با وجود مطالعات نظری نسبتا زیادی که در زمینه استفاده از نظامهای خبره و هوشمند در بازیابی اطلاعات صورت گرفته، اما به طور نسبی نظامهای بازیابی اندکی را می‌توان مشاهده کرد که در آنها از قابلیت‌های نظامهای خبره و هوش مصنوعی استفاده شده باشد. به تعبیر دیگر، در اغلب اینگونه نظام‌ها، استفاده از الگوهای سنتی بازیابی اطلاعات نظیر منطق بولی قابل مشاهده است.. بررسی متون مرتبط نشان می‌دهد که اغلب پیشرفت‌ها در این زمینه مرتبط با مفاهیم پردازش هوشمند متن، واسط‌های هوشمند و عامل‌های هوشمند بوده است. این مقاله سعی دارد به طور نظری میان اهداف مورد انتظار از نظامهای خبره و هوشمند و فرایند بازیابی اطلاعات ارتباط برقرار کند. در نهایت، با رویکردی کاربرمدار این موضوع مورد تاکید قرار می‌گیرد که ماهیت برخی فرایندها در بازیابی اطلاعات مرتبط با نیاز اطلاعاتی واقعی کاربر به گونه‌ای پیچیده است که به دشواری می‌توان نظامهای خبره و هوش مصنوعی را به طور کامل جایگزین آن کرد.
مقالات و متون متعددی در مورد مفهوم و کاربردهای نظامهای خبره و هوش مصنوعی نوشته شده است. با این حال، جستجو در ویرایش پیوسته (2004) پایگاه چکیده مقالات کتابداری و اطلاع‌رسانی (لیزا) نشان داد که به طور نسبی مقالات اندکی در خصوص کاربردهای عینی نظامهای خبره و هوشمند در بازیابی اطلاعات نوشته شده است. هدف مقاله حاضر، پاسخگویی به این سؤال است که آیا نظامهای خبره و هوش مصنوعی (هوشمند) را می‌توان در نظامهای بازیابی اطلاعات مورد استفاده قرار داد و اگر چنین است کاربرد عینی آنها در اینگونه نظام‌ها چگونه است. مروری بر تحقیقات انجام شده در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی در این زمینه نشان می‌دهد که ابهام‌هایی در خصوص کاربردهای عینی فن‌آوری‌های خبره و هوش مصنوعی در بازیابی اطلاعات مشاهده می‌شود. چه بسا، یکی از دلایل این امر انتشار متون و مقالاتی است که بیشتر بر جنبه‌های نظری تاکید داشته‌اند. این موضوع توسط لنکستر و وارنر در کتاب کاربرد فناوریهای هوشمند در خدمات کتابداری و اطلاع‌رسانی برجسته شده است (لنکستر و وارنر، 2001، ص1). در واقع، این ابهام وجود دارد که آیا نظامهای مورد بحث در اینگونه متون و مقالات، به طور عینی به مرحله بهره برداری رسیده‌اند و در پایگاه‌های اطلاعاتی حاوی انواع مختلفی از اطلاعات، برروی دیسک فشرده یا شبکه‌های پیوسته، مورد استفاده قرارگرفته‌اند، یا اینکه تنها ساختار و عملکردهای آنها به طور نظری مورد بحث قرارگرفته است، یا در بهترین شکل، در قالب پیش نمون ارائه شده‌اند. از طریق جدول 1 می‌توان دیدگاهی کلان نسبت به مقالات مرتبط منتشر شده در مجلات حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی که در پایگاه لیزا نمایه شده‌اند بدست آورد.
جدول 1. مقاله‌های مرتبط نمایه شده در پایگاه پیوسته چکیده مقالات کتابداری و اطلاع رسانی
دو رویکرد را می‌توان در خصوص کاربرد نظامهای خبره و هوشمند در متون مختلف مشاهده کرد. تعدادی از مؤلفان عقیده دارند که کامپیوتر می‌تواند به طور مجازی تقریبا هر کاری را که انسان انجام می‌دهد، شبیه‌سازی کند. نمونه بارز این ادعا را می‌توان در طراحی برنامه‌هایی که قادرند در سطح بسیار بالایی شطرنج بازی کنند، مشاهده کرد. برخی دیگر از مولفان، این ادعا را تا حدود زیادی اغراق آمیز می‌دانند و مدعی هستند که کامپیوتر هرگز نمی‌تواند اعمالی را انجام دهد که واقعا هوشمندانه باشند. حال این سؤال مطرح است فارغ از بحث‌های جنجالی میان این دو طرز تفکر، در حال حاضر نظامهای خبره و هوشمند چه کاربردهای عینی را توانسته‌اند در بازیابی اطلاعات ایفا کنند و آیا ماهیت بازیابی اطلاعات به گونه‌ای است که بتوان از نظامهای خبره و هوشمند برای بهبود عملکرد آن، یعنی همان بازیابی بیشترین اطلاعات مرتبط با نیاز اطلاعاتی کاربر، در یک پایگاه اطلاعاتی بهره جست. در اینکه کامپیوتر می‌تواند برخی امور (نظیر ذخیره و بازیابی حجم بسیار زیادی از اطلاعات یا انجام تجزیه و تحلیل‌های آماری پیچیده)، را بهتر از انسان انجام دهد شکی نیست، اما باید به این پرسش نیز پاسخ داده شود که در مواردی که نیاز به تصمیم‌گیری مبتنی بر تجزیه و تحلیل نیاز اطلاعاتی کاربر و مطابقت آن با محتوای یک مدرک (انواع مختلفی از اطلاعات شامل متن، صوت و تصویر) موجود در یک نظام بازیابی اطلاعات است، آیا نظامهای خبره و هوشمند می‌توانند بهبود اساسی را در فرایند تشخیص اینگونه مدارک با نیاز اطلاعاتی کاربران نهایی ایفا نمایند. تشخیص ربط خود از طریق کاربر یا متخصصان موضوعی با پیچیدگی‌های فراوانی روبه‌رو است. به طور مثال، نیازها‌ی اطلاعاتی و رویکردهای موضوعی افراد در رویاوریی با یک مدرک ممکن است متفاوت باشد. همچنین، حتی نیازی واحد از سوی یک فرد نیز ممکن است در زمان‌های مختلف تغییر پیدا کند.
سؤالاتی از این قبیل در حوزه بازیابی اطلاعات از دیدگاه هرمنوتیک که بیشتر بر جنبه‌های ذهن‌گرایانه و تفاسیر مختلف از یک موضوع تاکید دارد، مورد بحث قرار گرفته است (نشاط، 1382). بنا براین، این سؤال بنیادی مطرح است که آیا نظامهای خبره و هوشمند را می‌توان در مقوله‌ای ذهن‌گرایانه، یعنی تطابق زبان جستجو با نمادهای معرف محتوای مدارک از یک سو و نیاز اطلاعاتی استفاده‌کنندگان از سوی دیگر به‌کار برد. به عبارت دیگر، هر سه عنصر اصلی در بازیابی اطلاعات یعنی زبان جستجو، توصیفگرهای معرف محتوای مدارک در یک پایگاه اطلاعاتی، و نیاز اطلاعاتی بیان شده استفاده کننده تحت تأثیر دیدگاه هرمنوتیک هستند.