مرز شمالی کشور پهناور ما را آب های دریای خزر و مرز جنوبی آن را آب های خلیج فارس تشکیل داده است.
که هزاران سال پیش علاوه بر استفاده برای رفت و آمد و حمل و نقل دریایی از نعمت های فراوان خدادادی در آنها ، نظیر انواع و اقسام ماهیهای لذیذ و میگو و به ویژه خاویار معروف دریای خزر برای تغذیه استفاده می شود.
اما متاسفانه هر دوی این آب ها به علل و عوامل مختلف آلوده شده اند و آلودگی آن نیز روز به روز افزایش پیدا می کند.
دریای خزر :
شرایط زیست محیطی دریای خزر بسیار نا مطلوب است .
چون این دریا بر عکس همه دریا ها که راهی به سوی آب های آزاد دارند ، بسته است .
و چون با تمام وسعتش در محاصره خشکی قرار گرفته ، هر روز آلودگی بیشتری به آن اضافه می شود .
این آلودگی ها ، تنوع زیادی دارند که از آلاینده های نفتی از چاه های فراوان نفت اطراف آن و غرق شدن کشتی نفت کش جمهوری اسلامی ایران (آذربایجان) در پاییز 1381 گرفته تا سموم کشاورزی و فلزات سنگین و مواد شیمیایی پخش شده از صنایع از طریق رودخانه های اورال ، ولگا ، ارس و فاضلاب های بنادر و شهری اطراف این دریا که همگی فاقد تصفیه خانه هستند تشکیل یافته است.
بدیهی است که نشت آلودگی های هوا و باران های اسیدی نیز به آن افزوده می شود.
آلودگی آب دریای خزر و صدمات وارده بر نظام زیستی آبزیان باعث شده که از تعدادماهیها و گیاهان آبزی کاسته شود .
بستر دریای خزر که روزی پوشیده از گیاهان زیبای دریایی بوده ، امروزه درر بعضی از بخش ها خالی از هر گونه موجود زنده گیاهی یا جانوری می باشد.
لایه های آلودگی در کف دریا روی هم انباشته شده است و لجن نفتی را بر طبق بررسی هایی تا 5/1 متر تشکیل داده است.
و این مناطق را مناطق مرده می نامند چون خالی از زندگی است و گیاهان در آن رشد نمی کنند و جانوران می میرند.
لجن های نفتی حتما گورستان بزگی از ماهیان و آبزیان شده است.
امضاء سند کنواسیون محیط زیست دریای خزر به کمک سازمان های بین المللی ، زیست محیطی را برای حفظ اکوسیستم این دریا به همراه داشت.
خانم دکتر ابتکار ریاست سازمان حفاظت محیط زیست جمهوری اسلامی ایران طی یم مصاحبه مطبوعاتی « کنوانسیون تهران » را آغازی برای نجات دریای خزر قلمداد کرد.*
خلیج فارس :
آب های خلیج فارس که با شروع حمل و نقل توسط کشت های نفتکش و آمد و شد روز افزون کشتی های باری موتوری ، آلودگی آن آغاز شد در جریان دو دهه اخیر به علل و حوادثی که متعاقبا به آن اشاره خواهد شد ، شدیدا آلوده شده و نظام زیستی آن آسیب دیده است.
خلیج فارس با داشتن 25 پایانه ((ترمینال)) بزرگ نفت ، 30 درصد حجم ترافیک نفتکش های جهان را به خود اختصاص داده است .
تنگه هرمز حد فاصل دریای عمان و خلیج فارس هر سال شاهد عبور 20 تا 30 هزار نفتکش از این محل است .
نشت 15 هزار تن در- مقیاس متریک – مواد نفتی در اثر تراکم رفت و آمد نفتکشها ، این محل را به آۀوده ترین محیط زیست دریایی تبدیل کرده است .
خلیج فارس با داشتن 25 پایانه ((ترمینال)) بزرگ نفت ، 30 درصد حجم ترافیک نفتکش های جهان را به خود اختصاص داده است .
نشت 15 هزار تن در- مقیاس متریک – مواد نفتی در اثر تراکم رفت و آمد نفتکشها ، این محل را به آۀوده ترین محیط زیست دریایی تبدیل کرده است .
به طور کلی 1/3 درصد میزان آلودگی نفتی جهان به این منطقه اختصاص دارد که این مقدار در واقع 47 برابر میانگین مقداری است که برای این ناحیه در نظر گرفته شده است .
منطقه دریایی خلیج فارس دارای 34 حوزه نفت و گاز با 800 حلقه چاه تولیدی می باشد .
فوران مهم در شرایط غیر معمولی می تواند فاجعه آفرین باشد.
دیگر آب ها: آب رودخانه ها ، نهرها ، دریاچه ها ، منابع آبهای تحت الارضی و زیرزمینی دراثرعوامل گوناگون نظیر جریان آب فاضلابها ، کارخانه ها ، منازل با توجه به مصرف زیاد و روزافزون شوینده ها ، پاک کننده ها ، شامپوها و نظایر آن و همچنین مزارع کشاورزی ، سیفی کاری و باغات که از کود شیمیایی و سموم دفع آفات استفاده می شود و نیز مراکز دفن زباله به طور روزافزون آلوده شده و بدیهی است آبی را که ما می آشامیم به مقدار متفاوت آلودگیهایی بویژه شیمیایی به همراه دارد و تصفیه خانه ها هرگز قابلیت و امکان مقابله با تعداد زیادی مواد شیمیایی از این بابت و ترکیبات ناشی فعل و انفعالات شیمیایی آنها را ندارند و نخواهند داشت.
ما خود مسئول بدی کیفیت آب هستیم : وقتی آب برای مصرف به اندازه کافی وجود ندارد ، به دلیل اینکه آب کثیف و آلوده شده است ، به بدی روش فاضلاب ها ، تاسیس کارخانه ها و شهر های صنعتی در محل های نا مناسب و روش های غلط آبیاری که از جمله عاملان آنه هستند باید توجه شود .
در کشور سوئد که اغلب آب فراوان وجود دارد ، هم از جهت اینکه جمعیت این کشور نسبت به مساحتش کم است و از طرف دیگر بارش باران و رودخانه ها و نهرهای زیادی وجود دارد و در سالهای اخیر از بخش آلودگی ها به آب ها کاسته شده است.
در دهه 1960 و 1970 بخش های استان در زمینه ساخت تصفیه خانه ها اتصال دارند که کیفیت بالایی پیدا کرده اندو صنایع نیز از بخش آلودگی ها در فاضلاب ها کاسته اند.
معهذا به علل مختلف کیفیت آب آشامیدنی در سوئد بد تر و بدتر می شود.
به ویژه آب چاه های آب شیرین شخصی محتوی مقدار زیادی فلزات و نیترات است.
وضع آب در آینده: زیاده روی و اسراف در مصرف آب از یک سو و اثرات خشکسالی ناشی از تغییرات آب و هوا به علت آلودگی هوا از سوی دیگر تهدیدی برای کمبود آب در آینده پیش بینی می شود .
ولی کمبود آب به ویژه آب آشامیدنی تنها به عنوان دو مورد بستگی ندارد.
بلکه آلودگی روز افزون آبهای آشامیدنی که همگی در آن سهمی داریم و مقصر هستیم ، خود ممکن است باعث کمبود شدید آب اشامیدنی سالم در آینده گردد که باید همگی ما ومسئولین ذی ربط به این خطر حیاتی توجه کنیم و جلوی آلودگیها را بگیریم .
با توجه به این که موانع و مشکلات گوناگون در سر راه رسیدن به هدف وجود دارد.
منابع : روزنامه ایران (13/8/1382) سال های طولانی است که زندگی ساکنان اطراف دریای خزر تحت تأثیر رقابت های نفتی دگرگون شده است بنابراین خزر امروزه بیش از هر زمان دیگری نه تنها به عنوان بزرگترین دریاچه بسته جهان بلکه به عنوان رقابتی ترین حوزه نفتی جهان در میان پنج کشور حاشیه آن نیز شناخته می شود.
با این همه خزر در حال تجربه کردن اتفاقات ناگواری نیز هست که مسیر آن ها را باید در ژاپن، انگلستان، اسکاتلند، هلند و ایرلند شمالی جستجو کرد.
یک گزارش علمی که حاصل تحقیق پژوهشگران پروژه سم شناسی برنامه محیط زیست خزر و با همکاری موسسات تحقیقاتی کشورهای حاشیه ی خزر و چندین مرکز تحقیقاتی در اروپا و ژاپن است - و در نشریه آلودگی های محیط زیست منتشر شده - نشان می دهد که حدود ده هزار خوک آبی (فک) خزر تنها در فاصله پنج ماه یعنی از ماه آوریل تا اوت سال 2000 در اثر ابتلا به نوعی بیماری ویروسی به نام CDV از بین رفته اند.
این بیماری در میان سگ های اهلی شایع است اما نمونه هایی از ویروس را می توان در میان روباه ها و سایر جانوران وحشی نیز یافت اما همه گیری این ویروس در میان فک های خزر پدیده ای نادر گزارش شده است.
فک های خزری که به نام علمی فوکا کاسپیکا Phuca Caspica شناخته می شوند، از جمله نادرترین جانوران شناخته شده روی زمین هستند و در تقسیم بندی اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت در فهرست قرمز که مربوط به جانوران آسیب پذیر است، قرار دارند.
طول آنها گاه به ۱۶۰ سانتیمتر و وزنشان در زمان بلوغ به ۱۰۰ کیلوگرم می رسد.
اما نکته ی حائز اهمیت در دوره ی زندگی ۵۰ ساله ی فک های خزری این است که آن ها به سواحل ایران بیش از سواحل چهار کشور حاشیه ای دیگر نزدیک می شوند زیرا زمستان ها را به عنوان فصل زادآوری بر روی قطعات یخی سواحل شمالی می گذرانند اما در بهار و تابستان عمدتأ سواحل ایران را ترجیح می دهند.
تحقیقات اولیه - منتشر شده در نشریه "بیماری های عفونی در حال ظهور" - که با حمایت مالی بانک جهانی و تحت نظر دکتر سیموس کندی در ایرلند شمالی انجام شد نشان داد اندام های داخلی و تولید مثلی فک ها پوشیده از زخم های ناشی از ضایعات ویروسی بوده است.
اما گزارش های بعدی به علت های دیگری برای مرگ و میر فک های خزری اشاره داشتند که مهمترین آنها وجود انواعی از سموم کشاورزی نظیر د د ت و سموم حاصل از پساب کارخانجات صنعتی در بافت های چربی فک ها بود به طوری که در همایش محیط زیست دریایی در اوتسوچی ژاپن علت مرگ و میر فک های خزری به اثر تضعیف کننده آلودگی های صنعتی و در نتیجه ناتوانی دستگاه ایمنی بدن فک ها در مقابل ویروس ها اشاره شد.
دو گزارش علمی که توسط محققان دانشگاه ایهیم ژاپن در نشریه آلودگی های محیط زیست منتشر شده حاکی از غلظت فراوان مواد حاصل از تجزیه کلر در بافت های چربی و کبد فک هاست.
کلر در صنایع نساجی به عنوان رنگ بر به کار برده می شود و مهمترین کارخانجات نساجی در اطراف خزر در حاشیه جنوبی این دریاچه قرار دارند.
یک نمونه دیگر از مواد موجود در بافت های بدن فک ها انواعی از آفت کش های موسوم به پی سی بی است که در جریان شسته شدن خاک های کشاورزی یا در نتیجه ی بالا آمدن سطح آب خزر در نواحی ساحلی به درون دریاچه راه یافته اند.
بنابراین وقوع مرگ و میر ناشی از همه گیری ویروسی سال ۲۰۰۰ میلادی در میان فک های خزر نه تنها به علت آلودگی های صنعتی قابل توجیه است، بلکه با افزایش آلودگی های نفتی و کاهش جمعیت ماهی کیلکا که بیش از ۷۰ درصد ازغذای فک خزری وابسته به این ماهی است، می توان همچنان در انتظار تلفات بیشتری در جمعیت فک ها بود.
طبق آمار انجمن بین المللی حفاظت از فک ها تا پیش از فروپاشی شوروی سابق سالانه ۲۰ تا ۲۵ هزار بچه فک برای استفاده از پوست و چربی آنها شکار می شدند، اما در حال حاضر هیچ کنترل ضابطه مندی برای حفاظت از فک های خزری توسط کشورهای ساحلی خزر اعمال نمی شود ضمن آن که آلودگی های صنعتی هر روز بر میزان تلفات این جانداران نادر اضافه می کند.
شاید همچنان که تعداد صنایع چوب و نساجی در حاشیه ی خزر افزایش می یابند و بالا آمدن سطح آب دریاچه باعث وارد شدن آفات به آب می شود دیگر زمان طولانی تا آخرین وداع با فک های خزری نمانده باشد