معلم باید مراعات آداب و رسوم اجتماعی را بنماید چرا که بسیاری از سعادتهایاجتماعی مرهون ادب و مراعات آداب و رسوم اجتماعی است و در زندگی رمزی استبرای توفیقات. یک معلم تا خوب مؤدب نباشد قادر نخواهد بود شاگردانی مؤدب تحویلجامعه بنماید.
روانشناسان اصطلاح «کوچکهای بزرگ» را بعضاً بکار میبرند و معتقدند گاهیاوقات چیزهایی به نظر انسان کوچک میآید ولی همین کوچکها در کوبیدن و یا مطرودساختن بشر نقش بزرگی پیدا میکنند. در دین مبین اسلام نیز در این زمینه دقت شدهاست. محدثین ما، در کتب روائی خود بخشی با عنوان آداب معاشرت دارند که در آن نحوهمعاشرت با مردم را آوردهاند.
انسان باید از هر لحاظ مودب باشد. بحث را از زبان شروع میکنیم.
- اولاً: زبان نباید رکاکت داشته باشد، یعنی فحاشی، تمسخر و نیش نباید بر زبانجاری شود.
- ثانیاً: زبان باید دارای تلطّف باشد.
افبما رحمه من اللّه لنت لهم ولو کنت فظّاً غیظ القلب لانفضّوا من حولک (آل عمران،159)
قرآن کریم میفرماید که معلم نباید با خشونت صحبت کند بلکه با نرمی و مهربانیباید سخن بگوید و خطاب به معلّم اوّل - پیامبر اکرم (ص) - فرموده است که، پیغمبراکرم(ص) اگر دارای زبانی خشن بود، اعراب دوران جاهلیت از اطرافش پراکنده میشدند،هرچند قرآن حق است.
- ثالثاً: معلّم باید خوب سخن بگوید و لحن گفتار و انتخاب لغاتش باید متعارفباشد.
- رابعاً: خوب سخن بگوید و سخن خوب نیز، فحاشی، تمسخر و نیش زدن در اسلامگناهی بزرگ است، آنقدر بزرگ که قرآن در مورد آن میفرماید:
ویل لکل همزه لمزه (همزه، 1)
برای درک بزرگی گناه فحاشی توجّه کنید که یکی از ملازمین حضرت امامصادق (ع) چه میگوید: «با امام صادق (ع) از کوچهای عبور میکردیم. غلام من از ما عقبماند. او را صدا زدم، جواب نداد. بار دوم صدا کردم، باز هم جوابی نشنیدم و پس ازسوّمین مرتبه عصبانی شدم و خطاب به او گفتم: «یابن فاعله.» امام تا این سخن را شنید، ازشدت ناراحتی، دست خود را به کمر گرفتند (یعنی ای رفیق! کمر مرا شکستی) و فرمودند:«چه گفتی؟ چرا فحاشی کردی.» من خود را با ختم و عرض کردم: «یابن رسول اللّه! پدر ومادر این غلام هندو بودند و مسلمان نبودند.» امام فرمودند: «من کاری به پدر و مادر اوندارم، از تو میپرسم که چرا فحاشی کردی. تو دیگر حق امد و رفت با من را نداری.» پس ازآن ماجرا تا هنگامی که آن حضرت زنده بودند، اجازه ندادند با ایشان رابطه داشته باشم.»