انقلاب ۱۳۵۷ (خورشیدی) ایران، شناخته شده به انقلاب اسلامی، قیامی بود که به رهبری آیت الله خمینی و با شرکت اکثر مردم و احزاب ، و روشنفکران ایران، نظام پادشاهی این کشور را سرنگون، و پیش‌زمینهٔ روی کار آمدن نظام جمهوری اسلامی در ایران را فراهم کرد.
انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن سال ۱۳۵۷ به پیروزی رسید.
•
پیشینه و علل
انقلاب ۱۳۵۷ایران بعد از تجربه نهضت مشروطه و کودتای ۲۸ مرداد و به دنبال قیام ۱۵ خرداد۱۳۴۲ به وقوع پیوست.
رهبران انقلاب از آغاز بر سه نکته بیش از هرچیز تاکید داشتند:چیرگی بر استبداد حاکم،ایستادگی در برابر اعمال نظر دول خارجی و مسائل فرهنگی(به خصوص اسلامی)،همین سه عامل زمینه‌ای برای اتحاد اکثر احزاب،جریان‌ها و گروه‌ها شد.
هرچند انقلاب ایران بعدها تا حدودی از این اتحاد فاصله گرفت و زمینه برای ایجاد اپوزسیون مخالف محیا شد،ولی همچنان بسیاری از شخصیت‌ها و احزاب موثر در جریان انقلاب به طور قانونی در داخل کشور فعالیت سیاسی دارند.
۲۸ مرداد ۱۳۳۲
مقاله اصلی: کودتای ۲۸ مرداد
انگلستان پس از کوتاه شدن دست خود از صنعت نفت ایران، منابع بسیاری را در منطقه و خصوصا ایران از دست داده بود، با قطع امید از رسیدن به توافق، وارد مطالعه طرح یک کودتای نظامی شد.
آمریکا نیز با انگلیس در این طرح همکاری داشت.
۱۶ آذر ۱۳۳۲
از مهمترین حرکت‌های سیاسی و دانشجویی در تاریخ ایران، اعتراض دانشجویان در ۱۶ آذر ۱۳۳۲ به ورود معاون رئیس جمهور آمریکا، ریچارد نیکسون، به خاک ایران پس از کودتای ۲۸ مرداد بود.
دانشجویان دانشکده‌های فنی، حقوق و علوم سیاسی، علوم، دندانپزشکی، پزشکی و داروسازی در دانشکده‌های خود تظاهراتی علیه رژیم کودتا برپا کردند.
روز ۱۵ آذر تظاهرات به خارج از دانشگاه کشیده شد و مأموران در زد و خورد با دانشجویان، شماری را مجروح و گروهی را دستگیر و زندانی کردند.
این درگیری‌ها منجر به شهادت سه تن از دانشجویان به دست مأموران حکومت پهلوی شد.
۲ فروردین ۱۳۴۲
حمله به مدرسه فیضیه قم درروز ۲ فروردین ۱۳۴۲ شمسی مطابق با روز وفات امام جعفر صادق روی داد.
پس از این که رژیم پهلوی لایحهٔ انجمن‌های ایالتی و ولایتی و نیز لوایح شش‌گانه و انقلاب سفید (شاه و ملت) را مطرح کرد، روحانیون و در رأس آنها آیت الله خمینی ساکت ننشستند، و عید سال ۴۲ را عزای عمومی اعلام کردند.
پس از آن در سرکوب مدرسه فیضیه گروهی از طلبه‌ها کشته‌شدند.
۱۵ خرداد۱۳۴۲
در سحرگاه ۱۵ خرداد ۱۳۴۲،رژیم شاه به خانه آیت الله حمینی در قم یورش بردند و آیت الله خمینی را که روز پیش از آن در روز عاشورای حسینی در مدرسه فیضیه قم، سخنانی بر ضد حکومت گفته‌بود،دستگیر و به زندانی در تهران منتقل کردند.چند ساعت بعد از حادثه مردم قم به خیابانها ریختند و دست به تظاهرات زدند .
همین صحنه در تهران و چند شهر دیگر به وجود آمد.رژیم نیز برای آرام کردن این تظاهرات دست به اسلحه برد.
در این روز حدود ۱۵ هزار نفرانقلابی به خاک و خون کشیده شدند.پس از این واقعه در تهران و قم و سایر شهرها دولت به دستگیری و محاکمه روحانیون و مردم پرداخت.
۴ آبان ۱۳۴۳
آیت الله خمینی در این روز بر ضد تصویب لایحه کاپیتولاسیون در مجلس شورای ملی در شهر قم به سخنرانی پرداخت،وی در این سخنرانی سعی کرد ضمن تبیین نظرات خود در مورد لایحه مذبور خطر آن برای مردم و استقلال و تمامیت ارضی کشور را گوشزد کند.
در طی این سخنرانی وی بارها به آمریکا و شخص شاه حمله لفظی کرد.
گوشه‌ای از این سخنرانی:
اگر یک خادم امریکایی یا یک آشپز امریکایی مرجع تقلید شما را در وسط بازار ترور کند، زیر پای خود منکوب کند، پلیس ایران حق ندارد جلوی او را بگیرد!
دادگاههای ایران حق محاکمه ندارند!
...باید پرونده به امریکا برود و در آنجا اربابها تکلیف را معین کنند...دولت ایران با کمال وقاحت از این امر ننگین طرفداری کرد.ملت ایران را از سگهای امریکایی پستتر کردند!
..چرا!
برای اینکه میخواستند وام بگیرند امریکا خواست که این کار انجام شود.
اگر یک خادم امریکایی یا یک آشپز امریکایی مرجع تقلید شما را در وسط بازار ترور کند، زیر پای خود منکوب کند، پلیس ایران حق ندارد جلوی او را بگیرد!
برای اینکه میخواستند وام بگیرند امریکا خواست که این کار انجام شود.
۱۳ آبان ۱۳۴۳ در پی سخنرانی آیت الله خمینی در روز ۴ آبان بر علیه تصویب لایحه کاپیتولاسیون،حکومت وقت تصمیم به تبعید وی به ترکیه گرفت، در روز ۱۳آبان ۱۳۴۳ ماموران ساواک((سازمان امنیت و اطلاعات کشور)) آیت الله خمینی را در قم دستگیر و به وسیله هواپیمای نظامی به ترکیه تبعید کردند.
۲۰ مهر ۱۳۵۰ جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران در تخت جمشید و با حضور سران و سفرای بسیار از کشورها در ۲۰ مهر ۱۳۵۰ آغاز شد.
به عقیده بسیاری از ناظران هدف محمدرضا شاه از برگزاری این جشن‌ها، یادآوری قدرت و ابهت باستانی ایران، به رخ کشیدن ثبات، امنیت و قدرت فعلی(خصوصا برای همسایگان عرب) و همچنین اصالت بخشی به شکل حکومت پادشاهی خصوصا در عرصه بین المللی بود.
مهمترین انتقاد مخالفین بر این جشن‌ها در واقع حول هزینه‌های سنگین برای برگزاری آن بود، برخی منابع این هزینه‌ها را تا سیصد میلیون دلار نیز اعلام کرده‌اند.
۱۱ اسفند ۱۳۵۳ در ۱۱ اسفند ۱۳۵۳ محمدرضا شاه دستور تشکیل حزب سراسری و واحد رستاخیز را اعلام کرد،این اولین بار در تاریخ نوین سیاسی ایران بود که این کشور به روش تک حزبی اداره می‌شد.
۲۵ اسفند ۱۳۵۴ در آخرین روزهای سال ۱۳۵۴ دو مجلس سنا و ملی طرح تغییر تاریخ هجری به شاهنشاهی را مطرح و تصویب کردند،این امر ظاهرا در راستای سکولاریزه کردن حکومت برداشته می‌شد ولی عملا آتش خشم مخالفین را برافروخت و مخالفت‌هایی را نیز برانگیخت.
وقایع سال ۱۳۵۷ ۱۰ فروردین در روزهای نهم و دهم فروردین مردم یزد طی اعتراضاتی که به خشونت کشیده شد خواستار آزادی زندانیان سیاسی و بازگشت رهبران انقلاب(در راس آنها آیت الله خمینی)شدند.
۲۵ اردیبهشت در پی اوج‌گیری تظاهرات و درگیریهای مردم با عوامل رژیم پهلوی ، دولت جمشید آموزگار به مأمورین نظامی و انتظامی در برابر آشوبها دستور شدت عمل داد.
۱۵ خرداد به مناسبت سالگرد ۱۵ خرداد در تهران و شهرستانها تعطیل و اعتصاب سراسری اعلام گردید.
۲۱ مرداد درگیری خونین در اصفهان و اعلام حکومت نظامی در این شهر که توسط فرماندار نظامی شهر به اجرا درآمد.
۲۵ مرداد اعلام حکومت نظامی توسط دولت جمشید آموزگار.
۲۸ مرداد آتش سوزی در سینما رکس آبادان.(مصبب یا مصببان اصلی این حادثه به درستی مشخص نشده٬عده‌ای این حادثه به گردن انقلابیون انداخته‌اند و برخی مصبب آن را حکومت پهلوی دانسته‌اند) ۵ شهریور سقوط دولت جمشید آموزگار و تشکیل دولت شریف امامی.
۱۷ شهریور این روز(۱۷ شهریور ۱۳۵۷) بعدها به جمعه سیاه مشهور شد،در این روز راهپیمایی و اعتراضات مردم در میدان ژاله(شهدای فعلی) تهران به خشونت کشیده شد و عده زیادی کشته و مجروح شدند.
۲ مهر منزل آیت الله خمینی(رهبر انقلاب ۱۳۵۷ ایران) در عراق توسط پلیس این کشور محاصره گردید .
۳ مهر حزب رستاخیز که توسط حکومت پهلوی تأسیس شده بود منحل گردید.
۱۰ مهر به دلیل افزایش فشارها در عراق خمینی تصمیم به ترک این کشور و ورود به کویت گرفت،اما دولت کویت به وی مجوز ورود نداد.
۱۳ مهر در پی عدم ورود آیت الله خمینی به کویت و جلوگیری دولت عراق از بازگشت ایشان به نجف،خمینی تصمیم می‌گیرد برای ادامه مبارزه به فرانسه مهاجرت کند.
۱۷ مهر تغییر مکان آیت الله خمینی از پاریس به دهکده نوفل لوشاتو.
۱۹ مهر اعتصاب کارکنان مطبوعات در سراسر کشور آغاز گردید.
۲۹ مهر اعتصاب کارکنان صنعت نفت.
۸ آبان آیت‌الله طالقانی(یکی از رهبران انقلاب)از زندان آزاد شد.
۱۰ آبان ارتش کنترل تأسیسات نفتی کشور را در دست گرفت.
مبارزه مسلحانه در تهران ۱۳ آبان تظاهرات دانش‌آموزان و دانشجویان در مقابل دانشگاه تهران به خشونت کشیده شد.
۲۳ دی به دستور آیت الله خمینی شورای انقلاب تشکیل گردید.
۲۶ دی آخرین شاه ایران ظاهرا به منظور معالجات پزشکی کشور را ترک کرد.
وی در آخرین مصاحبه خود در خاک ایران(در فرودگاه مهرآباد) چنین گفت: شاه:یک مدتی است که احساس خستگی می‌کنم و احتیاج به استراحت٬ضمنا هم گفته بودم تا خیالم راحت بشود و دولت مستقر بشود بعد مسافرت خواهم کرد.
خبرنگار:اعلی حضرت چه مدت در مسافرت خواهند بود؟
شاه:بستگی به حالت مزاجی من می‌توانم بگویم دارد.
خبرنگار:نخستین نقطه‌ای که اعلی حضرت تشریف فرما می‌شوند کجا خواهد بود؟
شاه:فکر می‌کنم به آسوان(مصر) برای استراحت برویم و اولین نقطه اقامت ما در آسوان خواهد بود.
(در ادامه):حرفی غیر از حس وضعیت مملکت و انجام وظیفه براساس میهن پرستی ندارم.
۳ بهمن شورای سلطنت که برای حفظ رژیم سلطنتی در ایران تشکیل شده بود منحل گردید.
۴و۵ بهمن: دولت بختیار به منظور جلوگیری از حضور آیت الله خمینی در کشور به مدت سه روز فرودگاه‌های کشور را بسته اعلام کرد.
۹ بهمن فرودگاه مهرآباد بازگشایی شد.
۱۲ بهمن ساعت ۹ و ۲۷ دقیقه و ۳۰ ثانیه آیت الله خمینی پس از پانزده سال تبعید وارد ایران شد.
فرمانداری نظامی بر اثر فشار مردم راهپیمایی و تظاهرات را برای ۳ روز آزاد اعلام کرد.
نظامیان مستقر در تلویزیون به طور ناگهانی پخش مراسم استقبال را قطع کردند.
آیت الله خمینی در بهشت زهرا حضور یافت و ضمن ادای احترام به شهدای انقلاب به سخنرانی پرداخت.
مسیر تقریبی آیت الله خمینی از فرودگاه مهرآباد تا بهشت زهرا(قبرستان اصلی تهران) ۱۷ بهمن بر اساس پیشنهاد شورای انقلاب،آیت الله خمینی دولت موقت را به مردم معرفی نمودند.
دولت موقت به ریاست مهندس مهدی بازرگان تشکیل گردید.
۱۹ بهمن نیروی هوایی ارتش با آیت الله خمینی پیمان بستند.[نیاز به ذکر منبع] ۲۰ بهمن طرفداران قانون اساسی با تجمع در استادیوم امجدیه (شهید شیرودی) دست به تظاهرات زدند.
ساعت ۹ شب سربازان گارد شاه به پادگان نیروی هوایی در شرق تهران(خیابان دماوند) حمله نمودند.
۲۱ بهمن دولت بختیار زمان حکومت نظامی را افزایش داده و حکومت نظامی را از ساعت ۴ بعدازظهر اعلام نمود.
آیت الله خمینی دستور شکستن زمان حکومت نظامی و حضور مردم در خیابانها را صادر نمود.
۲۲ بهمن با اعلام بی‌طرفی تمامی نیروهای نظامی،حکومت سلطنتی ایران(پهلوی) پس از ۵۷ سال سقوط کرد.
۹ اسفند بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی در ایران تاسیس شد.
به موجب فرمان آیت الله خمینی، تمام اموال منقول و غیر منقول سلسله پهلوی و گردانندگان اصلی آن رژیم، در اختیار بنیاد مذکور قرار گرفت.
۱۰ اسفند آیت الله خمینی تهران به مقصد قم ترک کرد ولی ۱۱ ماه بعد به علت بیماری قلبی در ۲ بهمن ۱۳۵۸ به تهران بازگشت.
۱۴ اسفند کمیته امداد(یکی از نهادهای انقلابی)به فرمان آیت الله خمینی به منظور انجام امور عام المنفعه تشکیل شد.
وقایع سال ۱۳۵۸ ۱۲ فروردین در این روز مردم ایران در یک همه‌پرسی به و به دعوت آیت الله خمینی شرکت کردند و با اکثریت قاطع(بیش از ۹۸ درصد) به جمهوری اسلامی(به عنوان نظام حکومتی آینده) رای دادند.
۱۳ آبان در این روز دانشجویان پیرو خط امام با کسب اجازه ضمنی از آیت الله خمینی به سفارت آمریکا در تهران حمله کردند و افراد حاضر در سفارت را به گروگان گرفتند.
۵ بهمن سید ابولحسن بنی صدر به عنوان اولین رییس جمهور ایران انتخاب شد و حکم ریاست جمهوری خود را در بیمارستان قلب تهران از آیت الله خمینی، که به علت بیماری در آن بستری بود، دریافت کرد.
خشونت‌های ماه‌های بعد هنگامی که آیت الله خمینی با یک استدلال حقوقی، مجاهدین خلق را به سبب عدم اعتقاد به قانون اساسی از شرکت در انتخابات ریاست جمهوری ایران منع کرد، حضور گسترده و نظامی این گروه در سطح شهرها آغاز شد و در پی آن درگیریهای کوچک و بزرگی با گروه‌های حزب‌اللهی آغاز گشت،این خشونت‌ها و درگیریهای مشابه دست کم ۲۸ ماه به طول انجامید که منجر به خسارات جانی و مالی فراوان شد.
آماری از خشونت‌های بین ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ تا ۳۰ خرداد ۱۳۶۰ آشوب‌های شهری ۳۲۱ مورد، این آشوبها خشونت‌هایی از درگیری در یک تجمع چند نفره با یکی دو زخمی تا خشونت‌های دامنه‌دار چند هفته‌ای مانند آشوب‌های مربوط به حزب خلق مسلمان یا انقلاب فرهنگی با دهها کشته و زخمی را شامل می‌شوند.
حمله به کتابخانه‌ها، کتابفروشی‌ها، دفاتر مطبوعاتی، مراکز فروش نشریات و مراکز دولتی ۱۲۹ مورد.
ترور، ۸۰ مورد.
بمب گذاری،۵۷ مورد این بمب گذاری‌ها غیر از دهها مورد بمب گذاری خوزستان است که بوسیله دولت عراق و با به کارگیری مزدوران محلی صورت پذیرفته و تعداد آنها از خرداد تا نیمه آبان سال ۱۳۵۸ بالغ بر ۴۵ مورد است.
به این‌ها باید سه جنگ قومی بزرگ در کردستان،گنبد کاووس و خوزستان را که منجر به دخالت ارتش شدند ، اضافه کرد تا مجموعا در اندکی بیش از ۲۸ ماه تعداد خشونت‌ها به ۵۹۰ مورد برسد و رقم بی سابقه‌ای را از نظر تعداد، گستره و تنوع اشکال خشونت ورزی درتاریخ معاصر ایران به ثبت برساند.
صدور انقلاب اندیشه‌ای است امت گرا که بر پایه جهان‌بینی شکل می‌گیرد٬هدف آن ایجاد یک اتحاد اسلامی استراژیک و فراگیر است٬که پس از انقلاب ۱۳۵۷ در ایران و به وسیله انقلابیون اسلامگرا قوت گرفت.
پیش نیازها:زمانی که جهان بینی(در این مورد جهان بینی اسلامی) از کارکرد و اصالت بیشتری برخوردار شود زمینه برای صدور انقلاب محیا است٬که ایجاد این اصالت وکارکرد مشترک نیازمند ایجادآموزه‌های استراژیک مشترک است.
اهداف: ۱-ایجاد یکپارچگی فکری و سیاسی در بین ملل اسلامی(هم صدایی یا وحدت کلمه).
۲-اعمال نظر بیشتر و کاراتر در عرصه موضوعات مهم بین المللی.(برای مثال دارا بودن حق وتوی مشترک برای کشورهای اسلامی).
۳-ایجاد هویت یکپارچه به منظور تحقق اهداف سیاسی٬ امنیتی٬ اقتصادی٬ فرهنگی و...
مشترک.
عواقب: اعمال و اجرای این سیاست خارجی (گرچه صرفا درمنطقه خاورمیانه) مخالفان سرسختی نیز داشته و دارد٬ این مخالفت‌ها تا این حد جدی است که بسیاری معتقدند حمایت اعراب از عراق در هنگام جنگ با ایران به دلیل هراس از عواقب احتمالی سیاست صدور انقلاب بود.