یهودیت در بخش دین وتفکر بر خلاف نژاد و نسب ،سابقه ای طولانی دارد. اگر چه گروهی برآنند که این یهودیت دینی، همان یهودیت نژادی است اما بایدگفت که امروزه از نژاد بنی اسرائیل خبری نیست و تنها می توان آنها را با مشخصات و توصیفشان درکتب تاریخی و قدیمی یافت. امروزه هیچ کس نمی تواندخودرا به طور خالص از نژاد بنی اسرائیل بداند.
به هر حال سابقه یهودیت ، بنا به آنچه خودشان در تورات نگاشته اند وامروزه بسیار محل تردید است به فلسطین بازمی گردد. براساس کتب تاریخی یهودْی ایشان توانسته اند زمانی در دو شهر فلسطین اقدام به ایجاد حکومتهای محلی نمایند.
این قوم دوبار مورد هجمه ی دول همجوار واقع شد و در بار دوم – به دست تیتوس امپراتور روم- کاملا مضمحل و نابود گشتند.
پس از پراکندگی ، این دین به صورت کولونی های محدود به حیات خود در میان جوامع ادامه داد. در اروپا به خصوص پس از رشد مسیحیت به دلیل ضدیت مسیحیان آن زمان با یهودیان (به دلیل دخیل بودن در قتل عیسی) یهودیان در محله های کنار شهرها به نام گفتو ساکن شده بودند و هر از چندگاهی مورد حمله و غارت واقع می شدند. شغل آنها به مقتضای آیین ، اندیشه و وضعیت اجتماعی شان در معاملات پولی پیشه وری و تجارت خلاصه می شد.
در جنگهای صلیبی ، یهودیان که در مسیر حرکت سپاهیان صلیبی قرار داشتند بارها مورد غارت و قتل عام واقع شدند. اسپانیا ، پس از تصرف مجدد مسیحیان ،نیز شاهد این ماجراها بود.
دلیل عمده ی این غارتها به کار آن ها در پرداخت وام با بهره های بالا خلاصه می شد. این امر باعث شد که مردم یک منطقه پس از مدتی از آنها بیزار و آماده کشتار آنها شوند.
درست به همین دلیل پادشاهان نیز از کشتار آنها سود می بردند و همیشه مالیاتهای سنگین و پولهای کلان را از آنها می خواستند. با این وجود یهودیان به ضرب پولهای کلان توانستند برای خود موقعیتی در دربارهای اروپایی ایجاد نمایند و اندک اندک مقامات بزرگ را در دربار تصاحب نمایند.
در کشورهای اسلامی اما ، وضع دگرگون بود. به لحاظ علمی یهودیان در اثرتداخل با مسلمین رشد یافتند، موسی بن میمون فیلسوف یهودی اندیشه های دینی آنها را سامان داد و بسیاری از اندیشه های اسلامی را وارد یهودیت آسیایی نمود.
در ایران کولونی های آنها در مناطق مختلفی نظیر اصفهان شکل گرفتند و توانستند ضمن مالکیت زمین ، که یهودیان اروپا از آن بی بهره بودند، در دستگاههای دولتی به عنوان طبیب و حتی وزیر – سعد الدوله در دستگاه مغولان- رشد کنند، اما سیرت و منش رذیلانه ی آنها معمولا مانع اوج گرفتن قدرتشان می شد.
نهضت پروتستان، به رهبری لوتر در اروپا ، چهره ی مسیحیت را تغییر داد و وجه ی کلیسا را دستخوش دگرگونی ساخت، پروتستانها بسیاری از اعتقادات قدیمی – ارتدوکس و کاتولیک- را دور ریختند و نسبت به بسیار از تعصبات گذشته ، تساهل و تسامح پیش گرفتند. به دنبال آن رنسانس در اروپا بسیاری از اعتقادات را متزلزل ساخت و تکفیرهای کلیساهای کاتولیک نیز دردی را دوا نکرد. بسیاری از کشورهای اروپا صاحب کلیسای ملی گردید که کاردینال آنرا شاه مشخص می کرد. از میان این دولتها می توان به پروس (آلمان) ، هلند و انگلستان اشاره کرد.
به دنبال این اتفاقات یهودیان اروپا ، بالاخص یهودیان اسپانیا ، که در آن زمان دچار قتل و غارت مسیحیان شده بودند به دلیل رشد تفکرات تازه به سوی سرزمینهای اروپایی پروتستان حرکت کردند که مهمترین آنها انگلستان بود،ولی این کشور، پیش تر ورود یهودیان را به دلیل فشار مالی و مخالفت اشراف ممنوع ساخته بود. بدین لحاظ یهودیان مهاجر در آمستردام رحل اقامت افکندند و هلند یکی از مراکز مهم یهودیت اروپا گردید که امروزه نیز چنین است.