دانلود تحقیق دانشگاه تهران و سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان قزوین

صخره نگاره های جنوب کوهستانی شهرستان بوئین زهرا در استان قزوین که در نوشتار حاضر معرفی می شود ؛ تنها پاره ای از باستان شناسی هنر صخره ای منطقه را شامل می گردد که در چارچوب طرح پژوهشی جامع تر در تابستان 1386 مورد شناسایی و مستند سازی قرار گرفته است.

گزارش مقدماتی بررسی های انجام شده هم اینک نیز در دست تدوین بوده و با توجه به تمهیدات به عمل آمده امید می رود در ماه های آینده مجموعه ی آن در چند مجلد به چاپ رسیده و منتشر شود.

صخره نگاره ها یا کنده نگاره های صخره ای که در میان باستان شناسان و رشته ها و دانش های خویشاوند باستان شناسی زیر پوشش مفهوم کلی هنر صخره ای (Rock-Art) و یا باستان شناسی هنر صخره ای متداول و رایج شده است ، گنجینه ای از اطلاعات چند گون فوق العاده مهم را در خود جای داده است.

صخره نگاره ها کم و بیش در همه ی قاره ها و محیط های زیست و زیستگاه های بشری ما پراکنده اند.

خاستگاه آن ها چونان که از نامشان پیداست مناطق کوهستانی است.

در استان قزوین نیز چنان که در همه ی فلات ایران در مناطق کوهستانی پراکنده هستند.

به لحاظ ریخت شناسی آن ها ساده و گرافیک آفریده شده اند.

به لحاظ موضوعی نیز محوریت با تصاویر مربوط به شکار و جانوران شکاری و وحشی است.

جنبه های نشانه شناختی و زمینه های معنایی آن ها نیز بدون دست گشودن به سوی شواهد مشابه و قراین خویشاوند و کمک طلبیدن از رویکردهای تفسیری و مشرب های معنا کاو و نشانه شناسی و خوانش طرح ها ، نقش ها ، نگاره ها و تصویرها و روابط ساختاری قابل مقایسه میان آن ها امکان پذیر نیست.
کلید واژه ها:
هنر صخره ای ، صخره نگاره ها ، جنوب کوهستانی دشت قزوین ، چلمبر ، قلیچ کندی ، شکار، نماد،کنده نگاره ، خط،نقوش جانوری ،نقوش و علایم هندسی .

درآمد :
کنده نگاره های صخره ای سرزمین های مختلف :
صخره نگاره ها ، هنر صخره ای و یا به مفهوم رایج و متداول درمیان باستان شناسان ، باستانشناسی هنر صخره ای، ((The Archaeology of Rock- Art از جمله شواهد فوق العاده مهم در حوزه ی مطالعات باستان شناختی و رشته ها و دانش های خویشاوند دیگر است.

این گنجینه های عظیم اطلاعات متنوع به هر میزان که گسترده تر شناسایی ، کشف و مطالعه شده اند ، اطلاعات و آگاهی ما از چگونگی فرآیند فرهنگ و حیات اجتماعی اعم از نوع اقتصاد و معیشت و شیوه های داد و ستد و نظام های ارزشی و باورهای جمعیت های انسانی در گذشته غنی ، ژرف و مطمئن تر نیز شده است.
چند ده هزاره تداوم زمانی این مواریث عظیم فرهنگی پراکنده و گسترده در سراسر جهان ، مبیّن سنتی است دیرینه و دیرپا و نه مقطعی و ناگهانی .

صخره نگاره ها نیز چونان شواهد دیگر باستان شناختی و مواریث فرهنگی در هر سرزمین و مقطع زمانی که پدیدار شده اند ، پیوند استوار با سنت ها و سبک ها و شیوه ها و انواع دیگر هنرنمایی گروه های انسانی و جمعیت های بشری در سراسر جهان اعم از شیوه ی کنده نگاری روی اشیاء منقول از جمله مواد استخوانی و عاج و سنگ و سفال دارند.

زادگاه ، خاستگاه و زیستگاه کهن تر هنر و مهارت صخره نگاری بنا به شواهد و پژوهش های باستان شناختی دوران متاخر پیش از تاریخ ، نخست در قاره ی اروپا بویژه غارهای مناطق مرزی میان فرانسه و اسپانیا و سپس سرزمین های دیگر بوده است.

در این میان شبه قاره ی هند نیز جایگاه خاص خود را به مثابه یکی از خاستگاه های کهن تر هنر صخره ای دارد.

هنر و مهارت کنده و صخره نگاری در سراسر جهان علیرغم تنوع و تلون محسوس و سنت و سبک دراز آهنگ شان ، از نوعی مشابهت و وحدت ارگانیک (پیکروار) ، هم به لحاظ فرم یعنی ریخت شناسی ، هم محتوا و معنا برخوردار هستند.
هنر و مهارت کنده و صخره نگاری در سراسر جهان علیرغم تنوع و تلون محسوس و سنت و سبک دراز آهنگ شان ، از نوعی مشابهت و وحدت ارگانیک (پیکروار) ، هم به لحاظ فرم یعنی ریخت شناسی ، هم محتوا و معنا برخوردار هستند.

با آن که بیش از یک سده و نیم از شناسایی ، مطالعه و معرفی پاره ای از این صخره نگاره ها در برخی مناطق جهان می گذرد ، مع هذا همچنان حجم عظیمی از مسئله ها ، معماهای ریز و درشت و قفل های ناگشوده ی بسیار درباره ی هویت زمانی ، ریخت شناسی و نشانه شناسی آن ها پیش روی ما است.

هویت و فرآیند زمانی و گاهنگاری این صخره نگاره ها در سرزمین های مختلف جهان ، همچنان به صورت یک مسئله ی جدی مطرح بوده و در این باره هیچ اتفاق آراء مشخصی میان باستان شناسان وجود ندارد.

در این که این صخره نگاره ها متعلق به چه گروه های انسانی و سنت و فرهنگ و جامعه و اقتصاد و معیشتی هستند ، به مثابه یک پرسش بنیادین و مناقشه ی جدی میان پژوهش گران ، همچنان به قوت خود باقی است.

ویژگی های بومی ، محلی و منطقه ای آن ها نیز ، هنوز محل بحث و منازعه ی جدی میان باستان شناسان است.

سنت و سبک و نشانه شناسی و محتوای آن ها نیز چیزی نیست که آسان بتوان از کنارشان گذشت.

پراکندگی آن ها در مناطق مختلف به لحاظ زیست محیطی و جغرافیایی نیز، از مباحث جدی دیگر مطرح شده میان پژوهش گران است.

جمعیت هایی که این صخره نگاره ها را آفریده و مناطقی را برای خلق آن ها گزیده اند از جمله مسئله ها ی مهم دیگری است که می بایست به آن ها پاسخ گفت.

از مطالعات باستان شناختی و باستان شناسی هنر صخره ای بویژه پژوهش های دهه های اخیر باستان شناسان ایرانی چنین استنباط می شود که ایران زمین یکی از گنجینه های بسیار غنی هنر و مهارت صخره نگاری در جهان است.

این صخره نگاره ها هم در مناطق کوهستانی شرق ایران ، هم مرکزی ، هم جنوب ، هم غرب ، شناسایی ، مطالعه و مشاهده شده و در پاره ای موارد مستند سازی آن ها نیز انجام شده است.

هنر صخره ای یا هنر پیش از تاریخی که تقریبا در تمامی نقاط جهان یافت می شود، گنجینه ای از اطلاعات ارزشمند درباره روند رشد فکری بشریت است .کهن ترین هنر صخره ای شناخته شده ، در هند و حدود 20 یا 30هزار سال پیش به وجود آمده است .

این اثر شامل نشانه های فنجانی و خطوط منحنی است که در صخره های یک غار سنگ ریگی کنده شده اند و همزمان علامت های خطی ساده بر تعداد زیادی اشیا منقول ( استخوان ، دندان ، عاج و سنگ ) در زیستگاه های انسان نخستین ، کشف شده اند .نخست در اروپای مرکزی و شرقی شکل ها و الگوی مشخص همچون زیگزاگ ، صلیب ، کمان ، خطوط موازی و ....

پدیدار شده اند .

هنر پیش از تاریخی وحدت موضوع و فن را با تنوع نمادین شگفت انگیزی در فرهنگ ها و دوره های مختلف به هم می آمیزد و با زندگی شکارچیان و شبانانی که آنها را خلق کرده اند، در ارتباط تنگاتنگ بوده و هنری است طبیعی، که بیش از همه چیز می توان آن را هنر فضای باز به حساب آورد.هزاران جایگاه هنر صخره ای در سراسر جهان شاهدی بر خلاقیت بشر در دورانی است که بیش از ده هزاره به اعماق ما قبل تازیخ باز می گردد.

این هنر شامل حکاکی ها و در مقیاس کوچکتر (احتمالا به دلیل از بین رفتن سریعتر) طراحی ها و نقاشی هایی است که بر سطوح مختلف، بسته به منطقه و در تطابق با ویژگی های زمین شناسی شان، قرار دارند.

این سطوح می توانند تخته سنگهای منفرد یا مناطق صخره ای (مناطق پوشیده از تخته سنگها)، صخره های تخت یا سطوح سیلیکاتی سرخ رنگ، قسمت های برآمده کوهها یا دیواره های پناهگاه های صخره ای باشند.

در مقایسه با این فراوانیِ هنر صخره ای در فضاهای باز، نمونه های داخل غارها بسیار اندک هستند و بر خلاف هنر خلق شده توسط جوامع کوچنده که در معرض نور و زندگی قرار داشته اند، هنرهای دیواری غارها در اعماق تاریک زمین پنهان شده اند.

جالب توجه ترین آثار هنر پارینه سنگی تصویرهایی از جانوران است که بر سطح دیواره های غارها نقر یا نقاشی و یا پیکر تراشی شده است ، و گاو وحشی زخم خورده ، که در غار آلتامیرا واقع درشمال اسپانیا کشف شده یکی از نمونه های شگرف و تماشایی آن است .

جانور محتضر بر جای فرو مانده است ، پاهایش دیگر توانایی حمل سنگینی بدنش را ندارند ، ولی باز در این درماندگی سر را به حال دفاع پایین آورده تا در برابر نیزه های شکارچیان که از سمت گوشه چپ زیرین به سویش هدفگیری شده است ، ایستادگی کند .

تصویری کاملا زنده و واقعنما نه تنها دقت مشاهده ، واستواری و قدرت خطوط کناره نما ( دمگیرها ) و سایه اندازی ظریف و ماهرانه که چنان حجم و تحدیی به اندام جانو بخشیده است ، ما را به شگفتی می اندازد ، بلکه بیش از آن ،حالت نیرومندی و والامنشی جانور در لحظات واپسین است که ما را دچار اعجاب می سازد .

به همین اندازه اعجاب آور، تصویر جانوران نقاشی شده بر دیواره های غار لاسکو در ناحیه دوردونی فرانسه است .گر چه آنها در ظرافت توصیف جزییات به پای نقاشی نمیرسند .

گاوان وحشی ، گوزنها، اسبها و گاوهای معمولی با وفوری توحش آمیز در عرصه دیوارها و سقفهای این غارها به تک و دو در آمده اند ، در حالی که بعضی فقط با خطوط کناره نمای سیاه ترسیم شده اند ، و برخی دیگر با رنگهای روشن خاکی رنگ آ میزی یافته اند ، لیکن همگی شان همان احساس اسرار آمیز((زنده بودن )) را به نگرنده القا می کنند .

این هنر شگرف چگونه پرورش یافت، در راه چه هدفی به کار میرفت ، و چه واقع شد که طی چندین هزار سال دست نخورده باقی ماند ؟

پرسش آخری را به آسانی میتوان جواب داد – چرا که تصویرها هیچگاه در نزدیکی دهانه غار ها نقاشی نشده اند تا در معرض دستبرد و اتهام قرار داشته باشند :بلکه جایگاه خاص آنها همواره در تاریکترین زوایای غار ،و به حد امکان دور از مدخل آن انتخاب می شده است .

پارهای از آنها در فرورفتگیها یی از غار قرار دارد که زایر فقط در حال خزیدن می تواند خود را به نزدیکشان برساند ، و گاهی معبر های درون غار چنان پیچ در پیچ است که بدون راه بلد خبره شخص به آسانی در آنها گم میشود .

پیشینه مطالعات هنر صخره ای در ایران از دوران پیش از تاریخ ایران احتمالا در دوران متاخر و پارینه سنگی دیورارنگاره هایی به دست آمده که بر سنگ غارها و صخره ها نقش شده است.

نقوشی که انسان ساکن غار بر اساس عقاید و باورهای خود با ابزار و وسایلی ساده ، نشانی از خود به یادگار گذاشته است.

آثاری که پس از سال ها و هزاره ها هنوز کاملاً شناخته نشده و گهگاه نمونه های تازه تری در نقاط مختلف ایران کشف می شود.

اولین نمونه چنین سنگ نگاره هایی که مربوط به انسان غارنشین است در منطقه لرستان کشف گردید.

حمید ایزد پناه که این سنگ نگاره ها را برای اولین بار بررسی و معرفی نموده بود، در کتاب آثار باستانی و تاریخی لرستان آن را چنین معرفی می نماید:« در کوه های اطراف کوه دشت ، نقوشی به رنگ های قرمز و سیاه بر دیوار بعضی از غارها موجود است .

برای رسیدن به این غارها ، راهی سخت و دشوار را باید طی کرد، زیرا همه نقش ها در یک محل نیستند.

قسمتی در کوه "سرسرخن" و بقیه در کوه " همیان " قرار دارد.

این نقوش شاید پیرترین و کهن ترین آثار هنری اقوام ایرانی هستند که هنوز هم جوان مانده و پس از گذشت قرن ها و هزاره ها، رنگ و حالت آنها که نمودی از کیفیت زندگی و نشانه ای از اندیشه و بالاخره هنر ذاتی آنهاست و هم چون کتابی که با خط تصویری نوشته شده باشد و مبین و روشنگر گوشه ای از تمدن زمان هایی دور است باقی مانده اند.

اولین غار در دره " میرملاس" در کوه سرسرخن واقع شده است.

فاصله این دره تا شهر کوه دشت نزدیک به 30 کیلومتر است.

غار میر ملاس که به مرور زمان در هم ریخته است، اینک سایه بانی بیش از آن باقی نمانده است.

نقاشی ها نیز در دو طرف جنوب و شمال دره بر روی دیوار سایه بان نقش شده که اینک در معرض نابودی به وسیله عوامل طبیعی می باشد.طول سایه بان جنوبی غار میر ملاس سی و پنج متر است ، نقاشی ها از جنوب شروع شده و به جانب شمال ادامه می یابند و بیشتر آنها صحنه هایی از شکارگاه و یا رزمگاه را مجسم می سازد.

برخی نیز نقش حیواناتی است که نمی توان برای آنها نامی گذاشت.

اما در میان تصاویر و نقوش موجود در غارهای لرستان علاوه بر نقوش حیوانی و انسان در حال شکار ، نقوشی از جنگاورانی که بر اسب سوارند نیز دیده می شود و لذا شاید جنبه روایی نقوش منظم بوده است .

در این نگاره ها به خلاف آن چه که در غارهای اروپایی دیده می شود ، کمتر سعی در زنده نمایی و شبیه سازی وجود داردبلکه نقوش بصورت استیلیزه و ساده دیده می شود ، اما در عین حال قدرت خود در نقش پردازی از طبیعت را گاه به نمایش گذاشته ، که از آن جمله نقش گوزنی است که در این غارها دیده می شود .

اولین نقش از نگاره های میرملاس ، نقشی شبیه به لنگر کشتی است که شاید از یک اندیشه کهن دینی ناشی شده باشد که بین دو یال کله گوزن نقش شده و دو یال تبدیل به شاخ های آن می شود از دیگر موارد نقوش مصور بر دیوارهُ غار میر ملاس می توان به : 1ـ نقش سواری بر اسب در حال تاخت و تیر اندازی .

2ـ نقش سوار در حال تاخت و تعقیب حیوان (گوزن) و تصاویری از نقوش انسانی .

3ـ نقش سوار اسب در حال تاخت در کنار موجود خیالی .

4ـ نقش پیاده ها در حال شکار .

5 ـ نقش حیواناتی از جمله گوزن ، گاو و زرافه ، اشاره نمود .

5 نکته قابل توجه در این دیوارنگاره ها موضوع نقش هاست که عمدتاً موضوع شکارگاه و رزمگاه است ، همان دو موضوعی که در طول تاریخ نگاری ایران مورد توجه بوده و در آثار مختلف در سبک ها و دوره های گوناگون با تغییراتی ظاهری دیده می شود ، ولی موضوع و شکل اصلی خود را حفظ کرده است و تداوم تکاملی را در نگارگری ایران می نمایاند که تا روزگار ما پیوستگی دارد .

از جمله نقاشی های قسمت شمالی تنگه میر ملاس که ادامه آثار قبلی است .

نقشی از انسانی که بر پشت خود دو بال دارد با اندامی درشت که کمرش با شیئی شبیه به کمربند بسته شده است و با دو دست خود دو شکار در حال فرار را گرفته و چند شکار نیز دورتر در حال فرار هستند را نشان می دهند و مجدداً نقوش انسانی ، گوزن ، حیوانی شبیه شتر و موضوع شکارگاه و ...

نیز نمایانگر زندگی انسان و موجودات پیرامون اوست .

در بالای کوه سرسرخن دشتی نسبتاً هموار و پوشیده از جنگل است که در آن نقاشی هایی بر شمال تنگه " چالگه شله " وجود دارد .

این نقوش عبارتند از: نقش یک اسب بدون زین و برگ در حال تاخت و نقش انسانی که ایستاده و به سوی اسب دست دراز کرده است .

نقش یک نفر شکارچی که به سوی گوزنی با تیر و کمان هدف گیری کرده و نقش اسبی در حال فرار ، نقش سگ و شکار .

در منطقه دیگری از لرستان در جنوب دهکده و تنگه کرشوراب واقع در منتهی علیه جنوبی بخش چنگی ، کوهی است موسوم به دوشه که امتداد غربی آن به دهکده سرخ دم کوهدشت و دنباله شرقی آن به رومشکان و جاده سراسری و آثار پل تاریخی کلهر منتهی می شود.

در غرب تنگه دوشه بر بالای قله کوه ، غاری است که راه اصلی آن بسته شده ولی به مرور زمان سقف آن فرو ریخته و برای ورورد باید از دیواری دو متری پایین رفت.

داخل آن به شکل دایره منظمی است که انحنای قسمتی از دیواره های آن به علت پیش آمدن دیوار کوه بهم خورده است.

بر دیواره های مسطح این غار 110 نقش مختلف با رنگ سیاه نقاشی شده است.

شرح نقوش از جنوب شرقی به شمال شرقی به این شرح است : 1ـ سواری که تیردان و کمانی به دوش چپ انداخته و دهنه اسب را در دست دارد.

2ـ نقش دو نفر پیاده تیر و کمان به دوش به فاصله 4 سانتیمتری از هم ، اندازه هر یک 2×7 سانتیمتر و فاصله آنها با نقش اول 24 سانتیمتر است.

3ـ نقش نه نفر با کمانی در دست ، نقش یک بز کوهی ، یک سگ شکاری در حمله به سه گوزن ، یک نفر در حال تیراندازی با کمان .

4ـ نقش سواری که تیردان و کمان به دوش و نیزه ای در دست چپ دارد و به سوی دو نفر حمله کرده است .

5ـ نقش دو نفر پیاده در حال تیراندازی با کمان به دو گوزن نقش یک شکار ایستاده .

6ـ ، نقش یک نفر پیاده در حال تیراندازی .

7ـ نقش سوارها در حال تاخت به پیاده ها هستند.

8ـ کتیبه ای به خط آرامی .

9ـ دو حیوان شبیه به سگ، 10ـ نقش یک سگ، 11ـ نقش چهار شکار ایستاده ، 12ـ نقوش گوزن ، خرگوش و ...

نیز بطور مجزا دیده می شوند .

به طور کلی نقوش روشن تر از نقوش تنگه میرملاس و چالگه شله همیان در کوهدشت می باشد و احتمالاً قدمت آنها را ندارند ، در حالی که نقوش میرملاس و همیان با رنگ های سیاه و قرمز و یک نقش با رنگ زرد نقاشی گردیده است.

سنگ نگاره لاخ مزار بیرجند در مجاورت روستای کوچ و در فاصله 29 کیلومتری جنوب شرقی بیرجند واقع است .

این سنگ نگاره که در اردیبهشت 1371 توسط هیات بررسی و شناسایی میراث فرهنگی خراسان کشف شد به اعتبار محتوا و ویژگی های خاص فرهنگی در همان ابتدای امر مورد توجه قرار گرفت .

این سنگ نگاره با نقش هایی در گروه های انسانی ، حیوانی و گیاهی و کتیبه هایی شامل خطوط تصویری ، پهلوی اشکانی ، پهلوی ساسانی ، فارسی و عربی و علائم و نشانه ها و سمبل هایی از مظاهر طبیعت را شامل می شود .

موضوعاتی که تا به حال شناسایی شده اند به 307 مورد می شود که شامل : 22 مورد نقش انسان ، 33 مورد نقش حیوان ، 22 مورد نقش گیاه ، 35 مورد علامت و نشانه ، 4 مورد خط تصویری ، 81 مورد کتیبه پهلوی اشکانی و ساسانی ، 34 مورد کتیبه عربی ، 8 مورد کتیبه فارسی ، 68 مورد نقش هایی که ماهیت آن ها هنوز مشخص نیست.

در این سنگ نگاره ها نقش هایی متفاوت از دوره های مختلف وجود دارد که تاریخ چند هزار ساله را در بر می گیرد.

در یک دسته بندی کلی گذشته از کتیبه ها که به هر حال ماهیت و موضوع آن ها خود نمایانگر دوره تاریخی آن ها است ، بقیه نقوش را در 4 گروه عمده؛ دوران سنگ ، پیش از تاریخ ، دوران تاریخی و دوران اسلامی مورد بررسی قرار داده اند که حضور فرهنگ ها و اقوام مختلف را در این خطه معرفی نموده اند.

در این بخش نقوش مربوط به دوران سنگ و پیش از تاریخ اشاره می شود .

در میان انبوه نقوش به نگاره هایی وجود دارد، که به طور استلیزه و بسیار ساده کشیده شده اند .

ترسیم اشکالی بدین گونه به اعتقاد باستان شناسان از دوره فرهنگی « سولوتره ان» آغاز گردیده و تا آخر دوره فرهنگی «ماگدالنین» ادامه داشته است .

در این دوران تصویر زن معمولاً با تکیه بر خصلت زایای او رسم می شده و در مجموع تصاویر مرد فراوان تر از زن بوده است ، نقاشی پیکر انسان جنبه استعاری داشته است به نحوی که امروزه تمامی مفاهیم آن مشخص نیست .

بر روی صخره لاخ مزار علائم و نشانه ها و اشکالی نقش بسته اند که با توجه به قرائن و مشابهات شناخته شده انتساب آن ها به دوران پیش از تاریخ امکان پذیر است از جمله برخی نقوش گیاهی را که بصورت شاخه های کوتاه رسم کرده اند ، می توان به آن دوران منسوب کرد زیرا نمونه هایی با همان شکل و شمایل ، زینت بخش ظروف سفالین پیش از تاریخ بوده که در تپه حصار دامغان ، سیلک کاشان ، تپه گیان نهاوند ، تپه ابلیس کرمان و شوش کشف شده اند .

نقش دست ها با توجه به سابقه دیرینه آن به احتمال فراوان در لاخ مزار متعلق به دوران پیش از تاریخ است زیرا این نقوش همراه با تصویر علائم و نشانه هایی آمده است که در قلمرو هنر دوران پیش از تاریخ تجلی یافته اند .

مشخص ترین آن نشانه ها صلیب شکسته است که نخستین نمونه آن در خوزستان دیده شده و به 5000 سال پ م تعلق داشته است .

علامت دیگری که بر روی صخره لاخ مزار نقش بسته و ریشه در فرهنگ دوران پیش از تاریخ دارد ، دو نیم دایره است که سر یکی در شکم دیگری قرار گرفته است.

این علامت که رمز حیات نام گرفته در فرهنگ چین باستان به سمبل فلسفه یین و یانگ شهرت داشته است و نمونه حیات و آفرینش بوده است .

مسلما ساختمان منقوش زاغه که به بهترین وجهی با توجه به امکانات موجود در دوران پیش از تاریخ آراسته و تزئین گردیده بود برای یک نوع گردهم آیی و جلسات اجتماعی به کار می رفتند .

موارد مشابه و قابل مقایسه ای بین این ساختمان منقوش حفاری شده در زاغه و همچنین معبدی که در چاتال هویوک در فلات آناتولی حفاری گردید و همزمان با این ساختمان می باشد ، وجود دارد .

چاتال هویوک نیز مانند ساختمان منقوش زاغه در یک اجتماع دوران آغاز کشاورزی قرار گرفته و همچنین داخل ساختمان با تزئینات نقاشی و رنگ آمیزی و سر گاوهای متعدد بر روی سکوهایی آراسته گردیده بود .

در دوران پیش از تاریخ برخی از حیوانات در یک محل اهمیت خاصی داشته و هر یک از آنها در منطقه و ناحیه به خصوصی از این وضعیت برخوردار بود و حیوان مخصوص آن منطقه را معرفی می نمودند.

مثلاً حیوان مورد توجه و با اهمیت نواحی کوهستانی ایران همواره بز کوهی بوده است .

شکل این حیوان بر روی آثار هنری ایران در تمام دوران پیش از تاریخ و تاریخی در مواد و موارد مختلف چه درحد وضع طبیعی ،چه به شکل استلیزه و مسبک با شاخ های بلند و زیبا در انواع گوناگون و متنوع در جاهای مختلف مانند دیواره غارهای باستانی ، بر روی ظروف و سفالین زیبای هزاره پنجم پیش از میلاد مسیح و همچنین بر روی مجسمه های گوناگونی از مواد مختلف مانند سفال ، مفرغ ، طلا و نقره به بهترین وجهی تجلی نموده است.سر بز های کوهی که در ساختمان منقوش زاغه بر روی دیوارها نصب گردیده بودند فقط جنبه تزیینی نداشته و احتمالاً ارتباط خاصی با عقاید مذهبی و افکار سنتی این اقوام نیز داشته است.

به احتمال قوی این ساختمان منقوش زاغه به عنوان معبد و محل مذهبی و مرکز اجتماعی برای این اقوام دوران اوایل نئولیتیک یا نوسنگی است که از این معبد تعداد زیادی مجسمه های گلی کوچک زنان باردار که هر کدام بیش از چند سانتی متر ارتفاع نداشته و همچنین یک مجسمه بسیار کوچک زنی که فرزند نوزادش را بر روی سینه نگاه داشته است و همگی احتمالاً الهه مادر و یا الهه باروری می باشند، به دست آمد است.

این مجسمه ها که همگی در ساختمان منقوش و اطراف مجاور آن و به خصوص در پشت دیوار شمالی در زیر و داخل محفظه های پشتبان صندوقه ای این دیوار در ضمن حفاری آشکار گردیده اند ، به خوبی می توانند دلایل دیگری بر اثبات این نظریه که این ساختمان احتمالاً یک معبد و یا مرکز مذهبی و اجتماعی بوده است ، باشند.

پراکندگی هنر صخره ای در ایران از شمال تا جنوب و از خاور به باختر را در بر دارد.

گونه گونی اقلیمی ایران و گستره دامنه های فرهنگی منطبق بر این اقلیم چندگانه باعث می شود تا تقسیم بندی منطقه ای هنر صخره ای ایران در قالب مرزهای موجود قرار نگیرد و از این رو 7 منطقه اصلی از نظر ویژگی های اقلیمی در نظر گرفته شده که با یکدیگر هم پوشانی دارد.نمونه هایی از جایگاه های هنر صخره ای بر اساس این 7 منطقه اصلی در ایران به شرح زیر است: شمال شرقی و شمال مرکزی : تهران ، کاشان ،سمنان ، خراسان شمالی مطالعات انجام شده در این منطقه محدود بوده و تنها چند نمونه در خراسان از جمله سنگ شتر نزدیک مشهد شناسایی شده استو دو منطقه به نام کی کی و رشم در سمنان که تنها گزارش شده ولی به ثبت نرسیده و مطالعه نشده است.

شرق : خراسان جنوبی ( بیرجند ) ، کرمان ، سیستان و بلوچستان و یزد تعداد زیادی از کنده نگاره های صخره ای ایران در این منطقه قرار دارند شامل : کال جنگال ، لاخ چمنزار ، هلردنگ ،کال معدن ،لاخ مزار تنگل استاد ، نهبندان و ...

در شهرستان بیرجند میمند ، شهر بابک ، سیرجان ، رفسنجان ، بافت ، جیرفت ، ماهان ، کهنوج و کرمان در استان کرمان قصرقند ، سراوان ، نیک شهر ، جالق و ...

در استان سیستان و بلوچستان ارنان، دره گازه تفت و ...

در استان یزد مرکز و شمال مرکزی : قم مرکزی ، همدان ، اصفهان ، کرمان ، یزد منطقه سوم متراکم ترین و بیشترین تعداد کنده نگاره های صخره ای ایران را در بر دارد که با منطقه دوم هم پوشانی دارد .

از مهم ترین جایگاه های کنده نگاره های صخره ای منطقه سوم به موارد زیر می توان اشاره کرد: قم : بیدهند کهک، چشمه سلطون ورزنه ، شاهزاده اسماعیل وشنوه ، ونان ، دره زارتگاه و ...

مرکزی : فرنق و کوچ ری فراهان ، نصر آباد ، دره غرقاب و آشناخور خمین ، پرکله شازند ، کوه لره و چراغچی اراک و ....

همدان : دره ییلاق ، سیلوار ، منگاوی ، شادمانه در همدان ، ملایر و نهاوند اصفهان : غرقاب گلپایگان ، همسار و رحیم آباد اصفهان غرب و شمال غرب: بخش میلنی زاگرس ( کردستان ، کرمانشاه ، لرستان) و آذربایجان شرقی ، غربی و اردبیل آذربایجان : کنده نگاره های صخره ای ارسباران ، کیوه سور یا کوه سرخ و خره هنجران ، سونگون ، نیقلان ، قهقهه ، یازیلی کمر کردستان : باینچوب ، سنگ سفید کانی نیم روژه بردمیر و مرتاش کرمانشاه: مرآوازا سنقر، ملاورد کرناچی لرستان : کوهدشت ؛ رنگین نگاره های غارها و پناهگاه های سنگی در میرملاس ، دوشه ، هومیان و ...

جنوب غرب: ایلام ، خوزستان ، چهارمحال و بختیاری ، کهکیلویه و بویراحمد تنها چند نمونه در کهکیلویه و بویراحمد شناسایی شده که تاکنون مطالعه نشده است.

جنوب وجنوب غربی: فارس ، کهکیلویه و بویراحمد، خوزستان، هرمزگان و سواحل جنوبی نمونه هایی در پاسارگاد شیراز ، تنگ سروک یاسوج ، بستک بندرعباس و ...

حاشیه دریای مازندران : گیلان ، مازندران و گلستان تاکنون هیچ نمونه ای گزارش نشده است.

موقعیت جغرافیایی و پیشینه تاریخی استان قزوین استان قزوین با مساحتی بالغ بر 15 هزار کیلومتر مربع با مرکزیت شهر قزوین در پهنه ای نسبتا فراخ با دامنه مکانی از 51/35 تا 47/36 عرض شمالی و 51/48 تا 50/50 طول جغرافیایی گسترده شده است و در ارتفاع 1150 تا 1500 متری از سطح دریا قرار گرفته؛ ارتفاع مرکز شهر از سطح دریا 1298 متر می باشد.

سرزمین قزوین که دهستانهای چهارده گانه آن را در بر می گیرد به دو ناحیه کوهستانی و دشت تقسیم می شود.

دشت قزوین از جمله حاصلخیزترین دشتهای کشور با مساحت 443000 هکتار ،که سه چهارم آن قابل کشاورزی و مکانیزاسیون است واین دشت در میان رشته کوههای البرز و زاکرس قرار گرفته است.

آب و هوای بوئین زهرا آب و هوای این منطقه خشک تا نیمه خشک دارای زمستانهای سرد و تابستهای گرم و خشک است.

متوسط سالانه آن 157 میلیمتر و متوسط درجه حرارت سرمای آن در دی ماه درجه زیر صفر آن 2/4 و حداکثر 7 درجه بالای صفر است و در تیرماه متوسط گرمای روزانه 35 درجه حداقل 2/17 درجه است که اختلاف بین حداقل و حداکثر نشانه صحرایی بودن آب و هوای منطقه است.

مقداری از ریزش های آسمانی به علت وزش بادهای مختلف تبخیر می گردد.

بادهای منطقه بوئین زهرا به علت نقشی که در تغییر وضع آب و هوا و میزان رطوبت و در نتیجه انواع بادهایی که از نظر کشاورزی دارد حائز اهمیت است.

با توجه به نوع ناهمواریها و جهت امتداد آن سه نوع باد در این منطقه می وزد که از انواع بادهای موسومی عبارتند از: باد مه: که دارای جهت شمال و شمال غربی بوده و شدید ترین باد دشت بوئین زهرا بوده و قسمت عمده دشت را فرار می گیرد و علت وجودی آن اختلاف فشار بین دو کوه البرز است و منشاء این باد از دریای خزر و منجیل است.

این باد هوای مرطوب و خشک ساحل خزر را به دشت بوئین زهرا می آورد.

باد مه در زمستانها شدت می گیرد.

باد راز: این باد از قسمت شرقی منطقه می وزد و دارای سرعت کمتری است.

این باد دارای رطوبت کم و حرارت زیاد است و شدت باد در زمستانها زیاد است.

باد طالقان: این باد از جنوب غرب با شمال شرق می وزد و سرعت آن کم است.

رودهای عمده سرزمین قزوین عبارت اند از خررود با حدود 47 میلیون متر مکعب آب ، از کوههای قزل داغ واقع در خرقان سرچشمه می گیرد ، در محل آبگرم جاده قزوین ـ همدان به طرف شمال غربی جریان پیدا می کند و پس از دریافت آب رودهای آوه و کلنجین و شور و کردان ـ‌ رود شور نام می گیرد و به طرف دریاچه حوض سلطان می رود.

رودخانه‌ حاجی عرب از کوههای مرکزی سرچشمه می گیرد و تا سگزآباد ادامه می یابد.

این رود از از کوههای هفت خانی در ارتفاعات البرز سرچشمه می گیرد.

میزان بارندگی در سرزمین قزوین 200 تا 300 میلی متر در سال نوسان است ، در یک آمارگیری در دوره 34 ساله (1320ـ‌ 1364) برابر 05/316 میلی لیتر به ثبت رسیده است ،از اینرو آن را جزو مناطق نیمه خشک به حساب آورده اند .

در سرزمین قزوین دو نوع باد معروف وجود دارد که عبارتند از : باد گرم (‌راز ـ شره) و باد سرد (‌مه)‌