دانلود مقاله مهارتهای فرایند تدریس

مهارتهای فرایند تدریس
فرایند تدریس مجموعه اعمالی است سنجیده منطقی و پیوسته که به منظور ارائه درس از طرف معلم صورت می گیرد تواناییهای که معلم برای اجرای این اعمال کسب میکند مهارتهای فرایند تدریس نامیده می شوند
مهارتهای فرایند تدریس را مطابق نمودار 1/ 3 (زیر) به سه بخش ومرحله کلی میتوان تقسیم کرد :
(الف ) مهارتهای قبل از تدریس ، ( ب) مهارت های ضمن تدریس و (ج)
مهارتهای پس از تدریس .

الف – مهارتهای قبل از تدریس .

این بخش به فعالیتها و اقداماتی که معلم پیش از شروع درس انجام میدهد مربوط میگردد معلم قبل از اینکه به مدرسه برود ودر کلاس تدریس کند باید خود را برای این کار آماده و مجهز سازد مهارتهای قبل از تدریس مطابق نمودار 2/3 از اجزاء و مراحل زیر تشکیل میشود

• طراحی برنامه تدریس:
طراحی برنامه تدریس فرایندی است که طی آن برنامه کار معلم در طول تحصیلی مشخص میشود هر معلمی چنانچه بخواهد در کار خود موفق باشد باید برای یک سال تحصیلی برنامه ای مدون و زمان بندی شده تدارک ببیند و تا آنجای که امکان دارد همه چیز را از قبل پیش بینی کند برای طراحی یکسال تحصیلی باید آن را به اجزاء کوچکتر تجزیه کنیم .واحدهای زمانی یک سال تحصیلی عبارتند از :
کل سال تحصیلی که معمولا نه ماه است و از مهر هرسال شروع میشود و تا پایان خرداد ماه سال بعد ادامه مییابد
سه ثلث تحصیلی که هر یک سه ماه بوده و به ترتیب عبارتند از ثلث اول
( مهر – آبان – آذر ) ثلث دوم (دی _ بهمن – اسفند) و ثلث سوم (فروردین – اردیبهشت – خرداد سال بعد )بدیهی است هر ماه نیز از چهار هفته (هفته های اول_دوم _سوم_چهارم)تشکیل شده است .

کوچکترین جزءسال تحصیلی روز و ساعتی است که معلم تدریس می کندزمان بندی یک درس برای یک سال تحصیلی:
برای زمان بندی یک درس برای یک سال تحصیلی دو عامل را در نظر می گیریم .

یکی تعدادجلساتی که در هفته به هر درس اختصاص می یابد و دیگری تعداد صفحه های کتاب درسی با رعایت پیچیدگی مفاهیم .
معمولاً وزارت آموزش و پرورش هر سال جدول ساعات درسی را برای کلیه درسها رسماً معین می کند.مدارس نیز طبق آن جدول برنامه هفتگی درس ها را تهیه و تنظیم می کنند .

معمولا در سها طی جلسات 45دقیقه ای توسط معلمان تدریس می شود.
معمولاً وزارت آموزش و پرورش هر سال جدول ساعات درسی را برای کلیه درسها رسماً معین می کند.مدارس نیز طبق آن جدول برنامه هفتگی درس ها را تهیه و تنظیم می کنند .

معمولا در سها طی جلسات 45دقیقه ای توسط معلمان تدریس می شود.

طرح درس روزانه طرح درس روزانه برنامه ای است مدون و سنجیده که معلم قبل از تدریس برای یک جلسه درس تهیه می کند دلایل زیر داشتن طرح درس روزانه برای معلم را مسلم می دارد: -طرح درس روزانه موجب می شودکه معلم فعا لیتهای ضروری آموزشی را به ترتیب و یکی پس از دیگری ،در مراحل و زمانهای مشخص و به شیوه ای منطقی پیش ببرد و نتایج حاصل از آن را تدریس در مراحل بعدی آموزش مورد استفاده قرار دهد.

-احتمالاًدر مراحل اولیه تدریس ،دانشجویان و معلمان تازه کار نمی توانند تمام مراحل تدریس و جز ئیات برنامه آن را بخاطر بسپارند .

داشتن طرح درس ،این مشکل را بر طرف می سازد .

دانشجو و یا معلمی که بدون برنامه و آمادگی قبلی به کلاس می رود ،ممکن است با نا کامی روبر شود .

- چون طرح درس طبق اصول معین تهیه می شود،موجب می گردد که عوامل اصلی جریان تدریس در نظر گرفته شود و فراموش نگردد.

- طرح درس موجب می گردد که دانشجو و یا معلم با اعتماد بیشتری در کلاس حاضر شود .

- طرح درس توجه معلم را به انتخاب روشها و فنون مناسب تدریس برای درسهای مختلف جلب می کند .

- در جریان تهییه طرح درس ارزشیابی تدریس معلم را توسط راهنمایان تعلیماتی ،بازرسان و غیره آسان می کند.

اجزاءطرح درس روزانه: همان طور که در نمودار2/3 آمده است ،طرح درس روزانه از اجزاء زیر تشکیل می شود: تعیین هدف،تعیین رفتار ورودی،تهیه آزمون رفتار ورودی،انتخاب روشها و فنون تدریس،تعیین مواد آموزشی و تعیین فعالیت های یادگیری برای دانش آموزان 1- تعیین هدف درس جدید در نخستین بخش کتاب،فنون طبقه بندی و مبانی نظری هدف های تربیتی تشریح شد و اکنون هنگام آن است که معلم مطلب جدیدی را که می خواهد در کلاس تدرس کند بر آن اساس تجزیه و تحلیل کرده و هدف های آن را استخراج کند.

گفتیم که هدف های تربیتی در سه حیطه ی شناختی،عاطفی و روانی –حرکتی طبقه بندی می شود ،بنابر این ،معلم باید بااستفاده از اصول و فنون طبقه بندی هدف ها،اهداف مطلب جدید را برای طرح درس روزانه مشخص کند .

1/1- تحلیل محتوای درس جدید براساس حیطه شناختی: به منظور تحلیل درس جدید و استخراج محتوای هدفهای شناختی آن از جدول شمار2/3استفاده می کنیم .

این جدول از سه ستون اصلی تشکیل شده است : شماره ردیف ،اجزاء شناختی مطلب جدید ،طبقات حیطه شناختی (دانش -درک و فهم – کاربرد تجزیه وتحلیل – ترکیب – ارزشیابی).در بالای جدول نیز مشخصات درس و تاریخ تدریس و غیره آمده است .

به منظور تحلیل محتوای درس و استخراج اجزاء شناختی آن ،لازم است معلم با دقت کافی،مطلب را مطالعه کند و کلیه مفاهیم ،اصول،قوانین، فرمولها،اسامی و بطور کلی آنچه که دانستن آنهارا برای دانش آموز ضروری تشخیص می دهدمشخص کند.

سپس با استفاده از جدول 2/3در مورد اینکه دانش آموزان فقط باید بدانند ،در ستون دانش در جدول 2/3در مقابل آن مفهوم علامت *می گذارد،و یا چنانچه به مفهوم دیگری برخورد کند و تشخیص دهد که دانش آموزان آن را باید بفهمند در مقابل آن مفهوم در ستون درک علامت *می گذارد در جدول شماره 2/3یکی از درسهای علوم تجربی سال سوم راهنمایی براین اساس تحلیل شده است.

2/1- تحلیل محتوای درس جدید براساس حیطه روانی-حرکتی: در اغلب درسهای فنی و حرفه ای و تربیتی بدنی تاکید مطالب بر مهارتهای روانی –حرکتی است .

سایر درسها نیز ممکن است هدفهایی را در بر داشته باشند که جنبه روانی – حرکتی داشته باشد از این رو ، مطلبی را که معلم قصد تدریس آن را دارد باید بار دیگر آنرا بر این اساس تحلیل کند جدول 3/3 چگونگی استخراج محتوای هدفهای روانی –حرکتی را نشان میدهد.

جدول مزبور براساس طبقه بندی دوه تنظیم یافته است .

معلم به هنگام استخراج مهارتهای روانی – حرکتی درس جدید با ید سطح هر مهارت را معین کند 3/1- تحلیل درس جدیدبراساس حیطه عاطفی : از آنجایئکه حیطه عاطفی به جنبه های شخصیتی انسان وارزشها ،نگرشها ، احساسات و علایق او می پردازد ،تحلیل اثرات عاطفی درس بر دانش آموزان و به ویژه سنجش و اندازه گیری دگرگونی عاطفی ،امری است بسیار تخصصی ودشوار و از معلمان انتظار نمی رود که به این مهم بپردازد .

اما همان طور که در مبحث هدفات گفتیم ، حیطۀ عاطفی به درجات مختلف علاقۀ دانش آموز نسبت به آموختن و فعالیت های یادگیری مربوط می شود.

در این رابطه معلم باید همواره دانش آموزان خود را زیر نظر داشته باشد و چنانچه نشانهای از کمی علاقه در آنها مشاهده نماید نسبت به رفع آن اقدام کند.

دانش آموزی که در کلاس همیشه ساکت است ، هیچ وقت سؤال نمی کند و یا تکالیف درسی خود را درست انجام نمی دهد ، احتمالا"از حیث عاطفی با مسئله ای روبروست.

در چنین موردی معلم باید مسئله را کشف و ریشه یابی کند و با استفاده از اصول روان شناسی تربیتی و در صورت لزوم با مشاوره با افراد متخصص و صاحب نظر، برای رفع آن مشکل اقدام نماید.

4/1- نوشتن هدف برای طرح درس: پس از تحلیل محتوای درس جدید و استخراج مفاهیم در رابطه با حیطه های شناختی،عاطفی و روانی-حرکتی که شرح آن گذشت،معلم هدف های درس جدید را می نویسد.

بنا بر آنچه که در مبحث هدف ها آموخته اید قاعده هدف نویسی این است که ابتدا هدف یا هدف های کلی آموزشی (درسی)درس جدید که همان نتایج یادگیری هستند با استفاده از فعل های غیر رفتاری نوشته می شوند و هر هدف کلی با چند هدف رفتاری تعریف می گردد.

2- تعیین رفتار ورودی رفتار ورودی آموخته ها و توانائیهایی است که شاگردان قبل از شروع درس جدید باید آنها را کسب کرده باشند تا بتواند درس جدید را فرا گیرند.

معلم پس از تهیه آزمون رفتار ورودی (تشخیصی)و همچنین اجرای آزمون مذبور به میزان آگاهی دانش آموزان از رفتارهای ورودی و یا هدف های جزئی پی خواهد برد.

3- تهیه آزمون رفتار ورودی تحصیلی درس قبلی آزمون رفتار ورودی وسیله ای است که میزان آگاهی دانش آموز را در رابطه با آنچه باید بیاموزد می سنجددر بیشتر موارد،آزمون رفتار ورودی همان آزمون پیشرفت است .

تهیه آزمون رفتار ورودی نیز جزء«مهارت های قبل از تدریس» است و همان طور که گفتیم به هنگام تهیه طرح درس آماده می شودتا به هنگام تدریس به کار رود.

4- تعین مراحل و روش های تدریس در این قسمت از تهیه طرح درس باید مراحل تدریس ،روش ها و فنون و مطالبی که در هر مرحله به کار می رود مشخص کرد، معمولاً در هر جلسه تدریس مراحل زیر طی می شود : کارهای مقدماتی قبل از شروع تدریس،آماده سازی،ارائه درس جدید و فعالیت های تکمیلی.

1/4- کار های مقدماتی قبل از شروع تدریس: معلم باید کار هایی راکه قبل از شروع درس لازم است انجام دهد،در طرح درس ذکر کند،چون معمولاً هر معلمی قبل از شروع تدریس باید از حضور و غیاب دانش آموزان آگاهی حاصل کند،چنانچه قبلاً تکلیف درسی برای آنها معین کرده است مورد بازدید قرار دهد،مطمئن شود که آنان از نظر سلامت روانی و جسمی برای شروع درس آمادگی دارند.

2/4-آماده سازی: معمولاً پس از انجام کارهای مقدماتی و قبل از ارائه درس جدید معلم باید طی مقدمه ای دانش آموزان را برای توجه و یاد گیری درس آماده سازد و در آنان انگیزه و شوق آموختن ایجاد کند.همچنین لازم است معلم در طرح درس مشخص کند که با چه مطلب و روشی می خواهد مرحله آماده سازی را انجام دهد.

3/4-ارائه درس جدید: این مرحله قسمت اصلی طرح درس را تشکیل می دهد و باید به کامل ترین وجه تنظیم گردد.در این مورد نیز معلم باید روش ها و فنونی را که برای ارائه درس جدید مناسب تشخیص می دهد انتخاب کند.

4/4-فعالیت های تکمیلی: آخرین قسمت طرح درس روزانه را تشکیل میدهد این مرحله را به دلیل اینکه کامل کننده مراحل قبلی تدریس است به طور قراردادی (فعالیت های تکمیلی)نامیده ایم.زیرا معمولاًدر پایان هر درس و با در نظر گرفتن نوع مطلب و هدف آن ممکن است لازم باشد معلم درس را خلاصه و جوع بندی کند.برای دانش آموزان تکلیف و تمرین در نظر بگیرد،آز آنها آزمون به عمل آورد و غیره.

5- انتخاب مواد و وسایل آموزشی یا رسانها رسانه وسیله ای است که سبب ایجاد ارتباط بین پیام دهنده و پیام گیرنده میشود ( به کتاب کاربرد مواد آموزشی مراجعه شود ) رسانه مناسب به خلق شرایط مطلوب برای یادگیری کمک میکند وسبب تقویت آن میشود .

معلم باید با توجه به هدفهای طرح درس از میان انواع مواد و وسایل آموزشی مناسبترین آنهرا انتخاب کند .

6- تعیین فعالیتهای یادگیری معلم باید انواع فعالیتهای یادگیری را که انجام آنهارا برای دانش آموزان ضروری تشخیص میدهد در طرح درس پیش بینی کند فعالیتهای یادگیری نیز به نوع درس بستگی دارند ممکن است معلم تصمیم بگیرد که دانش آموزان در ارتباط با درس مسئله حل کنند آزمایش انجام دهند کنفرانس بدهند واحد کار تهیه کنند و غیره همچنین نوع تکلیف شبانه نیز باید در طرح درس معین شود .

7- ارزشیابی ( از نتیجه تدریس ) گفتیم که پیش از آغاز درس جدید معلم باید رفتار ورودی دانش آموزان را مشخص کند و برای اینکه معلوم شود شاگردانش تا چه حد رفتار ورودی مربوط را برای آموختن درس جدید دارا هستند آزمون رفتار ورودی تهیه کنند .

این ارزشیابی برای آن است که معلم از کیفیت کار خود پس از تدریس و همچنین از پیشرفت جمعی و فردی دانش آموزان آگاه گردد و در صورتی که اشکالی مشاهده کند در صدد رفع آن برآید ارزشیابی از نتیجه تدریس نیز مانند هرنوع ارزشیابی شامل مراحل زیر است: تعین هدف ارزشیابی .

انتخاب وسیله مناسب جهت گردآوری اطلاعات لازم تجزیه وتحلیل اطلاعات .

استفاده از نتایج بدست آمده به منظور بهبود کیفیت آموزش .

ب – مهارتهای ضمن تدریس .

به طوری که درنمودار 4/3 آمده است ، مهارتهای ضمن تدریس عبارتند از : اجرای آزمون رفتار ورودی ، برقراری ارتباط ، تمرکز بخشی ، آماده سازی ، ارائه درس جدید ، جمع بندی و برقراری انظباط در کلاس.

نمودار 4/3 : مهارتهای ضمن تدریس وتقسیمات آنها 1-مهارت اجرای آزمون رفتار ورودی یاداوری میشود که رفتار ورودی در طرح درس مهارتها وتواناییهای هستند که شاگردان باید قبل از شروع درس جدید دارا باشند تا بتوتنند با موفقیت به هدفهای جزئی دست یابند اما مسئه این است که دانش آوزان یک کلاس دارای تواناییها و قابلیتهای یکسان نیستندبا اجرای این آزمون تواناییها ومهارتایی که دانش آموزان فاقد آنه هستند یا مهارتهایی را که دارند میتوان تعین کرد فرض میکنیم پس از اجرای رفتار ورودی و برسی نتایج آن معلوم میشود که دانش آموزان سه هدف جزیی از نمودار 3/3 را قبلا" میدانستند بنابراین درس جدید باید از مرحله چهارم به بعد آموخته شود و با این ترتیب نمودار 5/3 را خواهیم داشت .

2- مهارتهای برقراری ارتباط عمده ترین مسئله و مهمترین مهارت ضمن تدریس ، برقراری ارتباط صحیح بین معلم و شاگردان است .

چنانچه این رابطه به خوبی برقرار شود ، هدفهای آموزشی با کیفیت و سهولت بیشتری مییابد .

برقراری ارتباط دارای اصول و فنون شناخته شده ای است که آشنایی با آنها برای معلمان ضرورت دارد.

ارتباط در امر تدریس فرایندی است که بین پیام دهنده (معلم ) و پیام گیرنده (دانش آموز ) به منظور ارسال و دریافت پیام برقرار میشود .

بنابرین در جریان برقراری ارتباط چند عامل وجود دارد : پیام دهنده ، پیام گیرنده ، وسیله پیام ، شرایط محیطی و خود پیام .

برای تجسم و توجیه فرایند برقراری ارتباط ، فرض میکنیم که دو نفر از طریق تلفن با یکدیگر گفتگو میکنند :در این مکالمه تلفنی دو حلات کلی ممکن است وجود داشته باشد، یکی اینکه این ارتباط بدون هیچ اشکال و ابهامی برقرار گردد و دیگر اینکه برقراری ارتباط بین آنه با اشکال روبرو شود و عوامل مخل وسر بار مانع از ارتباط صحیح بین آنان گردد .

در اینجا عوامل مخل به شکلهای زیر میتوان بروز کند: ممکن است پیام گیرنده ( یا پیام گیرندگان) عامل مخل باشند .

به عنوان مثال صدای یکی از آنها ضعیف باشد و خیلی آهسته صحبت کند و طرف مقابل نتواند صدای او را به درستی بشنود بنابرین ضعف صدا یک عامل مخل محسوب میشود و یا احتمال دارد که یکی از آنها دچار ضعف شنوایی باشد و صدای طرف دیگر را خوب نشنود و در این مورد نیز ثقل سامعه یک عامل مخل و سربار است .

- ممکن است وسیله پیام که در اینجا دستگاه تلفن است خوب کار نکند و یکی از طرفین و یا هردو نتوانند به خوبی صدای یکدیگر را بشنوند در اینجا نیز وسیله ای پیام عامل مخل برای برقراری ارتباط به حساب می آید .

میتوان فرض کرد محیطی که در آن مکالمه تلفنی صورت میگیرد در برقراری ارتباط اخللال ایجاد میکند مثالا" ممکن است دستگاه تلفن در محیطی شلوغ و پر سر وصدا قرار داشته باشد و پیام گیرنده نتواند سخنان طرف مقابل را بشنود با این فرض ، سر وصدای این محیط یک عامل مخل میباشد .

ممکن است خود پیامهایی که رد وبدل میشوند گنگ و مبهم باشد و مکالمه تلفنی را با اشکال روبرو سازد .

به عنوان نمونه ،یکی از دو طرف در سخنان خود اصطلاحاتی بکار برد که طرف دیگر معنی آنرا نداند .

1/2 – الگوی برقراری ارتباط در جریان تدریس : در الگوی کلی برقراری ارتباط ، مطابق نمودار 6/3 سه عامل وجود دارد : پیام دهنده ، (معلم) پیام ( مطلب درسی ) و پیام گیرنده ( دانش آموز) مودار 6/3 : الگوی برقراری ارتباط در جریان تدریس در این الگو معلم و دانش آموز ان به تناوب نقشها پیام دهنده و پیام گیرنده را ایفا میکنند ابتدا معلم خود ویا به کمک مواد و وسایل آموزشی به عنوان پیام دهنده پیامی را برای دانش آموزان که نقش گیرنده را دارند را میفرستند .

سپس دانش آموزان نسبت به پیام معلم واکنش نشان داده و پیام تازه برای معلم که این بار نقش پیام گیرنده را دارد ارسال می دارند در شرایط آرمانی،در مسیر پیام هایی که رد و بدل می شوند هیچگونه عامل مخل ، سربار و یا مزاحمتی وجود ندارد و احتمال اینکه پیام به طور صحیح مبادله شود وجود دارد .

معمولاً در مواردی که رابطه از نوع روابط مکانیکی است ،شرایط آرمانی در مسیر رفت و برگشت پیام ها برقرار است.یا به آسانی می توان چنین شرایطی را بر قرار نمود زیرا نقش عواملی که با یکدیگر ارتباط دارند کاملاً معین و شناخته شده است .

مانند موتور اتومبیل که اجزاء آن روابط مکانیکی مشخصی با یکدیگر دارندو چنانچه نقصی در کار موتور ایجاد شود به آسانی می توان آن را شناسایی نموده و برطرف ساخت.

بر خلاف روابط جامد مکانیکی ،رابطه معلم با شاگرد در کلاس درس از نوع روابط پیچیده انسانی است و در برقراری ارتباط انسانی عوامل متعدد و گوناگونی مؤثرند.این عوامل زاییده تفاوت های افراد از حیث توانایی ها،شرایط خانوادگی،موقعیت های مکانی و غیره می باشد که عملاً دستیابی به شرایط آرمانی مطلق را برای یرقراری ارتباط در کلاس ناممکن می سازند.بی گمان امر تدرس را باید در«روابط پیچیده انسانی»و خصوصیات کلی چنین روابطی برسی نمود،زیرا از نظر ظاهری ارائه مطلب درسی،فرستادن تدریجی پیام آموزشی به منظور ایجاد تغییر در دانش آموزان و دریافت واکنش و یا بازخورد آن پیام به وسیله پیام دهنده (معلم)است.

در جریان مبادله پیام ها اگر قرار باشد که معلم به طور یکطرفه و با استفاده از محرک هایی چون کتاب،فیلم،نوار صوتی و سایر مواد کمکی آموزشی به ارائه مطلب بپردازد و دانش آموزان هیچ واکنشی از خود نشان ندهند،هر کس یا هر دستگاهی که به محتوای مواد آموزشی مجهز باشدنیز می تواند جای معلم را بگیرد.اما واقعییت این است که دانش آموزان نسبت به تدریس معلم واکنش نشان می دهند و جریانی دو جانبه بین آن ها برقرار می شود.در واقع ،تدریس به معنی یک کنش و واکنش پیچیده انسانی بین معلم و شاگردان است و در این درهم ورزی و روابط متقابل،به احتمال زیاد«عوامل مخل و سربار»مانع از آن می شوند که شرایط آرمانی برای برقراری ارتباط در کلاس ایجاد شود.بنا براین ،معم باید عوامل مخل و سر بار را که در برقراری ارتباط صحیح در کلاس درس ایجاد می شود بشناسد و درصدد رفع آنها بر آید.عوامل مخل ممکن است مربوط به پیام دهنده«معلم»پیام گیرنده «دانش آموز»خود پیام «مطلب درسی»و وسایل و ا بزار و شرایط و موقعییت مربوط به محیط باشد.

عوامل مخل مربوط به پیام دهنده(معلم): معلم ممکن است با مشکلاتی از این قبیل که در برقراری ارتباط با شاگردان اخلال ایجاد می کند مواجه باشد : نارسایی صدا، نا مفهوم بودن بیان ، بی حوصلگی و کسالت ، داشتن لهجه ، ضعف شنوایی و بینایی ، عدم آشنایی کافی با اصول و فنون معلمی ، عدم تسلط کافی به مطالبی که تدریس می کند وغیره.

عوامل مخل مربوط به پیام گیرنده(دانش آموز): دانش آموزان هم ممکن است مشکلاتی از این قبیل داشته باشند:مشکلات روانی و شخصیتی از قبیل هواس پرتی،نگرانی و اضطراب،کم رویی و خود نمایی ،ضعیف بودن در کلاس ، ضعف بینایی و شنوایی ، مشکل بیان ،و غیره.

عوامل مخل مربوط به خود پیام: خود پیام ممکن است مبهم و نا رسا ،بسیار مشکل و یا بیش از حد آسان باشد همچنین ممکن است پیام مطابق با ذوق و علاقه دانش آموزان تهیه و تنظیم نشده باشد.

عوامل مخل مربوط به وسایل و محیط: ممکن است وسایلی که معلم قصد استفاده از آنها را دارد خراب باشد .

به عنوان مثال ، اگر معلم طبق طرح درس قرار است از ضبط صوت استفاده کند و این دستگاه درست کار نکند، در کار معلم اخلال ایجاد می شود .

همچننین ممکن است محیط داخل و خارج از کلاس در کار تدریس اخلال ایجاد نماید ،به عنوان نمونه ،صدای زیاد بخاری یا کولر در داخل کلاس ایجاد مزاحمت و اخلال می کند و عوامل محیط خارج از کلاس مانند سر و صدای شاگردان در حیاط مدرسه ، صدای بوق و موتور اتومبیل ها، قطار ها و غیره نیز مانع از برقراری ارتباط در کلاس درس می گردد.

3-مهارت تمرکز بخشی بنا بر آنچه گذشت ، عواملی وجود دارند که در امر تدریس معلم اخلال ایجاد می کنند ،از این رو ، یکی از وظایف مهم او این است که عوامل مخل را با مهارت های ویژه ای برطرف سازد.در اینجا چند نمونه از فنونی که برای جلب توجه دانش آموزان و تمرکز بخشیدن به حواس آنها به کار می روند معرفی می شوند: 1/3-توجه به نقش صدا و بیان معلم به هنگام تدریس: بدیهی است صدای جالب و مناسب با موضوع درس ، صدای صمیمی، دلچسب و دوستانه در مقایسه با صدای خشن ، تند ، گوش خراش ،نا مفهوم وغیره در امر یادگیری و جلب توجه دانش آموزان نتیجه یکسان نخواهد داشت.

ممکن است دو نفر یک موضوع را با دو صدای مختلف ارائه کنند اما اثر آنها در یادگیری متفاوت باشد.

بنابراین، صدا نقش موثری در ایجاد ارتباط بین معلم و دانش آموز دارد که توجه به آن ، میزان بهره گیری از فرایند آموزشی را افزایش می دهد.

خصوصیات صدای خوب آن است که:در خور فهم باشد ، رسا و دلنشین باشد ، آهنگ (تن)صدا متغیر بوده و یکنواخت و کسل کننده نباشد، حالت های عاطفی صدا رعایت شود ،هر جمله به اقتضای معنا و ساخت دستوری آن بیان شود ،یعنی جمله های سوالی ، خبری ، منفی ، تاکیدی و غیره هر کدام به صورت خواص خود بیان شود ، صدا با موقعیت مکانی شنوندگان مطابقت داشته باشد به طوری که همه ، صدای معلم را بشنوند.

عوامل مؤثر در بهبود صدا: تجربه نشان داده است که کوشش های زیر در بهبود کیفیت صدا مؤثرند: -تمرین صدا و بیان پیش از شروع درس بدون استفاده از ضبط صوت؛ -ضبط صدا برای تمرین و کنترل صدای معلم؛ -دقت در چگونگی گفتار و طرز بیان گویندگان رادیو و تلویزیون؛ -نظر خواهی از دوستان و شاگردان کلاس در مورد صدای خود با استفاده از سؤالهای زیر: آیا کاملاً صدای مرا می شنوید؟

آیا سرعت بیان من مناسب است ؟

آیا صدا در کلاس انعکاس ندارد؟

آیا بیان من واضح و قابل فهم است ؟

-استفاده از آینه جهت یکنواخت کردن حرکات بدن با گفتار؛ -ضبط جریان تدریس با نوار تلویزیونی (در صورت امکان) و مشاهده طرز بیان و رفتار خود؛ ارزشیابی صدا: بنا بر آنچه گذشت ،پس از تمرین و کوششهایی که برای بهبود صدا به عمل می آید می توان کیفیت و چگونگی آن را با استفاده از ملاکها و جدول زیر ارزشیابی کرد.

در ستون اول سمت راست این جدول ملاک های ارزشیابی صدا و در 5 ستون سمت چپ به ترتیب از 1 تا 5 در نظر گرفته شده است.

عدد 1 کمترین و عدد 5 بیشترین امتیاز می باشد.

این ارزشیابی باید توسط گروهی از دانشجویان تربیت معلم که قبلاً انتخاب شده باشند به عمل آید.بدین ترتیب که یک نفر از دانشجویان مبحثی از درسی را به دانش آموزان یا به همکاران خود ارائه میدهد.

گروهی در حدود 10-8 نفر از آنها به عنوان شاگرد و چهار نفر آنها به اتفاق مدرس کلاس به عنوان ارزشیاب ، تدریس او را مورد ارزیابی قرار می دهد.

کار دیگر مدرس ضبط صدای دانشجویی است که تدریس می کند .

پس از اینکه دانشجو تدریس خود را انجام داد با حضور او یک بار دیگر صدایش ارزشیابی خواهد شد و افراد گروه ارزشیاب هم بار دیگربرگ ارزیابی خود را کنترل یا تصحیح خواهند کرد .

سپس نتیجه ارزشیابی توسط مدرس به دانشجویی که تدریس کرده است اعلام خواهد شد .

سایر مهارت های ضمن تدریس نیز به همین نحو قابل ارزشیابی است.

2/3-حرکت در کلاس: جابجایی و حرکت معلم در کلاس یکی از فنونی است که توجه دانش آموزان را به خود جلب می کند و موجب برقراری ارتباط بهتر با آنان می شود 3/3-توجه دادن کلامی و غیر کلامی: با استفاده از حرکات کلامی و غیر کلامی می توان توجه دانش آموزان را به سخنان معلم جلب کرد: نمونه های کلامی:«به تابلو نگاه کنید»«چه کسی جواب این سوال را میداند؟» نمونه های غیر کلامی:استفاده از چوب اشاره ،تکان دادن دست و یا سر به مقاصد مختلف.

نمونه های کلامی و غیر کلامی:کوبیدن روی تخته (با گچ) و تأکید با صدای بلند که مثلاً حرف اصلی در اینجاست.

4/3-ایجاد تنوع در برقراری رابطه بین افراد کلاس: معلم با ایجاد تغییر در شکل رابطه متقابل بین افراد کلاس می تواند توجه دانش آموزان را به جریان تدریس جلب نماید .

در کلاس درس معمولاًروابط زیر می تواند ایجاد شود:معلم با شاگرد ،معلم با شاگردان ،شاگرد با شاگرد، شاگرد با شاگردان و گرووهی از شاگردان با گروه دیگری از شاگردان.

5/3- سکوت : سکوت نیز یکی از فنونی است که میتواند حواس دانش آموزان را به تدریس معلم تمرکز بخشد سکوت بنابه موقعیت وتشخیص معلم میتواند چند ثانیه ویا بیشتر طول بکشد.

6/3- بکارگیری حواس مختلف: معلم با توجه به موضوع درس ودر نظر گرفتن موقعیت میتواند از حواسه بینایی، شنوایی، بویای، لامسه وچشایی استفاده کند واز این طریق نیز با توجه دانش آموزان را به درس کلاس جلب نمایید .

به عنوان نمونه نشان دادن یک عکس، آویختن نقشه جغرافیایی به دیوار ، تشخیص تفاوت نرمی وزبری اشیاء با لمس کردن ، تشخیص بوی آمونیاک با بوییدن و غیره موجب تمرکز بخشی میشوند.

4- مهارت آماده سازی آماده سازی فعالیتی است که معلم از طریق آن سعی میکند ارتباطی معنی دار بین تجربیات قبلی و انتظارات و نیازهای شاگردان با هدفهای آموزشی کلاس برقرار کند .

معلم پیش از آنکه مطلب اصلی را به دانش آمزان اراءه کند باید ذهن و حواس آنهارا برای آموختن درس جدید آماده سازد به طور کلی هدف از آماده سازی عبارت است از تمرکز حواس دانش آموزان ،معرفی ضمنی و غیر مستقیم موضوع درس ، ایجاد علاقه ، انگیزه و کنجکاوی در دانش آموزان برای یادگیری مطلب جدید .

این بخش از مهارتهای ضمن تدریس مورد ویا مواردی از نتایج زیر را در بر دارد آماده سازی دانش آموزان را برای شرکت فعال در کلاس آماده میکند - در مرحله آماده سازی ، دانش آمز از هدف درس آگاه میشود ودرس برایش معنی ومفهوم پیدا میکند - آماده سازی موجب یادآوری معلومات قبلی دانش آموز میگررد و نادانسته ها را به دانسته ها پیوند میدهد مرور آموخته های قبلی ،احساس نیاز به دانستن مطالب جدید را در دانش آموز بر می انگیزد - آماده سازی علاقه وشوق یادگیری ایجاد میکند - آماده سازی توجه دانش آموزان را از درس جلسه قبل که ممکن است از درس فعلی متفاوت باشد به مطلبب جدید جلب میکند به عنوان مثال اگر دانش آموزان در جلسه قبل ریاضی داشته اند و درس جدید جغرافیا است با آماده سازی ذهن آنها از درس قبلی به درس فعلی معطوف میشود 1/4 - مطلب آماده سازی: قاعده کلی این است که مطلب آماده سازی طوری انتخاب شود که معلومات و تجربه های قبلی دانش آموزان را به درس جدید پیوند دهد و ارتباطی معنی دار بین آنها برقرار سازد چنانچه پیشتر آزمونی از دانش آمزان به عمل آمده باشد نتیجه آن میتواند یکی از مطالب آماده سازی باشد .

خلاصه درسی قبل ، حکایت ، شعر ، وغیره میتواند مطالب مناسبی برای آماده سازی باشد.

2/4-روش آماده سازی: روش خاصی برای آماده سازی دانش آموزان نمی توان از پیش معین کرد.

زیرا انتخاب روش به هدف درس ، موضوع درس و موقعیت موجود بستگی دارد و تا حدود زیادی ابتکاری است.به عنوان مثال معلم می تواند برای شروع درسی که راجع به میوه است سیبی را از کیف خود بیرون آورده و از دانش آموزان سوال کند این چیست؟

با این عمل کنجکاوی دانش آموزان تحریک شده و یکی از آنها جواب می دهد ، این یک سیب است.سپس معلم سوال می کند سیب چیست؟دانش آموز پاسخ می دهد سیب یک میوه است.بعد معلم می تواند بپرسد میوه چیست و چه مشخصاتی دارد؟

و با این آماده سازی مطلب اصلی را ارائه دهد.

یادآوری درس قبل، گفتن داستان کوتاه، خواندن شعر ،نمایش عکس و غیره نمونه هایی از روش ها و فنون آماده سازی هستند.

یادآور می شویم که زمان آماده سازی باید حتی الامکان کوتاه باشد.

5-مهارت ارائه درس جدید مهارت ارائه درس نیز شامل دو قسمت است : مهارت در انتخاب و تنظیم مطلب و مهارت در روش ارائه آن .

1/5 – مهارت در انتخاب و تنظیم مطلب درس جدید : مطالبی که پس از آماده سازی دانش ارائه می شود باید دارای پیوستگی و نظم منطقی باشد .

معمولا" این نظم و ترتیب در کتاب های درسی رعایت می شود.

اما معلم با تشخیص صلاح دید خود می تواند نظم و ترتیب دلخواه در ارائه مطالب داشته باشد .

یکی از اشتباهات متداول در محلۀ ارائه درس جدید این است که اغلب معلمان نکات و مطالب فراوانی را تدریس می کنند که پراکنده هستند و ارتباط و پیوستگی منطقی با یکدیگر ندارند .

در حالی که پیوند مطالب باید به کونه ای تنظیم شود کهدانش آموزان به آسانی آنها را درک کنند و حجم آنها نیزمتناسب با توانایی آنان باشد.

2/5-مهارت در انتخاب روش ارائه درس جدید: معمولاً پس از اینکه معلم با انواع روشها و فنون تدریس آشنا می شود به هنگام ارائه درس از یک روش به تنهایی استفاده نمی کند .بلکه در جریان ارائه درس آمیخته ای از آنها را به کار می گیرد.

به عنوان مثال ، ضمن اینکه از روش سخنرانی استفاده می کند ممکن است نقشه، تصویر یا نموداری هم به شاگردان نشان دهد( روش نمایشی)،از دانش آموزان سوال کند (پرسش و پاسخ) ،آزمایشی انجام دهد و یا از دانش آموزان بخواهد گزارشی را که قبلاً تهیه کرده اند در کلاس ارائه دهند (گزارش واحد کار)و غیره.

6-مهارت جمع بندی «جمع بندی عبارت است از اعمال و یا گفتار معلم که به وسیله او طراحی می شوند تا ارائه مطلب درسی را به نتیجه و پایانی مناسب برساند»منظور از جمع بندی ،نتیجه گیری از مطالبی است که توسط معلم یا شاگردان ارائه می شود و پس از ارائه درس صورت می گیرد .کلیه مراحل و فعالیت هایی که در فرایند تدریس انجام می شود، بدون یک جمع بندی مناسب در حقیقت همانند حلقه های زنجیری گسسته از یکدیگرند.

1/6-اهداف جمع بندی: جمع بندی مورد یا مواردی از هدف های زیر را در بر دارد: 1)تمرکز بخشیدن هواس دانش آموزان بر آموخته ها 2)پیوند دادن یک مرحله از یادگیری به مراحل دیگر یادگیری