در عصرحاضر اشتغال زایی یکی از دغدغه های مهم مدیران و برنامه ریزان جوامع بشری محسوب می گردد. به طوریکه در گزارشی که در سال 2000 توسط سازمان جهانی کار منتشر شد، بر این موضوع تاکید گردیده است که کشورهای جهان تا سال 2010 میلادی باید قادر به ایجاد 500 میلیون موقعیت شغلی جدید باشند (دفتر بین المللی کار ، 1999). در عین حال عواملی همچون رشد اقتصادی، استقبال از مهاجرت، تغییرات چشمگیر در وضعیت جمعیتی، جهانی شدن، تسهیل در ارتباطات، تولد و شکل گیری سازمان های جدید و طرح دیدگاه های نوین در زمینه مدیریت و سازمان و همچنین تحولات شگرف در فناوری و ظهور فناوری های نو موجب تاثیرات غیرقابل انکاری بر بازار کار و مشاغل شده است. در اینجا، مهم ترین عوامل موثر بر اشتغال و مشاغل بررسی می شوند.
الف- رشد اقتصادی: افزایش آمار نیروی کار موجب افزایش قدرت خرید افراد جامعه شده و در افزایش تقاضای جامعه نمود پیدا می کند. بنگاه های تجاری نیز فعالیت های خود را توسعه داده تا پاسخگوی تقاضای جامعه باشند. از طرفی فعال شدن تجارت بین الملل نیز موجب رشد و توسعه اقتصاد جهانی خواهدشد. زنجیره تحرکات اقتصادی پیش گفته، زمینه ساز پیدایش مشاغل جدید در همه حرفه ها می گردد.
ب- تغییرات جمعیتی: ویژگی های جمعیتی مانند سن، جنسیت، پیشینه فرهنگی و سطح تحصیلات در جامعه، می تواند در تعیین نیازهای جامعه موثر باشد. یک جامعه جوان نیاز به مربیان آموزشی و مدارس بیشتری دارد در صورتی که یک جامعه پیر، نیاز بیشتری به خدمات بهداشتی و درنتیجه پزشک و پرستار دارد.
ج- جهانی شدن : انقلاب فناوری اطلاعات، کاهش هزینه های مخابراتی و ظهور پدیده تار جهان گستر ، موجب ورود رایانه های پر قدرت شخصی به منازل و دفاتر کار افراد شد. بتدریج نیاز زندگی و تجارت، افراد جامعه را در سراسر جهان به هم پیوند داده و مرزهای جغرافیایی را پشت سر گذاشت. چرخش سریع اطلاعات و سرمایه بین کشورها و افراد جامعه به روند جهانی شدن سرعت بخشیده و این امر نیز تاثیر بسزایی بر وضعیت اشتغال داشته است (بوتس ، 1999).
در این میان یکی از فناوری هایی که طی چند دهه گذشته، اساس و بستر تحول در زندگی بشر بوده فناوری اطلاعات و ارتباطات است. به طوریکه فناوری اطلاعات و ارتباطات نه تنها خود موجب تولید موقعیت های جدید شغلی شده، بلکه زمینه ساز تغییرات بنیادی در ماهیت بسیاری از مشاغل هم بوده است (طیب، 1379).
امروزه کاربردهای متنوع و گسترده ای از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی در محیط کار مطرح شده که از جمله آنها می توان به سیستم های خبره، پردازش تصویری، اتوماسیون اداری و روبات ها اشاره کرد. به طوریکه کاربردهای فناوری های فوق تحولات چشم گیری را بر وضعیت اشتغال نیرو و بازارکار داشته و این در حالی است که فناوری اطلاعات فرصت های بسیاری را برای اشتغال به همراه دارد .
البته این نظریه قدیمی که روند مکانیزه شدن امور و فعالیت های کاری موجب افزایش بیکاری خواهدشد، هنوز در جهان طرفدارانی دارد. ولی به راستی آیا فناوری اطلاعات اشتغال زاست یا اشتغال زدا؟ تغییرات جمعیتی چه تاثیری بر آمار بیکاری داشته است؟ آیا عصر اطلاعات می تواند موجب ظهور موقعیت های شغلی جدیدی گردد؟ آیا در فضای جدید ارتباطات، می توان افراد متقاضی شغل را با موقعیت های شغلی موجود در آن سوی جهان مرتبط ساخت؟ آیا ارتباطات مردم در دهکده جهانی تاثیری بر روند مهاجرت نخبگان خواهد داشت؟ آیا روند حرکت فناوری اطلاعات و تاثیر آن بر موقعیت های شغلی ملت ها قابل پیش بینی است؟ و در نهایت، آیا فناوری اطلاعات می تواند پاسخی برای حل بحران بیکاری و کارآفرینی داشته باشد؟ (بوتس، 1999). برای پاسخ به سوالات فوق به نمونه های زیر توجه کنید.
یکی از کشورها که در اشتغال زایی از رهگذر فناوری اطلاعات و ارتباطات به موفقیت های جهانی دست یافته هندوستان است. این کشور صدور محصولات نرم افزاری خود را ابتدا از ایالات متحده آمریکا، اروپا و ژاپن آغاز کرد. در سال 1984 درآمد هند از این صنعت تنها 10 میلیون دلار و در سال 89 یعنی 5 سال بعد، به 8 میلیارد دلار رسید. در تحقیقی که یکی از شرکت های بزرگ مشاوره مدیریت، به نام مک کنزی انجام داد، پیش بینی شده است که چنانچه صنعت نرم افزار هند روند کنونی را ادامه دهد، تا پایان سال 2010، درآمدی بالغ بر 87 میلیارد دلار نصیب این کشور شده و بیش از دو میلیون شغل جدید در هند ایجاد خواهدشد. جدول1 میزان درآمد کشور هندوستان ناشی از صادرات نرم افزار بین سال های 1990 تا 2008 را نشان می دهد (مطالعه پشتیبانی شده آمریکایی انجمن فناوری اطلاعات ،2000).