قلعۀ آژدهاک (زهاک)، در ۱۶ کیلومتری جنوب شرقی شهر سراسکند مرکز شهرستان هشترود و در بلندیهای کوه سرمهلو واقع شده و دو رودخانۀ قرانقو و شویچای مانند خندق دورتادور آن را گرفته است. این قلعه حدود ۱۰ کیلومتر درازا و یک تا دو کیلومتر پهنا دارد و از عظیمترین محوطههای باستانی استان آذربایجان شرقی است. این مجموعه براساس بررسیهای سطحی باستانشناختی از هزارۀ دوم پیش از میلاد تا دوران تیموریان مسکون بوده و آثار به جا مانده بر سطح تپه غالباً به دوران اشکانیان تعلق دارد که اوج شکوفائی منطقه محسوب میشود. از سال ۱۸۳۰ تا ۱۹۷۱ چندین باستانشناس انگلیسی و آلمانی و ایرانی از این مجموعه دیدن و آن را بررسی کردهاند. تنها بنای خارج از خاک و تقریباً سالم این محوطه بنائی چهارطاقی از آجر و کچ و ماسه سنگ است که با توجه به نوع معماری و تزئینات به کار رفته آن را به دوره اشکانی منسوب میکند.
تاریخچۀ بررسی و پیشینۀ قلعه اژدهاک
در سال ۱۸۳۰م کلنل مونت ایت انگلیسی منطقۀ باستانی قلعه اژدهاک را کشف و آن را آتشکدهای کهن معرفی کرد.
در سال ۱۸۴۰م راوالینسون انگلیسی از محل بازدید کرد و بر خلاف نظر مونت ایت آن را قلعهای ساسانی دانست.
در سال ۱۹۶۳ کارل شیپ از محل بازدید و پاویون موجود را بررسی و گزارش مستندی با عکس ارائه کرد.
در سال یزدگردی۱۳۴۰ روانشاد م.ت. مصطفوی از محل بازدید و ویرانههای آن را بقایای دژی از اعتلای قرون وسطی و چهارطاقی موجود را پاویون و از تأسیسات دوران ساسانی معرفی کرد. وی نخستین کسی بود که بقایای محوطه مسکونی ماقبل تاریخ قلعه اژدهاک را نیز شناسائی کرد و آن را متعلق به دوره مادها دانست.
در سال ۱۹۷۱ ولفرام کلایس، باستانشناس آلمانی، در سفری پژوهشی به استان آذربایجان شرقی با تشویق و راهنمائی کارل شیب مان محل قلعه اژدهاک را بررسی و گزارش جامعی ارائه داده است و بالاخره حفاریهای علمی باستانشناختی قلعه از پائیز سال ۱۳۶۹ یزدگردی به سرپرستی ج. قندگر و اعضای هیأت به ترتیب ح. اسماعیلی عتیق معاون هیأت و م. رحمتپور عضو هیأت و شماری از دانشجویان و فارغالتحصیلان رشتۀ باستانشناسی مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس تهران و دانشگاه آزاد ابهر آغاز شد و تا کنون شش فصل آن انجام شده است. نتیجۀ ۶ فصل حفاری در قلعه زهاک در ۴ محور قابل بیان است.
تالار آجری و ملحقات آن
این مجموعه در محوطهای که معماری آن کلا روی صخره احداث شده به دست آمده. ابعاد این تالار ۱۱×۱۱ متر از داخل که با احتساب کلفتی دیوارها ابعاد بیرونی آن ۱۵×۱۵ متر است. شیوۀ آجرچینی دیوار دقیقاً همانند آجرچینی بنای چهارطاقی و فاصلۀ آن با بنای چهارطاقی ۳۰ متر است. اصل قرینهسازی در این بنا به طور کامل رعایت شده است، به طوری که از سمت داخل در چهار جهت ودر هر دیوار یک طاقچه بزرگ به طول ۳ متر و عمق ۶۰ سانتیمتر و ارتفاع ۳۰ سانتیمتر از کف تالار ایجاد شده که چهار نیمستون گچی تزئینی در درون و دو نیم ستون ظریف در لبه بیرونی دارند. افزون بر این طاقچهها یک طاقچۀ کوچک به عرض ۵/۱ متر و عمق ۶۰ سانتیمتر و ارتفاع ۳۰ سانتیمتر از کف تالار به صورت قرینه در چهار جهت بنا تعبیه شده است. این تالار از چهار جهت دارای ورودی است که در سمت دیگر طاقچه بزرگ احداث شده و ورودیهای چهارگانه به چهار راهرو منتهی میشوند.