کودک از ابتداى ورود به‌دنیاى مدرسه، پیوسته در این تلاش است که به زندگى خوب، سالم و پرطراوت دست یابد.
در تأمین این نیاز و تحقق چنین هدفی، بهر‌ه‌مندى دانشآموزان از امکانات ورزشی، در کنار سایر عوامل تربیتی، بسیار سازنده و مفید خواهد بود و لذا معلمان آگاه تربیت‌بدنى مدارس، بایستى به آموزش صحیح تربیت‌بدنى به دانشآموزان همت گمارند و در این راه از هیچ کوشش ثمربخشى دریغ ننمایند.
کلیه تلاش‌ها باید در جهت توسعه آموزش تربیت‌بدنى و دانش نوین این رشته در بین دانشآموزان باشد چرا که از گذشته‌هاى دور، اعتقاد ما بر این است که “روح سالم در بدن سالم است”.
پس چه بهتر که این کار، از مدارس آغاز گردیده و به‌نحو صحیح و اصولى دنبال گردد.
روش‌هاى آموزش مهارت‌هاى ورزشى در مدارس
براى آموزش مهارت‌هاى ورزشی، روش‌هاى مختلفى بکار مى‌رود.
این روش‌ها با توجه به تأثیر و شرکت حس‌هاى مختلف در یادگیری، در سه گروه به‌شرح زیر تقسیم‌بندى مى‌گردند:
- روش تکلمى:
یکى از رایج‌ترین روش‌هاى آموزش مهارت‌ها یا شیوه اجراء یک فعالیت، استفاده از روش تکلمى است.
در این نوع شیوه، معلم مرحله به مرحله یا به‌طور خلاصه، چگونگى اجراء یک فعالیت در مراحل مختلف را فقط به‌وسیله زبان بازگو مى‌کند.
او به‌عنوان یک وسیله کمکى اولیه، یادگیرنده را به آنچه در قالب عمل باید پیاده کند آگاهى مى‌دهد و در حقیقت یک تصویر کلى از فعالیت مورد نظر را در ذهن فرد به‌وجود مى‌آورد.
در آموزش با این روش، دانشآموزان مراحل مختلف حرکت‌ها را از طریق شنیدن و گوش دادن یاد مى‌گیرند.
- روش مشاهده‌اى:
یکى از مهم‌ترین و سودمند‌ترین راه‌هاى آموزش یک حرکت، نشان دادن آن به دانشآموزان است.
نشان دادن مهارت یا حرکت معمولاً همراه با توضیح دادن است.
نشان دادن حرکت به‌وسیله معلم یا دانشآموزان یا وسایل کمک‌آموزشى نظیر فیلم و پوستر و عکس مى‌تواند انجام پذیرد.
- روش احساس حرکت:
این روش عبارت است از به‌وجود آوردن احساس حرکتى صحیح با هدایت کردن یک قسمت یا قسمت‌هاى مختلفى از بدن که در حرکت به‌کار گرفته مى‌شود.
این عمل به‌وسیلهٔ معلم یا فرد ماهرى انجام مى‌گیرد.
در بسیارى از موارد دیده شده است که برخى از افراد تا زمانى‌که این حس را پیدا نکرده‌اند، مهارت مربوطه را به‌خوبى انجام نمى‌دهند.
به‌عنوان مثال این عمل براى کسى که وزنه پرتاب مى‌کند و حرکت دست را در موقع پرتاب به‌خوبى نمى‌داند یا کسى که چگونگى پرتاب وزنه را یاد نمى‌گیرد بسیار قابل استفاده است.
مورد استفادهٔ دیگر این روش زمانى است که شخصى دچار نقص عضوى مثل کرى یا کورى باشد.
معلم با هدایت کردن اجراء کنندگان حرکت، چگونگى انجام دادن آن را به‌وسیلهٔ به‌وجود آوردن احساس حرکت بدنی، به فرد مى‌آموزد.
بهداشت و ایمنى در برنامه‌هاى ورزش مدارس
رعایت بهداشت و ایمنى از موارد مهمى است که در اجراء هر رشته ورزشی، از نظر حفظ سلامت دانشآموزان باید به‌عمل آید.
ایمنى و حفظ بهداشت، خود به‌خود به‌دست نمى‌آید و باید ضمن تعلیمات هر رشته ورزشی، مقررات ایمنى آن نیز تعلیم داده شود.
پس از آموزش مقررات ایمنى و بهداشتى رشته‌هاى ورزشی، بر مربیان لازم است که بر اجراء صحیح و کامل آن نظارت کنند تا همه افراد، تمامى توصیه‌ها را بدون کم و کاست رعایت نمایند.
اولین مسئولیت مربیان ورزش، انتخاب زمین و محوطه ورزشى مناسب از نظر حفظ سلامت دانشآموزان است.
محوطه ورزشى باید، داراى وسعت کافى بوده و از برجستگى‌ها، موانع و اشیائى که براى سلامت افراد خطرناک است، عارى باشد.
مسئولیت بعدى مربى ورزش این است که بر رعایت مقررات ایمنى هر رشته خاص از طرف شرکت‌کنندگان نظارت داشته باشد.
نظارت و اجراء مقررات ایمنى از مهم‌ترین وظایف هر مربى ورزش به‌شمار مى‌رود.
جو بازى باید ملایم و دوستانه باشد و بر مربیان است که با تمام قدرت، از خشونت در بازى‌هاى ورزشى جلوگیرى کنند، زیرا خشونت در ورزش جائى ندارد.
شایان ذکر است، مقررات ایمنى رشته‌هاى ورزشى باید در همه جا و در همه مدارس یکسان باشد و همه معلمان باید در این موارد هماهنگ عمل کنند.
بهتر آن است که مقررات ایمنی، در تابلوى اعلانات مدارس نصب گردند تا همواره در معرض دید و مطالعه دانشآموزان قرار گیرد.
شایان ذکر است، مقررات ایمنى رشته‌هاى ورزشى باید در همه جا و در همه مدارس یکسان باشد و همه معلمان باید در این موارد هماهنگ عمل کنند.
بهتر آن است که مقررات ایمنی، در تابلوى اعلانات مدارس نصب گردند تا همواره در معرض دید و مطالعه دانشآموزان قرار گیرد.
استراحت و تمدد اعصاب پس از فعالیت‌هاى ورزشى استراحت از نظر حفظ سلامت و کارآئى بدن امر مهمى است که باید به‌خصوص در مورد جوانان که فعالیت آنها بسیار زیاد است، مورد توجه قرار گیرد.
استراحت و تمدد اعصاب، موجب آرامش‌خاطر و رهائى از عصبانیت و ناراحتى‌هاى روحى است.
تحقیقات اخیر نشان داده است که عادت دادن دانشآموزان به استراحت و تمدد اعصاب، به یادگیرى و آموزش آنان کمک مى‌کند و اضطراب آنان را مى‌زداید و به‌دقت و قدرت یادگیرى آنان مى‌افزاید.
بنابراین لازم است، دانشآموزان به ارزش و اهمیت استراحت و تمدد اعصاب آگاه شوند.
استراحت بعد از هر فعالیت ورزشى باید جزء عادات دانشآموزان قرار گیرد تا به نیرومندى و سلامت آنان لطمه وارد نشود.
باید توجه داشت که بدن از نظرى قواى ذهنى و جسمی، بعد از هر فعالیت به استراحت نیاز دارد و هر عضو بدن که بیشتر فعالیت کرده باشد، به‌همان نسبت به استراحت بیشترى نیاز دارد.
تمرینات زیر به استراحت و تمدد اعصاب شما دانشآموزان عزیز، پس از فعالیت‌هاى زیاد و خسته‌شدن، کمک مؤثرى مى‌نماید: ۱.
در هر نقطه‌اى که هستید بدن را مانند شیئى که به آرامى به طرف زمین فرود مى‌آید، با کمک دست‌ها روى زمین قرار دهید و به‌راحتى بنشینید.
۲.
وقتى روى زمین نشستید، پاها را به راحتى دراز کنید و بدن را مانند شاخه‌اى که در اثر ورزش نسیم تکان مى‌خورد به آرامى به طرف راست و چپ به نوسان در آورید.
۳.
به آرامى دراز بکشید و چشم‌هاى خود را ببندید و به هیچ‌چیز فکر نکنید.
۴.
به پشت دراز بکشید و فکر کنید که پلک‌هاى چشم شما لحظه به لحظه سنگین‌تر و سنگین‌تر مى‌شود.
۵.
به پشت بخوابید و تصور کنید که دست‌ها و پاهاى شما به سنگینى آهنى است که به آرامى به زمین فرو مى‌رود.
۶.
به پشت دراز بکشید و با شل کردن عضلات، بدن را با سنگینى روى زمین رها کنید و فکر کنید که کم‌کم دارید به زمین فرو مى‌روید.
اگر موارد چهار به بعد را پس از حرکت و فعالیت‌هاى بدن با راحتى و بى‌خیالى (و به قول معروف با خارج بودن از این دنیا) اجراء کنید مسلماً به خواب عمیقى هم فرو مى‌روید.
موارد بالا، هماهنگى قواى ذهنى و جسمى را براى تأمین استراحت و دستیابى به تمدد اعصاب و رفع خستگى پس از فعالیت‌هاى جسمى ثابت مى‌کند.
اثرات فیزیولوژیک ورزش بر بدن اثر روی تغذیه و دستگاه گوارش اثر روی سیستم عصبی اثر روی دستگاه حرکتی اثر در دستگاه تنفس اثر در گردش خون اثر روى تغذیه و دستگاه گوارش انرژى لازم براى انجام ورزش از اکسیده شدن مواد غذائى که قسمت عمده آن از سوختن مواد قندى و چربى‌ها به‌دست مى‌آید حاصل مى‌گردد که نتیجهٔ آن زیاد شدن اشتها و خوردن غذاى بیشتر و بالاخره زیادتر شدن دفع مواد زائد بدن خواهد بود و در نتیجهٔ آن، فعالیت‌هاى غددى توسعه یافته، اشتها تحریک شده و عمل هضم تسریع مى‌شود.
براى اشخاص خانه‌نشین و بى‌حرکت و افرادى که در اثر پرخورى خسته مى‌شوند، ورزش داراى اثرى نیکو است و نزد این افراد عمل دفع فضولات سرعت مى‌یابد.
نزد افراد در سنین مختلف پس از چند هفته تمرین ورزشی، کاهش مقدار کلسترول، اسیداوریک و اوره خون مشاهده شده است.
همچنین ادرار که عمل دفع اساسى فضولات را تأمین مى‌کند غلیظ‌تر گردیده و مواد دفعى آن بیشتر شده است.
ورزش مانع جمع‌شدن مواد زائد در بدن مى‌گردد.
چون معده و کبد و روده‌ها مى‌باید پیوسته غذاى لازم را به عضلات برسانند و براى این کار فعالیت مى‌کنند، سلول‌هاى تشکیل‌دهنده آنها همیشه شاداب و سالم باقى مى‌ماند.
بالعکس در اشخاصى که بى‌حرکت هستند و حتى از راه رفتن هم دریغ مى‌ورزند، فضولات مواد غذائى به زحمت خارج مى‌شود و علاوه بر آن که سموم این فضولات گاه از راه روده جذب بدن مى‌شود و در واقع یک نوع مسمومیت مختصر و دائم ایجاد مى‌کند، پس از مدتى سبب گشادشدن معده و روده‌ها نیز مى‌گردد و کبد و سایر غدد مترشحه هاضمه نیز به مناسبت کار زیاد خسته و فرسوده مى‌شود و همه این عوامل دست به‌دست هم داده، اختلال شدیدى در دستگاه گوارش به‌وجود مى‌آورند.
لازم به یاد‌آورى است که معده و روده و سایر قسمت‌هاى داخلى شکم به‌وسیله یک جدار عضلانى سفت و محکم که از عضلات مورب ساخته شده و از استخوان جناغ سینه تا بالاى زهار کشیده شده و روى شکم را پوشانیده است، با کمک یک عضله مدور داخلى به‌طور افقى اعضاء دستگاه گوارش را در وضع خود نگاه مى‌دارد.
این عضلات که به محکمى چوب و قدرت ارتجاعى شبیه به فنر هستند، مانع از آن مى‌شوند که محتویات شکم جاى خود را تغییر دهند و به‌واسطه وزنى که دارند در حالت ایستادگى به طرف پائین متمایل شوند ولى گاه اتفاق مى‌افتد که این عضلات ضعیف و نازک مى‌شوند و سلول‌هاى چربى جاى کمبود آن را پر مى‌کند و به این ترتیب استحکام عضلات کم مى‌شود به‌طورى‌که دیگر نمى‌توانند مثل سابق جلو افتادگى احشاء را بگیرند و عوارض مختلفى مثل پائین افتادن معده و گاه بیرون آمدن روده از محل تقاطع عضلات پیدا مى‌شود.
بعضى از اشخاص تصور مى‌کنند که راه رفتن تنها مى‌تواند جایگزین ورزش‌هاى روزانه بشود، این نظریه صحیح نیست و راه‌رفتن نمى‌تواند عضلات شکم را به‌کار وادارد.
بدیهى است که به هرحال راه رفتن بهتر از نشستن و خوابیدن است ولى اگر قرار بشود، کسى بخواهد در عین به‌دست آوردن سلامت کامل از تناسب اندام هم برخوردار شود باید حتماً به تمرینات بدنى و ورزش‌هاى شکمى نیز بپردازد.
افتادگى اعضاء دستگاه گوارش به شکل شدید آن خوشبختانه خیلى زیاد نیست با این حال در اشخاصى که فعالیت بدنى ندارند انواع خفیف آن فراوان است و اشخاص مبتلاء همیشه دچار نفخ معده و یبوست مزاج مى‌باشند.
تنها راه علاج، تمرینات بدنى و شکمى خیلى کوتاه و سبک روزانه است که مى‌تواند این عوارض را براى همیشه برطرف سازد.
بدیهى است اگر در عین حال، پیروى از رژیم غذایى رعایت شود بیمار خیلى زودتر بهبودى مى‌یابد.
مسلم است که ورزش براى اینکه داراى نتیجه رضایت‌بخشى باشد.
باید به‌وسیلهٔ اشخاصى که به‌حد کافى و به‌طور متنوع غذا مى‌خورند تمرین شود.
در دوران محدودیت غذائى یا در مواردى که غذاى شخص ناکافى باشد، توصیه مى‌شود که حتى‌المقدور از تمرینات ورزشى که سبب مصرف شدن کالرى خیلى زیاد مى‌شود پرهیز گردد.
با توجه به آنچه گذشت، تأثیر ورزش بر سلامت جسم و روان را به شرح زیر مى‌توان خلاصه نمود: ۱.
ازدیاد حجم ریه‌ها ۲.
کمک به دفع سموم بدن ۳.
نظافت پوست و تأمین سلامت آن ۴.
تنظیم حرارت بدن ۵.
بهبود گردش خون ۶.
ازدیاد گلبول‌هاى قرمز و هموگلوبین خون ۷.
تقویت کار قلب ۸.
تقلیل خطرات بروز بیمارى‌هاى قلب و عروق ۹.
تسهیل خواب و استراحت در دنبال خستگى جسمی ۱۰.
جلوگیرى از پرخونى احشاء ۱۱.
کمک به هضم و جذب غذا ۱۲.
تقویت دستگاه عضلانى - عصبى و تنظیم تعادل آن ۱۳.
بهبود سلامت روان اثر روى سیستم عصبى ورزش عملى است ارادى و در عین حال که سبب تنظیم و درستى حرکات مى‌گردد، خونسردی، مهارت، نرمش و سرعت در کار را نیز باعث مى‌شود.
اثر روى دستگاه حرکتى واضح‌ترین تأثیر ورزش، زیاد شدن قدرت عضلانى است.
هیچ عضوى به اندازهٔ عضلات در نتیجه بى‌حرکتى و عدم فعالیت ناتوان نمى‌شود.
کند بودن جریان خود در بافت‌هاى عضلانى اشخاصى که ورزش نمى‌کنند و تحرک کمترى دارند باعث مى‌گردد که از وزن عضلات بدن نسبت به وزن طبیعى به مقدار زیاد کاسته شود.
بدین ترتیب ۵۰ درصد وزن عضلانى بدن به ۳۰ تا ۳۵ درصد تنزل مى‌کند.
در این هنگام یک عدم تعادل در متابولیسم بافت‌هاى بدن پیدا مى‌شود بدین معنى که جاى عضلات از دست رفته را چربى و سلول‌هاى ناتوان پر مى‌کنند و منجر به چاقى مرضى و نرمى عضلات مى‌گردد.
بعضى از اشخاص پس از این که وزن عضلات آنها کاسته شد آن عضلات به همان حال باقى مى‌ماند و شخص لاغر و استخوانى مى‌گردد و در هر دو صورت یعنى چاقى و یا لاغرى زیاد هر دو، هم از نظر زیبائى و هم از نظر سلامت جسمانى عواقب نامطلوبى دارند.
افزایش نیروى عضلانى سبب تکمیل و طبیعى شدن وضعیت بدن مى‌گردد و به‌همین سبب بهترین وسیله براى جلوگیرى از خمیدگى ستون مهره‌ها به‌شمار مى‌رود.
تقویت عضلانى شکم به‌وسیلهٔ ورزش براى اشخاص مبتلا به افتادگى شکم و سوءهاضمه مفید و بهتر از بستن شکم‌بند مى‌باشد و حرکت مفاصل تسهیل مى‌گردد.
اثر در دستگاه تنفس دستگاه تنفس که مأمور رسانیدن اکسیژن به بافت‌ها است، در حالت معمولى بدون اینکه شخص توجه داشته باشد، در هر تنفس نیم‌لیتر هوا داخل ریه او مى‌کند.
یعنى در واقع از ظرفیت کلى ریه‌ها فقط حدود ۱۰/۱ آن به کار مى‌افتد و همین‌امر سبب مى‌شود که بسیارى از مواد زائد بدن که باید به‌وسیلهٔ ترکیب شدن با اکسیژن خارج شوند در بدن باقى بماند.
در هنگام ورزش احتیاج فراوان به اکسیژن افزایش فوق‌العادهٔ تبادلات ریوى را ایجاب مى‌کند و این کیفیت به‌صورت زیاد شدن تعداد حرکات تنفسى و افزایش ظرفیت قفسه صدرى ظاهر مى‌شود.
به‌عبارت دیگر در اثر ورزش تنفس عمیق‌تر گشته، گازکربنیک و سایر سموم بدن سریع‌تر دفع مى‌گردند.
اثر در گردش خون در اثر ورزش و حرکات عضلات، ضربان قلب بیشتر و قوى‌تر مى‌گردد.
در نتیجه اکسیژن و غذاى بیشترى به بافت‌هاى بدن مى‌رسد و سبب تقویت آنها مى‌شود.
به‌عقیدهٔ متخصصین قلب، ورزشى که به‌طور مرتب و صحیح انجام شود، باعث جلوگیرى از سکته‌هاى قلبى مى‌شود.
به‌طورى که اشخاص فعال کمتر از اشخاص تنبل سکته مى‌کنند و در صورت بروز سکته زودتر خوب مى‌شوند.
تربیت‌بدنى ویژه دانشآموزان معلول تربیت‌بدنى به‌عنوان یکى از ارکان اصلى آموزش و پرورش، با فراهم کردن زمینه‌هاى حرکتى و فعالیتى متنوع، مى‌تواند بسیارى از ناتوانى‌هاى دانشآموزان معلول را کاهش داده و یا بهبود بخشد.
بازى و ورزش، توانائى و شوق یادگیرى را در دانشآموزان عقب‌مانده ذهنى و جسمی، ایجاد نموده و براى رفع خستگى و تقویت قواى آنان بسیار مؤثر است.
افزون بر این، ورزش موجب مى‌شود که این افراد با دیگران آشنائى پیدا نموده و خود را با زندگی، با محیط و اجتماع سازگارى دهند.
تربیت‌بدنى براى معلولان ذهنى بررسى روى گروه‌هاى مختلف عقب‌مانده ذهنی، با توجه به هدف‌هاى تعلیم و تربیت، نشان مى‌دهد که هر چه عقب‌ماندگى ذهنى بیشتر باشد، هدف‌هاى فیزیکى مهم‌تر است.
در طرح و برنامه‌ریزى فعالیت‌ها، باید سه مرحله فعالیتى در نظر گرفته شود.
این سه مرحله شامل: توسعه توانائى‌هاى حرکتى و پایه، توسعه آمادگى جسمانى و توسعه مهارت‌هاى تخصصى مى‌باشد.
توسعه آمادگى جسمانى مهم‌ترین هدف تربیت‌بدنى براى عقب‌ماندگان ذهنى است.
زیرا توسعه و پیشرفت قابلیت‌هاى جسمانى براى عقب‌ماندگان ذهنی، موقعیتى به‌وجود مى‌آورد که آنها بتوانند بر شرایط محیطى خود از نظر فیزیکى غلبه کنند.
از این گذشته این امر اشتیاق و علاقهٔ بیشترى براى زندگى به آنها مى‌بخشد و سبب مى‌شود که این افراد وظایف روزمرهٔ خود را با قدرت هر چه بیشتر انجام دهند.
افزایش قابلیت‌هائى چون قدرت، سرعت، استقامت عضلانی، انعطاف‌پذیری، استقامت عمومى بدن (دستگاه گردش خون و تنفس)، تعادل و هماهنگی، سبب توسعهٔ قابلیت‌هاى جسمانى این افراد مى‌شود.
همهٔ فعالیت‌هاى رقابتی، بازى‌هاى دو نفرى و گروهى مانند دوهاى امدادی، بازى‌هاى امدادی، طناب‌بازی، بازى‌هاى با توپ و حرکت‌هاى ژیمناستیک مى‌توانند دستیابى به این هدف را امکان‌پذیر کنند.
تربیت‌بدنى براى معلولان جسمى تنوع فعالیت‌هاى حرکتى و ورزشى در تربیت‌بدنى به اندازه‌اى است که مى‌تواند کلیه نیازهاى حرکتى معلولات جسمى را تأمین کند.
چگونگى برنامه‌ریزى براى این نوع افراد، شامل دو بخش عمده زیر است: ۱.
فعالیت‌هاى ورزشى مناسب براى معلولانى که معلولیت جسمى دارند: این گروه از معلولان کسانى هستند که بر اثر حوادثى مانند تصادفات، زلزله و غیره، عضو یا اندام‌هائى از بدن خود را از دست داده‌اند.
براى این گروه، به‌طور کلى فعالیت‌هائى در نظر گرفته مى‌شود که سبب افزایش قابلیت‌هاى بدنى آنها در اندام‌هاى سالم مى‌شود.
بالا رفتن قدرت عضلانی، استقامت عمومى بدن و سرعت از جمله قابلیت‌هائى است که باید براى این نوع افراد در نظر گرفته شود.
به‌همین دلیل براى کسانى که دچار قطع عضو در اندام‌هاى بالائى هستند، انواع دوها، پرش‌ها، فعالیت‌هاى قدرتی، حرکت‌هاى ریتمیک، فوتبال و شنا مناسب است.
گذشته از آن بسکتبال، بدمینتون، تنیس روى میز براى معلولانى که فقط یک دست خود را از دست داده‌اند بسیار مفید و مناسب است.
براى کسانى که نقص عضو در اندام‌هاى تحتانى دارند بازى‌هائى مانند والیبال نشسته یا بازى‌هائى با استفاده از صندلى چر‌خ‌دار، بازى‌هائى چون بسکتبال، تنیس روى میز، انواع پرتاب‌ها، مانند پرتاب وزنه و غیره، تیراندازی، فعالیت‌هاى مختلف با وزنه یا مسابقات رقابتى مانند ویلچررانى مناسب مى‌باشد.
کسانى که از یک پا معلول هستند مى‌توانند با استفاده از وسیلهٔ کمکى مانند عصا یا پاى مصنوعى در اغلب فعالیت‌هاى ورزشى شرکت کنند.
فعالیت‌هاى مناسب براى معلولانى که بر اثر اختلالات مغزی، دچار ناتوانى حرکتى شده‌اند: در اندازه‌گیرى‌هاى قابلیت‌هاى جسمانى این افراد چنین نتیجه‌گیرى شده است که این افراد کم و بیش از نظر حرکتى در بسیارى از قابلیت‌هاى جسمانى دچار ناتوانى حرکتى هستند.
این نوع معلولان معمولاً در حرکت‌هاى ارادى دچار ضعف هستند.
بسیارى از این افراد به سبب کم‌تحرکى دچار ضعف عضلانى مى‌شوند.
همچنین در بسیارى از انواع این نوع معلولیت‌ها، نارسائى ادراکى به خوبى مشاهده مى‌شود.
مجموعهٔ این عوامل سبب منزوى شدن این نوع معلولان در جامعه مى‌شود.
بنابراین فعالیت‌هاى مناسب براى این گروه از معلولان فعالیت‌هائى هستند که شرکت آنها را در جمع ممکن کنند.
حرکت‌هاى تعادلی، انواع بازى‌هاى با وسیله یا بدون وسیله و به شکل بسیار ساده، از آن جمله هستند.
آمادگى جسمانى در دانشآموزان براى تدریس تربیت‌بدنى در مدارس همواره به معلمان تأکید مى‌شود که سعى کنند فعالیت‌ها، متناسب با ویژگى‌ها و توانائى‌هاى جسمانى دانشآموزان باشد.
براى اینکه معلمى بتواند بر اساس ویژگى‌ها و توانائى‌هاى دانشآموزان برنامه‌ریزى کند، باید از آمادگى جسمانى آنان در سنین مختلف آگاهى داشته باشد.
آمادگى جسمانى عبارت است از قدرت و استقامت موضعى (عضلانی) و عمومى (گردش خون و تنفس) یک فرد براى حداقل فعالیت با استفاده از کمترین انرژی، به‌عبارت دیگر آمادگى بدنى و ویژگى‌هاى یک فرد را که سبب مؤثر و مفید بودن او در محیط مى‌شود، آمادگى جسمانى مى‌گویند.
پس از انجام دادن تست‌ها و اندازه‌گیرى آمادگى جسمانى افراد، معلم باید دانشآموزان را بر حسب آمادگى جسمانى فرد ارزشیابى کند.
به‌طور حتم در نخستین دورهٔ اندازه‌گیری، معلمان کمتر مى‌توانند به همهٔ توانائى‌هاى جسمانى دانشآموزان پى ببرند.
اندازه‌گیرى‌هاى مراحل بعدى به معلم کمک مى‌کند که نتایج کلى را به‌دست آورد.
گاهى نتیجهٔ بعضى از قابلیت‌هاى جسمانى دانش‌آموز در همان مرحلهٔ اول تست و اندازه‌گیرى چنان ضعیف است که معلم مى‌تواند به آسانى این افراد را در مقایسه با افراد عادى تشخیص دهد.
بنابراین باید در برنامه‌ریزى کلى دقت کامل به‌عمل آید.
براى اینکه برنامه‌هاى دقیق و متناسب با نیازهاى کودکان طرح‌ریزى شود، باید سبب ضعف‌هاى بدنى را شناخت.
گاهى سبب برخى از ضعف‌ها، وجود یک بیمارى است.
گاهى وجود نقص‌هاى مختلف (پشت گرد، پاى صاف) مربوط به ساختمان بدن است و گاهى کمبود حرکت و تحرک افراد است که به مرور زمان نقص‌هاى بدنى و در نتیجه بعضى بیمارى‌ها را به‌دنبال دارد.
اگر وجود ضعف‌ها ناشى از بیمارى باشد، معلم باید آن را با کمک و راهنمائى پزشک برطرف کند.
البته تعداد این‌گونه افراد در یک کلاس بسیار کم است با این حال مربیان و معلمان باید با دقت بیشترى آنها را زیر نظر داشته باشند.
اگر ضعف بدنى ناشى از نقص‌هاى موجود در ساختمان بدن باشد، معلم مى‌تواند ضعف‌هاى این افراد را در کلاس حرکت‌هاى اصلاحى برطرف کند.
هر قدر سن افرادى که در این کلاس قرار مى‌گیرند کم باشد، برطرف کردن ضعف‌ها و متناسب شدن فرم بدنى آنها آسان‌تر و زودتر انجام مى‌شود.
نوع سوم کسانى هستند که فقط بر اثر کمبود تحرک، دچار ضعف مى‌شوند.
کیفیت بدنى این‌گونه افراد را مى‌توان با برنامه‌ریزى دقیق و تمرین‌هاى مختلف، در مدتى بسیار کوتاه بهبود بخشید.
لازم است که افراد، نوع ضعف بدنى خود را بدانند تا تمایل بیشترى نسبت به فعالیت‌هاى ورزشى و رفع آنها، نشان دهند.
مسابقات ورزشى در مدارس اگر چه گنجاندن مسابقات ورزشى در برنامه‌هاى مدارس سابقه نسبتاً طولانى دارد ولى باید اذعان کرد که آنچه تاکنون در این زمینه اقدام شده، بیشتر مسابقات ورزشى پسران را مورد توجه قرار داده است، در صورتى که این برنامه‌ها باید براى تمام پسران و دختران تنظیم گردیده و همه آنان را در برگیرد.
معلمان ورزش و مربیان تربیت‌بدنى باید به این مسئله توجه داشته باشند که نتایج تربیتى بسیارى در ضمن اجراء مسابقات ورزشى عاید دانشآموزان خواهد شد.
مسابقات ورزشى موجب مى‌شود که دانشآموزان، شخصیت فردى و استعداد ذاتى خود را بروز دهند و نیز در اثر برخورد جدى با یکدیگر، فواید اجتماعى با ارزشى بدست آورند.
البته آثار غیرقابل تردید جسمى و روحی، که از راه اجراء مسابقات ورزشى نصیب نسل جوان مى‌شود، به‌قدرى روشن و مسلم است که جاى بحثى باقى نمى‌گذارد.
ذهن معلمان ورزش در اجراء مسابقات ورزشى باید بر آموزش فنون و مهارت‌ها و رعایت مقررات و قواعد ورزش متمرکز گردد، تا دانشآموزان از هر جهت براى فعالیت‌هاى سالم ورزشى و حتى روبرو شدن با پیشامد‌ها و مشکلات زندگى و مقاومت در مقابل آنها آماده شوند.
در مورد اجراء برنامه‌هاى مربوط به مسابقات ورزشى در مدارس، نکات چندى را بایستى بشرح زیر مورد توجه قرار داد: اولین گام در جهت رعایت ایمنی، متناسب بودن فعالیت و مسابقه ورزشى با سن و سال و توانایى جسمى شرکت‌کنندگان است.
بدین معنى که در نظر گرفتن رشته‌هاى سنگین ورزشى بدون توجه به قوا و وضع جسمانى شرکت‌کنندگان، افزون بر اینکه به حال آنان مفید نخواهد بود، ضررهاى جسمى و روحى جبران ناپذیرى نیز به سلامت آنها وارد خواهد ساخت.
نکته دیگر این است که معلم و مربى ورزش همواره باید به خستگى شدید بدنى و روحى دانشآموزان در مسابقات ورزشى توجه داشته باشد و قبل از اینکه این حالات به شرکت‌کنندگان و یا تعدادى از آنان دست دهد، از آن به شدت جلوگیرى کند.
معلم و مربى آگاه ورزش، از قبل براى شرکت‌کنندگان و دانشآموزان، اساس ایمنى هر رشته و مسابقه ورزشى را شرح مى‌دهد و آنان را به رعایت اصول ایمنى هر مسابقه مؤظف مى‌سازد.
البته نکته مهم دیگر از نظر ایمنى شرکت‌کنندگان در فعالیت‌ها و مسابقات ورزشی، در نظرگرفتن و بکار بردن وسایل مناسب ورزشی، حفظ ایمنى و سلامت دانشآموزان از نظر زمین‌ها و میدان‌هاى بى‌خطر ورزشى است.
روشن است که داورى مسابقات ورزشى باید به وسیله مربیان آگاه ورزشى و یا متخصصان با تجربه به عمل آید.
در این مورد، مهم‌ترین اصلى که داوران مسابقات ورزشى باید به آن توجه نمایند، حفظ اصل بى‌طرفى و پاى‌بندى به ابراز علاقه عادلانه است.
در خاتمه اضافه مى‌نماید مسابقات ورزشى در مدارس، براى پسران و دختران، باید به‌طور جداگانه تنظیم گردیده و اجراء آن، بهیچ‌وجه نباید فشار روانى بر شرکت‌کنندگان وارد نماید، چرا که نتیجه بازی، چه بُرد و چه باخت، چندان مهم نبوده و آنچه حائز اهمیت است، اشاعه روح جوانمردی، حفظ و گسترش موازین اخلاقی، در سایه برگزارى این قبیل از مسابقات در بین دانشآموزان مدارس مى‌باشد.
سرپرستى و اداره کردن فعالیت‌هاى ورزشى در مدارس اداره صحیح فعالیت‌هاى ورزشى مستلزم طرح قبلى است.
بدین معنى که مربى قبل از اجراء فعالیت‌هاى ورزشى باید بداند که چه باید بکند، تا با توجه به‌وقت موجود، بتواند حداکثر استفاده را به دانشآموزان برساند.
رعایت نکات چندى در این زمینه، به‌شرح زیر مى‌تواند مفید و مؤثر واقع گردد: - در ورزش مانند هر طرح آموزشی، مهم این است که ابتدا طرح و برنامه کار تهیه و آماده شود و سپس بر مبناى آن، طرح میدان‌ها و سالن‌ها و مکان‌هاى مورد نظر مناسب جهت فعالیت‌هاى ورزشى دانشآموزان ایجاد شود.
- مربى باید توجه داشته باشد که هر دانش‌آموز، فرصت شرکت عملى در فعالیت‌ها و برنامه‌هاى ورزشى را داشته باشد چرا که شرکت عملى دانشآموزان در فعالیت‌هاى ورزشی، یا هر رشته دیگر، پایه و اساس یادگیرى آنان را تشکیل مى‌دهد.
براى رسیدن به این مقصود، اول باید وسایل ورزشى به اندازه کافى در اختیار دانشآموزان باشد تا فرصت براى استفاده فردى همه تأمین شود.
ثانیاً، شرط کارکردن دسته‌جمعى این است که دانشآموزان را باید تا جائى که امکان دارد، به گروه‌هاى کوچک تقسیم کرد تا کسى یا گروهى منتظر نوبت نباشد و بیکار نایستد.
بیکار ایستادن و تماشاچى و منتظر بودن دانشآموزان در ساعات و کلاس‌هاى ورزشی، باید از بین برود و یا به حداقل خود برسد.
- مربى باید همه دانشآموزان، اعم از استثنائی، ناتوان، کم‌استعداد، چاق و ...
را به فعالیت‌هاى ورزشى مشغول سازد و به هر یک از آنان، بر مبناء شرایط بدنى و ذهنی، رسیدگى و نظارت داشته باشد.
- مربى ورزش مى‌تواند در چند دقیقه اول ساعات ورزش، توضیحات لازم درباره فعالیت‌هاى ورزش مربوطه را به دانشآموزان بدهد و حتى چگونگى اجراء فعالیت‌ها را به کمک نوشتن روى تخته‌سیاه، تصاویر، اسلاید، فیلم‌هاى آموزشى و خود دانشآموزان، روشن سازد.
- مربى ورزش باید فعالیت‌هاى ورزشى را از نظر حرکات و مهارت‌هاى لازم آن، تجزیه و تحلیل کند تا دانشآموزان بتوانند با مبانى آن ورزش و حرکات و مهارت‌هاى مربوطه به خوبى آشنا شوند.
- مربى باید در آموزش مقررات ورزشی، موضوعات را واضح و صریح بیان کند و اگر شیوه‌هاى مختلفى در اجراء یک فعالیت وجود دارد، اقسام مختلف آن را توضیح داده و برترى یک روش را به دیگرى با ذکر دلیل بیان کند و به‌گونه‌اى عمل کند که بیان وى درباره مقررات و مهارت‌هاى ورزشى مورد تعلیم، رسا و موفقیت‌آمیز باشد.
- مربى در ارائه اصول و مبانى ورزش و آموزش آن، نباید بیش از حد سخت‌گیر باشد.
باید به دانشآموزان فرصت دهد که تجربه‌ها و نظرات خود را در یادگیرى اصول و مهارت‌هاى ورزشی، به‌کار گیرند.
- مربى بایستى همیشه نکات مهم هر فعالیت ورزشى را توضیح داده و روى آن نکات تأکید کند.
در هر ورزشی، نکات ظریف و خاصى وجود دارد که از نظر پیشرفت در آن ورزش، بسیار مؤثر و مهم بوده و دانستن این نکات براى دانشآموزان، از نظر تبحر آنان ضرورى است.
- مربى ورزش باید اصول علمى و حرکات را در آموزش خود رعایت کند و مهارت‌هاى ورزشى را با در نظر گرفتن وضع جسمانى و روحى دانشآموزان و ارتباط فنون ورزشى با یکدیگر، به آنان بیاموزد.
- ساعات ورزش باید با نشاط و شادى دانشآموزان همراه باشد، زیرا سر و صداى طبیعی، از علاقه‌مندى آنان به ورزش و لذت از فعالیت‌هاى ورزشى سرچشمه مى‌گیرد، که امرى عادى است.
- مربیان باید مواظب باشند که علاقه‌مندى شخصى آنان به یک یا چند فعالیت ورزشی، بر برنامه‌هاى ورزشى که با دانشآموزان اجراء مى‌کنند، سایه نیافکند.
برخى از مربیان ورزش، بیشتر مایل به فعالیت‌هاى ورزشى هستند که در مورد آنها بیشتر مى‌دانند و آنها را بهتر انجام مى‌دهند، در حالى‌که علاقه‌مندى دانش‌آموز به رشته‌هاى مختلف ورزشی، مى‌بایست مد نظر بوده و باید به آنها توجه شود.
- هنگام ورزش، همه دانشآموزان بایستى حتى‌المقدور از لباس ورزشى و کفش مناسب استفاده نموده و در صورت وجود امکانات، پس از پایان فعالیت‌هاى ورزشی، دوش بگیرند.
- تهیه وسایل ورزشى باید بر مبناى مطالعات دقیق و با توجه به نیازهاى موجود و قیمت‌هاى مناسب به عمل آید و کیفیت وسایل و مناسب بودن آنها در نظر گرفته شود.
تهیه کلى وسایل ورزشى براى مدت یک‌سال تحصیلی، به اجراء برنامه‌ها کمک نموده و از تلف‌شدن وقت مربیان ورزش و دانشآموزان مى‌کاهد.
- در هر آموزشگاه باید یک اتاق براى نگاه‌دارى وسایل ورزشى اختصاص داده شود.
این اتاق را باید با کمدها و وسایل فلزى یا چوبى طبقه‌بندى کرده و از هر طبقه آن، براى یک نوع وسیله ورزشى استفاده نمایند.
لیست کلیه وسایل ورزشى موجود باید در اختیار مربیان ورزش قرار گیرد.
خارج کردن و برگرداندن وسایل ورزشى از انبار ورزش، باید بسیار منظم و تحت نظر معلم ورزش و با کمک دانشآموزان صورت پذیرد.
- معلمان ورزش در نگه‌دارى وسایل ورزشى باید دقت کافى نموده و دانشآموزان را به حفظ آنها تشویق کنند تا آنجا که حفظ وسایل ورزشى مدرسه را وظیفه خود بدانند.
- یکى از مشکلات معلمان ورزش این است که وجود هواى سرد و نامناسب، آنان را وادار مى‌سازد که برنامه‌هاى خود را در اتاق‌هاى درسى و سایر فضاهاى موجود اجراء نمایند.
البته استفاده از سالن‌هاى سرپوشیده ورزشى در این‌گونه موارد اولویت داشته و همچنین مطلوب نیز است، ولى سالن‌هاى ورزشى با توجه با تعداد دانشآموزان براى اجراء برنامه‌هاى ورزشى آنان غالباً کافى نیست و چه بسا در بسیارى از نقاط کشور اصلاً سالن ورزش وجود نداشته باشد و در نتیجه استفاده از کلاس‌هاى درس و محیط‌هاى سرپوشیده دیگر مانند راهروها و ناهارخورى‌ها، به‌منظور برنامه‌ریزى مورد توجه معلمان ورزش قرار مى‌گیرد.
معلمان ورزش باید توجه نمایند که استفاده از کلاس درس و سایر فضاهاى نامناسب براى اجراء فعالیت‌هاى ورزشى جز در مواقع ضرورى نباید صورت پذیرد و اگر چنین ضرورتى به‌خصوص از نظر مساعد نبودن هوا پیش آید، برنامه‌هاى ورزشى باید متناسب با محدودیت فضا و آزاد نبودن دانشآموزان در اجراء حرکات، تنظیم شود.
- مربى ورزش باید در همه حال شخصیت دانشآموزان خود را حفظ و براى آنان احترام قائل شود و اگر آنان در هنگام عملیات ورزشى خطائى مرتکب شوند، نباید با خشونت با آنان رفتار نماید.
- ادب و نزاکت و بازى صادقانه و حفظ امانت از هدف‌هاى مهم ورزش است که مربیان باید در دانشآموزان ایجاد و تقویت کنند.
این نکات به‌قدرى مهم است که مربیان ورزش باید در آموزش‌هاى ورزشى خود، از هر فرصت مناسب، براى ایجاد و تقویت این صفات در دانشآموزان استفاده نمایند.
- ارزشیابى در هر برنامه ورزشى لازم است چرا که تنها از طریق ارزشیابى است که مربیان ورزش، مى‌توانند متوجه میزان پیشرفت کار در ورزش دانشآموزان خود باشند.
نکات بهداشتى به‌هنگام فعالیت ورزشى ۱.
سعى کنید در هواى آزاد و بدون آلودگى ورزش نمائید.
در صورتى‌که تمرینات ورزشى در مکان‌هاى سرپوشیده انجام مى‌گیرد، تهویه هواى داخل این‌گونه اماکن الزامى است.
هنگام ورزش از لباس‌هاى مناسب همان رشته ورزشى استفاده نمائید.
هرگز با لباس‌هاى معمولى و روزانه خود به ورزش نپردازید.
در خرید کفش ورزشى توجه بیشترى نشان دهید و سعى کنید اندازه کفش را مناسب انتخاب نمائید تا پا در آن به راحتى قرار گیرد.
کفش‌هاى بزرگ‌تر یا کوچک‌تر از اندازه پا به هیچ‌عنوان توصیه نمى‌گردد.
سعى کنید هنگام ورزش از جوراب‌هاى نایلونی، کمتر استفاده نمائید.
استفاده از جوراب‌هاى نخى با الیاف طبیعى مناسب‌تر است.
در هنگام ورزش در زمین یا سالن‌ها دقیقاً به موانع و خطراتى که امکان دارد پیش بیاید توجه کنید و از برجستگى و یا فرورفتگى‌هاى محیط بازى اطلاع داشته باشید و سعى کنید براى همنوعان و همبازى‌هاى خود خطرى ایجاد نکنید.
هنگام استفاده از ابزار و وسایل ورزشى هوشیار باشید و چگونگى استفاده از آن را بدانید تا از ورزش خود لذت ببرید.
۷.
سعى کنید ورزش و تمرینات را با توجه به فصل انجام دهید.
اگر در فصل گرما هستید، ورزش‌ها و حرکات را سبک، ملایم و با فاصله انجام دهید و اگر در فصل سرما هستید، حرکات و تمرینات را پى‌درپى و به تندى انجام دهید.
۸.
از نوشیدن آب زیاد یا آشامیدنى‌هاى بسیار سرد در خلال ورزش بپرهیزید.
۹.
در فصل تابستان جهت استفاده از استخر و شنا، حتماً قبل از داخل آب شدن، دوش بگیرید تا بدن نسبت به آب سرد عادت نماید.