دانلود مقاله سونامی چیست؟

سونامی، واژه‌ای ژاپنی به معنای موج در بندر می‌باشد.

اغلب چنین واژه‌ای توصیفی است برای پدیده‌های مشاهده شده‌که در ارتباط با امواج ساحلی یا امواج لرزه‌ای دریا هستند.

به کاربردن هر دوی این واژه‌ها دلایل گمراه‌کننده‌ای از لحاظ مکانیسم تشکیل آنها را به همراه دارد.

اغلب، در امریکای جنوبی واژه maremoto به کار می‌رود.

در صورتی که کاربرد کلمه سونامی به وسیله دانشمندان و اکثر کشورهای حوضه اقیانوس آرام مورد قبول‌تر و رایج‌تر است.

برای TWS ها سونامی ها به سه دسته محلی – منطقه ای ( ناحیه ای ) و عرض اقیانوس آرام تقسیم بندی می شوند، و به وسیله این واژه ها گستردگی و دامنه پتانسیل تخریب نسبت به مرکز سونامی توصیف می شود.

به طور معمول، سونامی‌های محلی در ارتباط با نوع خاصی از سونامی هستند که پیدایش آن به موجب زمین لرزه‌های زیردریایی و یا انفجار آتشفشان است.

به عنوان مثال سونامی هولناک محلی 9 جولای 1958 در خلیج Lituya ( آلاسکا )، که ارتفاع امواج از 485 متر تجاوز کرد، اما میزان تخریب منطقه محدودی را در بر می گرفت.

سونامی های منطقه ای متداول تر هستند.

تخریب این نوع سونامی نیز ممکن است در حد محلی باشد، چرا که انرژی آزاد شده برای ایجاد یک سونامی به وسعت عرض اقیانوس آرام کافی نمی باشد و یا اینکه به دلیل ژئومورفولوژی مرکز سونامی پتانسیل تخریب آن را محدود می‌کند.

سونامی‌های عرض اقیانوس آرام کم رواج ترین هستند.

اما پتانسیل تخریب بالای آنها تنها به دلیل بزرگی و وسعت خود آنها نیست،‌ بلکه با عبور از عرض حوضه اقیانوس آرام بسیاری از مناطق ساحلی در معرض امواج مخرب قرار می گیرند.

به عنوان مثال سونامی 22 می 1960 گسترش تلفات و تخریب در عرض اقیانوس آرام از شیلی تا هاوایی – ژاپن و فیلیپین را در بر می گرفت.

سونامی سیستمی از امواج ثقلی است که در دریا به موجب یک آشفتگی بزرگ مقیاس در سطح آب دریا در یک محدوده (بازه ) زمانی کوتاه رخ می دهد .در ادامه برای اینکه سطح دریا به حالت تعادل ( هم ترازی) به موجب یکسری حرکات آونگی برسد، امواجی شکل می گیرند که به سمت خارج مرکز سونامی انتشار می یابند.

یک سونامی می تواند: توسط فوران آتشفشان زیر دریایی – با جابجایی رسوب‌های زیردریایی – به واسطه زمین‌لرزه‌های ساحلی به سوی یک خلیج یا بندرگاه – به وسیله برخورد شهاب سنگ و یا جابجایی قائم پوسته زمین در امتداد یک زون‌ شکستگی که در زیر و یا مرز بستر اقیانوس است – ایجاد شود.

مورد اخیر متداول‌ترین علت تشکیل سونامی ها می باشد.

نخستین علت تشکیل سونامی ها ( ذکر شده در بالا) قادر به گسترش درعرض یک حوضه اقیانوسی است.

همچنین، گسستگی پوسته زمین می‌تواند یک زمین لرزه اصلی ایجاد کند و توسط دستگاه‌های لرزه‌ای در سطح دنیا ثبت و اندازه‌گیری شود.

در هر حال این بدان معنی نمی‌باشد که تمام زمین‌لرزه‌های ساحلی ویا نزدیک به ساحل باعث ایجاد سونامی می شوند.

هم‌اکنون، به جز توجه به وقوع و مرکز کانونی زمین لرزه و سپس پی بردن به دریافت امواج خاص سونامی در شبکه ایستگاه‌های ساحلی، هیچ روش کاربردی‌ای برای بررسی سونامی ایجاد شده، وجود ندارد.

زمانی که زمین‌لرزه‌ای اتفاق می‌افتد، انرژی آزاد شده در زمین، در سطح وسیعی از شدت و سرعت، گسترش (‌انتشار‌) می‌یابد.

ممکن است اگرچه حرکات قابل تشخیص برای بیننده به منطقه‌ای که زمین‌لرزه در آنجا رخ داده است محدود شود، فازهای امواج لرزه‌ای کوچک گوناگونی در سطح زمین منتشر می شوند که به وسیله لرزه‌سنج‌ها ثبت می شوند.

سپس یک لرزه نگار، تصویری از حرکت زمین در آن ایستگاه را ترسیم می کند.

برای یک سیستم هشداردهنده سونامی، 3 موج اصلی لرزه ای مورد بررسی قرار می گیرند.

نخستین موج : موج p ، که یک موج فشارشی است و در درون زمین با سرعت های مختلف حدود 8 کیلومتر در
ثانیه نزدیک مرز پوسته – گوشته تا 5.13 کیلومتر در ثانیه در مرز گوشته – هسته حرکت‌ می‌کند.

بنابراین این نخستین فاز لرزه‌ای است که به وسیله هر ایستگاه لرزه ای ثبت می‌شود و نخستین نشانه‌ای است که فاصله محل وقوع زمین لرزه را نشان می‌دهد.

محل زمین لرزه را می توان به وسیله به دست آوردن بهترین هم پوشانی از طرح ها (‌الگو‌های‌) موج p دریافت شده در چندین ایستگاه و مقایسه آنها با جدول استاندارد زمان رسیدن موج p برای فاصله ها و عمق های کانونی مختلف، بررسی کردو یا اینکه در مواردی که زمین لرزه ها محلی هستند و درون و یا نزدیک به محدوده یک شبکه نسبتا کوچک لرزه‌ای رخ می‌دهند، با زمان‌های رسیدن محاسبه شده براساس یک مدل سرعت لرزه‌ای محلی پوسته مقایسه شوند.

دومین موج لرزه ای موج S است.

این موج به صورت یک موج برشی در درون زمین حرکت می کند و تقریبا همان مسیر موج p را ادامه می دهد اما با سرعتی پایین تر که این سرعت در مرز پوسته – گوشته حدود 6-7 کیلومتر در ثانیه و نزدیک هسته تقریبا 8 کیلومتر در ثانیه است.

این فازهای امواج لرزه ای به عنوان امواج پیکری طبقه بندی می شوند که این عنوان ناشی از انتشار آنها در درون زمین است.

امواج پیکری علاوه بر فراهم آوردن تشخیص مکان زمین‌لرزه، در ارزیابی اندازه یک زمین لرزه به خصوص زمانی که کانون زمین لرزه در اعماق زمین است مفید هستند.

سومین دسته فازهای لرزه‌ای با عنوان امواج سطحی بیان می‌شوند؛ که نتیجه گسترش جابجایی‌های زمین در طول سطح زمین هستند.

این امواج در یک ایستگاه لرزه‌ای به صورت امواج سطحی محلی و منطقه ای مشاهده می شوند و اساس اندازه گیری وسعت زمین لرزه در مقیاس ریشتر هستند.

این مقیاس یک مقیاس لگاریتمی است که به‌وسیله CHARLES RICHTER ابداع شد و در نوسانات ثبت شده بر روی یک لرزه نگار و فاصله نسبت به مرکز کانونی برای تعیین اندازه آن، متناسب با زمین‌لرزه خاصی که در ایستگاه‌های مختلف اندازه‌گیری شده است، به کار می رود.

BENO GUTENBERG مقیاس ریشتر را گسترش داد تا امواج سطحی و دوردست ) LOVE – RALEIGH ( را نیز در برگیرد.

این یک مقیاس لگاریتمی بر پایه 10 است.

انرژی واقعی آزاد شده برای هر درجه در مقیاس ریشتر ضریبی از 32 است.

بنابراین انرژی آزاد شده توسط یک زمین لرزه با وسعت 7 ،32 برابر انرژی آزاد شده به‌وسیله زمین‌لرزه‌ای با وسعت 6 است و انرژی آزاد شده توسط زمین لرزه 8 ریشتری بیش از 1000 برابر زمین لرزه 6 ریشتری است.

سونامی‌ها نسبت به منطقه‌ای که در آنجا ایجاد شده‌اند، به سوی خارج در تمام جهات حرکت می‌کنند و گسترش انرژی اصلی معمولا نسبت به زون گسلش زمین لرزه است.

سرعت آنها بستگی به عمق آب دارد، بنابراین سرعت امواج هنگام عبور ازکف اقیانوسی که عمق های گوناگونی دارد بالا وپایین می آید.

در اقیانوس های باز و عمیق، سونامی‌ها با سرعتی در حدود 1000-500 کیلومتر در ساعت ( 600-300 مایل در ساعت ) حرکت می‌کنند.

فاصله بین دو راس متوالی می تواند بیش از 650-500 کیلومتر باشد (400-300 مایل).

در حالی که در اقیانوس های باز ارتفاع امواج به بیش از 60-30 سانتی متر نمی‌رسد (2-1 فوت) و امواج به آرامی حرکت می‌کنند.

گوناگونی( اختلاف) در انتشار سونامی زمانی ایجاد می شود که ضربه انتشار در یک جهت قوی تر از جهات دیگر باشد که این خود به دلیل جهت یافتگی و ابعاد منطقه پیدایش است و در آنجا اشکال توپوگرافی منطقه ای نشاندهنده شکل موج میباشند.

سونامی‌ها موج‌گونه‌هایی هستند که از داخل آب از سطح دریا به سوی کف اقیانوس انتشار می‌یابند.

این خصوصیت نشان دهنده انتقال میزان بالای انرژی به وسیله سونامی‌ها است.

امواج متوالی سونامی در دریاهای عمیق طول بزرگی دارند و چنین ارتفاع کمی باعث می شود که نتوان آنها را از سطح یک هواپیما ویا یک کشتی تشخیص داد.

امواجی که می‌گذرند دارای یک برآمدگی ( پشته ) ملایم هستند و به سطح آب فرود می آیند.

در جریان سونامی 1946 هاوایی، کشتی‌هایی که در ساحل بودند امواج هولناکی را که در ساحل می‌شکنند، مشاهده کردند؛اما در آنجا هیچ گونه تغییری در سطح آب دریا گزارش نشد.

با رسیدن به آب‌های کم عمق سرعت موج پیش‌رونده کاهش می یابد وبه دنبال آن طول موج کاهش یافته و ارتفاع آن به مقدار زیادی بالا می‌رود.

شکل خطوط ساحل، شکل بستر اقیانوس و مشخصات امواج پیش‌رونده نقش مهمی در میزان تخریب سونامی ها در امتداد سواحل بازی می‌کنند.

در حال حاضر مطالعه سونامی‌ها تنها در نزدیکی سواحل جایی که اثرات آن قابل مشاهده است امکان‌پذیر است.

معمولا نخستین نشانه قابل مشاهده یک سونامی به ساحل کاهش آب دریک فرورفتگی باریک می باشد و بنابراین مشاهده هرگونه نوسانی در آّب دریا را باید به عنوان هشداری برای نزدیک شدن امواج در نظر گرفت.

بالا رفتن سطح آب دریا همچنین می تواند نخستین نشانه باشد.گزارش‌های به دست آمده از سونامی، 22 می 1960 شیلی نشان‌دهنده بالا رفتن سطح آب دریا به عنوان نخستین نشانه این سونامی است.

قدرت و اثرات مخرب سونامی ها را نمی توان برآورد کرد.

در بعضی جاها قسمت های جلویی و پیش‌رونده امواج مخرب ترین بخش موج هستند.

در آب های کم عمق خلیج ها و بندر ها، در چنین شرایطی حداکثر فعالیت موج بسیار دیرتراز رسیدن نخستین موج است.

سونامی یک موج نیست بلکه دسته‌ای از امواج است.

زمان سپری شده بین خط الراس توالی امواج معمولا 10 تا 45 دقیقه است.

ممکن است گسترش تخریب، ساعت‌ها و یا چندین روز ادامه داشته باشد تا دریا به حالت عادی خود برگردد.

در طول دوره 101 ساله از سال 1900 تا 2001 حدود 796 سونامی در اقیانوس آرام توسط آزمایشگاه NOVOSIBRISK به ثبت رسیده است.

117 رویداد از این سونامی ها باعث خرابی و خسارت تنها در نزدیک منشا رخداد شدند و حداقل 9 سونامی عامل خرابی های گسترده در سطح اقیانوس آرام بودند.

بیشترین تعداد سونامی در یک سال مربوط به سال 1938 می شود که 19 سونامی رخ داد، اما تمام آنها کوچک بوده و خسارات و ویرانی نداشتند و هیچ سالی در این دوره نبوده که سونامی در آن رخ نداده باشد.

17 درصد کل سونامی ها در ژاپن و یا نزدیک به آن رخ می دهند.

گسترش سونامی‌ها در بخش های دیگر دنیا به شرح زیر است: آمریکای جنوبی 15 درصد- جزایر گینه نو 13درصد- اندونزی 11 درصد- جزایر Kuril وکامچاتکا10 درصد، مکزیک و آمریکای مرکزی 10 درصد، نیوزیلند و تونگا 7 درصد، آلاسکا، ساحل غربی کانادا و ایالات متحده 7 درصد و هاوایی 3 درصد.

وسعت سونامی: اشکال ساحلی و دور از ساحل می توانند بزرگی و شدت برخورد امواج سونامی را ارزیابی کنند.

ریف ها - خلیج ها - مصب رودخانه ها - اشکال زیر دریا و شیب ساحل همه برای توصیف سونامی که خط ساحلی را مورد حمله قرار داده است مفید اند.

هنگامی که سونامی به ساحل می رسد و به سمت خشکی حرکت می کند، سطح آب می تواند چندین متر بالا رود.

در موارد گسترده‌تر: سطح آب بیش از 15 متر ( 50 فوت) برای سونامی‌هایی که از مرکز فاصله دارند و بیش از 30 متر ( 100 فوت ) برای امواج سونامی تشکیل شده نزدیک به کانون زمین لرزه، بالا می رود.

ممکن است اولین موج رسیده، بزرگترین موج از امواج نباشد.

ممکن است در یک مرکز ساحلی، هیچ اثری از خسارت امواج دیده نشود.

در حالی که در یک مرکز ساحلی دیگر نزدیک به آنجا امواج مخرب و هولناک‌اند.

سیل می تواند در خشکی تا 300 متر ( 1000فوت) گسترش یابد و باعث شود بخش عظیمی از خشکی به وسیله آب و آوارها پوشیده شود.

از آنجایی که دانشمندان نمی‌توانند زمان دقیق زمین لرزه را پیشگویی کنند، در نتیجه به طور دقیق نمی توانند زمان ایجاد یک سونامی را تخمین بزنند.

اگرچه، با نگاهی به سونامی‌های تاریخی گذشته، دانشمندان می دانند که سونامی‌ها اغلب در چه مناطقی تشکیل می شوند.

اندازه‌گیری‌های ارتفاع سونامی گذشته در پیشگویی سونامی آینده و محدوده‌های مسیل در مکان های خاص و مراکز ساحلی مفید و کاربردی هستند.

تحقیق‌های درباره سونامی‌های تاریخی می‌توانند برای بررسی تکرار وقوع سونامی ها مفید باشند.

در طول هر یک از 5 قرن گذشته، 3 تا 4 سونامی به وسعت عرض اقیانوس آرام به وقوع پیوسته است که اغلب آنها در سواحل شیلی ایجاد شده اند.

میزان سرعت سونامی: در جایی که اقیانوس بیش از 6000 متر عمق دارد: امواج سونامی با سرعت یک هواپیمای جت ( بیش از 800 کیلومتر در ساعت ) ( تقریبا 500 مایل در ساعت ) حرکت می کنند.

در کمتر از یک روز، این امواج می توانند از یک سوی اقیانوس آرام به آن سوی اقیانوس مهاجرت کنند.

این سرعت بالای سونامی بیانگر این نکته مهم است که باید به محض ایجاد سونامی آگاه و هوشیار بود.

دانشمندان می توانند زمان رسیدن سونامی به مکانهای مختلف را به وسیله مشخصات مرکز زمین لرزه ای که موجب ایجاد سونامی شده و همچنین مشخصات بستر دریا در طول مسیر این مکان ها، پیشگویی کنند.

سونامی ها در آب های ساحلی کم عمق تر، جایی که ارتفاع امواج آنها به طور ناگهانی افزایش می یابند آهسته تر حرکت می کنند.

در طی تحقیقات بعدی در زمینه سونامی، میزان طغیان آب و بالا آمدن سطح آب اندازه گیری شد تا اثرات سونامی را توصیف کند.

طغیان حداکثر فاصله افقی در خشکی است که یک سونامی می تواند در برگیرد.

بالا آمدن آب حداکثر ارتفاع عمودی از میانگین ارتفاع سطح دریا است که دریا در طی یک سونامی با آن مواجه می‌شود.

ارتفاع حقیقی امواج سونامی می تواند به‌وسیله نشانه‌های تلاطم امواج در سطح تراز دریا و یا توسط دستگاه‌های ساحلی اندازه‌گیری شود.

زمین لرزه های سونامی : زمین لرزه دوم سپتامبر 1992 ( بزرگی2/7) تنها توسط ساکنان در طول ساحل نیکاراگوا احساس شد.

20 تا 70 دقیقه پس از وقوع زمین لرزه یک سونامی با ارتفاع امواج 4 متر ( 13 فوت) از سطح عادی دریا در بیشتر مناطق با ساحل نیکاراگوا برخورد کرد و در بعضی قسمت ها حداکثر ارتفاع امواج به 7 تا 10 متر( 35 فوت ) می رسید.

امواج، ساکنان مناطق ساحلی را غافلگیر کرد و باعث خسارت های بسیاری به اموال آنها شد.

این سونامی در نتیجه یک "زمین لرزه سونامی" به وجود آمده بود (زمین لرزه سونامی: زمین لرزه ای است که یک سونامی عظیم نسبت به بزرگای زمین‌لرزه ایجاد می کند).

زمین لرزه های سونامی به وسیله عمق کانونی بسیار کم عمق، جابه جایی گسل بیش از چندین متر و سطوح گسل بسیار کوچکتر از یک زمین لرزه عادی، مشخص می شوند.

این زمین لرزه ها همچنین زمین لرزه های آرام و آهسته ای است همراه با لغزش در طول گسل در زیر بستر دریا که بسیار آهسته تر از لغزش در زمین لرزه های عادی به نظر می آید.

تنها روش شناخته شده برای تشخیص سریع زمین لرزه سونامی، برآورد شاخصی به نام همان لرزه ای است که برای امواج لرزه ای با دوره تناوب بسیار طولانی استفاده می شود .

دو سونامی مخرب و ویرانگر که نتیجه زمین لرزه سونامی بودند، در سال های اخیر در جاوا- اندونزی ( 1994) و پرو ( 1996) رخ داده است.

سونامی های پیشین پدیده سونامی، بیشتر اوقات در اقیانوس آرام روی می دهد، اما یک پدیده جهانی است که ممکن است هر جا که پیکرهای عظیم آب باشد، حتی در دریاچه ها روی دهد.گاهی اوقات به دنبال هر رویداد سونامی، بزرگ ترین بسامد آن در مقاله مربوط به آن شرح داده می شود که ما می خواهیم در زیر به نمونه هایی از آنها اشاره می‌کنیم.

سال پیش از میلاد و قبل از آن در شمال اقیانوس آتلانتیک، Storegga Slides حرکات عمده ناگهانی، خشکی ها را به زیر آب برد .

سال پیش از میلاد مسیح – سانتورینی جزیره یونان در سال های بین 1650 و 1650 پیش از میلاد مسیح ( که هنوز مورد بحث است)، جزیره آتشفشانی یونانی سانتورینی فوران کرد و باعث رخداد پدیده سونامی به ارتفاع 100 تا 150 متر شد که ساحل شمالی جزیره یونانی کرت " Crete" 70 کیلومتر (45 مایل) آنطرف تر را ویران کرد و باعث از بین رفتن تمدن باستانی عصر مفرغ جزیره کرت در امتداد ساحل شمالی آن شد .

لیسبون، پرتغال - 1755 دهها هزار نفر پرتغالی که از زمین‌لرزه مهیب 1755 لیسبون، جان سالم به‌در برده بودند با سونامی که سی دقیقه پس از آن رخ داد، کشته شدند زیرا بسیاری از اهالی شهر که این نواحی را از آتش سوزی و ریزش مخروبه های پس‌لرزه‌ها ایمن می دانستند، به اسکله ها گریخته بودند.

پیش از برخورد دیوار عظیم آب به اسکله، آب دریا عقب‌نشینی کرد و با شکسته شدن کشتی ها محموله های دریایی خسارت دید.

زمین‌لرزه، سونامی و آتش سوزی متعاقب آن، بیش از یک سوم مردم لیسبون از جمعیت 275 هزار نفری را پیش از وقوع زمین‌لرزه کشت.

نوشته‌های تاریخی اکتشافات سیاحتی " Vasco da Gama" و "Christopher Columbus" نشان می دهد که ساختمان های بیشماری تخریب و نابود شد( که شامل ساختمان هایی با معماری ویژه ثروتمندان قرن شانزدهم پرتغالی ها معروف به ‍ " Manueline architecture" است).

پیش از برخورد دیوار آب به ساحل، بسیاری از حیوانات خطر را حس کردند و به ارتفاعات گریختند و نخستین ملاک از وقوع چنین پدیده ای در اروپا، زمین‌لرزه لیسبون است ؛ این پدیده در زمین‌لرزه سال 2004 میلادی اقیانوس هند در سریلانکا نیز ثبت شده است .

بعضی از دانشمندان فکر می کنند که ممکن است حیوانات دارای یک حس مادون سرعت سیر صوت امواج " Rayleigh " زمین‌لرزه باشند که از دقایق و یا ساعت ها پیش از برخورد سونامی به ساحل آن را حس می کنند.

آتشفشان انفجاری کراکاتوآ - 1883 جزیره آتشفشانی کراکاتوآ در اندونزی با ویرانی شدید سال 1883 میلادی فعال شد، با انفجار حجره ماگمایی، زیر زمین تا اندازه ای خالی شد؛ به طوری که زمین های روی آن و بستر دریا به داخل آن سقوط کرد.

امواج عظیم سونامی از محل انفجار به وجود آمد که ارتفاع بعضی از آن‌ها، به بیش از 40 متر از سطح آب های آزاد می رسید.

امواج سونامی در سراسر اقیانوس هند، اقیانوس آرام، سواحل باختری امریکا، جنوب امریکا و حتی تا کانال انگلیس دیده شد.

بر روی سواحل جاوا و سوماترا سیلاب دریا، مایل ها پیش رفت و سبب تلفات زیادی شد.

سونامی اقیانوس آرام – 1946 در سونامی زمین‌لرزه جزیره آلوتین " Aleutian" تنها 165 نفر در هاوائی و آلاسکا کشته شدند که ناشی از ایجاد سامانه هشدار دهنده در سال 1949 میلادی در کشورهای نواحی اقیانوس آرام بود.

سونامی شیلی – 1960 زمین‌لرزه عظیم شیلی بزرگای 5/9 مهیب ترین زمین‌لرزه‌ای است که تا کنون به ثبت رسیده است.

ساحل جنوب مرکزی شیلی یکی از مخرب ترین سونامی های قرن بیستم را ایجاد کرد.

این سونامی در سراسراقیانوس آرام، با امواجی به بلندای بیش از 25 متر گسترش یافت.

هنگامی که سونامی به ”اوناگاوا“ ژاپن برخورد کرد، تقریبا 22 ساعت پس از وقوع آن زمین‌لرزه بود که بلندای امواج آن بیش از 3 متر بود.

شماری از مردم با این زمینلرزه و سونامی متعاقب آن کشته شدند که رقم آن بین 490 تا 2290 نفر برآورد می‌شود.

سونامی ” گود فرایدی“ -1964 پس از زمین‌‌لرزه گود فرایدی با بزرگای 2/9 ، سونامی (متعاقب آن) به آلاسکا، انگلستان، کلمبیا، کالیفرنیا و شهرهای سواحل شمال باختری اقیانوس آرام برخورد کرد و 122 نفر کشته شدند.

این سونامی بیش از 6 متر بلندا داشت و 11 نفر در ”کرسنت سیتی“ کالیفرنیا در فاصله دور از ساحل کشته شدند.

زمین‌لرزه سال 2004 اقیانوس هند با بزرگای 9.0 سونامی‌های مهلکی را در تاریخ 26 دسامبر 2004 موجب شد که بیش از 280 هزار نفر (بیش از 220 هزار نفر تنها در اندونزی) کشته شدند و این مهلک ترین سونامی ثبت شد.

در ت اریخ است.

در این حادثه مردم بسیاری در گستره وسیعی، از محل نزدیک به زمین‌لرزه در اندونزی، تایلند و شمال باختری سواحل مالزی تا هزاران کیلومتر دورتر در بنگلادش، هند، سریلانکا، مالدیو و حتی نقاطی دورتر تا سومالی، کنیا و تانزانیا در خاور افریقا کشته شدند.

بر خلاف اقیانوس آرام، هیچ پوشش هشدار دهنده در اقیانوس هند نصب نشده است.

از سال 1883 میلادی (آتشفشان «کراکاتوآ»)‌ که 36 هزار نفر جان باختند، رویدادهای بزرگ سونامی در این قسمت از دنیا ملاحظه نشده بود.

دیگر سونامی های تاریخی دیگر ر ویداد های سونامی، شامل موارد زیر است: 20 ژانویه ، 1606/1607: در امتداد ساحل کانال «بریستول» (از متون معتبر)، هزاران نفر غرق شدند، خانه ها و روستاهای بسیاری نابود شد و کشتزارها و دام های بسیاری با سیلاب ازبین رفت که ممکن است در پی یک رویداد سونامی باشد.

عامل این سیلاب هنوز به لحاظ هواشناسی و بیشینه وقوع جزر مد، مورد بحث است.

26 ژانویه ،1700: زمین‌لرزه «کاسکادیا» ( با برآورد بزرگای 9.0 ) سبب پیدایش سونامی عظیمی در سراسر شمال باختری اقیانوس آرام و« آوا»ی ژاپن شد.

کشف سونامی کشف سونامی در ژرفای اقیانوس در سال 1995 میلادی ”اداره کل بین المللی اقیانوس و هوا شناسی“ (NOAA) ، ”سامانه ارزیابی و گزارش سونامی در ژرفای اقیانوس“ (DART) را توسعه داد و تا سال 2001 میلادی آرایش شش ایستگاه در اقیانوس آرام گسترش یافت.

در آغاز سال 2005 میلادی در نتیجه افزایش آگاهی و سونامی ناشی از زمین‌لرزه اقیانوس هند در سال 2004 میلادی، اجرای بیش از 32 طرح از شناورهای DART تا اواسط سال 2007 میلادی مطرح شد؛ درحالی که سونامی‌ها هنوز از ساحل دور هستند، این ایستگاه ها اطلاعات دقیقی در باره آن ها ارائه می دهند.

هر ایستگاه شامل یک نگارنده فشار در کف بستر دریا می باشد (در عمقی در حدود 6 هزار متر) که مسیر یک سونامی را ردیابی و اطلاعات آن را با امواج صوتی”سونار“ (sonar) به شناور سطحی مخابره می کند.

آن‌گاه شناور سطحی، این اطلاعات را به کمک ”مرکز هشدار دهنده سونامی اقیانوس آرام“ (PTWC) به سامانه ماهواره ای GOES مخابره رادیویی می کند.

نگارنده فشار کف بستر دریا در صورتی که شناور سطحی هر سال تعویض شود، برای دو سال دوام دارد.

این سامانه برای پیش بینی و هشدار سونامی در اقیانوس آرام خیلی بهبود یافته است.

در طول سونامی اقیانوس هند در سال 2004 میلادی، داده های رادار چهار ماهواره، بلندای امواج سونامی را دو ساعت پس از وقوع زمین‌لرزه، بیشینه 60 سانتی متر (دو فوت) ثبت کرده‌اند.

این مشاهدات برای نخستین بار در الگو سازی اصولی و ظریف سونامی کمک کرد.

باید توجه داشت که مشاهدات ماهواره ای سونامی اقیانوس هند، تاثیر بسزایی در اعلان خطر آن نداشت، چون پردازش این داده ها حداقل پنج ساعت طول می کشید و فرصتی برای پالایش داده های ماهواره ایی، در آن زمان نبود.

به هر حال در آینده ممکن است ، مشاهدات فضایی در سامانه های هشدار دهنده سونامی نقش اساسی داشته باشند.

باید در نظر داشت که هیچ سامانه ای نمی‌تواند ما را در برابر سونامی‌های ناگهانی و قریب الوقوع حمایت کند.

سونامی ویرانگری در پی زمین‌لرزه 12 جولای 1993 در ساحل ”هوکایدو“ ژاپن روی داد و صد ها نفر مفقود الاثر و مجروح شدند.

این سونامی سه تا پنج دقیقه پس از زمین‌لرزه به ساحل اصابت کرد و بیشتر قربانی ها از بازمانده‌های زمین‌لرزه بودند که به ارتفاعات و محل های امن می گریختند.

سامانه هشدار دهنده سونامی می تواند در افزایش پتانسیل مقابله با انهدام ناگهانی موثر باشد.

برای مثال اگر زمین‌لرزه بسیار بزرگی (با بزرگای 0/9 ) در پهنه فرورانش، در ساحل باختری ایالت متحده روی دهد، برای مثال، مردم ژاپن پیش از رسیدن سونامی به ساحل کشورشان، ( با دریافت هشدارهای احتمالی از سامانه های هشدار دهنده هاوایی و دیگر نقاط)، برای تخلیه نواحی آسیب پذیر احتمالی بیش از 12 ساعت وقت دارند فاجعه سونامی 26 دسامبر 2004 به گزارش سازمان زمین شناسی آمریکا (USGS) در سعات 00 و 58 دقیقه و 49/80 ثانیه (به وقت جهانی) برابر با ساعت 4 و 28 دقیقه و 49/80 ثانیه (به وقت ایران) زمین لرزه ای به بزرگای گشتاوری Mw=9 در 225 کیلومتری جنوب، جنوب خاوری بانداآچه ایالت سوماترای اندوزی به وقوع پیوست.

این زمین لرزه پنجمین زمین لرزه بزرگ جهان از سال 1900 میلادی تا کنون و بزرگترین زمین لرزه از سال 1964 میلادی (زمین لرزه آلاسکا) می باشد (جدول 1).

مختصات رو مرکز این زمین لرزه 3/24 درجه عرض شمالی و 95/82 درجه طول خاوری می باشد.

عمق این زمین لرزه حدود 10 کیلومتر گزارش شده است.

در اثر این زمین لرزه امواج سهمگین (سونامی) در 8 کشور جنوب و جنوب خاوری آسیا بیش از 160 هزار نفر (تا زمان تهیه این گزارش)÷ را کشت و خسارات فراوانی به سواحل این کشورها وارد آورد.

تا کنون بیش از 130 پسلرزه به بزرگای M=4/4-7/5 در منطقه روی داده است (شکل1و2).

-2لرزه زمینساخت منطقه ناحیه اندونزی یکی از فعالتذرین نواحی لرزه خیز جهانی می باشد.

این ناحیه متشکل از جزایری قوسی در ناحیه ای با ویژگی های خاص تکنونیکی چون زونهای فرورانش و جزایر آتشفشانی می باشد.

در این ناحیه صفحات متعددی همچون صفحه اوراسیا، صفحه استرالیا و صفحه اقیانوس آرام با یکدیگر تلاقی کرده و زمینلرزه های مهیبی همچون رویداد اخیر را بوجود می آورند.

-3 سابقه لرزه خیزی منطقه منطقه اندونزی و نواحی مجاور آن در طول سالهای گذشته نیز شاهد وقوع زمینلرزه های بزرگی بوده است.

از جمله این موارد می توان به زمینلرزه سال 1992 ناحیه فلورس با بزرگی 7/5، زمینلرزه سال 2000 آیریان جایا با بزرگی 8/1، زمینلرزه سال 2000 سوماترا با بزرگی 7/4 و زمینلرزه سال 2003 هالماهرا با بزرگی 7/0 اشاره کرد.

متأسفانه دانش بشری تنها برای حوضه اقیانوس کبیر هشدار دهنده تاسیس نموده است و این یکی از کم توجهی هائی است که در حوضه اقیانوس هند را زیر پوشش دستگاههای اخطار دهنده قرار نداده است.

سونامیهای واقع شده در جهان تا کنون در جدول (2) آمده است.

ما با استفاده از داده های جدول زیر که به توضیح برخی از آنها در قبل پرداختیم و نیز به کمک روابطی که از منابع اقیانوس شناسی و تئوری امواج بدست آوردیم، دوره تناوب و انرژی سونامی های روی داده در اندونزی را نیز محاسبه کردیم.

Iidea (1958) بر اساس داده های آماری یک همبستگی خطی بین m و M (شدت زلزله بر حسب ریشتر) ارائه کرد 44/18-m61/2=m بنابراین ممکن نیست زلزله ای با M شدت زلزله (M) با رابطه زیر به انرژی کل حرکت لرزه ای بر حسب (erg) مربوط می شود.

از سوی دیگر (1961) Tajahasi انرژی سونایم را با معادله زیر برابر کرد.

پس از مقایسه دو معادله 1 و 2 تخمین زده می شود که انرژی سونامی حدود 10 درصد انرژی زلزله یا 1021 تا 1024 (erg) باشد.

Takahasi دریافت که پریود غالب سونامی ها (Te) بر حسب دقیه رابطه نزدیکی به M دارد: طبق نظر Iida طول گسل ایجاد شده (l) بوسیله زلزله با شدت M بر حسب کیلومتر به صورت زیر به ء بستگی دارد: طول گسل بیانگر اندازه منطقه یا است که سونامی در آن تولید می شود، در تحقیاتی که توسط (1976) Hatori انجام گرفته است شکل مناطقی که در سواحل ژاپن پدیده سونامی رخ داده است تقریباً بیضوی است.

وی برروی زلزله هایی که در گذشته موجب بروز سونامی شدند تحقیق کرد و سرانجام قطرهای بلند و کوتاه (b,a) ناحیه پس لرزه را تعیین کرد.

او این روابط را بین a و b و M پیشنهاد کرد سرعت انتشار قسمت اصلی سونامی به استثنای قسمت مجاور مبدأ آن از رابطه سرعت امواج بلند بدست می آید که d عمق آب در ناحیه مورد نظر است.

Lبرای بدست‌آوردن محاسبه انرژی آزاد شده و دوره تناوب سونامی 12/12/1992 جزیره فلورس اندونزی M=5/7 M=61/2M-44/18 m=135/1 135/1×6/0+4/21=ET10log g1015×20/1=ET erg107=lj erg1022×20/1=ET 85/2-m57/0=Te10log 85/2-5/7×57/0=Tc10log 60/26=Te فهرست مقدمه اگرچه زمان زیادی از وقوع سونامی گذشته است، اما احتمال ارتباط این پدیده با زمینلرزه سال گذشته در بم و احتمال وقوع سونامی در سواحل خلیج فارس و دریای خزر، این موضوع را همچنان جذاب نگه داشته است و ضمن آنکه تهیه مطلب از منابع موثق و مطمئن، نیازمند صرف زمان زیادی بود، سعی کردیم مطالبی را در خصوص ماهیت پدیده سونامی و ارتباط آن با دیگر مخاطرات زمین و نیز سابقه سونامی در جهان و نیز تحلیل و بررسی نموداری روند شکل گیری سونامی در جنوب شرق آسیا تهیه نمائیم که بخشی از نمودارهایی که با استفاده از داده ها تهیه کرده ایم در اینجا آورده شده و طرح کامل شده همراه با نمودارها و مقایسه آنها و روابط بدست آمده در هنگام دفاع ارائه خواهد شد.

پیش بینی وقوع این فاجعه ممکن بود به نوشته نویسندگان مقاله کریستین ساینس مانیتور دریا لرزه سوماترا از نظر زمین شناسی پدیده ای تعجب برانگیز نبود و شبکه جهانی دانشمندان زلزله شناس که در کشورهای پیشرفته مشغول کارند می توانستند کانون این زمین لرزه را مشخص کنند و در اسرع وقت تشخیص دهند که چنین زمین لرزه ای قادر است با گذر از خلیج بنگال، امواج سهمگین خود را به صورت سونامی رها سازد.

ولی "با وجود سالها بحث، وسایل نسبتا ارزان قیمتی چون شاخکهای حساس ردیابی که بر سطح آب قرار می گیرد در این منطقه وجود نداشت، همچنانکه سیستم جامع واکنش در قبال این گونه حوادث نیز در کار نبود." این سه دانشمند زمین شناس در ادامه مقاله خود در کریستین ساینس مانیتور می نویسند: "اطلاعات بشر در مورد سوانح طبیعی، از توفان های دریای کارائیب گرفته تا زمین لرزه های آسیا و قحطی و خشکسالی در قاره آفریقا، به اندازه ای است که بتوان بر اساس آن مناطق آسیب پذیر را مشخص ساخت.

در همه جای جهان این اصل صدق می کند که هزینه پروژه های پیش گیرنده، کمتر از اقدامات کمک و امداد پس از وقوع حادثه است و ارزش حفظ جان انسانها، نیز که اصلا با محاسبه دلار و بودجه امکان پذیر نیست.

با سرمایه گذاری می توان تاسیسات زیربنایی محکم و دیرپایی را بوجود آورد؛ تاسیساتی چون سیستم های تصفیه آب و بهداشت و درمان، شبکه های حمل و نقل و مخابرات.

این در حالی است که، به نوشته نویسندگان مقاله در این روزنامه، فقط بخش بسیار کمی از بودجه ای که به کمک به آسیب دیدگان حوادث طبیعی تخصیص داده می شود صرف کاهش پیامدهای آن در آینده می گردد.

درسهایی برای آینده به اعتقاد نویسندگان مقاله کریستین ساینس مانیتور، اکنون که مشخص است چه درس هایی می توان از سونامی اخیر برگرفت، باید به این اقدامات ملموس پرداخت: - نقشه مناطق شناخته شده جمعیتی و فعالیت های اقتصادی را که در معرض فجایع چندگانه هستند تهیه کرد؛ - به تشویق اجرای برنامه های آزمایشی در این مناطق پرداخت؛ ظرفیت های بومی کشورهای منطقه را برای بهره گرفتن از تکنولوژی های موجود تقویت کرد و زمینه نوآوری محلی را نیز فراهم ساخت؛ - کمک های مالی کشورهای توسعه یافته را به برنامه های درازمدت و پایایی منوط ساخت که نسبت به این گونه حوادث بی توجه نیستند؛- روشهای ارزیابی دائمی مدیریت بحران را تشویق کرد و- ازسیاست های تشویقی برای سرمایه گذاری های پیش گیرنده جهت کاهش میزان آسیب پذیری حمایت کرد.

در پایان این مقاله نیز آمده: "کشورهای توسعه یافته، از جمله آمریکا که همواره در کمک به ملت های فقیر در استفاده از تکنولوژی و علم کوتاهی کرده اند، باید طلایه دار جنگ پیش گیرنده برای کاهش خطرات زیست محیطی و آسیب پذیری از فجایع طبیعی باشند."