ایران به عنوان یکی از کهن ترین امپراتوری های جهان همیشه دارای ارتشی نیرومند و مجهز بوده است. شکل و ساختار ارتش ایران در طول قرن ها همواره تغییر کرده و متناسب با شکل حکومت ها ، سازمان بندی و کارآییِ آن متحول شده است. اما بدنه ارتش تا زمان روی کارآمدن رضاشاه پهلوی همیشه دارای ویژگی های خاصی بوده است که عمدتاً به شرایط سیاسی، اجتماعی ایران مربوط می شود.
برای مثال ، ایلات و عشایر در طول تاریخ همواره مهم ترین تأمین کننده های نیروهای نظامی ایران بوده اند و اغلب حکومت ها نیز از میان همین ایلات و عشایر برخاسته اند. اما به دنبال تغییراتی که پس از نهضت مشروطیت ایران در ساختار سیاسی , اجتماعی و اقتصادی ایران به وجود آمد ، لزوم تغییر در ساخت ارتش نیز احساس شد و عده ای از افسران ناسیونالیست ایرانی برای تدارک ارتشی به سبک جدید کوشیدند. اوضاع سیاسی جهان به خصوص پس از جنگ جهانی اول و لزوم تأسیس دولت مرکزی نیرومند در ایران، وجود ارتشی نیرومند را ضروری می ساخت و به دنبال آن برای اولین بار « ارتش ملی» در ایران پدید آمد. عناوینی که در این مقاله مورد توجه قرار خواهد گرفت ، عبارتند از:
- تاریخچه ارتش در ایران: ماد ، هخامنشی ، ساسانی ، صفوی و قاجار (به طور خلاصه)
- اوضاع سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی ایران در آستانه جنگ جهانی اول (به طور خلاصه)
- لزوم شکل گیریِ دولت قوی و متمرکز ملی در ایران
- چگونگی تشکیل ارتش نوین ملی ایران
- ریخت شناسی ارتش نوین ملی و بیان امتیازات و کاستی های آن.
مناسبات ایران و ترکیه و شیروان و داغستان در اواخر
سده شانزدهم میلادی
شاهین فاضل و فرح حسینوا
اعضای هیئت علمی انستیتوی تاریخ آکادمی علوم آذربایجان
چکیده :
1- تاریخ ایران و ترکیه در آثار متعدد مورخان از آن جمله در کتب تواریخ اسکندر منشی ترکمان, قاضی احمد قمی, مصطفی عالی افندی, مصطفی سلانیکی, ابراهیم پچوی و ... منعکس گردیده و پژوهشگران از این آثار پرقیمت کم و بیش استفاده نموده اند، ولی ما یک کتاب تاریخیِ خیلی پرارزش نیز در دست داریم که متأسفانه محققان از آن بهره مند نبوده اند. زیرا این کتاب تا به حال به چاپ نرسیده و نسخه خطی آن در کتابخانه دانشگاه استانبول محفوظ می باشد. نام کتاب ذکر شده « ظفرنامه سلطان مراد ثالث » است که از طرف ابراهیم رحیم زاده، مورخ عثمانی تألیف گردیده است.
2- ناگفته نماند که در اواسط عصر شانزدهم میلادی، امپراطوری عثمانی در کشورهای متعدد کره زمین حاکمیت خود را توسعه داده بود و برای اشغال سواحل دریای خزر تلاش می نمود از راه های تجاری و ترانزیتیِ قفقاز بهره برداری نماید.
3- بنا بر معلومات ابراهیم رحیم زاده، در تاریخ 8/9/982 هجری (23/12/1574 میلادی) مأمورین بلندمرتبه عثمانی در دیوان سلطان مراد ثالث جمع شده، حالت و وضعیت دول اسلامی و به اصطلاح هجوم شرق به اراضی دولت صفوی را تحت مذاکره قرار داده بودند, ولی اجرا و انجام طرح فوق بعد از 4 سال در بهار 986 صورت گرفت.