پیشرفت آدمی یک روند همیشگی است، ولی بکار بردن این لفظ در معنی مطلق، صحیح نمی باشد زیرا همراه این پیشرفت مسائل جدیدی مطرح میشود که زندگی را از جنبههای دیگر دشوار میسازد.
یکی از جنبههای پیشرفت، اختراعات و ساخت وسائل و ابزاری است که نیاز به آنها با توجه روند زندگی انسان حاصل میشود، انسان برای رفع حوایج خود دست به ساخت وسائلی میزند، و شاید از این روست که اشرف مخلوقات نام گرفته است و ظاهراً اشرف مخلوقات این اشرف مخلوقات کامپیوتر است.
کامپیوتر عجیبترین و پیچیدهترین مصنوعات آدمی تا به امروزاست و اگر هم بعدها اختراعات یا ابداعات بزرگتری صورت پذیرد توسط و یا بکمک کامپیوتر خواهد بود.
امکانات عملیاتی وسیع کامپیوتر، کاربرد گسترده آنرا در پی داشته است و امروزه رشتهای از امور (صنعتی، اداری، علمی، نظامی و …) یافت نمیشود که کامپیوتر در آن جائی برای خود باز نکرده باشد این کار برد وسیع و روزافزون، امکانات بیشتر کامپیوتر را طلب میکند که نتیجتاً تکامل آنرا در پی دارد و در اینجا یک دور بوجود میآید، بدین معنی که هر جه کامپیوتر پیشرفت کند، سایر رشتههائی که آنرا بخدمت گرفتهاند پیشرفت میکنند و هرچه این رشتهها به پیش روند کامپیوترها نیز پیش خواهند رفت.
کامپیوتر خدمات بسیاری میتواند انجام دهد. البته کارهائی که کامپیوتر انجام میدهد اکثراً توسط انسان قابل ارائه هستند، (۱) لیکن کامپیوتر سرعت و دقت را بسیار بیشتر میکند و بالتبع کاری را که چندین نفر باید انجام دهند، انجام میدهد، ذکر مثالی در این زمینه موضوع را روشن میکند:
طبق محاسبهای که در آمریکا بعمل آمد چنانچه در نگهداری حسابهای جاری اشخاص از کامپیوتر استفاده نمیشد، لازم بود که در سال ۱۹۷۰ کلیه زنان ۲۱ تا ۴۵ سال برای اینکار در بانکهای کشور استخدام شوند.(۲)
مثال دیگر را از کارخانه تویوتا میآوریم: جائیکه در ازاء هر پست شغلی ۶۵ اتومبیل در سال تئلید میشود و این رقم در آمریکا و اروپا که کمتر از کامپیوتر استفاده میکنند ۱۰ تا ۱۱ اتومبیل است.(۳)
مثالهای مزبور لزوم استفاده از کامپیوتر را در تمام صنایع امروزی روشن میکند و بهمین علت است که برای توسعه بیشتر، کشورها سعی در تقویت صنایع وابسته کامپیوتر خود دارند.
اما نکته مهم، اشکالاتی است که استفاده از کامپیوتر برای بشر بوجود میآورد، البته باید توجه کرد که کامپیوتر فقط کاری را که از آن خواسته شده است انجام میدهد بنابراین اشکالی را که بوجود میآورد مستقیماً معلول عمل انسانها است ولی با این وجود باز میتوان یک تقسیم بندی (با توجه به خود کامپیوتر) ارائه داد:
۱) اشکالاتی که ناشی از عیوب سخت افزار است.(۱) مثل خرابی کامپیوتر و اشکالات در ساخت آن.
۲) اشکالات ناشی از نرم افزار کامپیوتر.(۲) بروز اینگونه اشکالات یا عمدی هستند یا غیرعمدی.
منشاء «این اشکالات هرچه باشد، بعلت پیوند زیادی که بین کامپیوتر و زندگی آدمی ایجاد شده و رو به افزایش نیز هستن، میتواند با مختل نمودن امور، زیانهای سنگینی وارد سازد. از همین رو است که کامپیوترها سوژه خوبی برای ارتکاب اعمال ضد اجتماعی شدهاند.
لذا همراه با پیشرفت کامپیوتر، لزوم وجود قواعد و قوانینی در این رابطه هر چه بیشتر احساس می شود.
تحقیق حاضر یک بررسی اولیه از کامپیوتر و تأثیر آن در حقوق (مخصوصاً جزائیه) و تأثیر متقابل حقوق در آن می باشد. در این مختصر سعی بر گردآوردن مطالب و یا بعتر بگوئیم رئوس مسائلی است که هر متخصص کامپیوتر و یا حقوق که مایل به کار در این زمینه (پیوند دو رشته مذکور) باشد، لازم است در ابتدای کار به آنها توجه نماید. به بیان دیگر این بحث میتواند وسیلهای باشد برای تهییج و تحریک فکر اشخاص که بتوانند مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد و روز بروز بیشتر نیز خواهد شد را حل کنند.
برای نیل به این اهداف ابتدا اشارهای کوتاه به تاریخچه کامپیوتر خواهیم داشت. بعد کاربرد کامپیوتر را در علوم مختلف متذکر خواهیم شد. سپس وارد بحث اصلی که ارتباط بین جرایم و کامپیوتر است خواهیم گردید (این بخش خود از فصولی چند تشکیل خواهد شد که بسته به اهمیت آنها در بحث ما، کمی طولانیتر یا کوتاهتر خواهد بود.)
در انتها نیز اشارهای کوتاه به نقش کامپیوتر در کشف جرایم و به بیان بهتر خدمات متقابل کامپیوتر به حقوق خواهیم داشت.
● تاریخچه کامپیوتر
جریان به سال ۱۶۴۲ بر میگردد سالیکه بلزپاسکال طرح اولین ماشین حساب را ریخت. این ماشین یک وسیله مکانیکی بود. ولی این طرح خیلی زود به فراموشی سپرده شد، بدو دلیل:
▪ مخالفت حسابدارها
▪ مرگ زودرس پاسکال
ولی کار پاسکال توسط هموطن وی لایبنیتس (۱) دنبال شد. او ماشین محاسب کاملتری ساخت ولی کار مهمتر او ساده کردن محاسبات بود.(۲)
با بیج(۳) انگلیسی در سال ۱۸۸۲ ماشینی با تمام اجزای ماشینهای محاسب امروزی
(۴) ساخت.
نفر بعدی ژاکار فرانسوی بود، کسیکه کارتهای منگنه ماشینهای نساجی را ساخت و سپس آراد و لاولیس(۵) قدمهای بعدی را در تکمیل این ماشین برداشت.
آخرین گام را یک دانشمند آمریکائی مجارالاصل بنام فون نیومن (۶) پس از جنگ دوم جهانی برمیدارد و آن پیوند ماشینهای محاسب آنروز گارو الکترونیک بود.
بمرور زمان کامپیوترها پیشرفتهتر شدند و این پیشرفت با کوچکتر شدن حجم آنها و بیشتر شدن حافظه(۷) و نیز کوتاهتر شدن زمان پاسخگوئی (۸) آنها نمایان شد.
با توجه به مطلبی که تا بحال گفته شد، اینک می توان کامپیوتر را اینگونه تعریف کرد:
کامپیوتر(۱) یک ماشین الکترونیکی است که اطلاعات را پردازش میکند. اطلاعات میتواند بشکل واقعیات، اعداد، کلمات، تصاویر یا حتی موسیقی باشد.
کامپیوتر می تواند اطلاعات خود را ذخیره کرده، منظم نموده، محاسبات را با آنها انجام داده و جوابها را به ما نشان دهد. سرعت عمل از خصایص ویژه و بارز کامپیوتر است.
البته باید توجه داشت که کامپیوترها فقط کاری که خواسته شده را انجام میدهند، نه بیشتر و نه کمتر.
● کاربردهای کامپیوتر
همانطور که قبلاً نیز اشاره شده کامپیوتر در بسیاری از امور نقش فعالی را بعهده گرفته است. قبل از اینکه سوء استفادههای کامپیوتری را شرح دهیم بهتر است پارهای از کاربردهای آنرا متذکر شویم تا مکمل مبحث بعدی باشد (زیرا هر استفادهای می تواند زمینهای برای سوء استفاده باشد)
اولین کاربرد کامپیوتر به جنگ جهانی دوم بر میگردد زمانیکه انگلیسیها برای کشف رمز دستگاههای مخابراتی آلمان از یکنوع کامپیوتر استفاده کردند.(۱)
کامپیوتر با حذف واسطههای قراردادی باعث سهولت و دقت در بسیاری از امور می شود لذا کارآیی زیادی دارد، مثلاً در مدیریت، کامپیوتر میتواند کمکهای بسیار مؤثری در اتخاذ سیاستهای مناسب و هدایت آنها در جهت استراتژی سازمانی بنماید. یک مدیر براحتی می تواند علاوه بر موارد فوق از طریق یک سیستم کامپیوتری اطلاعات مورد نیاز را از بانک اطلاعاتی (۲) بدست آورد. شاید بهمین علت است که شمار ترمینالهای کامپیوترهای متصل به مقر ریاست جمهوری آمریکا به ۱۰۰۰ میرسد که وظیفه گرفتن دستور از او و نیز دادن اطلاعات به وی را دارند. (۳) سیستم اداری بدون کاغذ نیز از دیگر کاربردهای کامپیوتر است.
سیستمی که در آن بجای ردوبدول کردن اطلاعات، تائیدیهها، نامهها و …. اداری از کامپیوترهای مرتبط استفاده میشود. سیستم بانکی بدون پول هم کاربردی دیگر است، روشیکه شخص بجای خرید با پول از کارت کامپیوتری خود استفاده کرده و کامپیوترهای محل خرید، مبلغ آنرا از حسابهای بانکی شخص برمیدارد.
و نیز پزشکهای کامپیوتری (۱) که بتدریج رایج میشوند و با دادن مشخصات بیماری، کامپیوتر نوع آنرا مشخص میکند.
اما مهمترین وظیفه کامپیوتر همان جمعآوری اطلاعات و ارائه آنها است لذا به بعضی از کاربردهای اینگونه کامپیوترها اشاره میکنیم(۲)
● گروه استفاده کننده موارد اطلاعات
پلیس FBI – امنیت گمرکی – سیستم اطلاعاتی پلیس – دپارتمان حفاظت و نظارت شهروندان
تنظیم (امور) مالیات – پروانه – اتومبیلها
برنامه ریزی مالکین – اتومبیلها – منابع اقتصادی – اطلاعات تجاری بهداشت – آموزش – بازنشستگی – کاریابی – بیکاری – اعتبارات – اداری بانکها – وامها – مخارج ارتباطی
بازار لیستهای پستی
سازمانها طبقه بندی کارمندی- لیستهای اعاء – کادر حرفهای – نیروهای نظامی شخصیتهای حقوقی منابع تاریخ – مسائل پزشکی – مصارف دارویی – سوابق پزشکی (روانی – بدنی)
مسافرت خطوط هوائی (رزرو بلیط و اطلاعات راجع بمسافرین)- رزرو هتل – اتومبیلهای کرایه
خدمات کتابخانهها – اطلاعات طبق بندی شده – بیمهها ضبط علمی - حرفهای – عضویت در گروههای تخصصی – نتایج بهره هوشی