دانلود مقاله کاربرد کامپیوتر در کتابداری

در حال حاضر رشته کتابداری و اطلاع رسانی در دو گرایش پزشکی و غیر پزشکی در دانشگاههای ایران تدریس می شود .

رشته کتابداری پزشکی در دانشگاههای علوم پزشکی و رشته کتابداری غیر پزشکی در دانشگاههای سراسری ، دانشگاههای آزاد اسلامی و دانشگاههای پیام نور به صورت آکادمیک تدریس می شود.

در مقطع کارشناسی ارشد 2 واحد نظری به درس تکنولوژی اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی اختصاص داده شده که در 34 ساعت و با هدف آشنایی با نحوه استفاده از تکنولوژی در ارائه خدمات کتابخانه و مراکز اسناد و مدارک و چگونگی طراحی و تحلیل نظامهای اطلاعاتی طبق مصوبه وزارت علوم در دانشگاهها ارائه و تدریس می گردد .

مقاله حاضر با رویکردی تحلیلی به بررسی نحوه تدریس واحد تکنولوژی اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی در رشته کتابداری مقطع کارشناسی ارشد دانشگاههای شهر تهران و تحلیل عوامل مؤثر داخلی و خارجی ( با توجه به مدل برایسون ) بر نحوه تدریس این واحد درسی می پردازد .

در پایان پیشنهاداتی جهت ارتقاء و بهبود نحوه تدریس به منظور بالابردن سطح کیفی و کاربردی کردن این واحد در رشته کتابداری ارائه می شود ؛ چرا که کتابداری و اطلاع رسانی همانند بسیاری از حوزه های دانش بشری، در تعامل با جامعه و شرائط جدیدی که به وجود آمده است از تحولات گوناگون عصر خود تاثیر گرفته و بر آنها نیز تاثیر می گذارد.

طی دو دهه اخیر که فناوریهای جدید کاربرد گسترده ای در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی یافته و محیط اطلاعاتی بسیار متحول شده است، تلاشهایی به منظور بازنگری در نقش و کارکردهای کتابداران صورت گرفته و می گیرد که بیانگر واکنش منطقی حرفه نسبت به تحولات و شرایط است.

مقدمه
تعریف فناوری اطلاعات ( Information technology ) در دانشنامه کتابداری و اطلاع رسانی عبارت است از :
1- توسعه و تدوین منابع اطلاعاتی به وسیله کامپیوتر و ایجاد ارتباط از راه دور کانالهای الکترونیکی به نحوی که دسترسی به پایگاههای اطلاعاتی به وسیله تلفن و ارتباط تلویزیونی میسر گردد و برون دادهای کامپیوتری در قالبهای الکترونیکی قابل انتقال به گیرنده های دوردست شوند.
2- مجموعه ابزارهای ارتباطی ، اعم از وسایل ارتباط از راه دور ، ابزارهای دیداری و شنیداری و ماشینهای مربوطه توام با دانش و شیوه و مهارت استفاده از آنها در تولید، پردازش و دبیزش اطلاعات به منظور انتقال اطلاعات به جامعه استفاده کننده.
3- فراهم آوری، پردازش، ذخیره، بازیابی و اشاعه اطلاعات شفاهی، تصویری، نوشتاری و رقمی به وسیله وسایل الکترونیکی، کامپیوتر و ارتباط از راه دور .
حرفه کتابداری و اطلاع رسانی، همانند بسیاری از حوزه های دانش بشری، در تعامل مستقیم و غیر مستقیم با جامعه است.

به همین دلیل، از تحولات گوناگون عصر خود تاثیر گرفته و بر آنها تاثیر می گذارد.

در دو دهه اخیر که دامنه و سرعت تحولات، بویژه تحولات ناشی از فناوریهای نوین افزایش قابل ملاحظه ای یافته است، کتابداران نیز در پاسخ به این تحولات به بازنگری در مسئولیتها و کارکردهای خود پرداخته است.

این امر رویکردی منطقی و طبیعی برای تداوم تعامل با جامعه، و راهکاری برای پویائی و بقا به شمار می آید (فتاحی، 1377الف و ب؛ Keremer, 1993; Penniman, 1993; Coyle, 2000; Gorman, 2001; Bridley, 2002; Thomsen, 1999; ).

چنین واکنشی در راستای این هدف است که کتابداران همواره در تلاش بوده اند تا نقش تاریخی خود را در توسعه جامعه و پشتیبانی برنامه های عمرانی و اجتماعی به خوبی ایفا کنند.

در واقع، کتابخانه به منزله یک نهاد اجتماعی و برخاسته از نیازهای اجتماعی، به طور مداوم وظایف و خدمات خود را با نیازها و ضرورتهای جامعه همخوان می سازد.

در سالهای اخیر بسیاری از صاحب نظران حوزه کتابداری و اطلاع رسانی شرط پویایی و بقای این حرفه را در همخوان سازی کارکردهای حرفه و به دست دادن تعریف جدیدی از نقش کتابدار دانسته اند (Thomsen, 1999; Coyle, 2000).

مروری بر متون کتابداری و اطلاع رسانی در سالهای اخیر بیانگر آنست که اصطلاح هایی چون تهدید و فرصت چارچوب ذهنی بسیاری از اندیشمندان این حرفه را به خود اختصاص داده است.

از دیدگاه برخی از این اندیشمندان، آینده این حرفه در هاله ای از ابهام قرار دارد زیرا بسیاری از کارکردهای کنونی کتابخانه ها که تا بحال در حوزه مسئولیت کاری کتابداران بوده است، اکنون با بهره گیری از فناوریهای نوین توسط کارشناسانی از حوزه های دیگر انجام می گیرد و این روند همچنان ادامه دارد.در اینجا لزوم فراگیری تکنولوژی اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی به صورت اصولی و کاربردی برای کتابداران به منظور پیشبرد اهداف فوق لازم و اجتناب ناپذیر است ، پس چه بهتر که این فراگیری در محیط دانشگاه و در حالی که این فرصت در اختیار دانشجویان قرار داده شده است صورت گیرد تا در آینده با مشکلات ناشی از عدم آشنایی کتابداران با فناوری های اطلاعاتی مواجه نشویم.
معرفی رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی:

حجم اطلاعاتی که همه روزه منتشر می‌شود آنقدر زیاد است که برای گزینش بهترین و مناسبترین نوشته‌ها (اطلاعات) و برای سازماندهی به آنها باید اقدامات علمی و برنامه‌ریزی شده‌ای انجام گیرد.

هدف اصلی گروه آموزشی کتابداری آن است که به تربیت دانش‌آموختگان بپردازد که اطلاعات مناسب را در زمان مناسب شناسائی و برای اتخاذ تصمیم مناسب در اختیار افراد و سازمانها قرار دهند.

محتوای علمی کتابداری مشتمل بر: قواعد روشهای آگاه شدن از آنچه منتشر می‌شود، قواعد و روشهای گزینش مناسب‌ترین مواد برای جامعه کتابخانه، قواعد و روش تهیه مواد انتخاب شده، قواعد و روش صورت‌برداری و نظم‌دهی به کتابها و نوشته‌ها، قواعد و روش برقراری ارتباط بین نیازهای مراجعان به کتابخانه‌ و محتوای نوشته‌ها.

کتابدار همواره با مطالب تازه و کتابهای تازه، مجلات تازه و عکسی تازه سرو کار دارند.

کتابدار در حالیکه کار خود را انجام می‌دهد چیز یاد می‌گیرد.

کتابدار همیشه با افرادی سرو کار دارد که خواهان علمی و دانش‌اند.

کتابدار رابطی است بین نیازمندان به دانش و دانش موجود در نوشته‌ها.

بنابراین لذت شغلی در این حرفه برای کسانی قابل حصول است که (1) علاقمند به بالا بردن دانش مردم‌اند و در این راه جداً می‌کوشند، (2) تشنه فراگیری علم و دانش‌اند و لذا همواره مطالعه می‌کنند، (3) با زبان فارسی و یک زبان خارجی و بویژه انگلیسی خوب آشنا هستند.

عمدتاً محل خدمت کتابداران: کتابخانه‌های مدارس، کتابخانه‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، کتابخانه‌های عمومی، کتابخانه‌های ادارات و سازمانها، کتابخانه‌های دانشگاهی، کتابخانه ملی، مراکز اسناد و مدارک.

علاوه بر مقطع کارشناسی رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی این گروه، گرایش کتابخانه‌های دانشگاهی در مقطع کارشناسی ارشد در این گروه دایر می‌باشد.

هدف از گرایش آموزشی کتابخانه‌های دانشگاهی، تربیت کتابداران متخصص برای اداره و انجام امور تخصصی کتابخانه‌های دانشکده‌ای،‌دانشگاهی و مؤسسات آموزش عالی و نیز پژوهش در زمینه مسائل کتابخانه‌های فوق است.
هدف از گرایش آموزشی کتابخانه‌های دانشگاهی، تربیت کتابداران متخصص برای اداره و انجام امور تخصصی کتابخانه‌های دانشکده‌ای،‌دانشگاهی و مؤسسات آموزش عالی و نیز پژوهش در زمینه مسائل کتابخانه‌های فوق است.

متوسط طول دوره کارشناسی ارشد علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی شامل 4 نیمسال تحصیلی (2 سال) بوده و حداکثر آن طبق ضوابط پیش‌بینی شده در آیین‌نامه‌های مصوب وزارت فرهنگ و آموزش عالی خواهند بود.

طول هر ترم 17 هفته و معادل یک نیمسال تجصیلی است، زمان هر واحد درسی از نوع نظری 17 ساعت،‌از نوع عملی 34 ساعت و از نوع کارورزی و کارآموزی حداقل 68 ساعت در طول ترم می‌باشد.

کارورزیها در کتابخانه‌ها و مراکز اسناد و متناسب با گرایش تخصصی دانشجو انجام می‌‌گیرد.

وظایفی که قابلیت انجام آنها از فارغ‌التحصیلان این سطح از علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی انتظار می‌رود عبارتند از: 1ـ برنامه‌ریزی و اداره انواع کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی 2ـ انجام امور تخصصی، فنی و خدماتی کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی 3ـ نظارت و کنترل فعالیتها،‌ رفع اشکالات فنی و تخصص 4ـ اجرای امور پژوهشی در مسائل کتابداری و اطلاع‌رسانی 5ـ همکاری با برنامه‌های آموزشی و پژوهشی ماهیت کتابخانه‌ها و کتابداری با استفاده از تکنولوژی الکترونیک به سرعت به سوی مدرنیزه شدن می‌رود.

مسلماً در طرحهای معمول کتابخانه‌های آینده، خدمات و تکنولوژی جدید توسط افرادی که کتابدار نامیده می‌شوند، اداره و کنترل می گردد.

متاءسفانه در این میان، رقابت موجود بین کتابداران و سایر افرادی که برای کنترل و مدیریت منابع اطلاعاتی و ارائه خدمات، خود را محق می دانند، نادیده انگاشته شده است.

در برنامه‌های آموزش کتابداری، بایستی افرادی برای کتابخانه‌های جدید تربیت شوند.

در این کتابخانه‌ها کتابداران، نیازمند انجام کار با سایر گروهها و افرادی هستند که مایل اند خدمات اطلاعاتی را به تمام استفاده کنندگان ارائه دهند.

بحث بر سر این است که علاوه بر رقابتی که امروزه بین مسائل سنتی و مدرن کتابخانه‌ها وجود دارد، کتابداران به کسب مهارتها برای ایجاد ارتباط صحیح و حل مسائل و نیز درک کاملی از مسایل مدیریتی احتیاج دارند.

این مسئله معمولا در برنامه های آموزشی کتابداران و اطلاع رسانی مورد تاءئید قرار نگرفته است.

دگرگونی طراحی برای کتابخانه‌های الکترونیکی: در پیدایش کتابخانه‌های الکترونیکی، تفکر و اندیشه زیادی به کار رفته است.[1] همراه با تلاشهایی که برای بررسی وضعیت آینده به عمل می آید، طرح ارائه شده، ساختار سازمانی و اداری موجود را تداوم می بخشد.

طرحهای موجود، نشان می دهند که موء سساتی که در حال حاضر به نام کتابخانه شناخته می شوند، به صورت فزاینده‌ای تکنولوژی مدرن الکترونیکی مدرن الکترونیکی را در جهت ارائه خدمت به جامعه استفاده کنند ه به کار می‌گیرند.

علاوه بر آن، مسلم است که این خدمات و تکنولوژی های جدید، توسط افرادی که دارای عنوان کتابدار هستند.

و عدمتا˜ خصوصیات حرفه‌ای کتابداری را با دیگران تقسیم می‌کنند، اداره و کنترل می‌شوند.

مدلهای مختلفی برای آینده احتمالی ارائه شده است که اساس آنها حاوی این نظریه است که کتابخانه به محلی اطلاق می شود که در آن اطلاعات یافت می شود، و در نتیجه وسیله‌ای که باعث استفاده از این اطلاعات می شود، تحت نفوذ آن قرار خواهد داشت.

برای مثال "دیوید لوییس" ارائه دهنده پیشرفته ترین شکل کتابخانه دانشگاهی، اظهار می دارد که، "در آینده، خدمات کتابخانه‌های دانشگاهی از مرزهای آن فراتر رفته و در نتیجه، دانشجویان نیاز کمتری حتی برای مراجعه به آن خواهند داشت." او مقاله خود را با این فرض به پایان می‌رساند که: کتابخانه در محیطهای دانشگاهی به همه استفاده کنندگان تعلق دارد و انواع تسهیلات را از تماشای برنامه‌های تلویزیون شوروی یا گوش دادن به موسیقی موزارت گرفته، تا محاسبه با انواع ماشینهای محاسباتی را فراهم خواهد ساخت[2]..." مدرسان کتابداری بایستی، جهت تربیت افرادی برای کتابخانه‌های آینده کوشش کننده: باید درصدد آموزش دانشجویانی بود، که با تکنولوژی آشنا باشند، به نحوی که بتوانند به طور مستقل قابلیتها و محدودیتهای تکنولوژی جدید را مورد ارزیابی قرار دهند؛ باید درصدد آموزش اصول برنامه‌ریزی و مدیریت به دانشجویان بود، به نحوی که بتوانند تولیدات تکنولوژی‌های جدید را در کتابخانه‌ها جهت ارائه خدمت بهتر به کار گیرند؛ و باید درصدد نشان دادن پیشرفتهای اساسی در زمینه اطلاع رسانی به دانشجویان بود به نحوی که بتوانند ارتباط پیشرفتهای جاری را با سازمانهای تحقیقاتی بیشتری برقرار ساخته و ویژگی اجتماعی و فنی آنها را درک نمایند.

متاءسفانه تاکنون طرح قابل قبولی به طور جدی مورد مطالعه قرار نگرفته است-طرحی که در آن منابع اطلاعاتی تحت نفوذ کسانی قرار گیرد که مسوءول نگهداری اساس و پایه‌های فنی آن می‌باشند.

به عنوان یک حرفه، نتایج این احتمال مورد ارزیابی دقیق قرار نگرفته، و ضمنا˜ کتابداران و متخصصان اطلاع‌رسانی آینده، که بتوانند تکنولوژی را مورد استفاده قرار دهند، به اندازه کافی تربیت نشده‌اند.

علیرغم آن، شواهد نشان می دهد که این طرح ممکن است به عنوان بهترین طرح تلقی گردد.

همان طور که "دیوید بیشاب" در واکنش به مدل کتابخانه‌های تحقیقاتی، ارائه شده به وسیله شرکت‌کنندگان در یک کنفرانس وابسته به شورای منابع کتابخانه‌ها، بیان کرده است.

"آینده‌ای که نویسندگان برای کتابخانه‌ها ترسیم کرده‌اند، درست همانی است که مورد توجه دیگر گروه‌های دانشگاهی است.[3]" تکنولوژی جدید، نه تنها افراد را قادر به انجام کارهایی می‌سازد که قبلا״ از عهده آنها بر نمی‌آمدند؛ بلکه تاءثیر نسبی افراد را نیز بر روی کارهایی که انجام می دهند، تغبیر می دهد.

با توجه به تکنولوژی اطلاعات در آینده و آماده کردن مردم برای استفاده از آنها می توان کارهای بسیاری انجام دارد؛ اما فعالیتی اساسی برای نمایش چگونگی تغییرات این پیشرفتها در نظام مدیریت و ساختار سازمانی آن، در زمینه منابع اطلاعاتی و تربیت کتابدارانی که بتوانند خود را با ساختار تغییر یافته تطبیق دهند، انجام نشده است.

کتابخانه ها و گسترش زیر بنای اطلاعاتی تغییرات اساسی: احتمال اینکه مدیریت منابع اطلاعاتی با سرعت زیادی دگرگون شود، بسیار کم است.

تاریخچه تغییرات، نشان می دهد که بجز چند مورد استثنائی، هیچ تغییر کلی جایگزین مورد قبلی نشده است.

دگرگونیها، اغلب به عنوان پلی بین روش قدیم و جدید عمل می‌کنند.

تغییرات الزاما˜ قابلیتهای ویژه را مورد توجه قرار نداده؛ بلکه آنهایی را که به بهترین روش با محیط دگرگون شده تطبیق یافته‌اند، مورد توجه قرار می دهند.

طی 5 تا 7 سال گذشته، چند تغییر اساسی در شرایطی که بر کتابخانه‌ها و خدمات اطلاعاتی تاثیر می گذارند، روی داده است.

این تغییرات عبارت است از: پیدایش شبکه‌های ارتباط از راه دور خصوصی در دانشگاهها[4]؛ استفاده روزافزون از کامپیوترهای بزرگ در سیستم کتابخانه‌های محلی[5]؛ دسترسی به پایگاه‌های اطلاعاتی اضافی از طریق دستیابی مستقیم به فهرست عمومی "CPAC"[6]؛ و توجه روزافزون جوامع فنی و آموزشی به شبکه ملی تحقیقاتی و آموزشی پیشنهادی که به اختصار NREN[7] نامیده می شود.

امروزه، اکثر دانشکده‌ها و دانشگاهها، شبکه های ارتباطی خصوصی را برای اتصال منابع محاسباتی و ترمینالها به کار گرفته اند.

فهرست کامپیوتری کتابخانه‌های دانشگاهی، به عنوان منبع عمده این شبکه‌ها به حساب می آید.

دسترسی به فهرست در دفاتر اساتید، خوابگاهها و حتی برای استفاده کنندگان خارج ازدانشگاه نیز امکان پذیر است.

این مسئله باعث تشویق و ترغیب بیشتر استفاده‌کنندگان از کتابخانه و نیز افزایش تقاضای خدمات بیشتر از طرف جامعه استفاده کننده شده است.[8] این پیشرفتها، موجودیت کتابخانه‌ها را بیش از پیش مطرح کرده و آنها را از قابلیتهای فنی برجسته‌ای برخوردار نموده است-به طوری که عدم دسترسی به این امکانات، ارائه چنین خدماتی را غیرممکن می سازد.

این گونه پیشرفتها که باعث تقویت نظام کتابخانه‌ها شده است، موجب پیچیده‌تر شدن روشها گردیده و نقش کتابخانه‌ها را در انتخاب وسایل برای ارائه خدمات کاهش داده است.

در حال حاضر، این مسئله بر روی کتابخانه‌های موءسسات بزرگ آموزشی و دانشگاهی و کتابخانه‌های تخصصی سازمانهای پیشرفتهء فنی تاءثیر عمده داشته‌اند؛ اما انتظار می رود که تواناییهای مشابهی نیز در کتابخانه‌های دانشگاهی کوچک تر، و نیز در یک مقیاس کوچک‌تر در کتابخانه های عمومی و آزمایشگاهی به وجود آید.

تاکنون، کتابداران-شاید با کمک مشاوران-ابزارهای ارتباطی را که براساس آن سیستمهای کامپیوتری کتابخانه راه اندازی شده است انتخاب می‌کرده‌اند.

این انتخاب، براساس شرایط مالی موجود محدود شده؛ ولی مبنای آن بر نیاز کتابخانه و استفاده کنندگان آن متکی است.

امروزه، وضعیت به سرعت در حال تغییر است.

کتابداران به امکانات بیشتری دسترسی داشته؛ اما در انتخاب این گونه تسهیلات تاثیر کمتری دارند.

پیش از این، انتظار آن بود که ابزارهای ارتباطی پس از انتخاب، برای مدت زیادی مورد استفاده قرار خواهند گرفت.

اگر در اثر تلاشهای آگاهانه کتابداران برای ارائه خدمات بهتر، تغییراتی در این ساختار به وجود می آمد، نتایج حاصل از تغییرات مذکور فقط محدود به آن کتابخانه و فعالیتهای مربوط می شود.

در دانشگاه‌هایی که از تکنولوژی پیشرفته استفاده می‌کنند، تغییرات بسیار سریع خواهد بود؛ اما برای هر واحد سازمانی، اعمال تغییرات ویژه، نسبتا˜ مشکل است.

این وضعیت، هم مشکل و هم برای کتابداران فرصت مناسبی فراهم می آورد.

کتابداران برای حصول اطمینان از اینکه نیازهای کتابخانه در نظر گرفته شده است، باید از تغییرات حاصله در شبکه های ارتباطی دانشگاه مطلع باشند.

آنها مترصد این فرصت اند تا با استفاده از ابزارهای جدید ارتباطی، برای مراجعان خود با سوابق تحصیلی و علایق مختلف به ارائه اطلاعات تازه بپردازند.

آنها همچنین باید برای ارزیابی مزایای پیشنهادات به عمل آمده آمادگی داشته باشند.

تواناییهای روزافزون سیستمهای کامپیوتری کتابخانه و افزایش تقاضا برای دستیابی به این امکانات، باعث توسعه اساسی تسهیلات کامپیوتری موجود شده است.

در حال حاضر، سیستمهای جامع مبتنی بر مبتنی کامپیوترها برای بسیاری از کتابخانه ها از قابلیت لازم برخودار نیستند.

امروزه، نیاز به ابزارهای پیشرفته‌تری، مانند کامپیوترهای بزرگ احساس می شود.

علاوه بر این، سیستمهای کامپیوتری کتابخانه، بایستی به صورت یک شبکه ارتباطی وسیع در سطح موءسسه فعالیت کنند.

بنابراین، کتابخانه در سطح گسترده‌تری نیاز به همکاری متخصصان فنی و اپراتورها دارد.

این مسئله، مدلهای جامع سنتی را بی‌اعتبار می‌سازد.

کتابخانه‌ها، به صورت گسترده ای بر تسهیلات مرکزی کامپیوتری و پرسنل فنی آن متکی خواهند بود.

کتابخانه‌های دانشگاهی به طور یقین با این مسئله مواجه‌اند.

مثال بارز در این مورد، استفاده وسیع از نظام کامپیوتری NOTIS است.

موفقیت اساسی این سیستم، بیشتر به این علت است که می‌توان آن را با کامپیوترهای بزرگ "آی.بی.ام" که در مراکز کامپیوتری بیشتر دانشگاهها مورد استفاده قرار می‌گیردند، به کار گرفت.

انتظار می رود که همین روند در سایر انواع کتابخانه ها نیز گسترش یابد.

مثلا همزمان با افزایش کامپیوتر و ابزارهای ارتباطی در کتابخانه‌های عمومی، بسیاری از کتابخانه‌ها می توانند از نظام داده‌پردازی شهرداریها برای راه اندازی سیستمهای خود استفاده کنند که این امر مقرون به صرفه است.

استفاده از امکانات مرکزی کامپیوتری، این مزیت را دارد که سیستم کتابخانه را با سایر نظامهای اطلاعاتی موجود در سازمان مادر هماهنگ کرده و در نتیجه، استفاده‌کننده‌‌گان به تسهیلات بیشتری دسترسی پیدا می کنند.

به هر حال، در آینده توان کتابخانه‌ها در تصمیم‌گیری و تبیین خدمات خود مشخص‌تر می شود.

مطالب فوق، با مزایای وجود کامپیوتر بزرگ در سازمان مادر در تضاد نیست.

در این صورت، کتابخانه با مسئله دائمی ازدیاد قابلیتهای فنی خود روبرو نمی باشد.

با افزایش نیازهای محاسباتی سازمان مادر، انتظار می رود که به امکانات کامپیوتری بیشتری دسترسی پیدا کرد.

از آنجا که سیستم کتابخانه بر کامپیوتر متکی است، ارائه خدمات گسترش می یابد؛ اما نظر به اینکه کتابخانه فقط یکی از استفاده کننده‌گان سیستم به حساب می آید، در تصمیماتی که درباره راه‌اندازی نظام جدید اتخاذ می شود، تاءثیر کمتری خواهد داشت.

به عنوان استفاده کننده ازمرکز کامپیوتر، از کتابخانه انتظار می رود که در امر سرمایه‌گذاری و گسترش تکنولوژی کامپیوتر مشارکت داشته باشد، که این امر بر توان مالی کتابخانه تاءثیر منفی خواهد گذاشت.

در این زمینه، می توان به این نکته اشاره کرد که در اغلب موارد نتایج مثبت حاصله، هزینه های انجام شده را جبران می نماید.

مسئله قابل ذکر این است که شرایط، نسبت به دهه 70 و اوایل 80 تغییر یافته است.

در آن هنگام، کتابداران علیرغم اینکه فعالیتهایشان توسط مراکز کامپیوتری سازمانهای مادر نادیده گرفته می شد، در استفاده از تکنولوژی‌های جدید برای رسیدن به اهداف حرفه‌ای خود از آزادی عمل بیشتری برخوردار بودند.

از سوی دیگر، امروزه کتابداران برای نیل به هدفهای خود و تاءثیرگذاری بر تصمیمات فنی متخذه، بایستی مهارتهای زیادی را فراگیرند.

دسترسی بیشتر و آسان‌تر به فهرست کتابخانه، باعث افزایش تقاضا به راس دستیابی الکترونیکی به اطلاعات شده است.

تعدادی از کتابخانه ها به فهرست OPAC خود، پایگاههای اطلاعاتی پیوستهء گوناگونی را افزوده‌اند.

این پایگاهها، شامل بایگانیهای محلی، نمایه سازی و چکیده نویسی، متن کامل و حداقل یک متن همراه با گرافیک است[9].

در نتیجه، OPAC به طور فزاینده‌ای نسبت به فهرستهای الکترونیکی در حال رشد و گسترش است.

OPAC نه تنها مراجعان قادر به دستیابی به نظام اطلاعاتی موسسه مربوط می نماید؛ بلکه خدمات اطلاعاتی سایر موسسات را نیز در اختیار آنها قرار می دهد.

تعداد و تنوع منابع اطلاعاتی کامپیوتری، که می تواند از طریق نظام اطلاعاتی موسسه ذیربط بازیابی شود، به سرعت در حال رشد است.

تحلیلی که نویسنده از اطلاعات موجود در پایگاه ها در سال 1990 ارائه می دهد، نشان دهنده این است که در سال 1980، 660 پایگاه اطلاعاتی وجود داشته است.

این تعداد، در پایان سال 1989 به بیش از 5000 رسیده است.

در فاصله سالهای 1985 تا 1989 رشد سالانه پایگاهها به طور متوسط 30 درصد بوده است.

وجود 3700 پایگاه اطلاعاتی پیوسته تا پایان سال 1989 نیز، این روند رشد را نشان می دهد.

گسترش پایگاههایی که حاوی متون کامل بوده‌اند چشمگیرتر بوده است.

در دهه 1980 این میزان به طور متوسط سالانه به 35 درصد بالغ گشته که در پنج ساله دوم به 51 و در دو سال آخر به 80 درصد افزایش یافته است[10].

استفاده‌کنندگان، می توانند حتی بدون مراجعه به کتابخانه به اطلاعات زیاد و متنوعی دسترسی داشته باشند.

سهولت دستیابی به اطلاعات در این گونه نظامها، افزایش اجتناب ناپذیر تقاضا را در پایگاه‌‌های دیگر باعث شده است.

کتابخانه ها، باید بخش قابل توجهی از بودجه خود را جهت دستیابی مراجعان به اطلاعات کامپیوتری و خدمات پیوسته، اختصاص دهند.

کارکنان مراکز کامپیوتری، به علت بالا بودن هزینه اطلاعات کامپیوتری و مسائل فنی موجود، از قبیل ذخیره سازی، نمایه سازی، روزآمد کردن فایلها، فرمت کردن داده ها و تطبیق اطلاعات، به صورت فزاینده ای در تصمیمات کتابخانه ها مشارکت دارند.

بعضی از موسسات، ممکن است هزینه اطلاعات کامپیوتری و بودجه سفارشات کتابخانه را به مراکز کامپیوتری تخصیص دهند.

کاهش بودجه تکنولوژی کامپیوتر، باعث کندی ارائه خدمات کتابخانه می گردد که این مسئله قابل بررسی است.

نکته قابل توجه آن است که علیرغم صرف بودجه زیاد برای افزودن پایگاههای اطلاعات تجاری به سیستم OPAC کتابخانه‌ها، این روند همچنان ادامه دارد.

افزایش تعداد و تنوع دستیابی به اطلاعات کامپیوتری از طریق سیستمهای موجود، مسائلی را برای کارکنان خدمات عمومی به دنبال دارد.

دستیابی به اکثریت اطلاعاتی که از طریق سیستم موجود امکان‌پذیر است، در نظام سنتی غیرممکن بوده است.

اطلاعات گردآوری شده توسط اشخاص، با پیدایش ابزارهای جدید ارتباطی تغییر شکل می یابد.

"هیوکنر" اظهار می دارد که این‌گونه اطلاعات، که ممکن است به عنوان منابع اطلاعاتی جامعه تلقی گردد، در دانشگاهها با استفاده از تسهیلات ارتباط از راه دور تغییر ماهیت می دهد.

[11] "پت مل هلت" حتی این سئوال را که "مرز بین کتابخانه و آزمایشگاه کجاست [12]" مطرح می سازد.

کارکنان کتابخانه، غالبا از وجود این گونه منابع اطلاعاتی، تا زمانی که ضرورتی پیش نیاید بی‌اطلاع بوده و در نتیجه در ارائه خدمت به مراجعان با اشکال مواجه می شوند.

استفاده‌کنندگان از نظام اطلاعاتی یکپارچه، تفاوت بین منابع اطلاعاتی کنترل شده، قابلیت بالای ذخیره‌سازی اطلاعات، و نظام سنتی را درک نمی کنند.

مراجعه‌کنندگان از مسوولان خدمات عمومی کتابخانه ها، انتظار دارند تا با استفاده از تمامی ابزارهای اطلاعاتی موجود به کمک آنها بشتابند.

در صورتی که کتابداران قادر به ارائه این گونه خدمات نباشند، مراجعان برای گرفتن کمک از آنها، رغبتی نشان نمی دهند.

استادان، کتابداران، تکنیسینها و سایر دست اندرکاران برای ایجاد شبکه ملی تحقیقاتی و آموزشی، علاقه زیادی نشان داده و از این کار حمایت می کنند.

[13]این شبکه پس از ایجاد، ارتباط صدها دانشگاه، آزمایشگاههای تحقیقاتی و سازمانهای تجاری را برقرار می سازد.

سرعت عملیات شبکه در هر ثانیه یک گگابایت است.

[14]این مسئله ارسال اطلاعات از یک محل به محلی دیگر را به نحوی بی‌سابقه امکان‌پذیر می‌سازد.

مثلا˜ با شبکه‌ای به ظرفیت یک بیلیون بایت در ثانیه، فرد می تواند.

محتوای اطلاعاتی 10000 کتاب را در کمی بیش از سه دقیقه و تصاویر آنها را به شکل الکترونیکی در 15 دقیقه ارسال دارد.

این امکانات، آگاهی ما را در زمینه دسترسی و اشاعه اطلاعات، به نحو بارزی تغییر می دهد.

در پی ایجاد شبکه‌های اطلاعاتی با ظرفیت بالا، تصور ما از چگونگی محل ذخیره سازی اطلاعات دستخوش تغییر می شود.

در صدویکمین جلسه کنگره آمریکا، قانونی از تصویب گذشت که در آن پیش‌بینی می شد، ظرف یک دهه، بیش از 1000 موء سسه عضویت شبکه ملی تحقیقاتی و آموزشی (NREN) را بپذیرند.

این قانون به اجرا در‌نیامد.

با در نظر گرفتن وضعیت موجود اقتصادی و سایر طرحها در سطح ملی، احتمال نمی رود که چنین شبکه توسعه‌یافته‌ای در آینده نزدیک به مرحله اجرا در آید.

(با این وجود، بودجه مربوط به علوم و تکنولوژی که توسط رئیس جمهور در سال 1992 به کنگره ارائه شد، شامل چند بیلیون دلار جهت ایجاد شبکه ها و مراکز محاسباتی پیشرفته در برنامه پنج ساله است[15]).

بدون در نظر گرفتن تصمیمات کنگره آمریکا، این احتمال وجود دارد که با پیشرفتهایی که در تکنولوژی ارتباطات و استانداردهای مربوط به وجود می آید، در آینده بسیار نزدیک برخی از اهداف شبکه ملی تحقیقاتی و آموزشی محقق گردد.

بنابراین، اطلاعات مورد نیاز افراد در محل کار، و یا در منزل به صورت الکترونیکی قابل بازیابی است.

این پیشرفتها، اهمیت مراکز گردآوری اطلاعات، یعنی کتابخانه های سنّتی را تضعیف نموده و ما را با مدل "لنکستر" از کتابخانه‌های بدون دیوار و کتابدارانی که به طور مستقل، بدون استفاده از کتابخانه معمولی انجام وظیفه می نمایند، نزدیک تر می‌سازد[16] بنابراین، طرحی که در آن تکنولوژی بتواند ارتباط یک کتابخانه سنّتی را با مراکز کامپیوتری برقرار نماید، غیرمحتمل است.

از سوی دیگر، کنترل یکنواخت منابع اطلاعاتی و روشهای دستیابی و شاعه اطلاعات، طرحی محتمل به نظر می رسد.

تا اینجا، تغییراتی که تکنولوژی در کتابخانه ها به وجود آورده است، مورد بحث قرار گرفت.

اکنون بهتر است با نقش متقارن مراکز کامپیوتری و کتابخانه ها آشنا شویم.

تعدادی از عوامل مشخص کاربردهای جاری تکنولوژی کامپیوتر عبارت‌اند از: 1) توزیع اطلاعات زیاد به مصرف کننده از طریق کامپیوتر، 2) ایجاد شبکه های محلی، 3) کوچک‌تر کردن نظامهای کامپیوتری، 4) تمرکز مسوءولیت اداره منابع اطلاعاتی سازمانهای وابسته.

تعدادی از سازمانها به جای قرار دادن منابع محاسباتی خود در مراکز محاسباتی، آنها را در اختیار استفاده کننده قرار می دهند.

این کار، از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است.

ضمناً آنها به ارزشهای منابع اطلاعاتی کامپیوتری و صحت و انسجام منابع خود حساسیت نشان می دهند.

بنابراین، سازمانها به اداره متمرکز این نظام، بهای بیشتری می دهند.

نقش مراکز کامپیوتری به عنوان مدیران ابزارهای پردازش اطلاعات در حال نابودی است، در حالی که نقش آنها به عنوان محافظان منابع اطلاعاتی در حال افزایش است.

اطلاعایتی که در موسسات مختلف، از جمله کتابخانه ها مبادله می شود، به سرعت به صورت الکترونیکی درمی آید.

همان گونه که فهرست برگه های کتابخانه ها به سرعت به شکل ماشینی درآمدند، تبدیل منابع اطلاعاتی به صورت کامپیوتری نیز، باعث تعجب نخواهد بود.

"ریموندنف"، معاون نظامهای اطلاعاتی دانشگاه "برکلی" کالیفرنیا اظهار می دارد که، تقریبا˜ تمامی منابعی که از سال 1982 به بعد منتشر شده‌اند، اینک به صورت الکترونیکی درآمده و آینده نشان خواهد داد که کلیه منابع به این شیوه منتشر خواهد شد.

انتشارات سالهای قبل نیز، در چند سال آینده به این صورت درخواهدآمد".

سرانجام، او اظهار می دارد که کتابخانه ها احتمالا˜ تجهیزات پست تصویری را برای ارائه خدمات به استفاده کنندگان در اختیار گرفته و گردآوری نسخه های تصاویر دیجیتالی را برای استفاده در آینده آغاز خواهند کرد[17].

مطالب مذکور قابل پیش بینی است.

در حال حاضر سیستمهای وجود دارند که از کارآیی قابل قبولی برخوردارند.

برای ذخیره‌سازی تصاویر دیجیتالی مدارک نیز، در آینده امکاناتی در اختیار مراکز اطلاعاتی قرار خواهد گرفت.

بنابراین، نقش کتابخانه ها و مراکز کامپیوتری، به سرعت در حال دگرگونی است که این مسئله در کتابخانه موسسات آموزشی چشمگیرتر است.[18] اگر فرض شود که کتابخانه و مراکز کامپیوتری با هم به رقابت می پردازند، مسئله را باید با احتیاط و در صورتی که تصور شود که کتابداران و متخصصان کامپیوتر با هم همکاری و هماهنگی دارند، قضیه را باید با خوشبینی دنبال کرد.

این هماهنگی، در صورتی برقرار خواهد شد که مشارکت موجود، براساس اعتماد و احترام متقابل صورت گیرد و ارائه خدمات کتابخانه، صرفاً متکی به مراکز کامپیوتری نباشد.

برای تحقق این مشارکت، کتابداران بایستی مشتاقانه قادر به بیان آشکار نیازمندیها و اهداف خود به زبانی باشند که توسط متخصصان فنی مسوءول ارائه خدمات کامپیوتری، قابل درک باشد.

مهارتهای مورد نیاز کتابداران آیا تغییرات جدید، باعث نادیده انگاشتن کتابداران می گردد؟

این احتمال وجود دارد، ولی الزاما˜ این طور نیست .

به علت در اختیار داشتن ابزارهای جدید اطلاعاتی، کتابداران احتمالا˜ نسبت به گذشته، خدمات زیادتری ارائه می دهند.

هر چند که شرایط کاری آنها در حال حاضر، نسبت به گذشته کاملا˜ دگرگون شده است.

شناختن کتابخانه به عنوان بخش مستقلی از سازمان بزرگتر با وظایف متفاوت و نیز شناخت کتابخانه های الکترونیکی به عنوان بخش از سازمان با اهداف متنوع، روز به روز مشکل‌تر می‌شود.

اهمیت اطلاعات نسبت به گذشته، رو به فزونی نهاده است.

تعداد افرادی که به گردآوری، ذخیره سازی، اشاعه و کنترل اطلاعات می پردازند نیز، رو به افزایش است.

شرایط انجام کار غیرکتابداران چگونه می توان افراد را برای انجام کار در شرایط جدید آماده نمود؟

ارزش خدمات انجام شده و نقشی که کتابداران تازه کار در افزایش کیفیت موءسسه ایفا می کنند، بایستی به آنها تفهیم شود.

در این زمینه، باید برای کار آنها و توانایی منحصر به فردی که برای انجام امور دارند، اهمیت زیادی قایل شد.

آنها نیازمند درک این مطلب هستند که برای انجام امور، به نحوی که مورد قضاوت درست قرار گیرند، بایستی با یکدیگر رقابت نمایند (احتمالا˜ روش و شیوه ارزیابی خدمات اطلاعاتی کتابخانه به آنها آموزش داده می‌‌شود.) گام بعدی، راهنمایی کتابداران تازه کار، در شناخت توان فعلی و بالقوه درون و برون سازمانی موءسسه است.

مورد فوق را می توان از طریق تحلیل این مسئله که علاقه‌مندی چگونه می تواند در جهت و یا در تضاد با کتابداران و کتابخانه ها باشد، و نیز اینکه توسعه تکنولوژی و عوامل خارجی چگونه می تواند علایق آنان را تغییر دهد، انجام داد.

دانستن نکات زیر برای کتابداران تازه کار ضروری است: 1)آنها به عنوان بخشی از یک جامعه یا سازمان، دارای علایق مشترک و الزاما˜ مشابه هستند، 2) آنها نیازمند انجام کار با گروههایی مانند مدیریت نظامهای اطلاعاتی، متخصصان کامپیوتر، متخصصان ارتباط راه دور، اعضای هیئت علمی آژانسهای خدماتی، و موءسسات آموزش رسمی هستند، 3) آنها از طریق امکانات این گروهها و دسته‌های مشابه، قادر خواهند بود تا اهداف خدماتی مورد نظر را درک نمایند، 4)آنها برای نشان دادن ابتکار، کسب حمایت و حتی حق ارائه خدمات، در پاره‌ای از موارد با آن گروه‌ها به رقابت می پردازند.

مسئله اساسی این است که، ارزش کتابخانه ها و خدمات اطلاعاتی به طور ذاتی برای افراد، حتی مسوولان خدماتی روشن نیست.

زمانی کتابداران، می توانند از متخصصان کامپیوتر انتظار درک اهمیت کارشان را داشته باشند که خود نیز، نقشی در تلاشهای صورت گرفته ایفا نمایند.

ارتباط کتابداران و متخصصان غیرکتابدار درباره چگونگی انجام کار ضروری است.

کتابداران، بایستی بتوانند به زبان غیرتخصصی چگونگی انجام کار، ارائه خدمات بهتر، و لزوم رقابت درانجام صحیح امور را بیان نمایند.

اهمیت اساسی اطلاعات و تکنولوژی های مربوط به آن، کتابداران را به نحو بارزتری در روند فعالیتهای سازمانهای مربوط قرار می دهد.

باید آماده بهره برداری از این موقعیت بود.

آموزش کتابداری، بایستی به طور آشکاری بر ارتباطات گفتاری و نوشتاری تاکید کند.

آموزش کتابداری، باید دارای شرایط فوق باشد بهانه هایی از قبیل "نمی توان این کار را انجام داد" و یا "این کار خوشایندی نیست" پذیرفتی نیست.

بسیاری از افراد، می‌توانند بر خجالت و ترس از سخنرانی در جمع غلبه کنند.

"لی آیوکوکا" در سرگذشت خود می‌نویسد که یک از با ارزشترین تجربه هایی که به عنوان یکی رئیس جوان به دست آورده، گذراندن دوره خودسازی بوده که نتیجه آن ارائه مطالب به زبانی قاطع و مستدل بوده است[19].

همان طور که "باتلر" و "دومونت" بیان می کنند کتابداران با کسب تجارب حرفه ای زیاد، اهمیت مهارت در ارتباط را نیز، بیشتر درک می کنند.[20] آگاهی از مهارتهای ارتباطی در آغاز ورود به حرفه کتابداری، برای کتابداران و به طور کلی کسب اطلاعاتی در این زمینه، برای سایر افراد مفید خواهد بود.

کار با گروههای پردازش تکنولوژی های کنترل اطلاعات، بر روند فعالیتها، افراد و واحدهای سازمانی تاءثیر زیادی می گذارند.

راه‌اندازی موفقیت‌آمیز آنها، نیازمند همکاری و مساعدت دیگران است.

در این مورد، از کتابداران خوسته می شود که به صورت فعال در داخل و خارج کتابخانه با گروههای پردازش همکاری کنند.

مشارکت دو جانبه کتابداران و گروههای مذکور، باعث موفقیت آنها شده و این همکاری، تاثیر کتابخانه ها را بر سازمانهای متبوع مشخص می کند.

بخشهای آموزشی علوم کتابداری، وظیفه دارند که دانشجویان را برای شرکت در این جلسات و ادارهء آنها تربیت کنند.

برای حصول اطمینان از اینکه دانشجویان کارآیی گروههای پردازش را درک می کنند، بایستی شرایطی را در آغاز کار و حتی در حین تحصیل برای کسب تجربیاتی به وجود آورد.

باید به دانشجویان آموخت که در صورت کسب تجربه از طریق کار گروهی، قادر خواهند بود تا تصمیمات سازمانها را تا حد رسیدن به یک تعادل، به نحو بهتری انجام دهند.

مثلا تعادلی که بین مسائل فنی و مالی از یک طرف، و امور مربوط به سیاست‌گذاری و مدیریتی از طرف دیگر وجود دارد.

کتابدار باید بداند که در قلمرو بوروکراسی اداری چگونه عمل کند.

هنگام مواجه شدن با طرحهای بزرگ فنی، آگاهی از روند بوروکراسی اداری و اهمیت ارتباطات موجود در ساختار اداری لازم است.

آگاهی از موانع بوروکراتیک موجود، کتابدار را برای تعدیل و حتی مقابله با این گونه ناکامیها آماده می سازد.