رسید))4- فان التقوى مفتاح سداد و ذخیره معاد و عتق من کل ملکه و نجاه من کل هلکه بها ینجح الطالب و تنال الرغائب.

خطبه 230.

2- قدردانى از نعمت‏ها یعنى انچه داریم از آن خدا بدانیم و همراه با سپاس و شکر او، با برنامه ریزى صحیح و به دور از اسراف و تبذیر، در مسیر رضاى او و خدمت به بندگان او استفاده و صرف کنیم.

که حضرت على علیه‏السلام مى‏فرماید: ((هر نعمتى که خداوند به تو بخشیده نیکو دار و در راه صلاح و اصلاح بکار گیر و هرگز نعمت هایى را که در اختیار دارى تباه مکن)).

- استصلح کل نعمه انعمها علیک و لا تضعین نعمه من نعم الله عندک.

/ نامه 69.

3 - تامین زندگى کارمندان رسیدگى به معیشت کارمندان نه تنها امید بخش و انگیزه کار بهتر و بیشتر مى‏شود بلکه سبب آرامش خاطر آنان بوده، و مانع تجاوز به اموال مردم و بیت المال مى‏گردد.

امام على علیه‏السلام در این زمینه مى‏فرماید: ((سپس روزى فراوان و امکانات مورد نیاز کارمندان را بر آنان ارزانى دار که با حقوق و در آمد کافى در اصلاح خود بهتر مى‏کوشند و با بى نیازى دست به اموال بیت المال نمى‏زنند و اتمام حجت است بر آنها.)) - ثم اسبغ علیهم الارزاق فان ذلک قوه لهم على استصلاح انفسهم و غنى لهم عن تناول ما تحت ایدیهم و حجه علیهم.

4 - استفاده از تجربه صالحان بهره‏گیرى از تجربه موفق مصلحان هم علم است و هم صرفه جویى در زمان و دورى از زیان‏هاى آزمون و خطا، که حضرت على علیه‏السلام مى‏فرماید: ((آنچه نیکان و صالحان خاندانت به آن عمل کرده‏اند، انتخاب کن و انجام بده)) - و الاخذ بما مضى علیه الاولون من آبائک و الصالحون من اهل بیتک.

5 - دورى از شعار و ریا اسلام پیوسته آدمى را از تنگ نظرى‏هاى مادى و خودنمایى و خود بینى‏هاى بیرون آورده، او را به خدا و کمال نامتناهى متوجه مى‏کند تا نه تنها به جاى حرف و شعار، عملگرا گردد بلکه در اجراء و عمل هم گرفتار توقف یا انحراف نشود، حضرت على علیه‏السلام مى‏فرماید: ((و عمل صالح زراعت آخرت و ارزشمند است...

و کارها (نیکى‏ها و اصلاحات) را بدون ریا و خود نمایى و شهرت‏طلبى، انجام دهید)).

- و العمل الصالح حرث الاخره...

و اعملوا فى غیر ریاء و...

/ خطبه 23.

6 - امر به معروف و انتقاد سالم و خیر خواهانه براى شکل گیر و پیشرفت اصلاحات، دولت و ملت باید ناظر و ناصح هم باشند، در نهج البلاغه مى‏خوانیم: ((پس مرا با خیر خواهى خالصانه و سالم یارى کنید.)) - فاعینونى بمناصحه خلیه من الغش، سلیمه....

/ خطبه 118.

((و امر به معروف را براى اصلاح توده‏ها و جامعه قرار داد)) - و الامر بالمعروف مصلحه للعوام.

/ حکمت 252.

7 - قانون گرایى عمل به وظیفه و حفظ حقوق یکدیگر در مردم و کارگزاران بستر ساز اصلاحات مى‏باشد.

على علیه‏السلام مى‏فرماید: ((و آنگاه که مردم حق رهبرى و والى را ادا کنند و زمامدار جامعه، حقوق مردم را بپردازد، حق در آن جامعه عزت یابد، راههاى دین پدیدار و استوار گردد، نشانه‏هاى عدالت برقرار و سنت‏هاى صحیح، در مسیر خود به راه افتد پس بدین ترتیب روزگار اصلاح شود و مردم به استمرار دولت و حکومت امیدوار و توطئه و طمع‏هاى دشمنان به یاس انجامید.)) - فاذا ادات الرعیه الى الوالى حقه وادى الوالى حقها....