یک تگرگ درشت، با قطری در حدود ۶ سانتیمتر.تَگَرگ گونه‌ای بارش است.
تگرگ قطره‌های یخ‌بسته باران است که از آسمان فرو می‌ریزد.
تگرگ در اثر تغییرات ناگهانی هوا بر زمین فرو می‌ریزد و بیشتر در بهار موجب زیان سردرختی‌ها و دیگر محصول کشاورزی می‌گردد و در شمار آفات آسمانی است.[۱]
علت ایجاد تگرگ صعود سریع هوای نمناک به لایه‌های بالاتر و سردتر جو و انجماد ذرات بخار آب است.
قطر تگرگها در حدود ۵ تا ۵۰ میلیمتر است و بیشتر از ابرهای کومولونیمبوس (کومه‌ای‌بارا[۲]) که اغلب با رعد و برق همراه باشد می‌بارد.
تگرگ از یک هستهٔ مرکزی سفیدرنگ تشکیل شده که رشته‌های سفید زیادی دور آن را فراگرفته.
این رشته‌ها نیز با پوستهٔ نازکی از یخ احاطه شده‌اند.[۳]
نامهای دیگر
ژاله، یخچه، سنگک، سنگچه، شخکاشه، شهنگانه، قِقِط.
دانه‌های تگرگ ریز را سرماریزه می‌گویند.[۴]
تگرگ
زمانی که تراکم در هوای در حال صعود ، که درجه حرارت آن زیر نقطه انجماد است بوقوع پیوندد، بلورهای یخ شش پری تشکیل می‌گردد که ممکن است بصورت اشکال منفرد یا چسبیده تشکیل دانه‌های برف یا انواع مختلف و متغیری را بدهند.
در نتیجه پیوند بلورهای شش پر ، اشکال زیبای برف به انواع خیلی زیاد به ظهور می‌رسد.
آناکسیمنس گمان داشت که هرگاه باران یخ بزند، برف پدید مى‌آید و اگر در این هنگام با آب و هوا آمیخته شود، تگرگ تولید مى‌شود.
در ضمن نظریه‌ای که به فیثاغورس و پیروان او منسوب شده ، آمده است که هوای پدید آورنده برف و باران سردتر از هوای پدید آورنده تگرگ است، در حالى که محل پدید آمدن آنها گرمتر از محل تولد تگرگ است ارسطو خود ، بارش باران ، برف و تگرگ را پى‌آمد سرد شدن ابر مى‌دانست.
تعریف تگرگ :
تَگَرگ گونه‌ای بارش است تگرگ قطره‌های یخ‌بسته باران است که از آسمان فرو می‌ریزد.
تگرگ در اثر تغییرات ناگهانی هوا بر زمین فرو می‌ریزد .
خسارات تگرگ :
بیشتر در بهار موجب زیان سردرختی‌ها و دیگر محصول کشاورزی می‌گردد و در شمار آفات آسمانی است
علل ایجاد تگرگ :
تگرگ حاصل حرکات قائم شدید، قطرات باران است که در طوفانهای رعد و برق مشاهده می‌گردد.
در چنین حالاتی ، قطرات آب درون یک توده هوا در نتیجه حرکات قائم سریع به سطح زیر نقطه انجماد رسیده و به سرعت منجمد شده و با انباشتگی از برف و آب در سطوح مختلف رشد میکنند.
این چنین حرکات قائم سریع ، به ویژه در ابرهای از نوع کومولونیمبوس بوجود می‌آید که دارای سرعت دوازده تا سی متر در ثانیه می‌باشند، بعضاً تگرگ دارای اندازه‌ای در حدود پنج و نیم میلیمتر و شکلی شبیه به برف را داشته و متشکل از دانه‌های گرد و تیره است و تگرگ از یک هستهٔ مرکزی سفیدرنگ تشکیل شده که رشته‌های سفید زیادی دور آن را فراگرفته.
این رشته‌ها نیز با پوستهٔ نازکی از یخ احاطه شده‌اند گا هی نیز تگرگ بصورت دانه‌هایی با قطر پنج تا پنجاه میلیمتر و یا بصو رت پارچه‌ای از یخ فرو می‌ریزدتگرگ عموماً از بارندگی های کنوکسیون و ابرهای کومولونیمبوس ایجاد می شود
روش جلوگیری از خسارات تگرگ :
در برخی از کشورها با شلیک گلوله های توپ حاوی یدور نقره یا سایر هسته های مصنوعی تراکمی به ابرهای فوق تمرکز مولکولهای آب را سرعت می بخشند تا از خسارات احتمالی ناشی از ریزش تگرگ جلوگیری کنند.
یدور نقره باعث می شود که کریستالهائی که در منفی 60 درجه تشکیل می شوند در منفی 4درجه سانتیگراد ایجاد بلور کنند.
نامهای دیگرتگرگ :
ژاله، یخچه، سنگ، سنگچه، شخکاشه، شهنگانه، دانه‌های تگرگ ریز را سرماریزه می‌گویند.
ابر باران تگرگ - آب
مراحل شکل گیری ابر و بارش باران و تگرگ
«آیا نمی بینی خدا ابرها را برای جمع و مرتب شدن می چرخاند، بعد آنها را با هم مألوف می کند، بعد آنها را روی هم انباشته می کند، و بعد می بینی که از میان امتداد آنها قطره بیرون می آید.
و از ابرهای کوه مانند که ریزه های یخ دارند نیز با چرخاندن آنها تگرگ نازل میکند و آنها را بر سر هر که بخواهد می ریزد و هر که را نخواهد نمی ریزد.
برق آن نزدیک است دیدگانها را بگیرد».
نکات آیه: 1 ابرها برای برای جمع و مرتب شدن چرخانده می شوند.
2 ابرها مألوف می شوند.
3 ابرها روی هم متراکم می شوند.
4 قطره از خلال امتداد ابر (از امتداد تراکم ابر) می ریزد.
5 ابرهای کوه مانند وجود دارد.
6 در ابرهای کوه مانند ریزه های یخ وجود دارد که با چرخش آنها تگرگ تشکیل می شود.
7 برق تگرگ نزدیک به گرفتن چشم است.
نکات آیه: 1ــ ابرها برای برای جمع و مرتب شدن چرخانده می شوند.
2ـــ ابرها مألوف می شوند.
3ـــ ابرها روی هم متراکم می شوند.
4ـــ قطره از خلال امتداد ابـر (از امتداد تراکم ابر) می ریزد.
5ـــ ابرهای کوه مانند وجـود دارد.
6ـــ در ابرهای کوه مانند ریزه های یخ وجود دارد که با چرخش آنها تگرگ تشکیل می شود.
7ـــ برق تگرگ نزدیک به گرفتن چشم است.
1ــ ابرها برای جمع و مرتب شدن چرخانده می شوند: این تصاویر با ماهواره در طی 11 روز گرفـتـه شده.
چنانکه در تصویرها می بـیـنـیـم گـردبـادها ابرها را می چرخانند و گرداب ابری شکل می گیرد و ابرها را جمع می کند.
قطر این ابر حدوداً 200 کیلومتر است و سوراخ مرکز آن کـه مـانند چـشـم می ماند حـدوداً 10 کـیـلـومـتـر است.
(«زجو» از جمله به معنی: هـل دادن یا پیچاندن یا گرداندن چیزی برای مرتب شدن یا شکل گرفـتن است).
2ــ ابرها مألوف می شوند: به شکلی که در تصویر می بینیم ابرها با هم مألوف می شوند.
چرا قرآن از واژه تآلیف استفاده کرده است؟
تآلیف بمعنی سازگار نمودن و آشتی دادن دو یا چند چیز مختلف و متفاوت است.
علت اینکه قرآن واژه تآلیف بکار برده اینست که پاره ابرها از نظر دما و غلظت بخار آب و ترکیبات و غیره با هم فرق میکنند.
3ـــ ابرها روی هم مـتـراکم می شوند: ابرها روی هم انباشته و متراکم می شوند.
گاهی تراکم آنها به چند صد متر هم می رسد.
4ـــ قطره از خلال امتداد ابر (از امتداد تراکم ابر) می ریزد: وقتی وضعیت جوی به نقطه بارش برسد ابتدا ذرات آب در بخشهای بالائی ابر با هم ترکیب می شوند و قطره های ریز در حد سقوط کردن تشکیل می شـوند.
و چنانکه قـرآن گفـته از بالا در امتداد تراکم ابر سقوط می کنند.
در مسیر سقوط خـود با میلیونها مولکولهای دیگر آب برخورد می کنند که جذب آنها می شود و رفته رفـته بزرگ و بزرگ تر می شوند.
تا اینکه به نهایت پائین ابر می رسند و آن را ترک می کنند.
قطره ای که ابر را ترک می کند تقریبا 2000 بار بزرگ تر از ذرات موجود در ابر است.
(پس از ترک ابر نیز در مسیر خود می توانند با قطره های کوچکتری که پیش از آنها از ابر جدا شده اند و بخاطر سبک تری خود سرعت کمتری دارند برخورد کنند و بزرگتر شوند).
5ـــ ابرهای کوه مانند وجود دارد: این نوع ابرهای کوه مانند البته فقط با رفتن با هواپیما در محیط ابرها مشخص است.
و تا پیش از پرواز انسان کسی از آنها خبری نداشت.
6ـــ در ابرهای کوه مانند ریزه های یخ وجود دارد که با چرخش آنها تگرگ تشکیل می شود: دانه تگرگ همانطور که آیه گفته در اصل ریـزه های یـخ اسـت کـه در بـخـش بالائی ابـر است.
دانـه تگـرگ وقـتی تشکیل می شود که بلورهای یخی در بالای ابر، قطره های آب را که سردی آنـها در دمای زیر صفر است ولی یخ نمی زنند جمع می کند.
آن قطره ها که تا زیر درجه انجماد سرد هستند به مجردی کـه بـلـورهـای یخی آنـهـا را لـمـس می کـنـنـد سریعاً یخ می زنند.
و بلورهای یخی توسط بادهای تند خشونت بار در ابر بالا و پائین برده می شوند، (یا به تعبیر قـرآن گـردانـده یـا چـرخـانـده می شـونـد) کـه باعـث بـرخـورد و تـمـاس آنـهـا با قـطـره های بیشتری می شود.
و این عـمل باعث می شود که قطره های بیشتری دور آنها یخ بزند، و دانه تـگـرگ بـزرگ و بزرگتر بشود.
تا جائی که وزن آنها قدری سنگین می شود کـه بـاد دیگـر نمی تواند آنـهـا را با جـریـان خود به بالا ببرد و در نتیجه سقوط می کنند.
(واژه «زَجْو» که آیه برای بیان شکل گیری ابر بکار گرفته و نحوه نزول تگرگ نیز به آن معطوف نموده، از جمله به معـنی: هـل دادن یا پیچانـدن یـا گـردانـدن چـیـزی برای مرتب شدن یا شـکـل گرفـتـن است).
7ـــ برق تگرگ نزدیک به گرفتن چشم است: در ابـر "باد و بوران" جریان برق مثبت و منفی درست میشود.
به ایـن شکل که با بادهای قوی "ذره ها" و "قطره هـای ریز آب" و مخصوصاً "ذره های یخی" موجود در ابر، در ابر بالا و پائین برده می شـوند کـه باعـث ایجـاد جـریان مثبت و منفی برق می شود.
جریان مثبت و مـنـفـی اغـلـب دور از هـم شـکل می گیرند.
دست آخر تـفـاوت مـیان یک مـنـطـقـه با برق مثبت با مـنـطـقـه دیگر با برق مـنـفـی، خواه در ابر یا بر زمین آنقدر زیاد می شود که برق آنها بـشکـل جـرقـه بـسـیـار بزرگ (آسـمـان درخـش) آزاد می شود.
همینطور وقتی تگرگ از میان یک ناحیه زیر صفر و ناحیه ذره هـای یخی در ابر میافـتد ابر الکتریسیته می شـود.
وقـتـی قـطره های مایع با دانه های تگرگ برخورد می کنند سریعاً هنگام تصادم یخ می زنند.
و بدنبال آن گـرما را رهـا می کنند.
ایـن عـمل سـطح دانه تگرگ را از ذرات یخ دور تا دور گرم تر نگه می دارد.
وقـتی کـه یک دانـه تگـرگ بـا یـک ذره یـخ تصادم می کند: الکـترونها از بخش سردتر به بخش گرمتر جریان پیدا می کنند.
پـس از آن دانه تگرگ برق منفی می شود.
همین اثر نیز وقتی قـطـرهای با دمای زیر صفـر با دانه های تگرگ و ذره های ریز دارای برق مـثـبت برخورد می کنند رخ می دهد.
این فـندکهای دارای برق مـثـبت توسط باد به بخش بالائی ابر برده می شوند.
و تگرگ دارای برق منفی به ته ابر می افتد و بدین گونه بخش پائین تر ابر منفی می شود.
این برق منفی بصورت نور تخـلیه و آزاد می شود.
نور آن نیز چنانکه آیه گفـته قـوی است.
و آب اساساً وقتی تغییر حالت میدهد، مثلاً از مایع به جامد یا از آب به بخار تبدیل میشود انرژی آزاد میکند.
حقایقی از علوم طی مطالعه ای که دانشمندان روی ابرها انجام داده اند به این نتیجه رسیده اند که ابرهای باران زا با طی سلسله مراحل خاص و شیوه ای مشخص، تشکیل می شوند و شکل گیری و ایجاد ابرهای باران زا نیاز به انواع خاصی باد و ابر دارد.
یکی از انواع ابرهای باران زا که معمولاً با رعد و برق همراه است کومولونیمبوس است.
(شکل 1ـ18) هواشناسان در مورد تشکیل ابر کومولونیمبوس مطالعه کرده اند تا نحوه تولید و ایجاد باران، تگرگ، برق (نور) را بیابند.
یافته ها نشان می دهد که کومولونیمبوس طی مراحل زیر باران ایجاد می کند.
1ـ ابتدا ابرها با نیروی باد به حرکت در می آیند، قطعه های پراکنده و کوچک که کومولوس نام دارند با نیروی باد به یکدیگر فشرده شده و در یک منطقه تجمع می یابند و ابرهای کومولونیموس را می سازند.
2ـ اتصال: ابرهای کوچکتر به یکدیگر متصل و ابرهای بزرگتر را تشکیل می دهند.
3ـ تراکم و انبوه شدن: وقتی ابرهای کوچکتر به هم می پیوندند و ابرهای بزرگتر را می سازند در ابرهای بزرگ حرکت و رشد عمودی به سمت بالا صورت گرفته که این پدیده در مرکز ابرها بیشتر از لبه ها و کناره های آن رخ می دهد و بعد از این رشد رو به بالا موجب کشیده شدن توده ابر به بالا و رسیدن به ناحیه سردتر اتمسفر (جو) که محل تشکیل قطره های آب و تگرگ است می شود.
و قطره های آب و تگرگ، بزرگتر و سنگین تر شده و حرکت رو به بالای آنها متوقف می شود و به صورت قطره های باران و تگرگ فرود می آیند.
«آیا ندیدی که خدا ابرها را از هر طرف براند تا به هم بپیوندد و باز انبوه و متراکم سازد، آنگاه بنگری قطرات باران از میان ابر فرو ریزد و نیز از جبال و کوه ابر آسمان تگرگ فرو ریزد که آن به هر که خدا خواهد اصابت کند و از هر که خواهد بازدارد (تا تگرگش زیان نرساند) و روشنی برق چنان می تابد که خواهد روشنی دیده ها را از بین ببرد.» (سوره نور ـ آیه 43) مترولوژیستها (هواشناسان) تنها در دهه های اخیر با کمک وسایل پیشرفته مانند هواپیما، ماهواره، کامپیوتر، بالون و ......
به مطالعه بادها، جهت آنها و اندازه گیری رطوبت، تغییرات آن رطوبت، تعیین سطح فشار اتمسفر، تغییرات آن پرداخته و به جزئیات شکل گیری ابرها و ساختمان و نحوه عمل ابرها پی برده اند.
آیه مذکور پس از باران و ابر در مورد تگرگ و برق صحبت می کند: خداوند از کوههای آسمان (ابر) تگرگ فرو ریزد که به هر که خدا خواهد اصابت کند و از هر که خواهد باز دارد و روشنی برق چنان بتابد که خواهد روشنی دیده ها را از بین ببرد.
(سوره نور ـ آیه 43) مترولوژیستها (هواشناسان) دریافته اند که ابرهای کومولونیمبوس که حامل تگرگ هستند تا ارتفاع 25000 الی 30000 پا (فوت) (7/4ـ7/ 5مایل) می رسند شبیه رشته کوههایی مانند آنچه در قرآن آمده: « او تگرگ را از رشته کوههای (ابرهای حجیم و پر ارتفاع) در دل اسمان فرو فرستاد.» حال این سوال مطرح می شود که چرا در این آیه گفته شده« برق و نورش»؟
و منظور اینکه برق و نور به تگرگ نسبت داده شده چه می تواند باشد؟
آیا به این معنی است که تگرگ عامل مهم تولید برق است؟
اجازه دهید آنچه در کتاب «مترولوژی امروز» هوا شناسی گفته شده را ذکر کنیم.
همین که تگرگ از قسمت سرد و یخچالی ابر فرو می ریزد یعنی همان جایی که بلورهای یخ در آن تشکیل می شود، ابرها باردار می شوند و قطره های آب با تگرگ به هم برخورد کرده یخ می زنند و باقی مانده گرمای خود را از دست می دهند.
سطح تگرگ گرمتر از اطراف خود بلور است.
وقتی تگرگ با بلور یخ مجاور و مماس می شود یک پدیده مهم رخ می دهد.
کلاً الکترونها همیشه از ناحیه سردتر به نقطه گرمتر حرکت می کند.
در همین حال وقتی قطره های خیلی سرد و یخ زده در تماس با یک دانه تگرگ قرار می گیرند همین پدیده رخ می دهد و از این رو تگرگها بار منفی گرفته و قطرات بسیار سرد یخ بار مثبت می گیرند و در برخورد با تگرگ خرد و متلاشی می شوند حال ذرات خرده شده یخ سبکتر شده و به لایه های بالایی ابر صعود می کنند و تگرگ با بار منفی باقی مانده و در لایه های زیرین و بستر ابر قرار می گیرد.
بنابراین لایه های زیرین ابر کلاً دارای بار منفی بوده و سپس این بار منفی به صورت برق به زمین تخلیه می گردد.
نتیجه می گیریم که تگرگ نقش مهمی در تولید و ایجاد برق دارد.
کل این اطلاعات در سالهای اخیر بدست آمده است اصولاً تا 1600 بعد از میلاد نظرات ارسطو در هواشناسی (مترولوژی) مطرح و غالب بوده است، مثلاً او معتقد بود که اتمسفر دارای دو نوع هوا است، هوای مرطوب و هوای خشک و رعد صدای حاصل از برخورد هوای خشک با ابرهای مجاور را می دانست و برق و نور را حاصل از شعله ور شدن و سوختن هوای خشک با شعله ضعیف و نازک تعریف می کرد و اینها عقاید هواشناسی بود که در 1400 سال پیش یعنی زمان نزول قرآن مطرح و غالب بود.
منابع ↑ لغتنامهٔ دهخدا،سرواژهٔ تگرگ، به نقل از منابع قدیمی‌تر ↑ برابرنهادهٔ فرهنگستان زبان فارسی.[۱] ↑ جعفری، عباس، فرهنگ بزرگ گیتاشناسی (اصطلاحات جغرافیائی).
تهران: انتشارات گیتاشناسی، چاپ اول، خرداد ۱۳۶۶.
↑ فرهنگ فارسی معین