این سوره در مکه نازل شده و دارای 19 آیه است.
محتوای سوره «اعلی» و فضیلت آن:
این سوره در حقیقت از دو بخش تشکیل یافته، بخشی که در آن روی سخن به شخص پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) است و دستوراتی را در زمینه تسبیح پروردگار، و ادای رسالت، به او می دهد، و اوصاف هفتگانهای از خداوند بزرگ در این رابطه میشمرد و بخش دیگری که از مومنان خاشع و کافران شقی سخن به میآورد و عوامل سعادت و شقاوت این دو گروه را به طور فشرده در این بخش بیان میکند و در پایان سوره اعلام میدارد که این مطالب تنها در قرآن مجید نیامده است، بلکه حقایقی است که در کتب و صحف پیشین- صحف ابراهیم و موسی- نیز بر آن تاکید شده است.
در فضیلت تلاوت این سوره روایات فراوانی رسیده: از جمله در حدیثی از پیغمبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) میخوانیم: « من قرئها اعطاه الله عشر حسنات بعدد کل حرف انزل الله علی ابراهیم و موسی و محمد (صلوات الله علیهم)» « هر کسی سوره اعلی را بخواند خداوند به عدد هر حرفی که بر ابراهیم (علیه السلام ) و موسی (علیه السلام ) و محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) نازل کرده ده حسنه به او عطا می فرماید.»
و در حدیث دیگری از امام صادق (علیه السلام) میخوانیم: « من قراء سبح اسم ربک الاعلی فی فرائضه او نوافله قیل له یوم القیامه ادخل الجنه من ای ابواب الجنه شئت ان شاءالله!» « کسی که سوره اعلی را در فرایض یا نوافل خود بخواند، روز قیامت به او گفته میشود: از هر یک از درهای بهشت میخواهی وارد شو ان شاء الله.
در روایات متعددی نیز آمده است هنگامی که پیغمبر(صلی اللّه علیه و آله و سلّم) یا ائمه هدی (علیهم السلام) آیه« سبح اسم ربک الاعلی» را می خواندند بعد از آن به این دستور عمل کرده میفرمودند سبحان ربی الاعلی.
و در روایت دیگری آمده که یکی از یاران علی (علیه السلام) میگوید: بیست شب پشت سر آن حضرت نماز خواندم جز سوره « سبح اسم ربک الاعلی» را در نماز نمیخواند و میفرمود: اگر میدانستید چه برکاتی در آن است هر یک از شما در هر روز ده بار آن را تلاوت میکردید و هر کس آن را بخواند گویی کتب و صحف موسی و ابراهیم را تلاوت کرده است.
خلاصه از مجموعه روایاتی که در این زمینه رسیده استفاده میشود که این سوره از اهمیت خاصی برخوردار است، تا آنجا که در حدیثی از علی (علیه السلام) می خوانیم: این سوره محبوب پیغمبر اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) بود. «کان رسول الله (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) یحب هذه السوره سبح اسم ربک الاعلی.»
در اینکه آیا این سوره در مکه نازل شده یا در مدینه، در میان مفسران گفتگو است مشهور آن است که این سوره در مکه نازل شده است، در حالی که بعضی معتقدند که مدنی است.
علامه طباطبایی(رحمه الله علیه) ترجیح میدهد که قسمت اول سوره مکی باشد، و ذیل سوره مدنی، چرا که در آن سخن از نماز و زکات است و طبق تفسیری که از ائمه اهل بیت (علیه السلام) رسیده منظور« نماز عید فطر و زکات فطره» است و میدانیم روزه ماه مبارک و نماز عید و زکات فطره در مدینه نازل شده است. ولی این احتمال وجود دارد که دستور به نماز و زکات در بخش آخر این سوره یک دستور عام باشد هر چند نماز عید فطر و زکات فطره یکی از مصادیق روشن آن محسوب میشود و میدانیم تفسیر به مصداق روشن در روایات اهل بیت (علیه السلام) بسیار فراوان است.
بنابراین نظر مشهور که میگویند تمام سوره مکی است بعید به نظر نمیرسد، به خصوص اینکه آیات آغاز و پایان سوره کاملا از نظر مقاطع حروف هماهنگ است و مشکل بتوان گفت قسمتی در مکه و قسمتی در مدینه نازل شده. در روایتی نیز آمده است که هر گروهی از مسلمانان وارد مدینه میشدند این سوره را برای مردم مدینه میخواندند.
و این احتمال که فقط صدر آن خوانده میشده و ذیل آن در مدینه نازل شده بسیار بعید است.
ترجمه
1- ترجمه پنج آیه اول سوره:
}بنام خداوند بخشنده مهربان{
}نام پروردگار بلند مرتبهات را منزه دار. { }همان خداوندی که آفرید و منظم
کرد. { }و همان کس که تقدیر کرد و هدایت فرمود. { }و آن کس که چراگاه را
بوجود آورد. { }سپس آن را خشک و سیاه قرار داد. {
2- ترجمه آیات ششم تا سیزدهم:
} ما به زودی (قرآن را) بر تو قرائت می کنیم و هرگز فراموش نخواهی کرد. { } مگر آنچه را خدا بخواهد، که او آشکار و پنهان را می داند. { } و ما تو را برای انجام هر کار خیر
آماده می کنیم.{ } پس تذکر ده اگر تذکر مفید باشد { } و به زودی آنها که از خدا میترسند متذکر می شوند. { } اما بدبختترین افراد از آن دوری می گزیند { } همان کسی که در آتش بزرگ وارد می شود. { } سپس در آن آتش نه می میرد و نه زنده می شود {