دانلود مقاله فضایل اخلاقى و ارزش‏ها در قرآن

1- تسلیم محض خدا
وَ قُومُوا لِلَّهِ قَانِتِینَ‏(1).
و مطیعانه براى خدا قیام کنید.
إِنَّ إِبْرَاهِیمَ کَانَ أُمَّهً قَانِتاً لِلَّهِ حَنِیفاً وَ لَمْ یَکُ مِنَ الْمُشْرِکِینَ‏(2).
ابراهیم، بزرگوار مردى که [به تنهایى‏] یک امت بود، مطیع فرمان خدا و صاحب دین حنیف و از مشرکان نبود.
فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَیْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ‏(3).
پس زنان شایسته، فرمانبردارند و در غیبت شوهر، عفیفند و فرمان خدا را نگاه مى‏دارند.
وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْقَانِتِینَ وَ الْقَانِتَاتِ ...

لَهُمْ مَغْفِرَهً وَأَجْراً عَظِیماً(4).
مردان مؤمن و زنان مؤمن، مردان اهل طاعت و زنان اهل طاعت،...

(خداوند) براى آنان آمرزش ومزدى بزرگ آماده کرده است.
أَلصَّابِرِینَ وَ الصَّادِقِینَ وَالْقَانِتِینَ وَ الْمُنْفِقِینَ و الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحَارِ(5).
شکیبایان و راستگویان و فرمانبرداران و انفاق کنندگان وآنان که در سحرگاهان آمرزش مى‏طلبند.
وَ مَنْ یَقْنُتْ مِنْکُنَّ لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تَعْمَلْ صَالِحاً نُؤْتِهَآ أَجْرَهَا مَرَّتَیْنِ‏(6).
هر کس از شما که مطیع خدا و پیامبرش شود و کار شایسته کند، دوبار به او پاداش دهیم.
یَآ أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِى اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ أَذِلَّهٍ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّهٍ عَلَى الْکَافِرینَ‏(7).
اى کسانى که ایمان آورده‏اید، هر که از شما از دینش باز گردد، چه باک، زود باشد که خدا مردمى را بیاورد که دوستشان بدارد و آنان نیز خدا را دوست بدارند.

آنان در برابر مؤمنان فروتنند و در برابر کافران سرکش.
قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ هُمْ فِى صَلاَتِهِمْ خَاشِعُونَ‏(8).
به تحقیق مؤمنان رستگار شدند، آنان که در نمازشان خشوع مى‏ورزند.
وَ الْخَاشِعِینَ وَ الْخَاشِعَاتِ وَ الْمُتَصَّدِّقِینَ وَ الْمُتَصَدِّقَاتِ...

لَهُمْ مَغْفِرَهً وَ أَجْراً عَظِیماً(9).
مردان شکیبا و زنان شکیبا و مردان خدا ترس و زنان خدا ترس...، براى آنان آمرزش و پاداشى‏بزرگ (از سوى خدا) در نظر گرفته شده است.
إِنَّمَا تُنْذِرُ مَنِ اتَّبَعَ الذِّکْرَ وَ خَشِىَ الرَّحْمَنَ بِالْغَیْبِ فَبَشِّرْهُ بِمَغْفِرَهٍ وَ أَجْرٍ کَرِیمٍ‏(10).
تنها، تو کسى را بیم مى‏دهى که از قرآن پیروى کند و از خداى رحمان در پنهانى بترسد، چنین کسى را به آمرزش و مزدى گران مژده بده.
فَلاَ تَخْشَوُا النَّاسَ وَ اخْشَوْنِ وَ لاَ تَشْتَرُوا بَایاتِى ثَمَناً قَلِیلاً(11).
از مردم نترسید.

از من بترسید و آیات مرا به بهاى اندک مفروشید.
فَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَوْهُ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ‏(12).
اگر ایمان آورده باشید، سزاوارتر است که از خدا بترسید و بس.
فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِى وَ لِأُتِمَّ نِعْمَتِى عَلَیْکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ‏(13).
از ایشان مترسید.

از من بترسید تا نعمت خویش بر شما تمام کنم، باشد که هدایت شوید.
وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَخْشَ اللَّهَ وَ یَتَّقْهِ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَآئِزونَ‏(14).
و کسانى که از خدا و پیامبرش اطاعت مى‏کنند و از خدا مى‏ترسند و پرهیزگارى مى‏کنند، از رستگارانند.
1- تسلیم محض خدا وَ قُومُوا لِلَّهِ قَانِتِینَ‏(1).

و مطیعانه براى خدا قیام کنید.

إِنَّ إِبْرَاهِیمَ کَانَ أُمَّهً قَانِتاً لِلَّهِ حَنِیفاً وَ لَمْ یَکُ مِنَ الْمُشْرِکِینَ‏(2).

ابراهیم، بزرگوار مردى که [به تنهایى‏] یک امت بود، مطیع فرمان خدا و صاحب دین حنیف و از مشرکان نبود.

فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَیْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ‏(3).

پس زنان شایسته، فرمانبردارند و در غیبت شوهر، عفیفند و فرمان خدا را نگاه مى‏دارند.

وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْقَانِتِینَ وَ الْقَانِتَاتِ ...

لَهُمْ مَغْفِرَهً وَأَجْراً عَظِیماً(4).

مردان مؤمن و زنان مؤمن، مردان اهل طاعت و زنان اهل طاعت،...

(خداوند) براى آنان آمرزش ومزدى بزرگ آماده کرده است.

أَلصَّابِرِینَ وَ الصَّادِقِینَ وَالْقَانِتِینَ وَ الْمُنْفِقِینَ و الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحَارِ(5).

شکیبایان و راستگویان و فرمانبرداران و انفاق کنندگان وآنان که در سحرگاهان آمرزش مى‏طلبند.

وَ مَنْ یَقْنُتْ مِنْکُنَّ لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تَعْمَلْ صَالِحاً نُؤْتِهَآ أَجْرَهَا مَرَّتَیْنِ‏(6).

هر کس از شما که مطیع خدا و پیامبرش شود و کار شایسته کند، دوبار به او پاداش دهیم.

یَآ أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِى اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ أَذِلَّهٍ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّهٍ عَلَى الْکَافِرینَ‏(7).

اى کسانى که ایمان آورده‏اید، هر که از شما از دینش باز گردد، چه باک، زود باشد که خدا مردمى را بیاورد که دوستشان بدارد و آنان نیز خدا را دوست بدارند.

آنان در برابر مؤمنان فروتنند و در برابر کافران سرکش.

قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ هُمْ فِى صَلاَتِهِمْ خَاشِعُونَ‏(8).

به تحقیق مؤمنان رستگار شدند، آنان که در نمازشان خشوع مى‏ورزند.

وَ الْخَاشِعِینَ وَ الْخَاشِعَاتِ وَ الْمُتَصَّدِّقِینَ وَ الْمُتَصَدِّقَاتِ...

لَهُمْ مَغْفِرَهً وَ أَجْراً عَظِیماً(9).

مردان شکیبا و زنان شکیبا و مردان خدا ترس و زنان خدا ترس...، براى آنان آمرزش و پاداشى‏بزرگ (از سوى خدا) در نظر گرفته شده است.

إِنَّمَا تُنْذِرُ مَنِ اتَّبَعَ الذِّکْرَ وَ خَشِىَ الرَّحْمَنَ بِالْغَیْبِ فَبَشِّرْهُ بِمَغْفِرَهٍ وَ أَجْرٍ کَرِیمٍ‏(10).

تنها، تو کسى را بیم مى‏دهى که از قرآن پیروى کند و از خداى رحمان در پنهانى بترسد، چنین کسى را به آمرزش و مزدى گران مژده بده.

فَلاَ تَخْشَوُا النَّاسَ وَ اخْشَوْنِ وَ لاَ تَشْتَرُوا بَایاتِى ثَمَناً قَلِیلاً(11).

از مردم نترسید.

از من بترسید و آیات مرا به بهاى اندک مفروشید.

فَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَوْهُ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ‏(12).

اگر ایمان آورده باشید، سزاوارتر است که از خدا بترسید و بس.

فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِى وَ لِأُتِمَّ نِعْمَتِى عَلَیْکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ‏(13).

از ایشان مترسید.

از من بترسید تا نعمت خویش بر شما تمام کنم، باشد که هدایت شوید.

وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَخْشَ اللَّهَ وَ یَتَّقْهِ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَآئِزونَ‏(14).

و کسانى که از خدا و پیامبرش اطاعت مى‏کنند و از خدا مى‏ترسند و پرهیزگارى مى‏کنند، از رستگارانند.

أَلَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَ یَخْشَوْنَهُ وَ لَا یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلَّا اللَّهَ وَ کَفَى‏ بِاللَّهِ حَسِیباً(15).

کسانى‏که پیامهاى خدا را مى‏رسانند و از او مى‏ترسند و از هیچ کس دیگر نمى‏ترسند، خدا براى حساب کردن اعمالشان کافى است.

إِنَّمَا یَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ غَفُورٌ(16).

تنها دانشمندان از او مى‏ترسند و خداوند پیروزمند آمرزنده است.

رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ ذلِکَ لِمَنْ خَشِىَ رَبَّهُ‏(17).

خداوند از آنها راضى و آنها از خدا راضى‏اند و این حال کسى است که از خدا بترسد.

2- فداکارى وَ یُؤْثِرُونَ عَلى‏ أَنْفِسِهمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَهٌ(18).

و دیگران را بر خویش ترجیح مى‏دهند، هر چند خود نیازمند باشند.

3- انفاق الَّذِینَ یُنْفِقُونَ فِى السرَّآءِ والضرَّآءِ(19).

کسانى که در توانگرى و تنگدستى انفاق مى‏کنند.

وَ أَنْفِقُوا خَیْراً لاَنْفُسِکُمْ‏(20).

و به سود خود از مالتان انفاق کنید.

فَاَمَّا مَنْ أَعْطى‏ وَ اتَّقى‏ وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنى‏ فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرى‏(21).

کسى که بخشید و پرهیزکارى کرد و بهترین را تصدیق نمود، پس براى بهشت آماده‏اش مى‏کنیم.

لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتّى‏ تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ‏(22).

نیکى را نخواهید یافت، مگر آن‏که از آنچه دوست مى‏دارید انفاق کنید.

4- عفت و حیا یَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغنِیآءَ مِنَ التَّعَفُّفِ‏(23).

آن‏چنان در پرده عفافند که هر که حال ایشان نداند، پندارد که از توانگرانند.

مَنْ کانَ غَنِیّاً فَلْیَسْتَعْفِفْ ...(24).

هر که [از سرپرستان یتیم‏ها] توانگر است، عفت ورزد.

[و از مال یتیم ارتزاق نکند]....

وَ لْیَسْتَعْفِفِ الَّذِینَ لا یَجِدُونَ نِکاحاً حَتّى‏ یُغْنِیَهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ‏(25).

آنان که استطاعت زناشویى ندارند، باید پاکدامنى پیشه کنند تاخدا از کرم خویش توانگرشان سازد.

وَ اَنْ یَسْتَعْفِفْنَ خَیْرٌ لَهُنَّ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ‏(26).

و اگر پاکدامنى پیشه کنند، بر آنها بهتر است.

و خدا شنوا و داناست.

...

تَمْشى‏ عَلى اسْتِحْیاءٍ ...(27) (حضرت موسى(ع)) باحیا راه مى‏رفت....

5- عفو و گذشت فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اصْفَحْ اِنَّ اللَّهَ یُحبُّ الُْمحْسِنینَ‏(28).

از آنان درگذر (عفوشان کن) که خداوند نیکوکاران را دوست مى‏دارد.

وَ اِنَّ السَّاعَهَ لَأتِیَهٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ‏(29).

بى‏تردید قیامت فرا مى‏رسد، پس گذشت کن، گذشتى نیکو.

فَاصْفَحْ عَنْهُمْ وَ قُلْ سَلامٌ فَسَوْفَ یَعْلَمُوْنَ‏(30).

پس از آنان درگذر و بگو در امان هستید، آرى به زودى خواهید دانست.

و الْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ یُحِبُّ الُْمحْسِنِینَ‏(31).

و کسانى که از خطاى مردم مى‏گذرند، خدا نیکوکاران را دوست مى‏دارد.

فَمَنْ عَفَا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ‏(32).

پس کسى که عفو کند و آشتى ورزد، مزدش با خداست.

و لیعفوا وَ لیَصفحوا ألا تُحِبّونَ أنْ یَغفِرَ اللّهُ لَکُم‏(33).

و درگذرند و ببخشایند، آیا دوست ندارید که خداوند شما را ببخشد.

فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا حَتّى‏ یَأْتِىَ اللَّهُ بِاَمْرِهِ‏(34).

عفو کنید و گذشت کنید، تا خداوند فرمانش را بیاورد.

6 - حلم و بردبارى فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلاَمٍ حَلیمٍ‏(35).

پس او را به فرزندى بردبار مژده دادیم.

اِنَّ اِبْراهیمَ لَحَلیمٌ أَوَّاهٌ منیبٌ‏(36).

ابراهیم بردبار و بسیار به درگاه خدا تضرّع داشت.

وَ لَمَنْ صَبَرَ وَ غَفَرَ اِنَّ ذلِکَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ(37).

و آن‏که صبر کند و از خطا درگذرد، این از کارهاى پسندیده است.

فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ اُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ...(38) پس صبر کن، هم‏چنان‏که پیامبران اولوالعزم صبر کردند، و در عقوبتشان عجله مکن....

سَلامٌ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ(39).

سلام بر شما، به خاطر آن همه شکیبایى که ورزیدید، سراى آخرت چه نیکو سرایى است.

وَ اصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدوهِ وَ الْعَشِىّ یُریدُونَ وَجْهَهُ‏(40).

و همراه کسانى‏که هر صبح و شام پروردگارشان را مى‏خوانند و خشنودى او را مى‏طلبند، خود را به صبر وادار کن.

فَاصْبِرْ عَلى‏ ما یَقُولُونَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها وَ مِنْ ءَانَاىِ الَّیْلِ فَسَبِّحْ وَ أَطْرافَ النّهارِ لَعَلَّکَ تَرْضى‏(41).

بر آنچه مى‏گویند شکیبا باش و پروردگارت را پیش از طلوع خورشید و پیش از غروب آن به پاکى بستاى و در ساعات شب و اول و آخر روز تسبیح بگو، امید است که خشنود گردى.

وَ اصْبِرْ عَلى‏ مآ اَصابَکَ إِنَّ ذلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ(42).

و بر هر چه که به تو مى‏رسد، صبر کن، که این از نشانه تدبیر در کارهاست.

فَاصْبِرْ اِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ لا یَسْتَخِفَّنَّکَ الَّذِینَ لا یُوقِنُونَ‏(43).

پس صبرکن که وعده خدا حق است، مبادا آنان که به مرحله یقین نرسیده‏اند تو را بى‏ثبات و تحقیر کنند.

فَاصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ وَ لا تَکُنْ کَصاحِبِ الْحُوتِ‏(44).

در برابر فرمان پروردگار صابر و استوار باش و چون صاحب ماهى (یونس) مباش.

وَ اصْبِرْ عَلى‏ ما یَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمیلاً(45).

و بر آنچه مى‏گویند صبور باش و به گونه‏اى پسندیده از ایشان دورى بجوى.

یآ اَیُّها الَّذِینَ ءَامَنُوا اصْبِرُوا وَ صَابِرُوا وَ رَابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ‏(46).

اى کسانى که ایمان آورده‏اید، شکیبا باشید و دیگران را به شکیبایى فرا خوانید و منسجم شوید [تا در جنگهاپایدارى کنید] و از خدا بترسید، باشد تا رستگار شوید.

وَ اِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ‏(47).

اگر از شما بیست تن باشد و در جنگ پایدارى کنند، بر دویست تن غلبه خواهند کرد.

یآ أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلوهِ اِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرینَ‏(48).

اى کسانى که ایمان آورده‏اید، از شکیبایى و نماز مدد جویید، که خدا با شکیبایان است.

الصَّابِرینَ وَ الصَّادِقینَ وَ الْقانِتینَ وَ الْمُنفقینَ وَ الْمُسْتَغْفِرینَ بِالْأَسْحارِ(49).

شکیبایان وراستگویان و فرمانبرداران و انفاق کنندگان و آنان که در سحرگاهان آمرزش مى‏طلبند.

وَ الصَّادِقینَ وَالصَّادِقَاتِ وَ الصَّابِرینَ وَالصَّابِرَاتِ ...

أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَهً و أَجْراً عَظیماً(50).

مردان راستگو و زنان راستگو، مردان شکیبا و زنان شکیبا...

براى همه آنها خدا آمرزش و پاداش بزرگ مهیا ساخته است.

وَ کَاَیِّنْ مِنْ نَبِىٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبّیُّونَ کَثیرٌ فَما وَهَنُوا لِمآ اَصابَهُمْ فِى‏ سَبیلِ‏اللَّهِ وَ ما ضَعُفُوا وَمَا اسْتَکانُوا وَ اللَّهُ یُحِبُّ الصَّابِرینَ‏(51).

چه بسا پیامبرانى که خدا دوستان بسیار همراه آنان به جنگ رفتند و در راه خدا هر چه به آنها رسید سُستى نکردند و ناتوان نشدند و سر فرود نیاوردند و خدا شکیبایان را دوست دارد.

اِنَّما یُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسابٍ‏(52).

تنها، مزد صابران بى حساب ادا مى‏شود.

وَ اِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا فَاِنَّ ذلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ(53).

اگر شکیبایى کنید و پرهیزگار باشید، به راستى که این نشانه قدرت اراده شماست.

7 -راستى و صداقت وَ الَّذِى‏ جآءَ بِالصِّدقِ وَ صَدَّقَ بِه اُولئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ‏(54).

و کسى که سخن راست بر او آمد و تصدیقش کرد، هم آنها پرهیزگارند.

وَ قُلْ رَبِّ اَدْخِلْنى‏ مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ اَخْرِجْنِى‏ مُخْرَجَ صِدْقٍ‏(55).

و بگو اى پروردگار من، مرا به راستى و صداقت داخل کن و به راستى و صداقت بیرون بر.

وَ الْقَانِتینَ وَ القَانِتَاتِ وَ الصَّادِقینَ وَ الصَّادِقَاتِ‏(56).

مردان فرمانبردار و زنان فرمانبردار، مردان راستگو و زنان راستگو.

فَأَمَّا مَنْ أَعْطى‏ وَ اتَّقى‏ * وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنى‏ * فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرى‏(57).

و اما کسى که بخشایش [انفاق‏] و پرهیزگارى کرد و آن بهترین را تصدیق کرد، پس به راحتى براى بهشت آماده‏اش مى‏کنیم.

قالَ اللَّهُ هذَا یَوْمُ یَنْفَعُ الصَّادِقینَ صِدْقُهُمْ‏(58).

خدا فرمود: این روزى است که راستگویان را، راستى گفتارشان سود دهد.

لِلْفُقَرآءِ الْمُهاجِرینَ الَّذِینَ اُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ اَمْوالِهِمْ یَبْتَغُونَ فَضلاً مِنَ اللَّهِ وَرِضْواناً وَ یَنْصُرُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ‏(59).

[غنایم‏] از آن مهاجران فقیرى است که از سرزمین و اموالشان در طلب فضل و خشنودى خدا رانده شده‏اند و خدا و پیامبرش را یارى مى‏کنند، اینان راستگویانند.

لِیَجْزِىَ اللَّهُ الصَّادِقینَ بِصِدْقِهمْ...(60) تا خدا راستگویان را به سبب راستى گفتارشان پاداش دهد....

8 - مهربانى و دلسوزى لَقَدْ جآءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَریصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنینَ رَءُوفٌ رِحیمٌ‏(61).

البته پیامبرى از خود شما بر شما مبعوث شد، هر آنچه شما را رنج مى‏دهد، بر او گران مى‏آید سخت به شما دل بسته است و با مؤمنان رؤوف و مهربان است.

ثُمَّ قَفَّیْنا عَلى‏ ءَاثارِهِمْ بِرُسُلِنا وَ قَفَّیْنا بِعیسَى ابْن مَرْیَمَ وَ ءَاتَیْناهُ الْإِنْجِیلَ وَ جَعَلْنا فى‏ قُلُوبِ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُ رَأْفَهً وَ رَحْمَهً(62).

سپس پیامبرانمان را پس از ایشان فرستادیم و عیسى بن مریم را از پى آنها روانه کردیم و به او انجیل را دادیم و در دل پیروانش رأفت و رحمت نهادیم.

فَبِما رَحْمَهٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ‏(63).

به سبب رحمت خداست که تو با آنها [مردم‏] این چنین خوش‏خو و مهربان هستى.

فَقُولَا لَهُ قَوْلاً لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أوْ َیَخْشى‏(64).

با او به نرمى سخن گویید.

شاید پند گیرد یا بترسد.

ثُمَّ کَانَ مِنَ الَّذینَ ءَامَنُوا وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ وَ تَواصَوْا بِالْمَرْحَمَهِ(65).

و از کسانى باشند که ایمان آورده‏اند و یکدیگر را به صبر و مهربانى سفارش کرده‏اند.

مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِینَ مَعَهُ اَشِدّآءُ عَلَى الکُفَّارِ رُحَمآءُ بَیْنَهُمْ‏(66).

محمد پیامبر خداست و کسانى‏که با او هستند، بر کافران سختگیر و با یکدیگر مهربانند.

وَ إِنَّکَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظیمٍ‏(67).

و تو راست خُلقى عظیم [و نیکو].

9 - اعتدال وَ اقْصِدْ فِى‏ مَشْیِکَ‏(68).

در رفتارت راه متعادل را برگزین.

وَ اِذا غَشِیَهُمْ مَوْجٌ کَالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدّینَ فَلَمَّا نَجَّیهُمْ اِلىَ الْبَرِّ فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ....

و چون موجهاى‏(69) عظیم، همانند ابرها، آنها را فرو پوشد، خدا را از روى اخلاص در دین بخوانند و چون نجاتشان دهد و به خشکى برد، برخى متعادل شوند [و راه تشکر و سپاس پیش گیرند].

وَ لَوْ اَنَّهُمْ اَقامُوا التَّوْریهَ وَ الْإِنْجیلَ وَ مَآ اُنْزِلَ اِلَیْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ لَأَکَلُوا مِنْ فوقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ اَرْجُلِهِمْ مِنْهُمْ اُمَّهٌ مُقْتَصِدَهٌ وَ کَثیرٌ مِنْهُمْ سآءَ ما یَعْمَلُونَ‏(70).

و اگر تورات و انجیل را و آنچه را که از جانب خدا بر آنها نازل کرده‏ایم بر پا دارند، از بالا و زیر پاهایشان روزى بخورند، بعضى از ایشان مردمى متعادل هستند و بسیارشان بدکردارند.

فَاَصْلِحُوا بَیْنَهُما بِالْعَدْلِ وَ اَقْسِطُوا اِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ‏(71).

میانشان صلحى عادلانه برقرار کنید و عدالت ورزید که خدا عادلان را دوست دارد.

اِعْدِلُوا هُوَ اَقْرَبُ لِلتَّقْوى‏(72).

عدالت ورزید که به تقوا نزدیکتر است.

10 - شجاعت قَالَ لا تَخافَآ اِنَّنى‏ مَعَکُمَآ اَسْمَعُ وَ أَرى‏(73).

گفت مترسید، من با شما هستم، مى‏شنوم و مى‏بینم.

یا مُوسى‏ أَقْبِلْ وَ لَا تَخَفْ إِنَّکَ مِنَ الْأَمِنِینَ‏(74).

اى موسى پیش آى و مترس؛ تو در امان هستى.

یُجَاهِدُونَ فِى سَبِیلِ اللَّهِ وَ لاَ یَخَافُونَ لَوْمَهَ لائِمٍ‏(75).

[مؤمنان‏] در راه خدا جهاد مى‏کنند و از ملامت هیچ ملامتگرى نمى‏هراسند.

إِنَّمَا ذلِکُمُ الشَّیْطَانُ یُخَوِّفُ أَوْلِیَآءَهُ فَلاَ تَخَافُوهُمْ وَ خَافُونِ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ‏(76).

آن شیطان است که در دل دوستان خود بیم مى‏افکند.

اگر ایمان آورده‏اید از ایشان مترسید، از من بترسید.

فَمَنْ تَبِعَ هُدَاىَ فَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لَا هُمْ یَحْزَنُونَ‏(77).

بر آنها که از راهنمایى من پیروى کنند، بیمى نخواهدبود و خود اندوهناک نمى‏شوند.

إِنَّ الَّذِینَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا فَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لَا هُمْ یَحْزَنُونَ‏(78).

هر آینه آنان که گفتند پروردگار ما اللَّه است و سپس پایدارى کردند، بیمى بر آنها نیست و اندوهگین نمى‏شوند.

أَتَخْشَوْنَهُمْ فَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَوْهُ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ‏(79).

آیا از آنها مى‏ترسید و حال آن که اگر ایمان داشته باشید، سزاوارتر است که از خدا بترسید.

إِنَّمَا یَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْأَخِرِ وَ أَقَامَ الصَّلَوهَ وَ ءَاتَى الزَّکَوهَ وَ لَمْ یَخْشَ إِلَّا اللَّهَ‏(80).

مساجد را کسانى آباد مى‏کنند که به خدا و روز قیامت ایمان آورده‏اند و نماز مى‏گذارند و زکات مى‏دهند و جز از خدا نمى‏ترسند.

أَلَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسَالاَتِ اللَّهِ وَ یَخْشَوْنَهُ وَ لَا یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلَّا اللَّهَ وَ کَفَى‏ بِاللَّهِ حَسِیباً(81).

کسانى‏که پیامهاى خدا را مى‏رسانند و از او مى‏ترسند و از هیچ کس جز او نمى‏ترسند، خدا براى حساب کردن اعمالشان کافى است.

آنچه که نمى‏داند مى‏پرسد فَسْئَلُواْ أَهْلَ الذِّکْرِ إِن کُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ‏(82).

اگر خود نمى‏دانید، از اهل کتاب بپرسید.

وَ إِذَا جَآءَهُمْ أَمْرٌ مِّنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُواْ بِهِ وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلَى‏ أُوْلِى الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یَسْتَنبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَ لَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ‏وَرَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّیْطَنَ إِلَّا قَلِیلاً(83).

و چون خبرى، چه ایمنى و چه ترس به آنها رسد، آن را همه جا فاش مى‏کنند، و حال آن که اگر به پیامبر و الوالامرشان رجوع مى‏کردند، حقیقت امر را از آنان در مى‏یافتند.

و اگر فضل و رحمت خدا نبود، جز اندکى همگى از شیطان پیروى مى‏کردند.

ب) رذایل اخلاقى و ضد ارزشها در قرآن 1- تکبّر إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلا فِى الْأَرْضِ‏(8).

به راستى که فرعون در آن سرزمین برترى و تکبر ورزید.

إِنَّ الّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادتى سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ‏(9).

کسانى که در پرستش من سرکشى مى‏کنند.

به زودى در عین خوارى به جهنم در آیند.

فَلَمّا جَآءَهُمْ نَذیرٌ مَا زادَهُمْ اِلَّا نُفُوراً * اِسْتِکْباراً فِى الْأَرْضِ...(10).

سپس آن گاه که بیم دهنده‏اى آمد جز به نفرتشان افزوده نگردید و به سرکشى آنان در زمین انجامید.

قَالَ فَاهْبِطْ مِنْها فَما یَکُوْنُ لَکَ اَنْ تَتَکَبَّرَ فِیها(11).

گفت [: به ابلیس‏] بیرون شو از این مقام، تو را چه رسد به اینکه گردنکشى کنى.

وَ اِذا تُتْلى‏ عَلَیْهِ ءَایاتُنا وَلَّى‏ مُسْتَکْبِراً کَأَنْ لَمْ یَسْمَعْها(12).

و هنگامى که آیات ما بر آنها خوانده شود با خود پسندى از آن روى برگردانند، چنان‏که‏گویى نشنیده‏اند.

عُتُلٍّ بَعْدَ ذلِکَ زَنیمٍ‏(13).

خشن مردى [متکبر] ناشناخته نسب.

إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ مَنْ کَانَ مُخْتَالاً فَخُوراً(14).

هر آینه خدا متکبران و فخر فروشان را دوست ندارد.

2- بخل وَ لَا یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ یَبْخَلُونَ بِمَا ءَاتَیهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَیْراً لَهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ سَیُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُوا بِهِ یَوْمَ الْقِیَمَهِ(15).

آنان که بُخل مى‏ورزند، از آنچه که خدا به آنها عطا کرده، پندارند که بخل ورزیدن بر ایشان خیر است، بلکه شراست، در قیامت آنچه را که در بخشیدنش بخل مى‏ورزیدند، چون طوقى به گردنشان خواهد آویخت.

وَ أَمَّا مَنْ بَخِلَ و اسْتَغْنَى‏* وَ کَذَّبَ بِالْحُسْنَى‏* فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْرى‏(16).

و امّا آن کس که بخل و بى‏نیازى ورزید و آن بهترین را تکذیب کرد، او را براى دوزخ آماده‏مى‏سازیم.

وَ مَنْ یَبْخَلُ فَإِنَّمَا یَبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ وَ اللَّهُ الْغَنِىُّ وَ أَنْتُمُ الْفُقَرآءُ(17).

و هر کس بُخل ورزد، در حقیقت در حق خود بُخل ورزیده است؛ زیرا خدا بى‏نیاز است و شما نیازمند.

إِنَّ اللَّه لاَ یُحِبُ مَنْ کَانَ مُخْتَالاً فَخُوراً أَلَّذِینَ یَبْخَلُونَ وَ یَأْمُرُونَ النَّاسَ بَالْبُخْلِ وَیَکْتُمُونَ مَآ ءَاتَیهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ‏(18).

خداوند خودپنسدِ متکبر را دوست نمى‏دارد؛ کسانى که خود بُخل مى‏ورزند و دیگران را نیز به بخل وا مى‏دارند و مالى را که خداوند به آنها داده پنهان مى‏کنند.

3- حرص ...

فَإِذَا ذَهَبَ الْخَوْفُ سَلَقُوکُمْ بِأَلْسِنَهٍ حِدَادٍ أَشِحَّهً عَلَى الْخَیْرِ أُوْلَئِکَ لَمْ یُؤْمِنُوا فَأَحْبَطَ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ وَکَانَ ذَلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیراً(19).

و هنگامى که وحشت از میان برود، از حرص غنایم، با زبان‏تیز خود، شما را برنجانند.

اینان ایمان نیاورده‏اند و خداوند اعمالشان را تباه کرده است و این کار بر خدا آسان بوده است.

وَ أُحْضِرَتِ الْأَنْفُسُ الشُّحَ‏(20).

و بخل و فرومایگى بر نفوس [مردم‏] غلبه دارد.

وَ مَن یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ‏(21).

و آنان که از بُخل و حرص نفس خویش در امان مانده باشند از رستگارانند.

وَ لَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ النَّاسِ عَلَى‏ حَیَوهٍ(22).

و آنان را از مردم دیگر حتى مشرکان، بر زندگى این جهانى حریص‏تر خواهى یافت.

4- حسد وَمِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ(23).

و [به پروردگارم پناه مى‏برم‏] از شرّ حسود، آن‏گاه که رشک مى‏ورزد.

أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى‏ مَآءَاتَیهُم اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ ءَاتَیْنَآ ءَالَ إِبْرَاهِیمَ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَهَ وَ ءَاتَیْنَاهُمْ مُلْکاً عَظِیماً(24).

یا بر مردم به خاطر نعمتى که خدا از فضل خویش به آنان ارزانى داشته، حسد مى‏برند، در حالى که ما به خاندان ابراهیم کتاب و حکمت دادیم و فرمانروایى بزرگ ارزانى داشتیم.

وَدَّ کَثِیرٌ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ لَوْ یَرُدُّونَکُمْ مِنْ بَعْدِ إِیمَانِکُمْ کُفَّاراً حَسَداً مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُمُ الْحَقُ‏(25).

گروهى از اهل کتاب بر شما حسد مى‏ورزند، با آن‏که حقیقت بر آنها آشکار شده، دوست دارند شما را از راه خود به کفر باز گردانند.

5- شتابزدگى خُلِقَ الْإِنْسَانُ مِنْ عَجَلٍ‏(26).

آدمى شتابکار آفریده شده است.

وَ کَانَ الْإِنْسَانُ عَجُولاً(27).

و آدمى تا بوده شتابزده بوده است.

وَ لَمَّا رَجَعَ مُوسَى‏ إِلَى‏ قَوْمِهِ غَضْبَانَ أَسَفاً قَالَ بِئْسَمَا خَلَفْتُمُونِى مِنْ بَعْدِى أَعَجِلْتُمْ أَمْرَ رَبِّکُمْ‏(28).

و هنگامى که موسى خشمگین و اندوهناک نزد قوم خویش بازگشت، گفت: در غیبت من‏چه بد جانشینانى بودید.

آیا در امر خداى خود عجله نمودید؟

أَتَى‏ أَمْرُ اللَّهِ فَلاَ تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى‏ عَمَّا یُشْرِکُونَ‏(29).

فرمان خدا دررسید به شتابش مخواهید، او منزه است و از هر چه شریک او مى‏سازید برتر است.

وَ مَایُدْرِیکَ لَعَلَّ السَّاعَهَ قَرِیبٌ، یَسْتَعْجِلُ بِهَا الَّذِینَ لاَیُؤْمِنُونَ بِهَا(30).

و تو چه مى‏دانى، شاید قیامت نزدیک باشد، آنان که باورش ندارند، آن را با شتاب مى‏طلبند.

6 - کرشمه در سخن گفتن فَلاَ تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِى فِى قَلْبِهِ مَرَضٌ‏(31).

پس به نرمى سخن مگویید تا آن مردى که در قلب او مرضى هست به طمع افتد.

7 - دروغ سَوْفَ تَعْلَمُونَ مَن یَأْتِیهِ عَذَابٌ یُخْزِیهِ وَ مَنْ هُوَ کَاذِبٌ‏(32).

به‏زودى خواهید دانست که آن عذاب خوار کننده بر چه کسى فرود مى‏آید.

إِنَّ اللَّهَ لاَ یَهْدِى مَنْ هُوَ کَاذِبٌ کَفَّارٌ(33).

خدا آن را که دروغگو و ناسپاس است هدایت نمى‏کند.

وَ اللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِینَ لَکَاذِبُونَ‏(34).

و خدا شهادت مى‏دهد که منافقان دروغگویند.

ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْکَاذِبِینَ‏(35).

آن‏گاه دعا و تضرع کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان بفرستیم.

کَلاَّ لَئِنْ لَمْ یَنْتَهِ لَنَسْفَعاً بِالنَّاصِیَهِ نَاصِیَهٍ کَاذِبَهٍ خَاطِئَهٍ(36).

حقا که اگر باز نایستد، موى پیش سرش را مى‏گیریم و مى‏کشیم، موى پیش سر دروغگوى خطاکار را.

إِنَّ اللَّهَ لاَ یَهْدِى مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ کَذَّابٌ‏(37).

خداوند هرگز افراط کار دروغگو را هدایت نمى‏کند.

فَسِیرُوا فِى الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهُ الْمُکَذِّبِینَ‏(38).

پس بر روى زمین بگردید و عاقبت آنان را که پیامبران را به دروغگویى نسبت مى‏دادند،بنگرید.

فَلاَ تُطِعِ الْمُکَذِّبِینَ‏(39).

پس، از تکذیب کنندگان اطاعت مکن.

وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ‏(40).

واى بر احوال تکذیب کنندگان!

وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ(41).

و از سخن باطل و دروغ بپرهیزید.

8 - خشونت عُتُلٍّ بَعْدَ ذَلِکَ زَنِیمٍ‏(42).

خشن مردى ناشناخته نسب.

فَبِما رَحْمَهٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ َلهُم وَ لَوْ کُنْتَ فَظّاً غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَولِکَ‏(43).

از جانب خداست که (تو) با آنها این چنین خوشخو و مهربان هستى.

اگر تند خوى و خشن بودى، از گرد تو پراکنده مى‏شدند.

9 - افراط و تفریط حَتَّى‏ إِذَا جآءَتْهُمُ السَّاعَهُ بَغْتَهً قالُوا یا حَسْرَتَنَا عَلَى‏ مَا فَرَّطْنا فِیهَا(44).

و چون ناگهان قیامت فرا رسد، گویند واحسرتا بر ما!

به خاطر تقصیرى که کردیم.

وَ لاَ تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنَا وَ اتَّبَعَ هَوَیهُ وَ کَانَ أَمْرُهُ فُرُطاً(45).

و از کسى که دلش را از یاد خود بى‏خبر ساخته‏ایم و در پى هواى نفس است و در کارهایش اسراف مى‏ورزد پیروى مکن.

10 - ترس از مردم فَمَنْ یُؤْمِنْ بِرَبِّهِ فَلاَ یَخَافُ بَخْساً وَ لاَ رَهَقَاً(46).

و هر کس که به پروردگارش ایمان آورد، نه از نقصان مى‏ترسد، نه از فشار و ستم.

یُجَاهِدُونَ فِى سَبِیلِ اللَّهِ وَ لاَ یَخَافُونَ لَوْمَهَ لَآئِمٍ‏(47).

در راه خدا جهاد مى‏کنند و از ملامت هیچ ملامتگرى نمى‏هراسند.

إِنَّمَا ذلِکُمْ الشَّیْطَانُ یُخَوِّفُ أَوْلِیَآءَهُ فَلَا تَخَافُوهُمْ وَ خَافُونِ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ‏(48).

آن شیطان است که در دل دوستان خودبیم مى‏افکند، اگر ایمان آورده‏اید از آنها نترسید، از من بترسید.

فَلَمَّا کُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقِتَالُ إِذَا فَرِیقٌ مِّنْهُمْ یَخْشَوْنَ النَّاسَ کَخَشْیَهِ اللَّهِ‏(49).

چون جنگیدن بر آنان مقرر شد، گروهى چنان‏از مردم ترسیدند که باید از خدا مى‏ترسیدند.

فَلاَ تَخْشَوُا النَّاسَ وَاخْشَوْنِ وَلاَ تَشْتَرُوا بَِایاتِى ثَمَناً قَلِیلاً(50).

از مردم نترسید از من بترسید و آیات مرا به بهاى اندک نفروشید.

أَلَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسَالاَتِ اللَّهِ وَ یَخْشَوْنَهُ وَلاَ یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلاَّ اللَّهَ وَ کَفَى‏ بِاللَّهِ حَسِیباً(51).

کسانى‏که پیامهاى خدا را مى‏رسانند و از او مى‏ترسند و از هیچ کس جز او نمى‏ترسند و خدا براى حساب کردن اعمالشان کافى است.

إِنَّمَا یَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الأَخِرِ وَ أَقَامَ الصَّلَوهَ و ءَاتَى الزَّکَوهَ وَ لَمْ یَخْشَ إِلَّا اللَّهَ فَعَسَى‏ أُوْلئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِینَ‏(52).

کسانى مساجد خدا را آباد مى‏سازند که به خدا و روز قیامت ایمان آورده‏اند، نماز مى‏گزارند و زکاتها را پرداخت مى‏کنند و جز از خدا نمى‏ترسند، امیداست که اینان از هدایت یافتگان باشند.

فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِى وَ لِأُتِمَّ نِعْمَتِى عَلَیْکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ‏(53).

از آنان نترسید، از من بترسید تا نعمت خویش را بر شما تمام کنم، باشد که هدایت شوید.

منابع : 1- قرآن کریم 2- مبانی تعلیم و تربیت در قرآن و احادیث .

نویسنده: فرهادیان رضا