رشد فناورى ها به ویژه فناورى اطلاعات و فراگیر شدن آن در سطح جامعه تغییرات گسترده اى را در ابعاد مختلف زندگى انسان ها پدید آورده است.
این فناورى ها امروز با نرخى فزاینده و به صورت تصاعد هندسى در حال رشد است و به صورت نماد عصر حاضر در آمده است.
رشد فزاینده این فناورى ها در تمامى پدیده ها از جمله دولت و موسسات دولتى تاثیرات شگرفى بر جاى مى گذارد.
دولت ها در عصر جامعه اطلاعاتى مى بایست براى برآورده کردن نیازها و انتظارات شهروندان خدمات و محصولات خود را به طور روزافزون کیفى تر و مطلوب تر نمایند.
• • •
•مفهوم دولت الکترونیک
دولت الکترونیک استفاده سهل و آسان از فناورى اطلاعات به منظور توزیع خدمات دولتى به صورت مستقیم به مشترى، به صورت ۲۴ ساعته و در هفت روز هفته است.
دولت الکترونیک درصدد بسترسازى مناسب جهت دسترسى هر چه بهتر و بیشتر شهروندان به اطلاعات و خدمات دولتى، اصلاح کیفیت خدمات و ارائه فرصت هاى گسترده تر براى مشارکت در فرایندها و نمادهاى مردم سالار است.
دولت الکترونیکى در اصطلاح به استفاده از فناورى اطلاعات و ارتباط در جهت ارائه اطلاعات و خدمات به شهروندان، بخش هاى اقتصادى، کارمندان دولت و سایر قسمت هاى دولتى اطلاق مى شود.
اگر چه این فناورى هنوز دوره نوجوانى خود را طى مى کند ولى قابلیت هاى انعطاف پذیر اینترنت شامل پتانسیل بالاى آن براى کاستن فوق العاده هزینه ها، افزایش سود، گسترش موارد قابل دسترسى و از بین بردن فاصله ها است.
دولت الکترونیکى در حقیقت روش کلیدى براى دستیابى به بسیارى از اهداف مذکور است.مشتریان دولت الکترونیک از طریق پایگاه هاى تار عنکبوتى دولت الکترونیک مى توانند در فعالیت هاى اجتماعى، سیاسى و اقتصادى شرکت نمایند.
یکى از اهداف اساسى دولت الکترونیک تحقق بخشیدن به مردم سالارى الکترونیک است که تمامى شهروندان بتوانند در سرنوشت خویش دخالت داشته باشند.
با این عمل و با مشارکت گسترده مردم در واقع دولت ماهیتى غیررسمى به خود مى گیرد و شهروندان مى توانند به طور کامل با دولت در تعامل باشند.
شهروندان، بنگاه هاى اقتصادى و موسسات دولتى مى توانند از طریق دولت الکترونیک فعالیت هاى گوناگونى نظیر موارد زیر را انجام دهند: پرداخت مالیات و عوارض، تجدید گواهینامه، دریافت و تجدید جواز کسب، ثبت شرکت، عقد قرارداد، ثبت ازدواج و طلاق، ثبت تولد و مرگ، انجام فعالیت هاى مالى و اعتبارى، شرکت در انتخابات، پرکردن فرم هاى الکترونیک براى مقاصد مختلف، بازدید از موزه ها، استفاده از کتابخانه هاى مجازى، پرداخت صورت حساب آب، برق، گاز و ده ها مورد دیگر.رسانه منتخب براى دولت الکترونیک فعلاً اینترنت است که از طریق رایانه هاى شخصى متصل به آن قابل بهره بردارى است.
ولى پیش بینى شده است که در ۳ تا ۵ سال آینده از کیوسک ها و تلفن هاى همراه ویژه اى که بدین منظور طراحى و ساخته خواهند شد نیز استفاده گردد.
دولت الکترونیک استفاده سهل و آسان از فناورى اطلاعات به منظور توزیع خدمات دولتى به صورت مستقیم به مشترى، به صورت ۲۴ ساعته و در هفت روز هفته است.
• عوامل زمینه ساز پیدایش دولت الکترونیک پیدایش مفهوم دولت الکترونیک در پى ظهور و گسترش فناورى هاى نوین ارتباطى و از جمله اینترنت است.
تغییرات گسترده و عمیقى را که اینترنت بر ابعاد گوناگون زندگى انسان ها از روابط انسانى گرفته تا کار، آموزش، تفریح، خرید و غیره...
داشته لزوم ارائه خدمات نوین و کیفى که پاسخگوى نیازها و انتظارات شهروندان جامعه اطلاعاتى آینده باشد را نمایان مى سازد.
به طور کلى عوامل متعددى زمینه ساز پیدایش مفهوم دولت الکترونیک بوده است که همگى ناشى از رشد فناورى و پیچیده تر شدن زندگى بشر است.
دولت ها براى پاسخ به این پیچیدگى ناگزیرند که اقدام به ایجاد دولت الکترونیک نمایند.
برخى از عوامل زمینه ساز پیدایش این مفهوم عبارتند از: رشد فناورى به ویژه فناورى اطلاعات، سرمایه گذارى بنگاه هاى اقتصادى در بخش فناورى و اطلاعات و تطبیق آن با نیازها و شرایط خویش، رشد استفاده از اینترنت و عادت کردن مردم به استفاده از آن، تغییر انتظارات شهروندان و بنگاه هاى اقتصادى، فشارهاى ناشى از رقابت، جهانى شدن • مزایاى دولت الکترونیک دولت الکترونیکى مزایاى مهمى براى شهروندان، مشاغل و دولت ها در سرتاسر جهان به وجود آورده است.
اگرچه این فناورى هنوز دوره نوجوانى خود را طى مى کند ولى قابلیت هاى انعطاف پذیر اینترنت شامل پتانسیل بالاى آن براى کاستن فوق العاده هزینه ها، افزایش سود، گسترش موارد قابل دسترس از بین بردن فاصله ها است.
دولت الکترونیکى در حقیقت روش کلیدى براى دستیابى به بسیارى از اهداف مذکور است.
برخى از مزایاى دولت الکترونیکى به شرح زیر است: دولت الکترونیک، شاهد مدیریت کاراتر خواهد بود، خدمات دولتى بهترى به شهروندان ارائه مى شود، تعامل بهترى با شهروندان و بخش هاى بازرگانى و صنعتى به وجود مى آورد، از طریق دسترسى بیشتر و بهتر به اطلاعات، توان شهروندان افزایش خواهد یافت، خدمات به مردم، در هر زمان و هر مکان ارائه مى شود، تسهیلات با سرعت بیشتر در اختیار شهروندان قرار مى گیرد، انجام امور دولتى با شفافیت بیشترى انجام مى شود، مسئولیت پذیرى از سوى بخش هاى دولتى مشاهده خواهد شد، مخاطب بخش هاى دولتى دیگر جمع نبوده، بلکه فرد است و دولت خود را در قبال برآورده کردن انتظارات تک تک افراد مسئول مى داند، کاهش بوروکراسى ادارى و کاغذبازى در ادارات از دیگر مزایاى دولت الکترونیکى است، افراد معلول چه شهروندان و چه کارمندان از خدمات دولت الکترونیکى بسیار بهره خواهند برد.
• موانع ایجاد دولت الکترونیک در راه تحقق و پیاده سازى دولت الکترونیک موانع بسیارى اعم از محدودیت هاى فنى و تکنولوژیکى، دشوارى هاى اقتصادى و مالى، نگرش هاى موجود در جامعه در سطح مسئولان و دستگاه هاى اجرایى کشور گرفته تا شهروندان و عموم جامعه و غیره قابل مشاهده است.
در میان این موارد به طور اختصاصى مى توان به موارد ذیل اشاره کرد: در میان مسئولان، برنامه ریزان و نیز افکار عمومى جامعه هنوز ضرورت تحقق دولت الکترونیک به طور کامل درک نشده است و مدیران بلندپایه سازمان هاى دولتى، در عمل، از برنامه ریزى هاى انجام شده در جهت بسترسازى براى تحقق دولت الکترونیک حمایت لازم را به عمل نمى آورند.
لذا این مسئله نیازمند تدابیر برنامه هایى به منظور تغییر نگرش ها در این خصوص است.
در صورت درک ویژگى ها و مختصات جامعه اطلاعاتى آینده و جایگاه و نقش ایران در این عرصه از سوى مدیران و برنامه ریزان شاهد اجرا و پیاده سازى اصولى و صحیح دولت الکترونیک در جامعه خواهیم بود.
از دیگرسو رسانه هاى جمعى اعم از رادیو و تلویزیون و مطبوعات مى بایست با اطلاع رسانى مناسب نسبت به آگاه سازى افکار عمومى شهروندان در خصوص مفاهیم و مزایاى دولت الکترونیکى اقدام کرده تا شرایط پیاده سازى دولت الکترونیکى تسهیل شود، ایجاد و نگهدارى شبکه هاى اطلاع رسانى و پایگاه هاى اطلاع رسانى هزینه هاى بالایى را به ویژه براى کشورهاى در حال توسعه در بر دارد.
لذا فراهم کردن بسترهاى پیاده سازى و تحقق دولت الکترونیک هزینه هاى سنگینى را بر دوش جامعه و شهروندان خواهد گذاشت، زیرساخت هاى لازم در این زمینه در بسیارى از جوامع مهیا نیست.
عمده ترین بستر پیاده سازى دولت الکترونیک، اینترنت است که فراهم کردن امکانات مناسب در این زمینه ضرورى و اجتناب ناپذیر است، فقدان یا کمبود نیروهاى متخصص در زمینه فناورى هاى اطلاعات به ویژه در کشورهاى جهان سوم نیز از دیگر محدودیت هاى موجود است، در طراحى و اجراى دولت الکترونیکى، دولت باید به سیاست ها از جمله مسائل اقتصادى، مقررات گذارى و حقوق کاربران توجه داشته باشد، ثبت و نگهدارى سوابق الکترونیکى از جمله مسائل مهم در اجرا و پیاده سازى دولت الکترونیک در جامعه است، برخى از چالش هاى پیاده سازى دولت الکترونیک مربوط به ابعاد اجتماعى و سیاست هاى اطلاعاتى مربوط به اینترنت به عنوان زیربناى پیاده سازى دولت الکترونیک است.