تکنو لوژی اطلاعات به سرعت در حال تغییر جهان از شکلی است که ما آن را میشناسیم.
این تغییرات،که در اواخر قرن بیستم آغاز شده، در اوایل قرن بیست و یکم با شتاب بیشتری خود را نشان میدهد.
اینترنت، تجارت الکترونیکی و وب سایت اصطلاحاتی هستند که امروزه بسیار به کار برده میشوند.
هر روز تعداد زیادی آدرسهای اینترنتی را میتوانید در روز نامه ها، مجلات، آگهی های تبلیغاتی درتلویزیون و یا حتی در و دیوار خیابان ها مشاهده کنید.
سرعت گسترش این تکنولوژی به حدی است که تمام جوانب زندگی روز مره بشری را تعییر داده است.
به همین دلیل گفته میشود، اگر کسی مهارت کافی در استفاده از این تکنولوژی را نداشته باشد مانند فردی بی سواد در ایجاد ارتباط با دیگران دچار مشکل خواهد شد.
به همین صورت اگرشرکت ها و سازمانها خود را با این تعییرات گسترده و همه جانبه هماهنگ نسازند به سرعت از عرصه تجارب حذف خواهند شد.
برعکس آنهایی که خود را آماده استفاده از این نمایند میتوانند در این رقابت فشرده برنده باشند.
در نتیجه آشنایی با مبانی تجارت الکترونیکی، شناخت روشها و رویدادهای اجرای آن برای تمام سازمان ها و شرکتها ضروری به نظر می رسد.
مطالعه و بررسی استراتژی ها و مدلهای تجارت الکترونیکی میتواند تأثیر قابل توجهی بر موفقیت شرکت ها در بکارگیری تجارت الکترونیکی داشته باشند.
درواقع میتوان علل ورود به تجارت الکترونیک را برای سازمانها چنین برشمرد :
1- هزینه سربار بالا
2- هزینههای عملیاتی بالا
3- عدم بکارگیری فناوری رقابتی
4- پاسخ ندادن به موقع به مشتریان
تجارت الکترونیکی چیست؟
عبارت تجارت الکترونیکی از ایده ابتدایی فروش الکترونیکی برخاسته که تمامی جنبه های تبادلات مالی و فرایندهای بازرگانی را از طریق اینترنت و تکنولوژی شبکه جهانی web پشتیبانی میکند.
تجارت الکترونیکی یعنی :
خرید و فروش اطلاعات، محصولات و خدمات از طریق شبکه های رایانه ای و یا تعریف گستردهتر آن : حمایت از کلیه اشکال معادلات تجاری از طریق ساختارهای دیجیتال و عناصر آن عبارتند از : بازار الکترونیک، تبادل الکترونیک داده و تجارت اینترنتی :
تجارت الکترونیک و به تبع، مدلهای تجارت الکترونیک اولین بار در اوایل دهه 70 (میلادی)ارایه شدند.
در این دوره استفاده از مدلهای تجارت الکترونیک بسیار گران بود و عموم کاربران آن را، شرکت های بزرگ مالی و بانکها و گاهی شرکت های بزرگ صنعتی تشکیل میدادند.
به علاوه نیاز به سرمایه گذاریهای سنگین برای تهیه بستر مورد نیاز آن لازم بود.
لذا محدوده کاربرد آن به مؤسسات مالی و شرکت های بزرگ محدود می شد.
در مرحله بعد استاندار تبادل اطلاعات الکترونیک ایجاد شد که تعمیمی از مدل نقل و اننقالات مالی و بانکی با استفاده از ابزارهای نوپای اطلاعاتی، بود.
با این تفاوت که تبادل اطلاعات الکترونیک، امکان استفاده و بهرهبرداری در سایر انواع مبادلات تجاری را نیز دارا بود.
تبادل اطلاعات الکترونیک باعث شد تا دامنه کاربرد مدلهای تجارت الکترونیک، از محدوده موسسات بزرگ مالی به ابعاد وسیعتری گسترش بیابد.
مدلهای تجارت الکترونیک در این دوره برای فعالیتهایی نظیر رزروبلیت هواپیما و معاملات سهام مورد استفاده قرار گرفتند.
با وجود این، پیادهسازی مدلهای تجارت الکترونیک بر اساس تبادل اطلاعت الکترونیک نیز سنگین و هزینه بر بود.
نیاز به سرمایهگذاری بسیار، برای آموزش پرسنل و تهیه بستههای لازم وجود داشت.
لذا تنها شرکت های بزرگ بودند که می توانستند به یاجاد مدلهایی بر اساس آن نپردازند.
در نیمه اول دهه 90 ، اینترنت گسترش بسیاری پیدا کرد و به تدریج از حیطه دانشگاهی و نظامی خارج شد و کاربران بسیار زیادی در بین همه افراد جامعه پیدا کرد.
گسترش وب سایت جهانی، استانداردها و پروتکلهای مربوطه از یک طرف باعث جذب هر چه بیشتر کاربران به اینترنت شد و استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات در این زمینه را عمومی کرد و از طرف دیگر این امکان را برای شرکتها و موسسات به وجود آورد که به گونهای آسان و کمهزینه، به انجام فرایند اطلاع رسانی بپردازند.
مدلهای تجارت الکترونیکی متنوعی در این دوره ایجاد شده و مورد استفاده قرار گرفتند.
تجارت الکترونیک به تدریج رونق گرفت و مدلهای تجارت الکترونیک به عنوان دسته ای از مدلهای دنیای تجرات، مطرح شدند.
ایجاد بسترهای مناسب و ارزان برای تجارت الکترونیک و رشد کاربران این بسترها از دلایل رشد سریع تجارت الکترونیک در این دوره بود.
رشد فشارهای رقابتی بین شرکتها نیز از دیگر دلایل توجه شرکت ها به مدلهای تجارت الکترونیک بود.
تفاوت تجارت الکترونیک با تجارت سنتی :
تفاوت اساسی تجارت الکترونیکی با تجارت سنتی در نحوه تبادل اطلاعات میباشد.
در تجارت سنتی اطلاعات از طریق ارتباطات چهره به چهره و یا حداکثر بوسیله تلفن و سیستم پستی انتقال پیدا می کند ولی در تجارت الکترونیکی توسط شبکه های کامپیوتری این فرآیند صورت می پذیرد.
این تفاوت باعث بوجود آمدن مشکلاتی نظیر امنیت، اعتماد و شناخت هویت واقعی افراد در اینترنت نیز گردیده است که البته برای هر یک راه حلهایی وجود دارد ولی برای اجرای آنها نیازمند یک سری امکانات خاص میباشیم.
تفاوت اساسی تجارت الکترونیکی با تجارت سنتی در نحوه تبادل اطلاعات میباشد.
این تفاوت باعث بوجود آمدن مشکلاتی نظیر امنیت، اعتماد و شناخت هویت واقعی افراد در اینترنت نیز گردیده است که البته برای هر یک راه حلهایی وجود دارد ولی برای اجرای آنها نیازمند یک سری امکانات خاص میباشیم.
اهمیت و ضرورت تجارت الکترونیکی اگر به آمار استفاده از اینترنت و سرعت گسترش آن طی سال گذشته توجه کنیم متوجه خواهیم شد که تا چند سال آینده موج تجارت الکترونیکی همه جا را فرا خواهد گرفت.
سهولت بعلاوه دقت و سرعت بسیار بالا در انجام کارها دلیل اصلی تمایل فروشندگان و خریداران در پذیرش تجارت الکترونیکی میباشد.
از دیگر مزایای استفاده از تجارت الکترونیکی می توان به موارد زیر اشاره نمود.
1-عدم حضور واسطه 2- صرفه جویی هزینه 3- خدمات و ارتباطات بهتر به مشتریان 4- سهولت در انجام تجارت 5-کاهش هزینه تبلیغات بین المللی کالا 6- اطلاعات سریع و به هنگام 7- تطبیق محصول با مشتری 8- افزایش سطح رفاه زندگی مردم 9-کارآفرینی نسل جوان در دراز مدت 10-کوتاه شدن زمان ارسال از معایب آن نیز میتوان موارد زیر را نام برد : 1- تأثیر ناشناخته آن بر روابط اجتماعی و کاهش ارتباطات چهره به چهره 2- تسلط زبان و فرهنگ انگلیسی و آمریکایی با توجه به اینکه بیشترین حجم مطالب را دارند.
3- افزایش شدید رقابت و تسلط ابر قدرت های اقتصادی.
4- و در نهایت اینکه اینترنت یک شبکه بدون صاحب و سیاستگذاری و غیر قابل کنترل میباشد.
به هر حال تجارت الکترونیکی روشهای جدیدی را برای انجام کارها ارائه نموده که هیچ شرکت و یا سازمانی نمی تواند آنها را نادیده بگیرد.
در واقع تجارت الکترونیکی دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت است و تنها انتخاب ممکن این است که این کار را با سرعت آغاز میکنیم یا خیر؟
الگوهای تجارت الکترونیک بر اساس طرفهای تجاری در مبادلات الگوهای متفاوتی از اجرای تجارت الکترونیکی وجود دارد.
البته هنوز تعریف جامعی از این الگوها وجود ندارد.
1- تجارت بین بنگاه و بنگاه ( B2B) قسمت عمده ای از تجارت الکترونیکی خریدهایی است که در واقع با قصد مصرف انجام نمیگیرد بلکه تولید کنندگان کالاهای واسطهای را از تولید کنندگان دیگر خریداری میکنند.
برای خرید بهتر این شرکتها نیاز به اطلاعات دقیقی در مورد جزئیات کالا، فعالیتهای ارتقایی، قیمت های دقیق، خدمات پس از فروش و دیگر ویژگیهای کی محصول دارند تا با مقایسه آها بهترین تصمیم را برای خرید محصولات بگیرند.
به دلیل حجم زیاد خرید و تأیر مستقیم آن در بهای تمام شده کالا استفاده از تجارت الکترونیکی اثر مادهای روی قدرت رقابتی شرکتها میگذارد.
اهمیت این روش هنگامی مشخص میگردد که بدانیم نزدیک به حجم پولی تجارت الکترونیکی در این بخش صورت میگیرد.
به طور خلاصه با استفاده از (B2B) بین دو مجموعه تولید کننده میتوان علاوه برکاهش هزینه ها و بهبود کیفیت، سرعت تولید را افزایش داد.
2- فعالیتهای بین بنگاه و مصرف کننده (B2C) این نوع از تجارت الکترونیکی بسیار مرسوم گردیده است.
در این روش شرکتها سعی در فروش محصولات خود به مصرف کنندگان نهایی از روشهای جدید اینترنتی مینمایند.
البته مهم ترین مسئله در این روش اعتماد خرداران و پرداخت بهای کالاها به صورت الکترونیکی میباشد.
به طور معمول کالاهایی از طریق اینترنت خردیاری می شوند که نیاز به جزییات زیاد یا شماهده فیزیکی ندارند.
در حال حاضر 10گروه اول فروش کالاها و خدماتی که از طریق اینترنت و بر اساس B2C انجام میپذیرد عبارتند از : سخت افزار کامپیوتر، امور مسافرت، جهانگردی، کتاب، موسیقی، ارسال هدیه، گل، مواد غذایی و نوشیدنی، جواهرات و کالاهای ورزشی و الکترونیکی که برخی از آنها نیز در فهرست کالاهای صادراتی کشورمان قرار دارند.
بنابراین با توجه به وجود این زمینه های لازم میتوان با سرمایه گذاری در این بخش به موفقیت های ویژهای دست یافت.
3- فعالیت های بین دو مصرف کننده ( C2C) شاید برای شما نیز پیش آمده باشد که یک کالا را خریداری کنید ولی پس از مدتی دیگر از آن استفاده نکنید و یا بخواهید آن را با یک مدل جدیدتر عوض کنید.
از طرف دیگر افراد زیادی نیز به دلیل قیمت پایین وسایل دست دوم مایل به خرید آنها می باشند.
اما معمولاً پیدا کردن فروشنده یا خریدار دراین گونه موارد بسیار سخت است.
بانک های اطلاعاتی ایجاد شده در اینترنت این ارتباط بین مصرف کنندگان را به وجود میآورند انواع مزایده و مناقصه کالاها از طریق اینترنت نیز در این حوزه از فعالیتها قرار میگیرند.
با توجه به استقبال عمومی آینده روشنی برای این بخش پیش بینی می شود گرچه این روش در حال حاضر از نظر پولی درصد ناچیزی از حجم تجارت الکترونیکی را به خود اختصاص داده ولی بازار بالقوه بسیار مناسبی در این زمینه وجود دارد.
درضمن جذابیتهای خاص این سبک از کار می تواند مکمل مناسبی برای دیگر انواع تجارت الکترونیکی باشد.
4- فعالیتهای بین مصرف کننده و بنگاه ( C2B) اگرچه این روش زیاد گسترش نیافته و تعداد کمتری از سایتها از ان استفاده میکنند، ولی قدرت انتخاب مشتری و این حقیت که مشتریان در این روش شروع کننده ارتباط تجاری هستند باعث توجه ویژه آنان به این روش شده است.
برای مثال فرض کنید که یک مشتری جهت تهیه بلیط یک تور هوایی به یک سایت C2B مانند Priceline.com مراجعه میکند و فرمی را که شامل تمام ویژگیهای درخواست خود است، تکمیل میکند.
این ویژگیها میتواند شامل سقف قیمت، زمان، مکان، خدمات جانبی و غیره باشد.
پس از تکمیل این فرم موتور جستجوی این سایت تمام آژانسهای هواپیمایی و تورها را برای یافتن موارد مطابق با درخواست شما جستجو کرده و با استفاده از کارت اعتباری شما مورد مناسب را خریداری میکند.
از این روش می توان برای خرید سایر کالاها و خدمات مانند اتومبیل، خانه، لوازم خانگی و قطعات کامپیوتری نیز استفاده نمود.
بدلیل مشتری مدار بودن این روش آینده روشنی برای آن پیش بینی میشود.
5- سایر الگوهای تجارت الکترونیکی بر اساس تفاوت میان طرفهای یک ارتباط تجاری الگوهای جدیدی معرفی شده اند که هنوز به اندازه چهار مدل ذکر شده بکار گرفته نشده اند ولی با پیشرفت و گسترش اینترنت مطمئناً در آینده شاهد رواج آنها خواهیم بود.
در اینجا به ذکر نام این الگوها و توضیح مختصری راجع به آنها اکتفا میکنیم : B2E الگوی بنگاه و کارکنان، در این مدل یک شرکت اقدام به ایجاد رابطه الکترونیک با کارکنان خود میکند.
برای مثال پرداخت حقوق و مزایا از طریق بانکداری الکترونیکی و آموزشی کارکنان با استفاده از امکانات آموزشی الکترونیکی.
G2C الگوی دولت و شهروندان، با شکلگیری دولت الکترونیکی روابط بین دولت و شهروندان نیز الکترونیکی خواهد شد.
در این بین الگوهایی نظیر دولت و بنگاه تجاری و بر عکس B2G و G2B نیز مطرح شده اند.
وضعیت تجارت الکترونیک در جهان : در کشورهای توسعه یافته امریکا بیشترین سهم از بازار تجرات الکترونیکی را به خود اختصاص خواهد داد اما اروپا به سرعت در حال کم کردن فاصله خود با امریکا میباشد.
پیشبینی می شود تعداد کاربران اینترنت در سال 2020 میلادی، 80 درصد از افراد کره زمین به اینترنت متصل شوند.
از طرف دیگر شرکت بین المللی دیتا پیش بینی کرده که حجم خرید اینترنتی از 4/12 میلیارد دلار در 1997 به 7/425 میلیارد دلار در سال 2002 ترقی خواهد کرد که سهم آمریکا 8/268 میلیارد دلار، اتحادیه اروپا 5/55 میلیارد دلار، ژاپن 4/21 میلیارد دلار و آسیا 6/15 میلیارد دلار می باشد.
تجارت الکترونیک در ایران اگرچه در نگاه اول اکثر ما زمینه تجارت الکترونیکی در ایران را مناسب نمی بینیم اما با توجه به آمار مربوط به استفاده از اینترنت در ایران متوجه می شویم که بازار بالقوه بسیار مناسبی در این بخش وجود دارد.
بر اساس این آمار رشد کاربران اینترنت طی چند سال گذشته آن چنان سریع بوده که فرصت هر گونه تفکر و تعقل در زمینه قانونمند کردن آن نیز وجود نداشته است.
اولین آمار طی غیر رسمی در مورد تعدا کاربران اینترنت در ایران در سال 1376 رقمی در حدود 5 هزار نفر را نشان می داد.
اما در پایان سال 1382 به نقل از خبرگذاری ایلنا تعداد کاربران ایرانی اینترنت بنا به اذعان وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات بیش از 3 میلیون نفر است که با رشد سالیانه 20 درصد رویرو است.
بنابراین درصد افراد دارای دسترسی به اینترنت به ازای هر ده هزار نفر 57/ 155 است که در مقایسه با میزان جهانی این شاخص ( 16/972 در ده هزار ) شش برابرکمتر است.
تعداد میزبانان اینترنت نیز به ازای هر ده هزار نفر 53 است که در مقایسه با میزان جهانی آن یعنی 26/238 بسیار کمتر است.
هم چنین به طور متوسط تنها 97/6 نفر از هر صد نفر ایرانی به رایانه شخصی دسترسی دارند که این رقم در مقیاس جهانی آن 22/9 نفر در هر صد نفر است.
بیشتر این کاربران از طریق Dial – up و با خدمتدهی بیش از 200 مرکز ارایه کننده خدمات به اینترنت متصل هستند.
بر اساس اطلاعات وزارت بازرگانی ( بانک اطلاعات تجاری ایران ) حدود 2000 شرکت از شرکت کنندگان در نمایشگاه های کشور دارای وب سایت بوده اند.
اما مطمئناً تعداد بیشتری از شرکتها و سازمانها ( مخصوصاً آن دسته از شرکت ها که در زمینه خدمات رایانهای اشتغال دارند ) از طریق تجارت الکترونیکی به فعالیت می پردازند و همانطور که ذکر شد اغلب این شرکتها درک درستی از اهداف و استراتژی های خود ندارند و یا به صورت طبقه بندی شده و کلاسیک با این مفاهیم آشنا نیستند.
برای گسترش تجارت الکترونیکی زیر ساخت هایی لازم است که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره نمود : 1- وجود قوانین گمرکی، مالیاتی و بانکداری الکترونیکی متناسب با نیازهای جدید تجارت الکترونیکی 2- تعریف کد تجاری ( بار کد ملی ) برای محصولات و خدمات 3- تهیه و تدوین نظام ملی اطلاعات و نظام حقوقی اطلاعرسانی و کپیرایت ( قانون حمایت از حقوق مدنی ) 4- ایجاد سیستمهای امنیت اطلاعات و محرمانه بودن اطلاعات شخصی 5 - امکان پذیرش اسناد الکترونیکی توسط قوه قضائیه ( به جای اصل سند مالکیت ) در دعاوی حقوقی 6- ایجاد امکان دسترسی آسان، ارزان و پرسرعت به اینترنت 7- ایجاد پول الکترونیکی و گسترش فرهنگ استفاده از آن بسیاری از این زیرساخت ها در کشور ما وجود ندارد ولی با سرعت بالای پیشرفت فنآوری، ناگزیر باید برای ایجاد آنها چاره ای اندیشید که وظیفه دولت در این زمینه بسیار اساسی و تعیین کننده میباشد با وجود این آشنایی شرکت ها و سازمان ها با استراتژی ها و مدلهای تجارت الکترونیکی و شروع کار با همین امکانات کم، علاوه بر مزایا و فوایدی که برای خود آنها دارد میتواند به تسریع روند ایجاد این زیر ساخت ها نیز کمک کند.
بسیاری از شرکت ها هستند که اقدام به ایجاد وب سایت با صرف هزینههای قابل توجه نموده اند اما اغلب آنها با اینکه دارای ظاهری جذاب و زیبا هستند، اما بدون یک استراتژی یا هدف راهبردی بوجود آمدهاند.
دلیل این امر را می توان در عدم آشنایی متخصصین کامپیوتری طراحی وب سایت با ویژگیهای یک برنامه بازاریابی و نیازهای مشتریان جستجو کرد.
منابع : حبیب الله دعائی ، ماهنامه علمی آموزشی در زمینه مدیریت شماره 165 شاهمیری امیر شهاب، تجارت الکترونیکی به کمک EDI – ماهنامه رایانه شماره104 پژوهشنامه بازرگانی – فصلنامه شماره 30 فهرست مطالب عنوان صفحه مقدمه 1 تجارت الکترونیک چیست؟
2 تفاوت تجارت الکترونیک با تجارت سنتی 4 اهمیت و ضرورت تجارت الکترونیکی 4 الگوهای تجارت الکترونیک 6 وضعیت تجارت الکترونیک در جهان 9 وضعیت تجارت الکترونیک در ایران 10 منابع 13 دانشگاه مازندران دانشکده علوم پایه عنوان : استاد : جناب آقای گلچوب دانشجو : حدیثه مدهوشی دوره ی کارشناسی : آمـار