دانلود تحقیق دوره صفویه

تاریخچه صفویه
در تاریخ ایران پس از اسلام ظهور سلسله صفویه نقطه عطفی است مهم؛ زیرا که پس از قرنها ، ایران توانست با دستیابی مجدد به هویت ملی ،‌ به کشوری قدرتمند و مستقل در شرق اسلامی تبدیل شود.

این کشور به رقابتی نزدیک به امپراطوری شمال برمی خیزد و دایره سروری و خلافت عثمانیان را بر ممالک اسلامی رد می کند.

حکومتی که صفویان در اوایل قرن دهم هجری برپا کردند یک حکومت مذهبی و بر پایه تشیع بود، این دوره نزدیک به دو قرن و اندی طول کشید.

با تأسیس این حکومت مقطع جدیدی در تاریخ ایران گشوده شد 0 زمانه ای که ایرانیان برای کسب هویت خود به تکاپو پرداختند، و لذا این دوران از اهمیت خاصی برخوردار شد .

با توجه به تأثیر طولانی مدت دستاورهای صفویان تا عصر حاضر، می توان گفت که آنها در حل و فصل مشکلات برخاسته از امور نظامی، اقتصادی، مذهبی و اجتماعی تا حدود قابل ملاحظه ای موفق بودند .

در این دوره ، نعمت و فراوانی حاصل شد، امنیت بر راهها سایر گسترد، تجارت و بازرگانی به شکوفایی رسید؛ اقلیتها محل تساهل و تسامح مذهبی قرار گرفتند؛ دشمنان خارجی عقب زده شدند؛ هنرها و صنایع در حد و حجم قابل اعتنایی شکوفان گردیدند و دانشمندان بزرگی در عرصه فلسفه پدیدار شدند.

سلسله هایی که پس از صفویان بر سر کار آمدند در پیدا کردن راه حل برای مشکلات موجود جامعه به اندازه صفویان موفق نبودند.

نظام صفویان به رغم فشارهای داخلی و خارجی به مدت دویست و بیست و پنج سال در ایران ثبات و استواری پدید آورد







زمینه های شکل گیری دولت صفویه
عصر صفویه یکی از شگفت انگیز ترین دوره های تاریخ ایران است.

شکل گیری این سلسله در قالب یک دولت منسجم مذهبی – سیاسی، کی از طولانی ترین و پرجاذبه ترین فصول تاریخ ایران و اسلام است.

برای اینکه پیروان این حکومت در مدت نه قرن تلاش و مبارزه توانستند دولتی تشکیل دهند که باعث تجدید هویت ایرانی اسلامی گردید.

در بررسی حکومت ها پرداختن به زمینه ها و عناصر مهم شکل گیری حکومت، از مسائل مهم آن دولت به شمار می آید در مورد حکومت صفویه و بررسی ساختار آن دولت، گذشته از عناصر مذهبی-سیاسی- اجتماعی که تأثیر بسزایی در شکل گیری دولت داشتند، عوامل دیگری نیز در شکل گیری دولت صفویه همانند دولتهای دیگر مؤثر بوده.

شاخصه هایی چون خاستگاه اولیه رهبراین صفوی – اصل و نسب و شجره خانوادگی آنان و سیر تحولی رهبران از ابتدای شکل گیری تا رسمیت یافتن حکومت، و بررسی اوضاع حاکمان و دولتهای معاصر آن دوره ( یعین 650 تا 907 ه.

) همه از مواردی است در بررسی زمینه های شکل گیر دولت صفویه مؤثر خواهد بود.

عصر صفویه یکی از شگفت انگیز ترین دوره های تاریخ ایران است.

دوران شکوفایی و اوج حکومت صفویان اوضاعی که شاه عباس اول هنگام به قدرت رسیدن در سال 996 ه.

با آن روبو شد بسیار بحرانی بود.

درگیری های داخلی در طی دوازده سالی که از مرگ شاه طهماسب گذشته بود قدرت پادشاه را به طرز آشکاری داده بود.

تمام ولایات غرب و شرق ی هجوم عثمانیان و ازبکان به اشغال آنان درآمده بود.

دسته بندی های قزلباشها که از زمان شاه ظهماسب شروع شده بود، در دوره فترت به اوج رسیده بود و هنو هم ادامه داشت.اختلاف میان عناصر ترک و تاجیک و دوگانگی بنیانی میان آنها همانقدر شدید شده بود که به هنگام تأسیس دولت در هشتاد سال قبل بود.

عدم وجود یک نیروی مهار کننده و قدرتمند موجب شده بود که هر یک از مقامات عمده دولتی تنها در فکر منافع خود بوده و خزانه نیز در نتیجه اسراف و تبزیرهای شاه قبلی(محمد شاه )خالی و نتیجه وضعی بود نزدیک به هرج و مرج کامل بود.

در چنین اوضاعی شاه عباس اول به میران حکومت نهاد.پرداختن به مشکلات عدید داخلی نا امنیهای ایجاد شده خارجی، توانایی و زیرکی و دلیری شخص شاه رامی خواست.

شاه عباس حل معضلات را به ترتیب از امور نظامی شروع تا تعدیل قدرت مذهبی پیش راند.مجموعه اعمال و سیاست ها و اقدامات انجام شده باعث شد تا شاه عباس از بزرگترین و ارزنده ترین قهرمانان تاریخ ایران باشد.

البته این پادشاه بزرگ جامع همه نیکویی ها و خوبیها نبود.

بعضی از اعمال نادرست او را در امر حکومت در زمینه های فروپاشی و انحطاط اثر مهمی گذارد.سیاست کور کردن شاهزادگان به جهت محدود کردن قدرت آنان نمونه ای از این مهم بود.

تصوف در اسلام درپایان قرن اول هجری از تصوف سخن گفته شده است حسن بصری ( 110-53 هجری )از صوفیان اولیه تصوف اسلامی است .

در قرن دوم هجری – قمری درجهان اسلام گسترش یافت و د رقرن سوم ، مرحله جدیدی از سیر تکامل تصوف شروع شد .

روحیه زهد و عرفان تعدیل یافت طرائق و مضامین و مراحل مختلف دیگری در آن به وجود آمد .

تعدد طریقتهای آن باعث تسریع گسترش تصوف در سرزمینهای مختلف اسلامی شهر در ایران نیز طرائق مختلفی پدید آمد که درفاصله قرن ششم تا نهم قمری فرقه های مذهبی را تشکیل داده اند که د رجریانات تاریخی نیز موثر واقع شدند .

فرقه های کبرویه ، سهروردیه ، نور بخشیه و صفویه و ...

نمونه ای از این فرقه ها بودند ، درمیان این فرقه ها تنها فرقه ای که توانست تشکیل حکومت سیاسی – مذهبی دهد صفویه بود .

تصوف از دیر باز به صورت یکی از اشکال زندگی مذهبی وجود داشته است آنچه بسیار مهم است قوام یافتن تدریجی آن و رهبری برخی از حرکتهای مذهبی و سیاسی ادوار تاریخی و یا حداقل تاثیر در آن حرکتها بوده است خصیصه بارز اغلب این طرائق نفوذ در توده مردم بوده است آنان توانستند که در فاصله قرنهای ششم تا نهم هجری از نوعی وحدت مذهبی و اجتماعی سخن گویند بدین گونه حرکتهای مذهبی وسیاسی نضج می گیرد و برخی از طریقه ها علیه حکام وقت و ظلم وتعدی آنان به پا می خیزند شیوخ و خانقاه های آنان مدتها پناهگاه کسانی بودند که از تظلم دستگاه حاکمه به ستوه آمده بودند .

بسیاری از جنبشهای ایرانیان علیه تشکیلات حکومتی و دستگهاههای دولتی از همان قرون اولیه اسلامی تا دوره کار آمدن صفویان درقرن دهم هجری – قمری توسط اهل تصوف به وقوع پیوسته است ، خصوصا" که تشیع درعمق تعالیم و معانی خود قیام علیه جور و احقاق حق را تقویت می کند .

تعریف تصوف : 1.تعریف تصوف : مسلکی است که با مذهب آمیخته است و طرفداران این مسلک عقیده دارند که دراین طریقه بهترین راه برای رسیدن به حق می باشد و انسان پس از تامل و تفکر و تجربه و مشاهده و سیر و سلوک می تواند به مقصود نهایی و مطلوب اصلی خود برسد .

2.معانی واژه صوفی ، صوفی به معنای پشم یا پشمین است و اهل تصوف به مناسبت پوشیدن چنین جامعه هایی بدین نام شهرت یافتند 3.منشا تصوف : درباره منشا تصوف عقاید مختلف است ‌أ.نظریه اول : عده ای معتقدند تصوف منشعب از مذهب بود می باشد ‌ب.نظریه دوم : بعضی تصوف را از فلسفه و مخصوصا " فلسفه افلاطونی اقتباس شده می دانند ‌ج.نظریه سوم : عده ای عقیده دارند تصوف کشورهای اسلامی از امور خارجی سرچشمه نگرفته بلکه تحولات سیاسی و اجتماعی موجب گردیده است این مسلک به وجود آید ‌د.نظریه چهارم : دیگر اینکه خود صفویه همه این عقاید و افکار را ناستوده می دانند و می گویند این گونه انتسابات به فرقه صوفیه گناه بزرگی است ، آنها می گویند تصوف عبارت است از لبّ عصاره و باطن قرآن و احادیث پیغمبر .0بنابر این در مسلک صوفیان ، شریعت نقطه خروج است و رهبر انسان است برای وصول به حقیقت 4.عقاید صوفیه : 1.پیروان این مسلک عقیده دارند که خداوند بوده است و بقیه امور نبود .

چنانچه مولوی می گوید : ما عدمهائیم و هستی ها نما بر وجود مطلق و هستی ما 2.راز پوشی یکی از دیگر عقاید فرقه صوفیه است و می گویند چون هر کسی نمی تواند از حقیقت این مسلک وقوف یابد در نتیجه اظهار و عقاید صوفیه برای این دسته از مردم و نه تنها سودی در بر ندارد بلکه زیانی واهم مشاغل می شود .

3.عقیده سوم : عواطف و احساسات صوفیه همیشه با احساسات عواطف سر و کار دارند و با ذوق و عشق حلاجی قی کنند و با عقل چندان مشورتی ندارند .

4.خویشتن پرستی و تنفر از آن صوفیه از خویشتن پرستی متنفرند .

تصوف و نقش آن درشکل گیری حکومت صفویه : طریقت صوفی از روزگار شیخ صفی وارد یک دروه آشکار و هدفداری شد .

صوفیان که شاه را مرشد کامل خود می دانستند و مقام او را نیمه الهی تلقی می کردند .

اما این صوفیان بانی اصلی دولت صفویه بودند .

پایداریها و استقامات آنها طی چند سال از زمان شیخ صفی که پیروان صوفی را عهده دار شد تا زمان شاه اسماعیل اول که رسما" حاکم و شاه صوفیان گردیده بیانگر ثبات قدم و ارادت پیروان صوفی به طریقت صوفی می باشد .

همچنین مریدان صوفی بودند که زمانی که شاه اسماعیل هفت ساله بود به پیروی وی حمایت او زمینه های قدرتش را فراهم کردند تا اینکه درسن 13 سیزده سالگی توانست قدرت را به دست گیرد .

بنابراین اگر چه تشکیل دولت صفوی عامل مهم وعنصر اساسی تشکیل قدرت بودند اما همانند نیروهای تشکیل دهنده دولتهای دیگر وضعیت چندان خوشایندی پس از رسمی شدن حکومت برایشان ایجاد نگردید .

صوفیان و دولت صفویان : صوفیان که بانی دولت صفویان بودند و در ابتدای امر چنان قدرتی داشتند که شاه اسماعیل اول به فکر تحدید قدرت آنان افتاد .

صوفیان درزمان شاه طهماسب با تضعیف رقبای خود عناصر تاجیک ، ایرانی برای مدتی صاحب قدرت بودند .

درزمان شاه عباس اول با قدرت یافتن نیروی غیر ایرانی سوم ، از قدرت صوفیان کاسته شد اما چنان اساس قدرت را تشکیل میدادند .

در روزگار شاه عباس دوم شاه سلیمان صوفیان کماکان قدرت نظامی – معنوی خود را حفظ کرده بودند .

بیشترین مخالفت با صوفیان در اواخر عهد صفویه و زمان شاه سلطان حسین بود به طوریکه طریقت صوفیه دراین زمان به طور کامل برافتاد وحتی خود شاه مشایخ صوفیه را از اصفهان ودیگر شهر های ایران بیرون راند .

مکاتب بزرگ تصوف : از قرن سوم هجری که تعالیم مشایخه صوفیه توسعه پیدا کرد فرق مختلف که وجود آمد اگر چه در اصول عقاید اختلافی با یکدیگر نداشته ولی در راه و سبک و رویه تزکیه نفس ورسیدن به حقیقت هر فرقه آداب و نظام جداگانه ای را مورد عمل قرار دادند .

بعضی از این فرقه ها به مرور زمان از میان رفتند یا در فرق دیگر ادغام شدند .

1.اویسیه 2.کبر اویه 3.سهروردیه 4.مولویه 5.نور بخشیه 6.نقشبندیه 7.صفویه علل رواج تصوف : یکی از علل مهم پیشرفت تصوف این است که افکار صوفیان با قلب و احساس بیشتر ارتباط دارد تا با عقل و منطق در میان مردم سختی اثر دارد که با احساسات و عواطف توام باشد.

تشکیل دولت صفویان به عنوان دولت رسمی ایران پس از دو قرن تلاش و کوشش و تبلیغات مذهبی و به کارگیری ایدئولوژی مذهبی – سیاسی از طرف مریدان و پیروان صفوی، سر انجام در سال 907 هجری حکومت صفویه را رسماً تشکیل شد.

این اتفاق تحول بزرگ و چشمگیری در تاریخ ایران پدید آورد.

زیرا از یک طرف باعث احیاء امپراطوری در سرتاسر مرزهای طبیعی ایران گردید و از طرف دیگر تشیع اثنی عشری که از مذاهب برجسته اسلامی بود، مذهب رسمی دولت جدید صفوی اعلام گردید.

علیرغم همه مشکلات و موانعی که در رسیدن شاه اسماعیل به قدرت وجود داشت، اما وجود پاره ای از امور و عوامل سبب تشکیل و استواری حکومت گردید .

این امور عبارت بودند از : وفاداری و تعهد پیروان صفویه ، نابسامانیهای حکومتهای معاصر آنها ( آق قویونلوها ) و نارضایتیهای توده مردم از هرج و مرج و نا امنی و از همه مهمتر کاردانی و زیرکی شاهان اولیه صفوی .

اقدامات بنیانگذار صفویه بلافاصله پس از تشکیل حکومت، باعث ایجاد یک امپراطوری بزرگ ایرانی گردید و همانطوریکه اقدامات دلیرانه شاه اسماعیل اول موجب تشکیل رسمی و استواری حکومت صفویه گردید ، اقدامات زیرکانه جانشین و فرزند وی، شاه طهماسب اول، نیز موجب تثبیت و استحکام دولت صفویه شد.

همه این موارد عواملی بودند که استحکام و تثبیت حکومت صفوی را به حدی رساند که طی اندک وقفه ای در زمان شاهان کم قدرت، در زمان شاه عباس اول به اوج و شکوفایی خود رسید.

این مسئله را نیز باید در نظر گرفت که حکومت صفویان در این دوره سرشار از موفقیت و کارآمدی نبود بلکه شکستها و عدم کامیابی های شاهان در جنگ ها و نبرد ها ، در نوع حکومت و میزان قدرت آن تأثیر می گذاشت خاستگاه و اصل و نسب و شجره خاندان صفوی در مورد خاستگاه صفویان میان نویسندگان اختلاف و نظرهایی وجود دارد: نظریات گوناگون : 1.

گروهی معتقدند صفویان عرب بودند ؛ از جمله والتر هنتس که دلیل آنرا مهاجرت ادعایی بنای صفویان از عده به آذربایجان می شمرد 2.

ترک بودن صفویان : آیالون ادعا دارد که صفویان ترک بودند 3.

ایرانی و کرد بودن صفویان : کسروی اعتقاد دارد که صفویان ایرانی و از تبار خالص آریایی بودند که از کردستان به همراه یکی از اسیران به سال 415 وارد آذربایجان شدند بنا بر این امروزه این باور بر پاست که خاندان صفوی از کردستان ایران بر آمده اند و بعدها به آذربایجان کوچیده اند و سر انجام در سده پنجم / یازدهم در اردبیل یکجانشین شده اند آنان دراین شهر به زندگی عادی و معمولی خویش ادامه داده و کم کم شهرت فضیلت و دیانت آنها بر سر زبانها افتاده و مریدانی برای آنها پدید آورده اما با تولد شیخ صفی الدین در سال 650 هجری تاریخ این خاندان نام و آوازه ای پیدا کرده و آغازی نو یافت .

اصل و نسب و شجره خاندان صفویه بررسی های انجام شده در مورد اصل و نصب صفویان پیچیده و متناقض است ، بسیاری از مورخان اعتقاد دارند که صفویان نسب خود را به امام موسی کاظم علیه‌السلام می رسانند در صورتیکه از نوشته های مورخانی چون کسروی ، آیالون و ...

بر می آید که صفویان ایرانی و یا از تبار ترک بوده اند و این مسئله خود نوعی ابهام و دوپهلویی را در این مورد ایجاد کرده است .

در هر صورت شجره نسبی صفویان از شیخ صفی الدین به قبل مبهم و متناقض است اما با تولد شیخ صفی الدین اردبیلی این خاندان وارد یک مرحله یک مرحله آشکار و روشنی از تاریخ می شوند .

تحلیلی پیرامون شیعه شدن ایران در عصر صفوی تجربه امروزین همه ما نشان می دهد که با اعمال زور صرف ، نمی توان افراد را به تغییر نظر درونی شان مجبور ساخت .

خصوصا که حتی رفتار ظاهری مردم ، نظیر حجاب را نمی توان بدون خواست واقعی اکثریت خود مردم تغییر داد .

به همین جهت به نظر می رسد که آنچه موجب تغییر مذهب مردم ایران از اهل تسنن به تشیع گردیده است ، حاصل تحولاتی است که قرن ها به طول انجامیده است و ایرانیان به محبت خاندان اهل بیت گرایش یافته اند و این بستر و زمینه ای شده است تا با اعمال فشار بیرونی ، همان عامل بصورت تغییر مذهب نمایان گردد .

بعلاوه می توان گفت که بعد از حمله مغول و نابود شدن مظهر قدرت معنوی اهل تسنن ، یعنی خلافت بغداد ، به نوعی زمینه ای ایجاد شده بود تا مذهب تشیع و طرفداران و علما و دانشمندان آن ،‌ بر بستری از محبت ائمه اطهار بتوانند در میان مردم این سرزمین جای پای خود را تثبیت نمایند .

هم چنین عواملی مشابه سبب شد تا طریقت های تصوف با محوریت دوستی خاندان پیامبر ص و توجه به قطب بودن ائمه شیعه ،‌ خود را به عنوان یک نیروی مذهبی قدرتمند در جامعه تثبیت نمایند .

بعلاوه هجوم ها و حمله های ترکان عثمانی و ازبکان – هر دو از اهل تسنن - و احیانا غارت های بوجود آمده ، بستری را فراهم می ساخت تا بتوان با تکیه بر عنصر تشیع بعنوان یک عامل وحدت بخش ، ترکیب همه این عوامل را بوجود آورد و هر چه بیشتر و درونی تر ، جامعه را به تغییر مذهب سوق داد .

چراکه می توان انتظار داشت با صرف اعمال قدرت نظامی ، نمی توان مانع برانگیخته شدن احساسات عامه مردمی شد که به مقدسات شان توهین گردد .

همین می تواند نشانه ای باشد از وجود یک پایگاه اجتماعی برتر و عالی تر ، که امکان برخورد با باقی مانده نیروهای اهل تسنن و یا به تعبیر نقل شده از شاه اسماعیل ،‌ احیانا قلع و قمع کردن ، بدهد .

ویژگی های مذهبی ایران عصر صفویه در بررسی حکومت صفویان، مذهب و نیروهای وابسته به آن نقش عمده ای ایفا می کنند، در واقع حکومتی که شاه اسماعیل اول در 907 ه.

تأسیس کرد، حکومتی مذهبی، بر پایه شاخص های دینی موجود در جامعه بود.

حاکمان صفویه توانستند با اتکاء بر نهاددین روند شکل گیری قدرت دنیوی خود را تسریع بخشند نقش دین و مذهب در شکل گیری، رسمی شدن، تداوم و استمرار و سرانجام فروپاشی دولت صفویه کامل نمایان است.

با توجه تأثیر دراز مدت مذهب در عصر صفویه و تعدیل و تحولاتی که در آن روی داد، نشان می دهد که تأثیر گذارترین سلسله در حکوت صفویان مذهب و نهاد دین بود.

نقش روحانون شیعه داخل و خارج از ایران، مقامات و مناصبی که آنها عهده دار بودند، تأثیر و تأثرات حاکمان و روحانیون نسبت به هم، ساخت بناها، مساجد، کلیساها، برگزاری مراسم های مذهبی و حمایت یا سرکوب پیروان فرقه های مذهبی دیگر، از مسائلی بود که از یک طرف باعث استحکام دولت صفویه و از سوی دیگر موجب فروپاشی و سقوط آن گردید.

عنوان ویژگی ها : شاخصه های نهاد دین در عهد صفویه : 1.نقش مذهب و نیروهای وابسته به آن در شکل گیری حکومت صفویان 2.اهمیت سیاسی مذهب در دولت صفویه 3.نحوه ارتباط نیروهای مذهبی با اقلیتهای مذهبی داخل و عناصر مذهبی خارج از ایران 4.رابطه بین نهاد دین با فرهنگ و هنر در عهد صفویان 5.میزان تأثیر مذهب در نحوه روابط دولت صفویه با کشورهای بیگانه 6.نقش نهاد دین و نیروی وابسته به آن در دیوانسالاری و تشکیلات اداری مراحل مختلف تحول مذهب در عهد صفویه : 1.

مرحله اول : زمینه های شکل گیری مذهب از ازمنه قدیم یا تشکیل حکومت 2.مرحله دوم : تثبیت و استواری مذهب به عنوان دین رسمی کشور 3.مرحله سوم : دوران شکوفایی و اوج قدرت نیروی مذهبی در حکومت صفویان 4.مرحله چهارم : سراشیبی و افول نهاد دین و قدرت مذهب.

5.مرحله پنجم : قدرت یابی مجدد نیروی مذهبی بر پایه تغییرات و تجدیدات در آن وضعیت مذهب در این دوره بر حسب مناطق جغرافیایی ایران بزرگ: 1.ایران فعلی 2.

افغانستان 3.

عراق 4.

آسیای میانه 5.قفقاز 6.

حجاز نقش تجارت و داد و ستد در شکوفایی دولت صفویان مردم ایران غالباٌ کشاورز در ساکن روستاها بودند و گله داری شغل اصلی ایلات و عشایر و روستائیان بود.

از آنجائیکه صفویان با پشتیبانی نیروهای قبیله ای به قدرت رسیدند.

بنابراین در اقتصاد دولت صفویه همانند گله داری و کشاورزی نقش مهمی داشت اما نقش اقتصاد شیوه تولید و زراعت.

در مقایسه با تجارت و عوامل مذهبی و ...

چندان قابل توجه نبود.

به طور کلی اقتصاد دوره صفویه به اقتضای نقش حکومت و نحوه قدرت گیری دولت نسبت به دوره های دیگر فرق داشت.

چون حکومت صفویه، حکومت ترکیبی بود، که در آن نفوذ و دخالت نیروهای مذهبی – قبیله ای، به شکل آشکار مشخص بود بنابراین اختصاص بخشی از زمینهای زراعتی به آنان موجب قطعه قطعه شدن اراضی می گردید، که این مسئله سبب می شد که اقتصاد به رونق و شکوفایی کافی نرسد.

بر خلاف اقتصاد، تجارت در این دوره، بر روح بالندگی و شکوفایی خود رسید.

در این دوره به سبب ساختن جاده ها، ایجاد پلها، کاروانسراها بر سر راههای اصل و ایجاد امنیت در راهها، تجارت داخلی به شکل فراگیری رونق یافت.

اما ارتباط گسترده با دیگر کشور ها و ایجاد زمینه جهت رفت و آمد بازرگانان و تاجران کشورهای بیگانه، خصوصاً اروپائیان، متاع و تأمل با فرقه های ادیان دیگر، زیر ساختی را پدید آورد که منجر به رشد و شکوفایی تجارت گردید.

رونق تجارت، و داد و ستد هایی که میان بازرگانان داخلی و خارجی انجام می گرفت، منجر به بهبود وضع مالی دولت و رشد اقتصاد و پولی و سرانجام افزایش قدرت مالی دولت گردید.

وابریشم کالایی بود که مهمترین منبع نقدینگی برای دولت ایران محسوب می شد .

از طرفی مهاجرت اجباری سه هزار خانواده ارمنی از جلفا به اصفهان ( 1021 ه .

) ارزش صادرات ابریشم را افزایش داد و این امر برای دولت بسیار مغتنم بود ، تولید سالیانه ابریشم را یک میلیون و 672 هزار پوند گزارش داده اند که 1/3 این تولید به عنوان عوارض شاهی روانه دربار می شد.

ویژگی های اقتصاد- تجارت در عصر صفویه : 1..

نقش اقتصاد و کشاورزی در ایجاد نهاد حکومت و قدرت : 2.عنصر تقسیم اراضی و چگونگی آن در رابطه یا گروهها و طبقات مختلف عهد صفویه : 3.جایگاه نیروهای مذهبی در سیستم زمنداری و حاکمیت اراضی : 4.تجارت در عهد صفویه از جهت نوع کلاهای که مورد داد و ستد قرار می گرفت : 5.تجارت و ارتباطات بازرگانی به دیگر کشورها و پیامدهای جامعه از آن : 6.نقش تجارت و داد و ستد در شکوفایی دولت صفویان : مراحل مختلف تجارت و اقتصاد عهد صفویه : 1.

مرحله اول : اقتصاد زراعت قبل از تقسیم بندی اراضی و ایجاد تغییرات در آن 2.مرحله دوم ک بررسی اوضاع اقتصادی در کشاورزی عهد صفویان پس از ایجاد سیستم تقسیم اراضی در میان گروهها 3.مرحله سوم : بررسی تجارت عهد صفویه قبل از ورود تاجران و بازرگانان خارجی 4.مرحله چهارم : تجارت صفویان با ورود بازرگانان و تاجران خارجی و پیامدهای حاصله از آن 5.مرحله پنجم : اوج رونق و شکوفایی تجارت عهد صفویان 6.مرحله ششم : وضعیت تجارت و بازرگانی در اواخر عهد صفویان وضعیت اقتصادی مناطق مختلف جغرافیایی ایران بزرگ در این دوره: 1.ایران فعلی 2.

حجاز فرهنگ.

هنر و معماری عهد صفویه در بررسی حکومت صفویان، مذهب و نیروهای وابسته به آن نقش عمده ای ایفا می کنند، در واقع حکومتی که شاه اسماعیل اول در 907 ه.

حاکمان صفویه توانستند با اتکاء بر نهاددین روند شکل گیری قدرت دنیوی خود را تسریع بخشند نقش دین و مذهب در شکل گیری، رسمی شدن، تداوم و استمرار و سرانجام فروپاشی دولت صفویه کامل نمایان استاگر چه دولت صفویه بر اساس مذهب و نیروهای وابسته مذهبی شکل گرفت اما عنصر فرهنگ و سیر تحولی آن با تشکیل حکومت و استواری آن رونق بالایی یافت.

رونق و شکوفایی فرهنگ و هنر در عهد صفویه تنها نه به خاط وجود دانشمندان و متفکران و هنرمندان برجسته بود، بلکه وجود شاهان و حاکمان هنرمند و هنر دوست و تشویق آنان و ایجاد فضای مناسب سیاسی جهت رفت و آمد هنرمندان و شاعران و نویسندگان به دیگر کشورهای فرهنگی و ارتباط و مبادله افکار و هنرها با هنرمندان کشورهای دیگر، زمینه مناسبی برای شکوفایی و رونق فرهنگی ایران عهد صفویه گردید.

رواج شعر و شاعری و علاقه شاهان نسبت به شاعران و همچنین دعوت از شاعران و نویسندگان درباری دیگر کشورها، گسترش علوم از قبیل فلسفه، علوم پزشکی، نجوم، و همچنین وجود شماری فیلسوف و دانشمند در دربار شاهان صفوی نقش بسزایی در فرهنگ این دوره داشت.

در این دوره فن کتابسازی ، جلدسازی ، تذهیب و همچنین تاریخ نگاری، هنر خطاطی، خوشنویسی و هنرهای دستی نظیر سفال سازی، فلزکاری، فرش بافی، هنرمندان و نخبگان شایسته ای یافت.

علاوه بر رونق و فرهنگ ذکر شده در این دوره معماری به طرز عجیبی شکوفا شد.

شکوفایی معماری دوران صفویان در نقاط مختلف قلمرو حکومتی آنها خصوصاً شهر اصفهان به پایتخت آنان یادآور شهرهایی چون سمرقند عهد تیمور ، رم در عهد امپراطوری روم ، تیسفون ساسانیان ، و تخت جمشید هخامنشیان گردید.

ساخت پلها، کاروانسراها، مدارس، مساجد، کلیساها، کاخ ها، باغ ها نه تنها به عمران و آبادانی کشور کمک کرد ،‌ بلکه سبک و شیوه جدیدی در هنر معماری پدید آورد.

ویژگیهای فرهنگ و هنر عصر صفویه : 1.فرهنگ و هنر در عهد صفویه از جهت ادبیات و شعر، نقاشی و خوشنویسی 2.جریان فرهنگ و هنر صفویان از جهت علوم مختلف چون فلسفه، نجوم در عهد صفوی، پزشکی و ارتباط نزدیک دانشمندان با دربار و دستگاه حاکمه 3.بررسی ویژگی های هنر و معماری عهد صفویان و نیز سبک و شیوه معماری عهد صفویه 4.بررسی ویژگی فرهنگ عامه و آداب و رسوم، جشنها و مراسم عهد صفویه مراحل تحول فرهنگ و هنر در عهد صفویه : 1.

مرحله اول : مرحله شکل گیری هنر و ادبیات و تداوم آن 2.مرحله دوم : مرحله رونق و شکوفایی هنر و معماری وضعیت فرهنگ و هنر در مناطق مختلف جغرافیایی ایران بزرگ : 1.ایران فعلی 2.

حجاز زمینه ها مختلف فرهنگی : 1.خط 2.نقاشی 3.صنایع مرتبط با معماری 4.صنایع و هنرهای دستی 5.قالی بافی 6.معماری 7.هنرها و صنایع دستی مرتبط با چاپ 8.علوم غیر دینی 9.ادبیات نقش و تأثیر اقلیت های مذهبی در فرهنگ عصر صفوی : 1.

اهل تسنن 2.

مسیحی ها : الف.ارامنه ب.آشوری ها ج.مسیحیت کاتولیک 3.

یهودی ها اعتیاد و مفاسد اجتماعی در عهد صفوی در برابر بسیارى از جنبه‏هاى افتخار آمیز تاریخ ما که عهد صفوى بدانها آراسته است، فسادهاى هم دامنگیر اهل ایران زمین بود که بازگویى بعضى از آنها از باب عبرت خواننده خالى از فایده نیست.

دسته‏اى از این فسادها مولود سوء تربیت طبقه حاکمه آن دوران خاصه قزلباشان بود که پایه‏هاى تخت صفوى بر شانه‏هاى آنان استقرار داشت، اما فساد دستگاه سلطنت را که درست پس از دوران طلایى شاه عباس آغاز شد، باید رأس تمامى این تباهیها دانست.

محروم ساختن شاهزادگان از زندگى در جامعه و از تمرین فرمانروایى و جنگاورى، وقتى با ثروت سرشار و انباشتگى خزانه سلطنتى به یکجا فراهم آمد، آنان را به عیش و نوش و غفلت از بود و نبود مُلک کشاند.

جانشین شاه عباس، سام میرزا، که در پادشاهى «شاه صفى» خوانده شد، بر همین منوال پرورش یافته و از کار ریاست و سیاست بى خبر مانده بود.

در روزگار سلطنت، به امور زمامدارى و مملکتى علاقه‏اى نشان نداد و مانند دیگر پادشاهان دوره اخیر صفوى، رشته کارها را به دست وزیران سپرد و خود به باده گسارى در کنار زنان حرمسرا پرداخت.

خونخوارى و آدم کشى او عادتاً در حال مستى صورت مى‏گرفت و یکى از بزرگترین قربانیان این حالت، امام قلى خان، حاکم فارس و سردار بزرگ شاه عباس بود، گذشته از این، گروه دیگرى از سرداران سپاه را در این حال «علف شمشیر» گردانید و اثر این قتلها، شکستهایى بود که از عثمانیها بر او وارد شد.

خوى زشت باده گسارى در میان سیاستمداران و پادشاهان را جانشین شاه صفى، یعنى شاه عباس دوم هم رها نکرد.

او با آن که تنها پادشاه بزرگ صفوى پس از شاه عباس اول است، در باده نوشى چنان افراط مى‏کرد که از توجه به کار مُلک غافل مى‏ماند و با هر کس و ناکس بر بساط شراب و کباب مى‏نشست و عاقبت هم جان بر سر این خوى زشت نهاد و در 33 سالگى درگذشت.

جانشین وى شاه سلیمان که او نیز از دوران جوانى در حرم سرا با زنان و خواجه سرایان محشور بود، چنان با شراب و زنان الفت داشتکه تصمیمهاى کشورى را در حال مستى و در مصاحبت و مشورت زنان و خواجه سرایان مى‏گرفت.

اگر وزارتش بر عهده مرد کاردانى مانند شیخ على خان زنگنه نبود، شایان پایان کار صفوى در زمان همین پادشاه رقم مى‏خورد.

مفاسد اجتماعی در عهد شاه سلطان حسین اما اوج فساد و تباهى طبقه حاکمه مربوط به دوران شاه سلطان حسین است که بهتر مى‏توان تأثیر سوء ثروت سرشار، راحت طلبى و کامرانیهاى نابخردانه صفویان و دولتمردان را مشاهده کرد.

از آن روزگار اطلاع مستقیمى در دست است از مورخ خوش ذوق و طنز گراى به نام یعنى محمد هاشم آصف، که خود و پدرش امیر محمد حسن خان و نیایش امیر شمس الدین محمد کارخانه آقاسى «بنگرید به رستم التواریخ، ص 109» در دستگاههاى اخیر دولت صفوى دخیل و شاهد بسیارى از جریانها بوده‏اند.

وى اطلاعات دقیقى درباره شاه و دربار و بزرگان عهد و مفاسد دربارى و اجتماعى و فساد متصدیان امور دینى فراهم آورده و در کتاب خود نقل کرده است.

بنابر تخمینى که او زده، مجموع ثروتى که شاه سلطان حسین از میراثهاى گرانبهاى پدران و از درآمد سرشار دولت تنها در راه التذاذهاى جسمانى خرج کرده بیست کرور تومان بود «هر کرور پانصد هزار تومان و هر تومان ده هزار دینار باشد.

/ رستم التواریخ، ص 83».

آنچه از عیش و نوش این پادشاه به وسیله مؤلف مزبور گزارش شده، شگفت انگیز و عبرت آمیز است و عجیب‏تر آن که پسر و جانشینش، شاه طهماسب دوم از آنچه بر سر پدر آمد، پند نگرفت و با ارتکاب کارهاى شرم آور قدرت از دست رفته‏اى را که به زور شمشیر نادرى باز یافته بود، یکباره از کف داد.

اما صرفنظر از پادشاهان صفوى که یکى از عیوب بزرگ آنان شرابخوارگى و عیاشى همه آنها بود، مردم ایران نیز با شیوع اسلام، یکباره از شورق دیرینه‏اى که به باده از قدیم الایام داشتند، دست نشستند و این عادت همچنان رایج بود.

شاه طهماسب اول یک بار در 939 ق / 1532 م یعنى در نهمین سال سلطنت خود، توبه و شرابخوارى را منع کرد، اما بعد از عهد آن پادشاه دوباره نوشیدن آن آغاز شد و به ویژه در عهد آرامش و ثبات شاه عباس اول، شراب خانه‏ها رونق بسیار یافت.

بار دیگر شاه عباس به سال 1029 ق / 1620 م شراب خوارى را منع کرد و اوامر پادشاه به جز در فارس، در دیگر نواحى ایران به دقت اجرا شد، اما پس از هشت ماه، شاه با فرمان دیگرى، دستور پیشین خود را لغو کرد.

بنا بر آنچه پى یترو دلاواله سیاح عروف ایتالیایى نقل کرده، ظاهراً فرمان منع شرب خمر موجب شد تا شراب خواران به آب کوکنار و تریاک روى آوردند، و شاه براى جلوگیرى از مفسده بزرگترى چون اعتیاد به مواد افیونى، فرمان خود را لغو کرد.

اعتیاد به مواد افیونی اما این مفّرح افیونى که هم طبقه حاکم و هم مردم ایران از همه اقشار بدان عادت داشتند، همان است که شاه اسماعیل دوم را از پاى درآورد.

درست دانسته نیست که عادت به افیون و مفرح افیونى و شربت کوکنار از چه هنگام در ایران رواج داشت؛ هر چه باشد، این بلاى خانمان سوز پیش از عهد صفوى به ایران آورده شده بود و درست از آغاز این عهد در ایران و هند رایج بود.

در آثار پزشکان و دارو شناسان اسلامى استفاده از افیون در تهیه بعضى معجونها و مفّرحها توصیه شده، اما نه به قصد نشأه و «کِیف» بلکه براى دارو و درمان، گمان مى‏رود که استعمال آن در ایجاد لذت از مرده ریگهاى دوره مغولان و مقارن همان ایامى باشد که بنگ در ایران رایج شده بود، چنانکه به کار بردن «عرق» از دوران تیموریان به بعد در ایران متداول شد و در عهد صفویان نیز به کار رفت «حافظ ابرو، ذیل ظفر نامه، طبع پراگ، ص 23».

مفّرحى که از شیره کوکنار (افیون) با زعفران و دارچین و بعضى ادویه دیگر به صورتهاى مختلف تهیه مى‏شد و «تریاک» یا «مفّرح افیونى» مى‏نامیدند، از عهد شاه طهماسب به بعد در ایران به کار برده شد.

غیر از این مفّرح، جوشانده‏اى نیز از کوکنار و بنگ و حشیش و بعضى ادویه هندى فراهم مى‏آمد که به «آب کوکنار» معروف بود و آن هم از عهد شاه طهماسب به کار رفت.

آب کوکنار، جوشانده سکرآور وحشتناکى بود که استعمال زاید آن به مرگ منتهى مى‏شد.

ترکیب دیگرى هم از همین قبیل وجود داشت که به صورت «حَبّ» فراهم مى‏آمد؛ مانند حبّ فلونیا که ترکیبى بود از بنگ و حشیش و آن هم ایجاد سِکر شدیدى مى‏کرد و گروهى از خلق بدان معتاد بودند.

در دوران پادشاهان اخیر صفوى، مراکز مهمى از بازرگانى افیون در ایران وجود داشت که نه تنها در داخل کشور فعالیت مى‏کرد، بلکه مبداء صدور تریاک به قلمرو عثمانى از یک سو و هندوستان از سویى دیگر بود.

از آن میان، دو مرکز یزد و اصفهان بیشتر از دیگر نقاط فعال بودند.

استعمال افیون و بنگ و حشیش بعد از دوره صفوى، همچنان در ایران و کشورهاى مجاور ادامه یافت و پیشگیریهاى دولت ایران میان سالهاى 1300 تا 1357 ق / 1922 تا 1979 م و حتى منع کشت خشخاش به مدتى محدود، و مبارزه آشکار و پنهان با تجارت تریاک و دیگر مواد مخدر هم مانع از استفاده از این مواد و جلوگیرى از این بلیه جان شکار نشد.