دانلود مقاله ضرورت پهنه بندی ناپایداری دامنه ها

کشور ایران جزئی از کمربند چین خورده آلپ – هیمالیا است و سیمای توپوگرافی آن طی آخرین فعالیتهای تکتونیکی و کوهزایی این کمربند شکل گرفته است به طوریکه ناهمواریهای زمین و سطوح شیب دار پهنه های کوهستانی از ویژگیهای بارز آن محسوب می شود.

در دامنه کوهستان هرکجا که شرایط زیستی مهیا بوده، انسان سکنی گزیده و روستاها و شهرها بتدریج شکل گرفته اند بطوریکه اکثر شهرها و روستاهای ایران یعنی بیش از دو سوم مراکز جمعیتی و سکونتی در نواحی کوهستانی و کوهپایه ای واقع شده است.

بسیاری از دامنه ها در نواحی کوهستانی در شرایط ناپایداری قرار دارند و رخداد پدیده هایی همچون زلزله ، دامنه های ناپایدار را مجبور به سقوط می نمایند بطوریکه این حرکات دامنه ای در برخی مناطق موجب ایجاد تلفات و خسارات گسترده ای می گردد.

شیت تجریش در طول جغرافیای 30، 15 – 15، 51 شرقی و عرض جغرافیایی 36 تا 45، 35 درجه شمالی در جنوب رشته کوه البرز واقع گردیده است.
روش تحقیق مورد استفاده ترکیبی از روش تحلیلی و کتابخانه ای می باشد که در روش تحلیلی ابزار تحقیق نرم افزار نقشه و Arcin Fo بوده و در روش کتابخانه ای، ابزار تحقیق، کتابها، پایان نامه های و استفاده از اطلاعات اینترنت بوده است.

سؤالات اصلی که در این مقاله در جستجوی آن هستیم عبارتند از:
1-چه عواملی در ایجاد حرکت دامنه ای مؤثر هستند؟
2-چه نقاطی در معرض حرکات دامنه ای قرار دارد؟
همچنین در این تحقیق از نظرات و پیشنهادات چند تن از استادان محترم (جناب آقای دکتر هدایتی و خانم دکتر قهرودی و جناب آقای دکتر فلاحی نیز استفاده شده است.
نتایج این تحقیق نشان داد که منطقه مورد نظر با توجه به کوهستانی بودن محدوده مورد مطالعه خاک کم عمق، فقر پوشش گیاهی، شیب نسبتاً تند، ارتفاع بالا، شرایط اقلیمی و بارش نسبتاً زیاد مستعد حرکات دامنه ای بوده و همین امر موجب خطرپذیری منطقه بوده، لذا توجه بیشتری در جهت کاهش خسارت ناشی از این حوادث را می طلبد.

از نظر ژئومورفولوژی نواحی کوهستانی از پیوستگی سطوح کم و بیش وسیعی تشکیل شده اند که اصطلاحاً دامنه نامیده می شوند که میزان شیب ویژگی مهم آن است.

به عبارت دیگر ناهمواریها منطبق بر سیستمی از شیب های می باشند که بوسیله عبارات ساده ریاضی قابل درک هستند.

(منبع شماره 14)
شیت تجریش از نواحی کوهستانی ایران است که فضای کوههای آن می تواند در معرض خطرات ناشی از ناپایداری دامنه ها از جمله لغزش، ریزش، سولی فولکسیون، خزش، جریانهای گلی و بهمن ها بوده است که پهنه بندی آن با توجه به عوامل تکنوتیک، سنگ شناسی، شیب، جهت شیب، پوششی گیاهی و مرفولوژی دامنه ها صورت گرفته است.

تعریف ناپایداری دامنه و حرکات دامنه ای (منبع شماره 7)
حرکات دامنه ای مواد عبارت است از جدانشدگی و حمل رو به پایین مواد منفصل خاکی و سنگی تحت تأثیر نیروی جاذبه زمین.

معمولاً مواد جابجا شده بر یک زون نسبتاً مشخص یا بر سطح برشی حرکت می کند و بر اساس معیارهایی مانند سطح گسیختگی، مواد لغزشی، عوامل لغزشی، نوع حرکت و جابجایی مواد و سرعت حرکت و مواردی از این قبیل به انواع مختلفی طبقه بندی می شوند.
بدین ترتیب رویداد حرکات دامنه ای و انواع مختلف آن به عوامل مختلفی از جمله شیب زمین، جنس مواد، پیوستگی و چسبندگی مواد، نحوه استقرار مواد برروی سنگ بستر، نحوه قرارگیری لایه های زمین نسبت به مواد سطحی و ...

بستگی دارد.

با این حال فعالیت این حرکات با حضور آب، یخ، شرایط دمایی، نیروهای تکنوتیکی زمین و مواردی از فعالیت های انسانی تشدید می شود.

این تعریف از حرکات توده ای، امکان بررسی حرکت مواد در همه مقیاس ها و نسبت ها را بدست می دهد.

بنابراین حرکات دامنه ای پدیده هایی را مانند خزش آرام و رو به پایین مواد شامل خاک و خرده سنگها، تا یک حرکت سریع به ابعاد بزرگ و مسافت طولانی را شامل می شود.
بیان مسئله
موضوع مقاله بررسی و تجزیه و تحلیل پهنه بندی خطرپذیری شیت تجریش مقابل ریزش و لغزش می باشد.
محدوده مورد مطالعه در طول جغرافیایی 30، 51 تا 15، 51 درجه شرقی و عرض جغرافیایی 26 تا 45، 35 درجه شمالی واقع است.

اکثر محدوده مورد نظر منطقه کوهستانی است و در قسمت جنوب و جنوب شرقی نقشه قسمتی از شهر تهران واقع گردیده است.

فرایندهای مؤثر بر ناپایداری دامنه ها 1-ارتفاع: استان تهران با توجه به واقع شدن در جنوب رشته البرز و تأثیر از عوامل مختلف از نظر ژئومورفولوژی به سه محدوده کوهستانی، کوهپایه ای و دشت تقسیم شده است که محدوده شمال استان تهران در ارتفاع نسبتاً بالاتری نسبت به جنوب آن واقع شده است و قرار گرفتن در ارتفاعات سبب تأثیر بیشتر از عوامل زمین شناسی و آب و هوایی شده و این محدوده مستعد حرکات دامنه ای بیشتری نسبت به مرکز و جنوب استان می باشد.

2-شیب: شیب یکی از مهمترین عوامل در حرکات دامنه ای است.

میزان شیب در ایجاد حرکات دامنه ای بستگی به شرایط موجود دارد که بسته به درجه و شدت سایر عوامل، میزان درجه شیب مؤثر در این حرکات تعیین می شود.

طبق شواهد موجود منطقه، دامنه هایی با شیبهای بالاتر از 40 درجه در شرایط ناپایداری بسر می برند و تکانهایی با قدرت کم در این مناطق می تواند این دامنه ها را مجبور به سقوط نماید.

3-جهت شیب: جهت شیب به واسطه ارتباطی که با سرعت زمان جذب و از دست دادن رطوبت دارد به عنوان عامل موثر در حرکات دامنه ای محسوب می شود.

دامنه های شمالی به دلیل دریافت کم تابش خورشیدی معمولاً رطوبت خود را کندتر از دامنه های جنوبی از دست می دهند و معمولاً مرطوبترند و در نتیجه سیستم شکل زایی مستقر در دو دامنه شمالی، شمال غربی – غرب با دامنه های جنوب، جنوب شرقی و شرق متفاوت می باشد و به ترتیب در نوع اول ریزش و در نوع دوم لغزش و سولی فلیکسون فعال می باشد.

4-مورفولوژی دامنه‌ها: اشکال دامنه ها بیانگر عملکرد نیروهای درونی و بیرونی می باشد که در طول زمان و بر اثر تأثیر سایر عوامل مرفولوژیک به شکل امروزی خود درآمده است.

5-جنس زمین 1-پالئوزوئیک Paleozoic سازند مبارک = شامل سنگهای آهکی متوسط 2-مزوزوئیک Mesosoic شامل رسوبهای تریاس و کرتاسه 1-2 تریاس سازند الیکا شامل آهکهای ورقه ای سازند شامل سنگهای دولومیتی و آهک دولومیتی 3- سنوزوئیک پالئوس – ائوسن 1-3 واحد = این واحد شامل ماسه سنگ، شیل و کنگلومرا قرمز 2-3 واحد = شامل شیل و ماسه سنگ و توفیت 3-3 واحد = توفهای سبزرنگ توده ای و شیل 4-3 واحد = توفهای سیلیسی و خاکستر توف 5-3 واحد = گدازه های داسیتی – آندزیتی و توف برش 6-3 واحد = گدازه های آندزیتی – بازالتی کاوکدار 7-3 واحد = تناوبی از توف سبزرنگ و شیل 8-3 واحد = تناوبی از شیل و توف 9-3 واحد = توفهای سبزرنگ، توفیت، سیلستون و سنگ آهک 10-3 واحد = توفهای سبزرنگ به همراه توفیت، توف آهکی سنگ واحدهای محدوده کوچکتر توچال واحد = توفهای سبز با لایه بندی خوب واحد = شیل و توفیت واحد = توف سبزرنگ بحالت توده ای واحد = شیل با میانلایه های ماسه و توفیت واحد = ماسه سنگ، ماسه سنگ توفی با میانلایه های کنگلومرا و شیل واحد = رسوبهای آبرفتی، پادگانهای رودخانه و مخروطه افکنه پای کوه واحد = واریزه ها واحد = تراورتن واحد = کنگلومرا 6-اقلیم: اقلیم استان تهران را می توان به سه بخش زیر تقسیم کرد.

الف- اقلیم ارتفاعات شمالی بر دامنه های جنوبی، بلندهای البرز مرکزی، در ارتفاعی بالای 3000 متر قرار گرفته و آب و هوایی مرطوب، نیمه مرطوب و سردسیر با زمستانهای طولانی بسیار سرد دارد، بارزترین این اقلیم، دماوند و توچال است.) ب- اقلیم کوهپایه: در ارتفاع 2000 تا 3000 متری از سطح دریا و دارای آب و هوایی غیرمرطوب و سردسیر، زمستانهای نسبتاً طولانی است مثل آبعلی، فیروزکوه، دره طالقان پ- اقلیم نیمه خشک و خشک با زمستانهای کوتاه و تابستانهای گرم در ارتفاعات کمتر از 2000 متر واقع شده است مثل ورامین و شهریار.

هوای تهران در مناطق کوهستانی دارای آب و هوای معتدل در دشت، نیمه بیایانی است تهران در مرز شرایط جوی بری و اقیانوسی قرار گرفته و تمایل به موقعیت بری بیشتر از اقیانوسی است.

7-پوشش گیاهی: عملکرد پوشش گیاهی در برابر حرکات دامنه ای در بعضی موارد نقش کنترل شده یا در برابر ریزش و سقوط بهمن ایفا می کند و در برخی موارد از جمله در حرکات لغزشی، تشدید کننده ناپایداری ها می باشد.

در این ناحیه پوشش گیاهی دامنه ها عمدتاً از نوع مرتعی و یا اراضی برهنه می باشد.

اهداف تحقیق هدف از این تحقیق: بررسی و تعیین مناطق متعدد حرکات دامنه ای عوامل مؤثر بر این حرکات عوامل تشدید کننده حرکات دامنه ای در نهایت کاربری صحیح در این اراضی به منظور کاهش میزان آسیب پذیری و بهره گیری بهینه از منابع موجود در صورت لزوم تعیین نقاط امن جهت امدادرسانی.

اهمیت پهنه بندی آسیب پذیری با توجه به روند شکل گیری و تحولات ساختمان زمین شناسی کشور طی دوران مختلف و از انواع حرکات دامنه ای و خسارت قابل توجه ببار آمده طی سالیان متمادی گذشته، شکل گیری مراکز جمعیتی و سکونتی (اعم از شهرها و روستاها) بدون توجه به این ویژگی و تهدید آنها به ویژه در مراکز عمده جمعیتی از قبیل تهران تبیین وضعیت آسیب پذیری آنها در برابر حرکات دامنه ای به دلایل ذیل بسیار مهم و ضروری است.

-تنوع ویژگی های زمین شناختی مناطق از نظر ساختمان زمین شناسی، وضعیت چینه شناسی.

-تبیین موقعیت استقرار مراکز جمعیتی و سکونتی و فعالیتی در ارتباط با ویژگی زمین شناختی به ویژه در ارتباط با زونهای زمین ساخت.

-شناخت وضعیت ناپایداری دامنه ها و حرکات دامنه ای مناطق در ارتباط با سوابق حوادث گذشته -پهنه بندی خطر آسیب پذیری مناطق در برابر زمین لغزش -تدوین ضوابط و مقررات در زمینه طراحی مناسب سازه ای و فضای سکونتی اعم از شهری و روستایی در برابر خطر حرکات دامنه ای -تدوین سیاستها و راهبردهای لازم جهت مدیریت بحران در منطقه و تفکیک وظایف عملکردی سازمانها و ادارات.

-استفاده از نتایج این مطالعه به عنوان الگویی فرادست جهت سایر طرحها و پروژه ها -تبین مناطق پرخطر، کم خطر و نسبتاً امن در برابر حرکات دامنه ای به منظور الگوی مناسب جهت مکان یابی مراکز جمعیتی و سکونتی و فعالیتی جدید.

-شناسایی جهات مناسب رشد و گسترش مراکز جمعیتی و تنظیم ضوابط مناسب شهری در ارتباط با آسیب پذیری مناطق در برابر حرکات دامنه ای روش تحقیق برای انجام این مقاله از ترکیب دو روش تحقیق تحلیلی و کتابخانه ای استفاده شده است.

در روش تحلیل از نرم افزار Arcinfo در پهنه بندی شیب و جهت شیب و ناپایداری استفاده شده است.

در روش کتابخانه به بررسی موضوع تحقیق با استفاده از منابع مختلف از جمله کتاب و پایان نامه استفاده شده در انجام این تحقیق به سراغ سازمانها و ارگانهای مختلفی از جمله معاونت مسکن و شهرسازی استان تهران، کتابخانه وزارت جهاد کشاورزی حوضه آبخیزداری وزارت جهاد کشاورزی و ...

رفتیم.

معرفی محدوده مورد مطاللعه استان تهران شهرستان تهران مرکز استان با وسعتی حدود 18814 کیلومتر مربع بین 34 تا 5/36 درجه عرض شمالی و 50 تا 53 درجه طول شرقی واقع شده.

این استان از شمال به استان مازندران، از جنوب به استان قم، از جنوب غرب به استان مرکزی، از غرب به قزوین و از شرق به استان سمنان محدود است.

استان تهران در جنوب شرقی مرکز رشته کوههای البرز که در شمال ایران از آذربایجان تا خراسان با جهت غربی – شرقی کشیده شده قرار دارد رشته کوههای البرز به سه دیواره شمالی (ارتفاعات محدودی از این دیوار در استان تهران و بقیه در استان مازندران است) دیواره میانی (حد شمالی استان را تشکیل می دهد و مرتفع ترین قسمت رشته کوههای البرز مرکزی است، کوه دماوندی با ارتفاع 5671 متر در این قسمت قرار دارد.

این دیوار عظیم کوهستانی به صورت کوههای کندوان و پس از آن کوههای طالقان در شمال غربی استان، تا محل اتصال رود الموت به طالقان رود ادامه می یابد) و دیوار جنوبی دومین بخش از ارتفاعات مرکزی که رودخانه های جاجرود و کرج را بریده و به سه قسمت جدا از هم شامل کوههای لواسانات، شمیرانات، کهار تقسیم می شود.

محدوده تجریش ناحیه مورد بررسی در محدوده طول جغرافیایی 30/50 – 15/51 شرقی و عرض جغرافیایی 36-45،35 شمالی قرار دارد و بخشی از رشته کوه البرز مرکزی و دشت تهران را در بر می گیرد.

شهر تهران در جنوب و جنوب شرقی محدوده قرار دارد.

قسمتی از رشته کوه البرز بخش کوهستانی محدوده را تشکیل می دهد.

بلندترین نقطه آن قله توچال با ارتفاع 3957 متر از سطح دریا است که در شمال تهران قرار دارد.

محدوده مورد نظر دارای گسل های متعددی از جمله گسل های اصلی نیاوران، داوودیه، باغ فیض، امامزاده داوود، گسل معکوس آهار و میگون می باشد.

تشریح مبانی نظری طبقه بندی حرکات دامنه ای طبقه بندی حرکات دامنه ای، منعکس کننده نگرش متخصصین مختلف به این پدیده ها است.

طبقه بندی متنوعی برای حرکات دامنه ای وجود دارد که در این راستا عوامل مورد توجه در طبقه بندی و توصیف انواع حرکات دامنه ای شامل شکل هندسی گسیختگی ها، سن گسیختگی، منشاء مصالح موجود، نوع و اندازه مواد گسیل دهنده دامنه ها، سرعت نسبی حرکت و شرایط زمین شناسی، وضعیت کنونی پایداری و امکان بروز حرکات و ...

می باشد.

(منبع شماره 13) در اینجا طبقه بندی ارائه شده توسط وازنر (1984)، با توجه به جامعیت آن با ترکیب روشهای فوق صورت گرفته است که به شرح زیر بیان می شود.

(منابع شماره 8 و 9) 1-ریزش: (Falls) : ریزش ها به سقوط کم و بیش آزاد و ناگهانی توده های خاکی و یا سنگی اطلاق می شود که در دامنه های پرشیب و پرتگاه‌ها صورت می گیرد بطوریکه قطعات ریز و درشت همزمان حرکت می نماید این پدیده در کوههای ایران بعلت تخریب مکانیکی فعال می باشد.

2-واژگونی ها (topple): گسیختگی واژگونی شامل چرخش ستون یا بلوک سنگی در طول یک نقطه محوری در زیر مرکز ثقل آنها و برروی یک سطح قاعده ثابت.

این پدیده علاوه بر سنگ ها در واریزه ها و خاکها نیز دیده می شود.

3-لغزه (lands lides): لغزش عبارت است از پایین آمدن توده ای مواد سست و منفصل برروی دامنه ها که در اثر همراهی دو عامل رطوبت و نیروی ثقل ایجاد می شود مقیاس حرکت در این نوع حرکات بزرگتر از پدیده های ریزش و واژگونی است و بحث ناپایداری دامنه ها را شامل می شود.

به طور کلی لغزشها بر اساس شکل گسیختگی و حرکات مواد به چهار گروه: 1-لغزش چرخشی، 2-لغزش انتقالی یا صفحه ای، 3-حرکات با گسترش جانبی،4-لغزش های مرکب تقسیم می شوند.

4-جریان ها (flows): این نوع حرکات شامل حرکت توده ای مواد برروی دامنه ها به صورت سیلان.

عموماً این نوع حرکت زمانی روی می دهد که میزان رطوبت موجود در خاک و مواد هوازده از حد بحرانی تجاوز نماید.

جریانها به چند صورت تقسیم می شوند که مهمترین آن عبارتند از: خاتک روانه ها، گل روانه ها، جریانهای واریزه ای، لغزش های جریانی.

5-خاکسره (Soil Flution) خزش(Soil Creep)، بهمن‌ها (evalichment) از دیگر انواع حرکات دامنه ای هستند.

عوامل ایجاد ناپایداری دامنه ها و حرکات دامنه ای وقتی مواد برروی دامنه ها نتوانند در برابر نیروهای جاذبه زمین مقاومت کنند به پایین دامنه جابجا می شوند.

علت این کاهش مقاومت می تواند ناشی از برش داخلی مواد و یا عوامل و محرک های خارجی باشد.

علل داخلی معمولاً شامل بعضی تغییرات فیزیکی و شیمیایی مواد و یا محتوای آب آنهاست و نیروهای خارجی که موجب افزایش تنش برشی دانه می شود، معمولاً به نوع به هم ریختگی که ممکن است، طبیعی یا حاصل کار انسان، بستگی دارد.

به طور کلی عواملی که موجب ناپایداری دامنه می شود به دو گروه تقسیم می‌شوند: 1-عواملی که سبب افزایش تنش برشی مواد می شود (زمین لرزه، رودخانه ها و جویبارها، ساختمان سازی و ...) 2-عواملی که موجب کاهش مقاومت برشی می گردند (خشک شدن رسها و شیل ها، جهت دامنه، گسل ها، لایه بندی و ...) به طور کلی پهنه بندی مناطق از نظر احتمال وقوع حرکات دامنه ای در سه مرحله صورت می گیرد که در ذیل به اختصار هر یک از مراحل تشریح می شوند.

1-مرحله مقدماتی با دقت کم: (منبع شماره 13) در این مرحله، معمولاً پهنه بندی بر اساس یک عامل صورت می گیرد به عنوان مثال ممکن است ویژگیهای سنگ شناسی و یا فاصله از کانونهای زمینلرزه و گسل های فعال و یا بر اساس سوابق حرکات دامنه ای قدیم در منطقه.

این روش معمولاً کم هزینه بوده و نتایج آن چندان کاربردی در اجرای برنامه ریزی و تبیین کاربری اراضی و نیز عملیات اجرایی به منظور تثبیت دامنه‌ها ندارد و در آن مرز دقیق ناپایداری دامنه ها مشخص می شود.

این روش برای پوشش دادن مناطق وسیعی از قبیل کشور، ایالت و یا استان ها و شهرستان استفاده می شود و مقیاس نقشه ها در این پهنه بندی 1:1000000 تا 1:50000 می باشد روشهای ارائه توسط تامورا، یا سودا-سوجی تانی، کیفر-ویلسون وایشی ها را تاکومورا در این گروه قرار می گیرند.

2-مرحله میانی با دقت متوسط (منبع شماره 13) در این روش، حرکات دامنه ای لغزش ها با استفاده از عواملی که در بروز رویداد آن مؤثرند، طبقه بندی و پهنه بندی می شوند و بر این اساس می توان مناطق مختلف را با خطر نسبی متفاوت پهنه بندی کرد.

این روش با صرف وقت و هزینه بیشتری صورت می گیرد و دقت پهنه بندی نیز بیشتر است.

در این روش اطلاعات ژئوتکنیکی بیشتری نسبت به روشهای پیشین مورد نیاز است و استفاده از عکس های هوایی و تصاویر ماهواره ای جهت شناسایی گسل ها و واحدهای مختلف زمین شناسی و انجام عملیات صحرایی اجتناب ناپذیر است.

استفاده از داده های آزمایشگاهی، مصاحبه های محلی و تنظیم فرم برداشت در این روش به افزایش دقت پهنه بندی کمک می نماید.

مقیاس مطالعه 1:10000 تا 1:100000 متغیر است.

روش ارائه شده توسط موراووارسون جزء روشهای میانی با دقت متوسط محسوب می شود.

3-مرحله نهایی با دقت زیاد (منبع شماره 13) این روش برای مناطق کوچکتر که اهمیت خاصی دارند مورد استفاده قرار می گیرد (از قبیل مراکز سکونتی و فعالیتی و صنعتی در این مرحله بایستی از پارامترهای ژئوتکنیکی مصالح موجود در شیب استفاده نمود و با انجام مطالعات سیستماتیک ژئوفیزیکی و ژئوتکنیکی و استفاده از روشهای مختلف پایداری سطوح شیبدار را پهنه بندی نمود.

هزینه این مطالعات بسیار زیاد است.

لذا این مرحله در مورد نواحی که فقط پهنه بندی مقدماتی صورت گرفته است، توصیه شود و برای مناطقی که خطر نسبی زمین تعیین شده است، توصیه می‌گردد.

مقیاس مطالعه 1:5000 الی 1:25000 می باشد روشهای متعددی برای محاسبه ناپایداری دامنه های سنگی و خاکی ابداع شده که روشهای ویلسون و سیاهی آتشل از این جمله اند.

پیشینه تحقیق در ایران تحقیقات در ارتباط با پدیده زمین لغزش در مناطق مختلفی از دنیا که با این پدیده مخرب روبرو هستند با توجه به خسارات مختلف به مناطق مسکونی، تأسیسات، اراضی زراعی و باغی و جنگلها و مراتع و از بین رفتن خاک و تولید رسوب و هم چنین خسارات جانی و ...

که وارد می نماید بطور همه جانبه انجام گرفته است.

مطالعات پهنه بندی خطر زمین لغزش ابتدا در کشورهای ایالات متحده آمریکا سال 1977، استرالیا سال 1978، اسپانیا سال 1978، ایتالیا سال 1979، فرانسه سال 1987 و چک و اسلواکی سال 1987 انجام پذیرفته است.

امروزه بسیاری از کشورها دارای موسسات مستقلی جهت مطالعه و بررسی این پدیده می باشند.

در ایران در ارتباط با تهیه نقشه پهنه بندی خطر زمین لغزش پس از وقوع زلزله منجیل (1369) و همچنین بعد از اعلام دهه 1990 میلادی بعنوان دهه مقابله با بلایای طبیعی و تشکیل کمیته ملی بلایای طبیعی و کمیته فرعی تخصصی کاهش خسارات ناشی از زلزله و لغزش لاپیه های زمین اقداماتی آغاز گردیده است.

و برای معدودی از استانهای کشور نقشه های پهنه بندی خطر زمین در مقیاس 1:250000 به روش سنتی یا دستی تهیه گردیده است.

همچنین برای مناطق مختلفی از کشور نقشه های پهنه‌بندی خطر زمین لغزش در مقیاس 1:50000 بصورت طرحهای دانشجویی و تحقیقاتی تهیه گردیده است.

مروری اجمالی بر زمین لغزش ها در جهان و تهران خسارت های ناشی از زمین لغزش در بعضی از کشورهای جهان مورد بررسی قرار گرفته است که نمونه هایی از آن در جدول آورده شده است.

جدول خسارات سالیانه ناشی از لغزش لایه های زمین در کشورهای مختلف ایران زمین با توجه به خصوصیات زمین شناسی، اقلیم و زمین ریخت شناسی از جمله کشورهایی است که وقوع زمین لغزش های متعددی را تجربه نموده است به طوری که بزرگترین زمین لغزش شناخته شده جهان، ابر زمین لغزش سیمره در حدود 10 هزار سال قبل در کبیر کوه (ارتفاعات زاگرس) به وقوع پیوسته است.

با این وجود در مورد زمین لغزش های موجود در کشور آمار و اطلاعات دقیقی وجود نداشته است.

طرح «تشکیل بانک اطلاعاتی زمین لغزش های کشور» که با مسئولیت گروه مطالعه امور زمین لغزش ها در معاونت آبخیزداری وزارت جهاد سازندگی و با حمایت کمیته ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی (کمیته فرعی تخصصی مقابله با خطرات ناشی از زلزله و لغزش لایه های زمین) از سال 1375 آغاز گردیده است، این امکان را فراهم آورده تا بتوان فهرستی از مشخصات و خسارت های زمین لغزش ها در کشور ارائه نمود.

تا پایان دیماه 1383 تعداد 4143 مورد لغزش مورد بازدید کاشناسان ذیربط قرار گرفته است و اطلاعات فنی آنها در بانک اطلاعاتی وارد گردیده است این تعداد زمین لغزش 185 کشته و بالغ بر 126893 میلیارد ریال خسارت به بار آورده است.

این خسارت شامل 2137 باب منزل مسکونی، 22/6006 هکتار اراضی زراعی، 6941 هکتار جنگل، 42/16886 هکتار مرتع و 57/254 کیلومتر راه ارتباطی می باشد.

در محدوده استان تهران نیز ما شاهد حرکات دامنه ای از گذشته تا به حال بوده ایم.

از جمله حرکات دامنه ای می توان به 1 رانش کوه نسبتاً بزرگ در بخشی از ارتفاعات زرین کوه و ایجاد دریاچه تار.

2-لغزش موسوم به مبارک آباد در مسیر جاده هراز در گردنه های قبل از امامزاده هاشم در حوالی روستای مبارک آباد می باشد.

3-لغزش رخداده در دامنه های جنوب روستای افجه که باعث حرکت سنگهای آذرآواری و شیلی سازند کرج به سمت شرق و جنوب شرق گردیده است.

4-لغزش مجاور روستای انباج همراه با گسله مشاء – فشم 5-لغزش در دامنه های مجاور روستای هنزا 6-لغزش های متعدد در محدوده حوزه آبریز اصلی رودخانه شمشک 7-لغزش در فاصله حدود 5 کیلومتری جنوب لوشان در حاشیه رودخانه مراحل انجام کار این مطالعه به منظور پهنه بندی ناپایداری دامنه ها در محدوده تجریش بر اساس نقشه های توپوگرافی زمین شناسی، پوشش گیاهی به روش ذیل انجام پذیرفته است.

در ابتدا نقشه های پایه به مقیاس 1:50000 از منابع ذیل استخراج گردیده است.

-نقشه سطوح ارتفاعی، شیب منطقه، جهت شیب از سوی نقشه توپوگرافی 1:50000 با استفاده از نرم افزار Arcinfo تهیه شده است.

-محدوده ناپایداریها، پایداریها و متعادل با استفاده از نقشه توپوگرافی 1:500000 و نقشه زمین شناسی 1:250000 تهیه گردیده است.

-تلفیق نقشه ناپایداریها و پایداریها با نقشه پوشش گیاهی و قابلیت اراضی تهران در مقیاس 1:250000 -پهنه بندی مناطق متعدد حرکات دامنه ای با استفاده از تلفیق نقشه های توپوگرافی و پوشش گیاهی و نقشه ناپایداریها نرم افزار Arcinfo در واقع نقشه حاصل حاوی اطلاعاتی از قبیل (نوع سنگها، نوع خاک، پوشش گیاهی)، شبکه راهها، شبکه زهکشی گسل های موجود در منطقه، جهت شیب، خطوط تراز، موقعیت شهرها و روستاها و از همه مهمتر دامنه های ناپایدار، در معرض لغزش، در معرض ریزش، دامنه های در حال تعادل و دامنه های پایدار، می باشد.

نتایج تحقیق نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که محدوده مورد مطالعه که شیت تجریش بوده به غیر از نواحی جنوب و جنوب شرقی که از ارتفاع کمتری نسبت به مناطق شمالی محدوده برخوردار است اکثر مناطق بیشتر در عرض لغزش در درجه بعد در معرض ریزش قرار دارند که این لغزش ها در محدوده گسل ها و در دامنه های شمالی میزان لغزش بیشتر از دامنه های جنوبی است.

ریزش بیشتر در دامنه های شرق، جنوب شرقی جنوب و جنوب غربی بیشتر از دامنه های دیگر اتفاق می افتد.

شهرستانک و روستای رندان و جاده های منتهی به این دو منطقه، در محدوده خطر واقع هستند محدوده امامزاده داوود نیز در کنار گسل امامزاده داوود و یکی از مناطق در معرض خطر می باشد.

روستاهای سولقان بالا و پایین در دامنه های پایدار واقع شده است.

منطقه دربند نیز ممکن است در صورت شرایط مساعد در معرض خطر قرار بگیرد.

راههای ارتباطی در اکثر مناطق دامنه های پایدار عبور کرده و فقط در چند منطقه از این جاده ها امکان ریزش یا لغزش وجود دارد.

در مجموع می توان گفت با وجود گسلهای فراوان (در این حوزه) بارندگی بالا و برف گیر بودن منطقه و خاکهای کم عمق، وجود پوشش گیاهی فقیر در این منطقه یکی از مناطق پرخطر محسوب گشته و لزوم توجه بیشتر به این محدوده را از سوی مسئولین ذیربط می طلب.

با تشکر پایان پیشنهادات 1-پهنه بندی خطر حرکات دامنه بویژه زمین لغزش.

2-کاهش و کنترل خسارات و تلفات ناشی از رویداد و حرکات دامنه ای.

3-تدوین سیاست ها و برنامه های مدیریت بحران در زمان وقوع حرکات دامنه‌ای.

4-تدوین ضوابط و مقررات ساخت و ساز مناسب فضای شهری در ارتباط با پهنه بندی حرکات دامنه ای.

5-ارائه طرح و الگوی مناسب جهت سایر طرحها اعم از طرحهای توسعه و عمران، جامع و تفصیلی شهرها و نواحی مختلف.

منابع و مأخذ جداری عیوضی ، ژئومورفولوژی ایران ، انتشارات دانشگاه پیام نور ، 1376 .

درویش زاده ، علی و محمدی ، مهین ، زمین شناسی ایران ، انتشارات پیام نور ، 1376 سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح ، نقشه های توپوگرافی مقیاس 1:50000 .

سازمان زمین شناسی کشور ، نقشه های زمین شناسی مقیاس 1:250000 مرکز تحقیقات آب و خاک ، نقشه پوشش گیاهی و قابلیت اراضی مقیاس 1:250000 هدایی ـ علی اصغر ، جزوه شناخت انواع سوانح ، مؤسسه آموزش عالی علمی ـ کاربردی هلال ایران 1380 .

وزارت جهاد کشاورزی ، معاونت آبخیزداری ، دفتر مطالعات و ارزیابی آبخیزها گروه بررسی زمین لغزشها .

جمعیت هلال احمر ، مؤسسه علمی ـ کاربردی هلال ایران ، مجموعه مقالات اولین همایش مدیریت امداد و نجات ، اسفند 1381 .

سفیدگری ـ رضا ، ارزیابی روشهای پهنه بندی خطر زمین لغزش در مقیاس 1:50000 (مطالعه موردی حوضه آبخیز دماوند ) پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد مهندسی آبخیزداری دانشگاه تهران .

10ـ نیک اندیش ـ نسرین ، زمین لغزش ( تعریف ، طبقه بندی ، انواع و علل وقوع ) ، 1372 .

11ـ مجموعه سخنرانی های اولین گردهمایی کارشناسان معاونت آبخیزداری پیرامون پدیده زمین لغزش ها .

12ـ حائری ـ محسن ، اهمیت برنامه ریزی جهت جلوگیری از خسارات ناشی از زمین لغزشها ، 1372 .

13ـ دریاخاک ، مهندسین مشاور طرح مجموعه شهری تهران و شهرهای پیرامون ، بخش چهارم ، جلد اول ، 1378 .

14- محمودی ـ فرج الله ، ژئومورفولوژی اقلیمی ، جلد دوم ، انتشارات دانشگاه تهران ، 1375 .

15ـ محمدی ـ شهرام ، پهنه بندی ناپایداری دامنه ها در شهرستان سنندج با تکیه بر GIS ، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت معلم ، 1381 .

بسم الله الرحمن الرحیم ضرورت پهنه بندی ناپایداری دامنه ها (مطالعه موردی: پهنه بندی ناپایداری دامنه ها در محدوده تجریش) دومین همایش مدیریت امداد و نجات ارائه دهندگان: مهشید شاکر - دانشجوی مقطع کارشناسی مدیریت امداد سوانح تلفن: 3189497 0912 مهدیه جباری – دانشجوی مقطع کارشناسی مدیریت امداد سوانح تلفن: 6964184 فائزه حیدری - دانشجوی مقطع کارشناسی مدیریت امداد سوانح تلفن: 4413730 دانشگاه جامع علمی - کاربردی هلال ایران رخداد پدیده هایی با شهرت کم اگرچه در مناطق و نواحی هموار بالقوه خطرزا نیستند لیکن در نواحی کوهستانی سوانح ناگواری را ایجاد می نمایند بطور مثال مهار آبهای سطحی یا زیرزمینی اگرچه برای دشتها نعمت به همراه دارد اما در نواحی کوهستانی سبب روان شدن جریانهای گلی و فعال شدن سولی فولکسیون می گردد.

احداث جاده ها در نواحی کوهستانی اگرچه سبب ایجاد ارتباط می گردد اما ناپایداری دامنه ها، توسط بهمن ها، ریزش کوهها، در نتیجه مدفون شدن سکونتگاههای نواحی کوهستانی در زیر خروارها سنگ و خاک و برف می شود که گاهی این پدیده‌ها باعث ایجاد تلفات و خسارت گسترده ای می گردد و شناخت ناپایداری و حرکات دامنه ای و عوامل سبب ناپایداری و طبقه بندی حرکات توده ای به منظور پهنه بندی دامنه ها و تعیین نقاط امن جهت امدادرسانی بسیار مهم و ضروری می نماید.

بر این اساس در این پژوهش، ناپایداری دامنه ها در شهرستان تهران شیت تجریش مورد مطالعه قرار گرفته و پهنه بندی ناپایداری دامنه ها با درجات مختلف تعیین گردیده است.

مراحل انجام کار بدین ترتیب پایداری دامنه ها بوسیله عواملی مانند شرایط و ویژگی زمین شناسی دامنه ها، وضعیت هیدرولیکی ساختار توپوگرافی و مورفولوژیکی دانه ها و و نیز متغیرهای اقلیمی کنترل می شود.

مکانیزم و فرآیند حرکات دانه ای بدین نحو است که توده مواد منفصل واقع برروی دامنه که در معرض تنش برشی ثقلی می باشد معمولاً با مقاومت برشی مواد در حالت تعادل است، چنانچه این تنش برشی مواد از مقاومت برشی آن برروی سطحی افزایش یابد، گسیختگی برشی یا حرکت رخ می دهد.

بنابراین برهم خوردن تعادل یا به افزایش تنش یا به کاهش مقاومت برشی یا هر دو عامل مربوط می شود.

بدین ترتیب پایداری کلی یک دامنه را در برابر حرکات توده ای تحت عنوان ضریب اطمینان یا ضریب ایمنی بیان می کند و با استفاده از رابطه زیر بیان می شود.

این رابطه 1=F دامنه در حال تعادل است.

با افزایش نیروهای محرک و یا کاهش نیروهای مقاومتی F کمتر از یک خواهد شد در نتیجه دامنه ناپایدار، ولی با افزایش نیروی مقاومت برشی دامنه در شرایط پایدار قرار خواهد گرفت.

پهنه بندی خطر رویداد حرکات دامنه ای همانطور که گفته شد، وقتی رویداد حرکات دامنه ای در ارتباط با انسان و ساخت و سازهای وی واقع شود، به عنوان بلایای طبیعی تلقی می گردد.

در این راستا به طور کلی هدف از بررسی و مطالعه و طبقه بندی حرکات دامنه ای را می توان یافتن راههایی برای کاهش خسارات ناشی از آنها ذکر کرد.

این امر ممکن است به طرق مختلفی صورت گیرد.

پهنه بندی خطر زمین لغزش برای تعیین مناطق حساس و آسیب پذیر و تهیه ضوابط و مقررات در زمینه کاربرد و استفاده از اراضی و دوری از مناطق حساس و نیز ارائه روشهای کنترل مکانیکی حرکات دامنه ای از این جمله اند.

پهنه بندی دانه ها از نظر خطر احتمال وقوع و یا عدم احتمال وقوع حرکات دامنه ای بسته به اهداف و برنامه های متفاوت و نیز اهمیت منطقه در سطوح مختلفی از دقت و مقیاس صورت می گیرد.

با توجه به عوامل گوناگونی که در رویداد حرکات دامنه ای مؤثر می باشد.

شناسایی و نحوه دخالت آنها در روش های مختلف پهنه بندی با دقت متوسط به ویژه سیستم اطلاعات جغرافیایی (G.I.S) از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

با این وصف دستورالعمل مشخصی که در مناطق جغرافیایی بتوان مورد استفاده قرار دارد وجود ندارند و محققین و متخصصین مختلف نظرات متفاوتی در زمینه امتیازدهی به عوامل دخیل و مؤثر حرکات دامنه ای به عنوان مثال فاصله طبقات شیب را برخی 10 درجه و برخی دیگر بیشتر یا کمتر درنظر می گیرند یا امتیازهای مختلفی به واحدهای سنگ شناسی و گونه های گیاهی و ...

می دهند.

با این وصف در اغلب موارد شیب زمین، هندسه دامنه کاربری زمین، وضعیت پوشش گیاهی، وضعیت آبهای زیرزمینی و ضخامت خاک از اهمیت بیشتری برخوردارند