دانلود تحقیق طرح جامع مدیریت احیاء بیابان

افزایش جمعیت و استفاده بیش از حد از زمین باعث گردیده که امروز کمتر منطقه ای را در سطح زمین بتوان یافت که در معرض تخریب و فرسایش قرار نگرفته باشد اگر مهمترین عامل تشکیل خاک یا فرسایش طبیعی سنگ های مادر در بعد زمانی طولانی باشد لکن فرسایش بیش از حد باعث از بین رفتن خاکهای سطحی ودر نتیجه از بین رفتن پوشش گیاهی که زمینه ساز بسیاری از سیل های اخیر در اقصی نقاط دنیا از جمله ایران بوده است
البته تغییرات اقلیمی ناشی از گرم شدن جو زمین و پدیده های دیگر را نمی توان نادیده گرفت ولی نقش مهم فرسایش در بروز سیل به مراتب بیشتر از این عوامل است از طرفی دیگر توان تولید بیولوژیکی ناشی از تخریب سر زمین فرآیند گسترش پدیده بیابان زایی در مناطق خشک و نیمه خشک و نیمه مرطوب را تهدید می کند.
فر سایش عبارت است از جابه جایی مواد از نقطه ای به نقطه دیگر ،پس از تخریب سنگ یا خاک این مواد تو سط عوامل گوناگون مانند آب ،باد ،و برف حمل و بسته به میزان قدرت عامل حمل، انتقال و رسوب گذاری می نماید.

تخریب سنگ و یا خاک به صورت فیزیکی یا مکانیکی ، شیمیایی و انحلالی صورت می گیرد.

سه مرحله مهم فرسایش عبا رتند از :برداشت ،حمل ،رسوب می باشد که جهت انجام کارهای اجرایی شناسایی محل های برداشت از اهمیت ویژه ای برخوردار است.



1-2- هدف مطالعه
بیابانزایی به معنی تخریب سرزمین در مناطق خشک و نیمه خشک ناشی از عوامل مختلف از جمله تغییرات آب وهوا و فعالیت های انسان است.

فعالیت های مشتمل بر توسعه جامع سرزمین در این مناطق، در راستای توسعه پایدار، با هدف جلوگیری و یا کاهش تخریب سرزمین، احیای زمین های اراضی بیابانی می باشد را، بیابانزایی می گویند.
یکی از علل مهم پایین بودن میزان تولیدات زراعی و باغی درایران و دیگر نقاط جهان در مقایسه با استانداردهای جهانی کاهش مداوم حاصلخیزی خاک است.

ایران در محدوده کمربند جهانی فرسایش آبی، در مناطقی با بارندگی 500-250 میلیمتر و کمربند جهانی فرسایش بادی با بارندگی کمتر از 250 میلیمتر قرار دارد.

لذا در کشور با معضل هر دو نوع فرسایش آبی و بادی بطورجدی مواجه هستیم.

بررسی ها و تحقیقات در این زمینه مبین این موضوع است که میزان فرسایش در سالهای اخیر افزایش چشمگیری داشته است که این روند نشان دهنده یک فاجعه عظیم در کشور مااست و مبارزه با آن نیاز به کوشش و فعالیت همه جانبه دارد و ارجح بر هر برنامه دیگر است.

تخریب سرزمین به معنی کاهش و یا از دست رفتن تولید بیولوژیکی یا اقتصادی در اراضی دیم، آبی، جنگل، مرتع و بوته زار در مناطق بیابانی ناشی از بهره برداری از سرزمین یا ترکیبی از فرآیندهای ناشی از فعالیت های انسانی و شیوه های مسکونی می باشد که فرسایش خاک ناشی از باد و آب، زوال خصوصیات فیزیکی و شیمیایی، بیولوژیکی و یا اقتصادی خاک و نابودی دراز مدت پوشش گیاهی طبیعی مهمترین آنها می باشند.

کاهش اثرات خشکسالی در بیابان زدایی در منطقه مورد مطالعه (دولاب- ابراهیم آباد) از طریق اقدام موثر در تمام سطوح به منظور کمک به دستاوردهای توسعه پایدار هدف کلی این مطالعه می باشددستیابی به این هدف شامل راهبردهای جامع دراز مدت است که باعث بهبود شرایط زندگی مردم بخصوص در سطح بهره برداران منطقه بینجامد.

اندازه گیری فرسایش پذیری خاک منطقه و عوامل موثر برآن شناسایی مناطق بحرانی از نظر فرسایش بادی وآبی و نقاط برداشت و حمل رسوبات موجود در منطقه و تحلیل عوامل موثر در فرسایش منطقه (دولاب- ابراهیم آباد) یکی از عوامل دستیابی به اهداف فوق الذکر است
1-3- موقعیت و خصوصیات منطقه محدوده مطالعاتی دولاب- ابراهیم آباد با وسعتی حدود 12930 هکتار در غرب شهر یزد و جنوب شرقی شهرستان میبد قرار گرفته وموقعیت منطقه مورد مطالعه بر حسب طول و عرض جغرافیایی و بر حسب UTM به شرح ذیل می باشد فاصله مرکز محدوده تا مرکز استان(شهرستان یزد )75 کیلومتر می باشد از نظر تقسیمات حوزه های استان، قسمت کوچکی از حوزه بزرگ دشت یزد- اردکان می باشد.

جدول 1-1: مختصات جغرافیایی حوزه دولاب- ابراهیم آباد جدول1-2:مختصات جغرافیایی محدوده مطالعاتی بر اساس سیستم تصویر UTM جدول1-3: مشخصات زیرحوزه های محدوده مطالعاتی دولاب- ابراهیم آباد 1-3-1- فیزیوگرافی منطقه منطقه دولاب از 2 زیر حوزه مستقل و یک زیر حوزه غیر مستقل تشکیل شده است که کوچکترین آن زیر حوزه خمسیان با مساحت بالغ بر125/26کیلومتر مربع و بزرگترین آن زیر حوزه غیرمستقل ابراهیم آباد با مساحت بالغ بر384/166 کیلومتر مربع می باشد که مساحت کل منطقه بالغ بر 811/227 کیلومتر مربع و محیط آن 837/119 کیلومتر را شامل می شود.

بالاترین ارتفاع این منطقه 2907 متر و پست ترین قسمت آن 1130 مترمی باشد.

ضریب شکل محدوده مورد مطالعه108/می باشدکه نشان دهنده کشیدگی منطقه می باشد.

ارتفاع متوسط منطقه 03/1573و شیب متوسط آن 44/14 درصد می باشد.

به طور کلی ناهمواریهای منطقه را می توان به دو دسته مناطق کوهستانی با شیب بیش از 25% و مناطق دشتی با شیب کمتر از 15% تقسیم کرد.

1-3-2- شبکه هیدروگرافی مجموع طول آبراهه در منطقه مورد مطالعه6311/434 کیلومتر و طول آبراهه اصلی آن 96/50 کیلومتر و تراکم زهکشی 92/1کیلومتر مربع می باشد.

بطورکلی شبکه هیدروگرافی در مناطق خشک و بیابانی از مرفولوژی خاصی برخوردار است که بیشتر به رژیم های طغیانی، شکل واحدهای ژئومورفولوژی و سازندهای زمین شناسی منطقه بستگی دارد.

شبکه زهکشی منطقه (حوزه)از سه بخش جداگانه تشکیل شده است که از واحدهای ژئومورفولوژی تبعیت می کند.

- این سه بخش شامل: الف- شبکه شاخه ای واحدکوهستان ب- شبکه آبراهه ای تجمعی دشت سرلخت ج- شبکه آبراهه ای متعدد و موازی دشت سر اپانداژ 1-3-3- هواشناسی و اقلیم منطقه: اقلیم منطقه نتیجه توام پدیده های هواشناسی است.

محدوده مطالعاتی در نمودار آمبروترمیک در اوایل آذر تا بهمن در دوره مرطوب و بقیه سال در دوره خشک قرار می گیرد.

براساس اطلاعات بدست آمده، اقلیم منطقه مطالعاتی بر اساس روش دومارتن اصلاح شده، خشک وسرد می باشد.

درجه حرارت حداقل مطلق در منطقه حدود 9/11- درجه سانتیگراد و حداکثر مطلق در حدود78/42 درجه سانتیگراد می باشد.حداقل میانگین رطوبت نسبی در محدوده مطالعاتی 328/21درصد است که با توجه به بیابانی بودن منطقه رطوبت نسبی به عنوان یک عامل محدود کنده به شمار می آید.

متوسط بارندگی سالیانه حدود 47/86 میلیمتر، و تبخیر و تعرق واقعی منطقه به روش تورک 06/101 میلیمتر می باشد.

فراوانی باد در منطقه با استفاده از اطلاعات مشاهده شده در روی گلباد سالانه ایستگاه سینوپتیک یزد مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

طبق اطلاعات بدست آمده از ایستگاه سینوپتیک یزد و تجزیه تحلیل گلباد آن، باد غالب منطقه بادهای غرب وشمال غرب می باشد.

نیز تجزیه وتحلیل گل طوفان ایستگاه سینوپتیک یزد نشان می دهد بادهای فرساینده که تولید گرد و غبار می نمایند وبیشترین تاثیر را درفرسایش خاک دارد باد شمال غرب می باشد.

شکل 1-1 : گلباد سالانه ایستگاه سیوپتیک یزد شکل 1-2 : گل طوفان سالانه ایستگاه سینوپتیک یزد 1-3-4-زمین شناسی و ژئو مرفولوژی ساختار زمین شناسی حوزه دولاب- ابراهیم آباد نسبتا قدیمی و تکتونیزه بوده وآثار سنگواره های آن مربوط به دوران پالئوزوئیک از پرکامبرین تاسنوزوئیک را می توان در منطقه مشاهده کرد.

شرایط تکتونیکی و فرسایش حاکم برآن موجب پایداری و تشکیل رخنمون سنگی بر سطح واحدهای سنگ شناسی منطقه شده است.

مجموع رخنمونها و واحدهای سنگی منطقه را می‌توان در سازندهای زیر مشاهده نمود.

الف) سازند کهر(PEK): این سازند مربوط به دوره کامبرین می باشد و از یک سری شیل های سبز همراه با سیلت استون و طبقاتی از دولومیت،کوارتزیت و لایه های توفی اسیدی است.

رخسارهای فرسایشی بر روی این سازند بصورت برون زد سنگی همراه با فرسایش شیاری و واریزه های ریزدانه از جنس شیل قابل مشاهده است.

ب)سازند جمال(TRN):این سازند مربوط به دوران پالئوزوئیک می باشدو از نظر لیتولوژی سنگهای این دوره عمدتاً از آهک و دولومیت و در قسمت زیرین آن مقادیری کنگلو مرا وجود دارد و چهره همگانی این واحدها خاکستری است و بطور پراکنده ماسه سنگ کوارتزیتی آن را همراهی می نماید.

پ) سازند نایبند: این سازند مربوط به دوران پالئوزوئیک می باشدو عموما شامل تناوب شیل، ماسه سنگ، آهک وکوارتز آرنایت می باشد.

ت)سازند سلطانیه(ES):این سازند مربوط به دوران کامبرین یا ائوکامبرین می باشد و عموما از سنگهای دولومیتی چرت دار تشکیل شده و چون این سنگ بسیار مقاوم بوده تا زمان حال باقی مانده است و به همراه آن لایه های شیل ماسه ای ارغوانی و گرم رنگ به طور فرعی مشاهده می شود بر روی سازند دولومیت سلطانیه موجود در حوزه می توان درختچه هایی را مشاهده کرد و درز و شکاف عمیق موجود در این سازند توان ذخیره آب را بالا برده و فضای مناسبی برای رشد ریشه درختچه ها ایجاد کرده است.

سازند سلطانیه و کهر مجموع نقاط کوهستانی حوزه را تشکیل می دهند.

ث) سازند شتری(TRsh):این سازند مربوط به دوره تریا می باشد که شامل دولومیت چگال است که بخش پایینی آن قهوه ای رنگ و بخش بالایی زرد رنگ است.

- نهشته های کواترنری: شامل نهشته های آبرفتی قدیمی و بادبزنی آبرفتی (Qt2) و نهشته های آبرفتی جوان (Qt2) می باشد.

- تراورتن :که این نهشته ها متعلق به چشمه های آهک ساز کواترنر میباشد که عموما در مجاورت منطقه کوهستانی و یا بر روی دامنه سازندهای قدیمی تر قابل مشاهده است.

- تراسها :مخروط افکنه ها و رسوبات عهد حاضر و تپه های ماسه ای که جنس ماسه ها عمدتا از ذرات کواترنر،فلدسپات،دولومیت و به عبارتی ترکیبی از کانی های تخریب یافته سنگهای منطقه می باشد از نظر ژئومرفولوژی وجود کوه های لخت و پر شیب درکنار دشت های کم شیب و هموار با هیپسومتری کاملا مقعر نقطه عطف مشخصی در محل شکستگی کوه و دشت (کنیک) نشان از حوزه ای پیر و با قدمت بالا دارد که مراحل فرسایشی، مخصوصا فرسایش آبی را طی کرده و به یک شکل ثابت رسیده و هم اکنون غیر فعال و درحال خواب است.

از دیدگاه ژئومرفولوژی حوزه دارای 2 واحد بزرگ ژئومرفولوژی شامل کوهستان و تیپ های کوه می باشد.

و در واحد دشت سر، سه تیپ دشت سر لخت، دشت سر اپانداژ، دشت سر پوشیده قابل مشاهده است که هرکدام از تیپ ها نیز رخساره های متنوعی به شرح جدول 1- 3 قابل تفکیک است.

جدول 1-4: واحدها،تیپ ها و رخساره های حوزه دولاب- ابراهیم آباد 1-3-5 – پوشش گیاهی منطقه مورد مطالعه ازآنجائیکه حوزه مورد مطالعه در منطقه بیابانی واقع شده است به دلیل کمبود و پراکنش نامناسب بارندگی، وضعیت پوشش گیاهی فقیر وگرایش مرتع در آن منفی می باشد.

شرایط اقلیمی نامطلوب، خشکسالی، قرار داشتن در مسیر باد و نیز چرای محدود در دامنه ها در اوایل بهار، و بوته کنی جهت سوخت، گرایش منفی مرتع را تشدید می کند.

حوزه مورد مطالعه از نظر پوشش گیاهی و تفکیک واحدهای تشکیل دهنده گیاهی، به دوتیپ گیاهی تقسیم می شوندکه عبارتند از: Artemisia Aucheri - Artimisia Sieberi درجدول 1- 5 مشخصات تیپ های گیاهی آمده است.

جدول 1-5: وضعیت پوشش، گرایش و تراکم پوشش گیاهی در محدوده مورد مطالعه با توجه به اطلاعات فوق وضعیت مرتع در منطقه مورد مطالعه در حالت فقیر تا خیلی فقیر و گرایش آن منفی است، همچنین تراکم پوشش گیاهی نیز بسیار کم می باشد به طوریکه در مناطق کوهستانی از دلایل عمده فرسایش می توان به روان آب ناشی از بارش و تراکم کم پوشش گیاهی اشاره نمود.وضعیت پوشش گیاهی در دشت سر لخت و اپانداژ نیز به صورت محدود و پراکنده می باشد به طوریکه در دشت سر اپانداژبه دلیل وجود سنگفرش بیابانی(هامادا) این منطقه از ثبات و پایداری خوبی در برابر فرسایش بادی بر خوردار است.

فصل دوم: فرسایش آبی 2-1 - مقدمه فرسایش به فرآیند جابجایی و انتقال سنگ و ذرات خاک از بستر اصلی خود اطلاق می شود.

مهمترین عامل موثر در جابجایی این موادآب، باد و نیروی ثقل می باشد.

در صورتی که عامل جدا شدن ذرات از بستر و انتقال آنها آب باشد، به آن فرسایش آبی گفته می شود.

فرسایش آبی یکی از مهمترین اشکال فرسایش در مناطق نیمه خشک و نیمه مرطوب جهان است و به عنوان اصلی ترین عامل مورفوکلیماتیک درتغییر چهره زمین در اقلیم های نیمه خشک و سرد قلمداد می گردد.

محدوده مورد مطالعه از دو قسمت کوهستان و دشت سر تشکیل شده است که بشترین بار ندگی مر بوط به واحد کو هستان و کمترین آن مر بوط به دشت سر پوشیده می باشد و بر اساس علائم مشاهده شده از نظر ژئومرفولوژی وجود صخره، کوههای لخت و پرشیب درکنار دشت های کم شیب و هموار با هیپسومتری کاملا مقعر و نقطه عطف مشخص درمحل شکستگی کوه و دشت (کنیک) نشان از حوزه پیر و با قدمت بالا دارد.که مراحل فرسایش خود را طی کرده است.

فرسایش آبی در واحد کوهستان درحدی است که با تو جه به بارند گی می توان آن را به عنوان یک عامل تخریبی خطرناک و جدی در مقام مقایسه با فرسایش بادی منطقه به حساب آورد.

میزان جریانات سطحی درمنطقه ناچیز و نادر است اما آسیب پذیری سازندهای حساس و قشر خاکی در وحله اول از فقر و فقدان پوشش گیاهی وفرسایش آبی باعث شده است تا همین جریانات ضعیف، قشر نرم خاک را شسته و از دسترس خارج نماید و باعث اختلال در تثبیت فیزیکی قشر خاک در مناطق شیب دار گردد.

2-2 – اشکال فرسایش 2-2-1- طرز تهیه نقشه اشکال فرسایش به منظور تهیه نقشه اشکال فرسایش مراحل زیر طی شد.

1- تفسیرعکسهای هوایی20000 :1 منطقه و تهیه نقشه مقدماتی اشکال فرسایش.

2- بررسی نقشه ژئومرفولوزی منطقه وانطباق کلی آن با نقشه های مقدماتی اشکال فرسایش 3- پیمایش صحرایی در حوزه و برداشت تعدادی نقطه در محدوده اشکال مختلف فرسایش با استفاده از GPS، همچنین کنترل نقشه های مقدماتی.

4- وارد کردن نقاط گرفته شده به محیط GIS و تصحیح محدوده اشکال فرسایش با استفاده از این نقاط کمکی.

5- کنترل نهایی نقشه اشکال فرسایش با استفاده از تصاویر ماهواره ای منطقه.

در بسیاری از منطقه چند شکل فرسایش به صورت کمپلکس و توام عمل می کند.

به منظور تفکیک بهتر آنها و ارائه نقشه مربوط به تیپ های فرسایشی حتی المقدور در هرمنطقه به تیپ های غالب فرسایش اشاره شده است.

بر همین اساس در منطقه مورد مطالعه انواع تیپ های مختلف فرسایش اعم از هوازدگی، فرسایش آبی، فرسایش توده ای و… مشاهده می شودکه بسته به شرایط محیطی از پراکنش خاصی برخوردارند.

در ادامه هریک از تیپ های فرسایشی حوزه مورد مطالعه به اختصار شرح داده می شود.

2-3 – تخریب تخریب عبارتست از کلیه تغییرات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی که در یک سنگ بوجود می آید.

عامل اصلی آن جوی می باشد..به طور کلی تخریب به دو صورت مکانیکی وشیمیایی صورت می گیرد.

2-3-1- هوازدگی Weathering تغییرات سنگها را در محل خود تحت تاثیر پدیده های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک را نیز هوازدگی می گویند.

بیش از هرچیز هوا، تغییرات دما و باران در تجزیه و تخریب سنگها موثر است.

به عبارت دیگر عامل موثر در هوازدگی آب و هواست.

در کنار عامل آب وهوا، درجه تخریب سنگ ها بستگی به قابلیت هوازدگی کانی ها، تخلخل، ساخت و بافت سنگ ها و بلاخره شکاف و درزهای موجود درسنگ ها دارد.

هوازدگی سنگ های سطح زمین را برحسب عمل بوجود آورنده آن به دو دسته تقسیم می کنند.

2-3-1-1- هوازدگی مکانیکی یا فیزیکی Physical Weathering کلیه فرآیند هایی که موجب خرد شدن سنگها تحت تاثیر عوامل فیزیکی و مکانیکی می گردد، بدون آنکه تغییری در ترکیب شیمیایی آنها صورت گیرد را هوازدگی مکانیکی گویند.

این نوع هوازدگی در منطقه به شکل های انبساط و انقباض حرارتی سنگها (دما شکافتگی)، یخ شکافتگی، رشد بلورها، عدم تجانس سنگ ها از نظر کانی های سازنده و فعالیت اورگانیکی قابل روئیت می باشد.

گیاهان نیز به صورت عامل مکانیکی در تخریب سنگ ها عمل می نمایند.

ریشه گیاهان موجب توسعه وگسترش درز و شکاف، که نتیجه آن مجزا شدن قطعات سنگ ها از یکدیگر می گردد این پدیده به گیاه شکافتگی معروف است.

در پدیده گیاه شگافتگی در ارتفاعات حوزه نیز با استقرار گیاهانی چون انجیروحشی، بادام کوهی و بعضی گونه های بوته ای بر روی درز و شکافهای سنگها شرایط را برای تخریب سنگ ها آماده می سازد.

در حوزه مورد مطالعه این نوع هوازدگی بر روی آهکهای سلطانیه به صورت یخ شکافتگی و بیوفراکشن مشاهده می شود.

در سازند کهر که ترکیبی از شیل وآهک می باشد، بصورت یخ شکافتگی دیده می شود که رخساره های برون زد سنگی همراه با فرسایش شیاری و واریزه ای ریزدانه از جنس شیل بر روی آنها قابل مشاهده است.

تصویر2-1: هوازدگی و تخریب شیل )شیستو زیته) بصورت واریزه سر نیزه ای شکل (حوزه دولاب) تصویر2-2: یخ شکا فتگی - بیو شکافتگی بو سیله ریشه گیاهان 2-3-1-2- هوازدگی شیمیایی Chemical Weathering کلیه فرآیندهایی که موجب تغییر در ترکیب شیمیایی سنگ گردد و یا به عبارت دیگر تغییرات شیمیایی را که بوسیله مواد محلول در زمین انجام می پذیرد را گویند.

هوازدگی شیمیایی بیشتر در مناطقی انجام می گیرد که دارای آب و حرارت کافی باشد.

البته این نوع هوازدگی در مناطق خشک بدلیل کمبود رطوبت کمتر اتفاق می افتد.

از مهمترین اشکال هوازدگی شیمیایی در منطقه، انحلال و هیدرولیز می باشد.

در حوزه مورد مطالعه فرایند انحلال بر روی سنگهای آهکی حساس موجود در سازندهای آهک کرتاسه وکهر در واحد کوهستان مشاهده شده است.

این نوع تخریب بر روی آهکهای سلطانیه باعث بوجود آمدن رخساره های فرسایشی از جمله میکروکارست، کارن، پیت، ریل کارن، لاپیه و بعضا آثار تافونی بر روی دامنه های رو به شمال، همچنین در سازند کهر انحلال بر روی میان لایه های آهکی قابل مشاهده است.

همنچنین در این حوزه فرایند هیدرولیز هم مشاهده می شود که باعث آرنیزه شدن گرانیت می شود تصویر2-3:انحلا ل یا هوازدگی شیمیایی بر روی سنگهای آهکی و دو لو میتی در محدوده مطالعاتی 2-4- فرسایش Erosion عبارتست از جابجایی مواد از نقطه ای به نقطه دیگر پس از تخریب سنگ و یا خاک، مواد حاصل بعلت از دست دادن چسبندگی و تراکم خود بوسیله عوامل گوناگون مانند آب، باد، برف، حمل و بسته به میزان قدرت عامل حمل، انتقال و رسوبگذاری می نماید.

در منطقه مورد نظر انواع فرسایش به شرح ذیل مشاهده می گردد: 2-4-1- فرسایش توده ای mass movement به علت وجود سازندهای توده سنگی و برون زدسنگی و عدم وجود سازند های ریز دانه در ارتفاعات منطقه مورد نظر، پدیده حرکت توده ای تنوع زیادی در منطقه ندارد.

تنها بدلیل شیب زیاد در بسیاری از دامنه ها و همچنین وجود قطعات سنگی ناشی از هوازدگی بر روی سنگهای آهکی به خصوص سنگهای گرانیتی پدیده خزش و ریزش بصورت سطحی در روی دامنه ها دیده می شود.

2-4-1-1- خزش Creeping حرکت بطئی مواد و جابجایی آنها در اثر نیروی ثقل و فرو ریختن سنگ از دامنه های پر شیب و دیواره های سنگی به سمت پایین می باشد.

دلیل وجود این پدیده تخریب مکانیکی و جمع شدن مواد ریزدانه در پشت قطعه سنگها و یا بوته ها و ایجاد تراسهای با ارتفاع متفاوت است.

پدیده خزش متاثر از مواد ناشی از تخریب که به آرن موسومند همچنین شیب دامنه، دارای شدت وضعف متفاوتی می باشد.

تصویر2-4: آثار خزش در پای بوته ها که موجب خمیدگی بوته ها به سمت پایین دامنه شده است.

2-4-1-2- واریزه این تخریب نیز بر روی دامنه های پر شیب عمل می کند و موجب خواهد شد که قطعات جدا شده از روی دامنه به طرف پایین حرکت نمایند.

تا جائیکه از شیب دامنه کاسته و مواد روی هم انباشته گردد.

به این عناصر بی شکل و نامنظم واریزه می گویند.

از آنجا که در ارتفاعات بالا دست حوزه بصورت توده سنگی است.

این پدیده به علت وجود درز و شکافهای موجود در توده های سنگی و هوازدگی مکانیکی نظیر یخ شکافتگی بصورت قطعات ریزشی بزرگ با عنوان واریزه بلوکی مشاهده است.

تصویر2-5: واریزه بلوکی در محدوه مطالعاتی(دولاب) 2-4-1-3- ریزش Creep عبارتست از ریزش یک جای قسمتی از مواد بصورت یک توده روی یک دامنه با شیب تند است.

تخریب مکانیکی عامل اصلی آن می باشد که البته در شرایط آب وهوایی مختلف متفاوت می باشد.

ولی به طور کلی اگر طبقات سخت و نرم به صورت متناوب قرار گرفته باشند در نتیجه از بین رفتن طبقه نرم، قسمت زیرین طبقه سخت خالی و ریزش توده های سنگ را فراهم می نماید.

در آب و هوای بیابانی و خشک تغییر دما موجب تخریب سنگ ها و در مناطق کوهستانی یخبندان عامل اصلی ریزش می باشد.

و از آنجا که محدوده مورد نظر دارای اقلیم سرد و خشک می باشد، از این عامل مستثنی نبوده و این پدیده بصورت پراکنده در قسمت های مختلف منطقه کوهستانی مشاهده می شود.

تصویر2-6: واریزه و ریزش در منطقه کوهستانی (حوزه دولاب) 2-4-2- فرسایش آبی Water Erosion در ارتفاعات منطقه مورد مطالعه بعضی از اشکال فرسایش آبی با شدتهای متفاوت را می توان مشاهده نمود.

تاثیر شرایط کوهستانی به همراه دامنه های پر شیب را که می توانند باعث افزایش سرعت رواناب و در نتیجه تشدید میزان فرسایش شوند را نمی توان نادیده گرفت.

وجود پوشش گیاهی و قطعات سنگی که بستگی به نوع تشکیلات دامنه های منطقه دارند باعث تضعیف آثار فرسایشی جریان آب شده اند.

حرکت هرز آب بر روی سطح زمین باعث بوجود آمدن شیار، آبراهه و غیره می شود.فرسایش آبی در ارتفاعات محدوده به دلیل شیب زیاد بیشتر از نوع متمرکز است.

2-4-2-1- فرسایش سطحی Sheet Erosion فرسایش سطحی یا ورقه ای اولین مرحله فرسایش آبی است که ممکن است در اثر آبدوی حاصل از باران و یا ذوب برف به وجود آید.

در این فرسایش آبدوی نقش کوچکی در جداسازی مستقیم ذرات دارد و ذراتی که در اثر عوامل مختلف بصورت سست و ناپایدار در آمده اند را با خود حمل می کند.

در این نوع فرسایش دو عامل فقدان پوشش گیاهی کافی برای جلوگیری از انرژی سینتیک قطرات باران و وقوع رگبارهای شدید در فصول خشک بیشترین تاثیر را دارد.

این فرسایش به کندی عمل می کند وسر انجام زمانی می رسد که قسمت اعظم خاک سطحی حاصلخیز از بین رفته و خاک فقیر تحت الارضی ظاهر می گردد.

آثار و عوارض فرسایش ورقه ای در حوزه بصورت به جا ماندن سنگ ریزه ها در سطح خاک و یا برون زدگی یقه گیاهان قابل رویت می باشند.

هر چند که در بسیاری از اراضی پوشش سنگی بجا مانده تا حد زیادی از شدت این فرسایش کاسته است، ولی با تغییر و تحول اندکی در سطح خاک از طریق عملیات زراعی و یا شخم اراضی یا لگد کوب شدن خاک و یا فعالیت دیگر انسانی که به فشرده شدن سطح خاک می انجامد می تواند به شدت این فرسایش بیفزاید.

در حال حاضر در اکثر قسمت های کوهستانی منطقه بخصوص مناطقی که عملیات زراعی و باغبانی صورت می گیرد و جزء آبرفت بحساب می آید، فرسایش ورقه ای وجود دارد.که با فراهم شدن شرایط و توسعه فرسایش به شیارهای کوچکی بر روی اراضی که بیشتر در پایین دامنه ها قرار دارند، ایجاد می شود.بخش اعظمی از منطقه مخصوصا" سنگهای گرانیتی هر ساله به وسیله رگبارهای بهاری شسته و مواد تازه تخریب یافته به صورت فرسایش سطحی آبشویی می شوند.

2-4-2-2- فرسایش شیاری Rill Erosion وقتی آب در اراضی شیبدار از قسمت بالا دست به سمت پایین حرکت می کند.

بتدریج در فرو رفتگی های سطح زمین جمع می شود پس از اینکه فرورفتگی های خاک از آب پر شد آب از لبه پایین فرورفتگی با حجم زیادی جریان پیدا می کند وآبراهه هایی در زمین به وجودمی آورد.

این آبراهه های ایجاد شده30 تا 50 سانتیمتر عمق دارند و با انجام عملیات کشت و زرع معمولی از بین می رود.بطور کلی گسترش این نوع فرسایش به نیروی برشی آب و مقاومت خاک در برابر جدا شدن ذرات خاک از یکدیگر بستگی دارد.

فرسایش شیاری را می توان بر روی سازند کهر در حوزه مشاهده نمود.

تصویر2-7:فر سایش شیاری بر روی دامنه های آبی خاکی کم عمق بر روی سازند کهر در منطقه کوهستانی (حوزه دولاب) 2-4-2-3- فرسایش کناری آبراهه ای Stream Bank Erosion این نوع فرسایش معمولا در دیواره های نهرها و رودخانه ها انجام می گیرد.

زیرا نیروی برشی آب در دیواره ها زیاد است.

این نوع فرسایش متفاوت از انواع دیگر فرسایش است.

تصویر 2-8: تراس بندی ( خشکه چین روی دامنه ها ) 2-4-2-4 فرسایش آبراهه ای STREAM EROSION فرسایش آبراهه ای تحت تاثیر جمع شدن هرز آبها و حرکت آب در آبراهه ها به علت کنده شدن دیواره ها و کف آبراهه ها ایجاد می شود.

در صورتیکه دیواره ها در مقابل قدرت فرسایندگی آب مقاومت کنند کمترین فر سایش ایجاد می شود.

اما چنانچه دیواره ها و کف حساس به فر سایش باشند این نوع فرسایش به سرعت توسعه یافته و فرسایش زیادی را ایجاد می کند.

کف آبراهه ها به دلیل تجمع سنگریزها وضعیت تثبیت یافته ای به خود گرفته و بیشتر کناره ها و یا پای دامنه ها در معرض تخریب و فرسایش قرار می گیرد.فرسایش آبراهه ای حد واسط فرسایش خندقی و فرسایش رودخانه ای است .آبراهه ها به عنوان زهکش اصلی زیر حوزه ها عمل می کنند.

تصویر 2-9: فرسایش آبراهه ای در حوزه مطا لعاتی 2-5- برآورد شدت فرسایش و رسوب آبی به روش PSIAC این روش در سال 1968 به وسیله کمیته مدیریت آب آمریکا برای محاسبه شدت فرسایش و رسوب مناطق خشک و نیمه خشک غربی ایالات متحده آمریکا ارائه شد این روش در سال 1982 مورد بررسی پژوهشگران قرار گرفت و برای هریک از عوامل 9 گانه ضرایبی در نظر گرفته شد تا ارقام بدست آمده به واقعیت نزدیکتر باشد.

روش برآورد فرسایش و رسوب به روش پسیاک در ایران برای اولین بار در سال1352 در حوزه آبخیز کشور مانند دو خواهران و زاینده رود و سراوان مورد استفاده قرار گرفت.

این روش در مقایسه با روشهای تجربی موجود بیشترین عامل موثر در فرسایش خاک برای محاسبه فرسایش و تولید و رسوب را در نظر گرفته است بنابراین می تواند بهتر از روش های دیگر جواب دهد.

در روش پسیاک تاثیر و نقش 9 عامل مهم و موثر در فرسایش خاک و تولید رسوب درحوزه ارزیابی می گردد.

در این روش طی بازدیدهای صحرایی بسته به شدت و ضعف هرعامل امتیازی به آن داده می شود.

سرانجام با در نظر گرفتن مجموع امتیازات بدست آمده از عوامل مختلف میزان رسوب دهی حوزه برآورد می گردد هریک از عوامل 9 گانه فرسایش خاک و تولید رسوب در اجزای واحدهای اراضی یا واحدهای هیدرولوژیکی یا هر واحد دیگر مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرند هر یک از نه عامل ذکر شده از نظر کمی و کیفی مورد بررسی قرار گرفته اند از نظر کیفی دارای سه درجه ،زیاد،متوسط،کم می باشد و از نظر کمی از 10تا25 نمره گذاری شده اند.

جدول 2-1 : عوامل موثر در فرسایش خاک وتولید رسوب درروش پسیاک (PSIAC) جدول 2-2: طبقه بندی فرسایش با روش پسیاک (PSIAC ) جدول 2-3 : ارزیابی کمی 9 عامل موثر در فرسایش به روش PSIACدر رخساره های ژئومرفولوزی شکل 2-1: مجموع امتیازات فرسایش در هر رخساره ژئومرفولوژی جدول:2-4 :مساحت هر یک ازطبقات فرسایشی در زیر حوزها با توجه به ارزیابی کمی موثردر فرسایش آبی به روش پسیاک شدت فرسایش و رسوب در حوزه به صورت محدود و کم می باشد ولی بطور کلی می توان عوامل موثر در فرسایش وایجاد رخساره های فرسایشی در منطقه را به دو دسته عوامل طبیعی و غیر طبیعی تقسیم نمود.

2-6- عوامل موثر در فرسایش و رسوب منطقه به تر تیب او لویت عوامل موثر در فرسایش به دو دسته عوامل طبیعی و عوامل غیر طبیعی تقسیم می شوند.

2-6-1- عوامل طبیعی الف) عوامل آب و هوایی: - شدت بارش: شدت بارش ارتباط مستقیم با فرسایش دارد متوسط بارندگی در حوزه دولاب- ابراهیم آباد در حدود 47/86 میلیمتر در سال جزو اقلیم خشک سرد می باشد که به دلیل وجود باران های شدید با تراکم کم فرسایش زیادی را ایجاد می کند در واقع مهمترین عامل وقوع فرسایش و رسوبدهی در اراضی کوهستانی منطقه بارش های نامنظم با شدت های نسبتا زیاد می باشد.

- درجه حرارت: نوسانات دما و تغییرات درجه حرارت در حوزه مورد مطالعه به دلیل دارا بود ن اقلیم خشک سرد و وجود تغییرات شدید درجه حررات جزء مناطق خشک محسوب می شود که حداقل مطلق دما 9/11- درجه سانتیگراد وحداکثر مطلق دمای حوزه 78/42 درجه سانتیگراد می باشد .تاثیر شرایط اقلیمی بر لیتولوژی مناطق کوهستانی اغلب به صورت تخریب مکانیکی و ایجاد واریزه های درشت و نسبتاً درشت بر روی دامنه ها رخ می نماید همچنین در برخی نقاط نیز می توان آثار تخریب شیمیایی بر روی سنگها را نیز مشاهده نمود.

ب) عوامل مربوط به سازند های زمین شناسی: واحد های سنگی سخت آهکی و دولومیتی در حوزه و وجودساختار توده سنگی و همچنین عدم وجود خاک در ارتفاعات حوزه به میزان کافی بر روی دامنه ها از عواملی هستند که باعث عدم نفوذ هرزآبهای ناشی از بارندگی شده و این هرزآبها می تواند باعث ایجاد اشکال متنوعی از فرسایش درون منطقه شود شیب زیاد در ارتفاعات حوزه باعث افزایش سرعت رواناب و ایجاد پتانسیل بالای فرسایشی و سیل خیزی منطقه و در نتیجه افزایش پدیده فر سایش شده است.

ج) شیب زمین : محدوه مطالعاتی دولاب- ابراهیم آباد را اراضی کوهستانی با شیب %44/42 قرار گرفته است که در صورت یکسان بودن سایر شرایط شیب های تند نقش بیشتری در ایجاد فرسایش و تخریب حوزه ایفا می کند.

نقش شیب در فرسایش برحسب خصوصیات خاک متفاوت است و اثر آن در خاکهای با نفوذ پذیری بالا کاهش می یابد شیب زیاد در ارتفاعات حوزه باعث افزایش سرعت رواناب و ایجاد پتانسیل بالای فرسایش شده است.

2-6-2- عوامل غیر طبیعی (انسان) فعالیت های انسان بعنوان عامل موثر در ایجاد فرسایش محسوب می شود انسان با دخالت ها و فعالیت های خود در طبیعت مانند تغییر کاربری اراضی تعادل اکوسیستم را برهم زده و شرایط را برای تخریب فراهم می کند.

هرچند در حوزه مورد مطالعه اثر فعالیت های انسان در ایجاد فرسایش چندان چشمگیر نیست اما توسعه اراضی مسکونی، باغی و صنعتی باعث توسعه جاده های فرعی گردیده و زیاد شدن جاده ها بدون در نظر گرفتن اقدامات اصلاحی تا حدی باعث ایجاد فرسایش در اطراف بسیاری از این جاده ها شده است.

کشت اراضی و بر هم زدن تعادل سطح خاک نیز با عث افزایش فرسایش می گردد و توسعه اراضی مسکونی و باغی به تو سعه جاده های فرعی و مال رو انجامیده و زیاد شدن جاده ها بدون در نظر گر فتن اقدامات اصلاحی خودباعث ایجاد فرسایش در اطراف بسیاری از این جاده های مال رو و فرعی شده است.

2-7- راهکارهای کنترل هم چنین با استفاده از مدل PSIAC برای ارزیابی کمی عوامل موثر بر فرسایش آبی میزان و شدت فرسایش و رسوب در حوزه در حد کم تا خیلی کم می باشد.

بنابراین با شناسایی نقاط بحرانی فرسایش درحوزه که اغلب دامنه های پرشیب واریزه دار و هم چنین آبراهه های اصلی می باشد می توان اقدامات زیر را پیشنهاد نمود.