«تاریخ نظامی جامع نمایشات هراسناک است که بازیگران صحنه وسیع آنها منحصر به اشخاص معین نبوده است. بلکه شامل ملل یا تمدنهای مختلف می شوند. از اینرو برای کسانیکه خواسته باشند راجع به کیفیات روحی انسانها و اقوام بررسیهای دقیقی بنمایند، فایده خواندن تاریخ نظامی بیش از تاریخ عمومی است»
«سرلشکر کلمان گران گر»
مغولان یکی از اقوام زرد پوست بودند که در مغولستان و شمال صحرای گبی می‌زیستند. این سرزمین بسیار خشک و مردم آن در فقر و خشونت به شیوه بیانگردی و چادرنشینی روزگار را می گذراندند.
آنان تا قبل از ظهور چنگیزخان به صورت قبایل متعدد پراکنده زندگی می کردند. این قبایل از نظر شیوه زندگی به دو دسته مهم تقسیم می شدند: 1- قبایل جنگی که کارشان ماهیگیری و شکار حیوانات بود .
2- قبایل صحرانورد که چادرنشین و دامدار بودند. میان ایلهای متعدد همیشه بر سر تصرف مراتع و غنایم جنگ و خونریزی بود. خان هر قبیله ای که آن ها «نویان» می‌گفتند نوکران (بهادران-جنگاوران) چندی را به دور خود جمع کرده و یک نیروی نظامی قبیله‌ای تشکیل داده بودند. این نوکران در زندگی، شکار، تقسیم غنایم و جنگهای خان حضور فعال داشتند.
و حالا اینجا این سوال پیش می آید آیا این گروههای صحرانشین، بیانگرد چگونه توانستند این چنین فتوحاتی را بدست آورند. چه عواملی باعث پیشرفت و موفقیتهای آنان شد؟
در این تحقیق سعی شده است چگونگی تشکیل سپاه، لشکر مغول و عوامل پیروزی را تک تک اشاره نمایم و اصلاحات و تغییرات که در این سپاهیان در زمان ایلخانان انجام شده را بازگو کنیم.
چنگیز و چگونگی اتحاد قبایل
هفتصد سال پیش مردی بر اکثر ممالک دست یافت نصف جهان را مسخر کرد و نوع بشر را چنان به وحشت افکند که هنوز هم پس از قرنها آثار آن بیم نمایانست «سپاه چنگیزی آلت بسیار هولناک و قتالی بود به شرط آنکه آنرا ماهرانه بکار برده و انتظام و احترام را در آن حفظ کنند.
ظهور تموچین و اتحاد قبایل گوناگون سبب یکپارچگی نیروهای نظامی این قبیله ها شد و یک ماشین جنگی بزرگ، خشن و خونریز را به سوی مرزهای کشورهای مجاور و جهانگشائی کشاند.
تموچین توانست تا سن 44 سالگی تمام قبایل بزرگ را متحد کند و خود بر تخت پادشاهی مغولستان بنشیند. ارتش قبایل متعدد و بیابانگرد سه سال بعد در اولین اقدامات خود به چین حمله بردند و پس از به زانو در آوردن دولت ختا ، بخش وسیعی از ایالات شمالی را تحت انقیاد خود در آوردند.
فتح این مناطق متمدن و پر از ثروت و مکنت دنیای جدیدی را به روی این جنگاوران فقط بیابان و چادر دیده ، گشود و عامل و انگیزه مهمی شد که در آینده به تهاجمات خود ادامه بدهند. با فتح چین و پکن روشها و فنون محاصره و همچنین استفاده از ادوات قلعه گیری از جمله دژکوبها، منجنقیها و.......را فرا می گرفتند و همچنین صنعتگران به همراه صنایع ساخت ادوات جنگی چین که روزگار خود سرآمد بود، استفاده از باروت، نفت، معادن فلزات گوناگون که همگی و یکباره در اختیارات چنگیز و اسرای سپاهش قرار گرفت.