دانلود مقاله آتش نشانی مشهد

سازمان آتش‌نشانی مشهد بعنوان یکی از سازمانهای تابعه شهرداری مشهد طبق شرح وظایف خود در خدمت همشهریان عزیز می‌باشد.

(بطور کلی در ایران و خیلی از دیگر کشورها نیز آتش‌نشانی و خدمات ایمنی زیر نظر شهرداریها اداره می‌شود.) و این سازمان از نظر تعداد ایستگاهها و گستردگی بعد از تهران دومین آتش‌نشانی کشور است که بخاطر ماموریتهای بسیار زیاد و خطرناک همواره در رده‌های بالای دیگر سازمانهای امدادی کشور قرار دارد.

خطر و حادثه همواره جزئی تفکیک ناپذیر از این حرفه پر استرس می‌باشد و سلامت روحی و بدنی آتش‌نشانان در طول خدمت صدمان جبران ناپذیری را متحمل می‌شود.

نمونه بارز آن شهادت 4 نفر از بهترین آتش‌نشان مشهد در حادثه انفجار قطار نیشابور می‌باشد.

و تعداد زیادی زخمی که در اثر اتفاقهای گوناگون در حین کار هر سالی روی می‌دهد.

اگر بخواهیم نگاهی به سازماندهی، تشکیلات و فعالیتهای آتش‌نشانی داشته باشیم.

بایستی تقسیم‌بندی کاری و حیطه وظایف هر کدام را از نظر بگذرانیم:



الف) سازماندهی و تشکیلات آتش‌نشانی مشهد:
1- مدیر عامل و معاونین وی: در حال حاضر مدیر عامل آتش‌نشانی مشهد آقای مهندس کریمی‌نیک می‌باشند که دارای معاونتهایی در بخشهای آموزش و پیشگیری، عملیاتی و اداری و مالی می‌باشند.
بخش آموزش و پیشگیری:
در این قسمت مهم سازمان‌ها عمده کار بر آموزش همگانی از سنین کودکی تا بزرگسالی و کلیه اقداماتی که به نحوی در جلوگیری از بروز آتش‌ سوزی و حادثه نقش دارند استوار است، و این مهم با حضور تعداد زیادی کارشناس با تجربه که هر یک در زمینه‌ای خاص دارای تخصص می‌باشند، انجام می‌شود.

در معاونت آموزش و پیشگیری گروهی از کارشناسان در طول سال با برگزاری کلاسهای آموزشی در مهد کودکها، مدارس ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان، کارگاهها، کارخانجات و ....

سعی می‌کنند تا جائی که امکان دارد همشهریان عزیز را با نحوه جلوگیری از بروز حوادث مختلف آشنا کرده و همچنین به آنها بیاموزند که در صورت بروز آتش‌سوزی و هر نوع حادثه چگونه از خود و دیگران محافظت کنند و در صورت در دسترس بودن کپسولهای دستی آتش‌نشانی چگونه از این خاموش کننده‌ها و از هر یک در چه مواردی استفاده کنند.

علاوه بر این آموزش مستمر و همیشگی آتش‌نشانان و نجاتگران مشهد در طول سال نیز بر عهده این معاونت می‌باشد و همواره همکاران را با جدیدترین روشهای امداد رسانی و نحوه کار با تجهیزات جدید و مدرن آشنا می‌سازد.
در کنار موارد بالا با توجه به گستردگی و رتبه بالای آتش‌نشانی مشهد در کشور، معاونت آموزش و پیشگیری مشهد بعنوان مرکز آموزش کلیه آتش‌نشانان استانهای گلستان، خراسان شمالی و جنوبی، سمنان، سیستان و بلوچستان و هرمزگان می‌باشد و آتش‌نشانان این استانها در بدو استخدام دوره‌های مختلف آتش‌نشانی و امداد رسانی را در مشهد گذرانده و سپس جهت انجام وظیفه به استانها و شهرهای خود اعزام می‌شوند.

در حال حاضر نیز کتاب آموزش مقدماتی آتش‌نشانی تالیف شده در مشهد بعنوان یکی از جزوات کامل و معتبر در کلاسهای آموزشی آتش‌نشانان تدریس می‌شود.
بخش معاونت عملیاتی:
با توجه به وسعت زیاد شهر مشهد و تعداد زیاد ایستگاههای آتش‌نشانی در سطح شهر اکنون سازمان آتش‌نشانی مشهد به دو معاونت عملیاتی تقسیم شده که حوزه یک معاونت عملیاتی (منطقه غرب مشهد) و حوزه دو (منطقه شرق مشهد) را تحت پوشش داشته و در رأس هر یک، یک نفر بعنوان معاون عملیاتی قرار دارد.

وظیفه یک معاون عملیاتی نظارت وسازماندهی کلیه امور مربوطه به فعالیتهای امداد رسانی و اطفاء حریق از تأمین نیروی متخصص و کارآزموده تا فراهم آوردن کلیه تجهیزات مورد نیاز؛ چیدمان نیروها، تعیین ایستگاه محل خدمت، معرفی فرماندهان شیفت و معاونین آنها و سرپرستان ایستگاهها و همچنین علت‌یابی آتش‌سوزیها می‌باشد.

(در مورد علت‌یابی حریقها، در هر منطقه عملیاتی مشهد تیم علت‌یابی وجود دارد که این تیم تشکیل شده است از معاون عملیاتی منطقه، چند نفر از سرپرستان ایستگاهها، و چند نفر متخصص علت‌یابی که هر یک در زمینه‌هایی چون برق، شیمی و ...

تخصص دارند و این تیم علت‌یابی پس از شرح لحظات اولیه حادثه از حادثه‌ دیدگان، اظهارات فرمانده شیفت ایستگاه عملیات کننده و نشانه‌ها و علامتهای بجا مانده از آتش‌سوزی، علت حادثه را تعیین می‌کنند.) بخش معاونت اداری ومالی: در این حوزه نیز، همان طور که از نامش پیداست، معاون مالی اداری مربوطه به همراه کلیه نیروهای تحت پوشش کلیه هزینه‌ها و درآمدهای سازمان را زیر نظر داشته و علاوه بر تعیین بودجه سالانه سازمان، در طول هر سالی و برای سال بعد آنچه را که از تجهیزات عملیاتی و ...

مورد نیاز سازمان می‌باشد در لیست خرید قرار داده و با درخواست بودجه مناسب از شهرداری اقلام به خرید آن می‌کند.

فعالیتها و ماموریتهای آتش‌نشانی مشهد: با توجه به تنوع حوادث و ماموریتهای آتش‌نشانی در بُعد عملیاتی همکاران به دو دسته تقسیم می‌شوند که هر یک در موارد خاصی به کمک همشهریان عزیز می‌شتابند: 1- گروه نجات: بطور کلی در حوادثی که احتیاج به نجات جان باشد گروهی از همکاران دوره دیده تحت عنوان گروه نجات به محل حادثه اعزام می‌شوند که دوره‌های خاص و گوناگون امداد و نجات را گذرانده و تجهیزات مخصوص این کار را نیز در اختیار دارند.

هم اکنون در سه منطقه شهر مشهد ایستگاه نجات وجود دارد که ایستگاه یک در محل میدان مادر قاسم‌آباد، ایستگاه دو در پنجراه پایین خیابان و ایستگاه سه نجات در آخر سناباد در حوادث مختلف به مأموریت اعزام می‌شوند.

در این گروه یک نفر بعنوان فرمانده نجات وجود دارد که معمولاً ماهرترین و با تجربه‌ترین فرد گروه نیز می‌باشد و سایر نفرات زیر نظر ایشان و با دستورات مستقیم وی عملیات نجات را انجام می‌دهند.

لباس عملیاتی نجاتگران: این گروه دارای لباس یکسره زرد رنگ با قسمتهای مختلف که در واقع لزوم بتوانند طناب و چنگکهای مخصوص را جهت بالا و پایین رفتن از مکانهای گود و مرتفع در آن قرار دهند، کلاه ایمنی مخصوص با چراغهای باطری خود نصب شده روی قسمت جلوی آن و دیگر تجهیزات انفرادی مانند کفشهای ایمنی، دستکشهای مخصوص و....

می‌باشند.

موارد مختلف مأموریت‌های گروه نجات: این گروه از آتش‌نشانان دارای مأموریت‌های بسیار متنوع می‌باشند و در مواردی مانند: سقوط در چاه، ماندن زیرآوار، ماندن در خودرو پس از تصادف، حیوانات وحشی، مار، زنبور، گیر کردن در اتاق‌های در بستهف سقوط از کوه، گیر کردن اعضای بدن در میان دستگاههای مختلف برقی و مکانیکی، و هر موردی که سلامت و جان همشهریان گرامی را با خطر مواجه کند به کمک آنان می‌شتابند.

مانند آسانسور، غرق شدگی، اگر از نظر آماری و نگاهی به فعالیتهای این دسته از آتش‌نشانان بپنداریم در فصولی گرمتر سال بیشتر مواردی، مانند زنبور، مار، آوار و در فصول سردتر مواردی مانند گازگرفتگی (گاز منواکسید کربن CO که حاصل از سوخت ناقص گاز شهری و مسدود بودن دودکشها می‌باشد) و گیر کردن در اتاقهای در بسته، بیشتر مأموریتها را بخود اختصاص داده و دیگر موارد مانند تصادفات رانندگی و .....

در طول سال چندان تفاوتی بین فصول گرم و سرد سال ندارند.

2- آتش‌نشانان در کلیه حوادثی که آتش نقشی در آن داشته باشد نیروهای دوره دیده و مجهز آتش‌نشان به محل اعزام می‌شوند.

هم اکنون شهر مشهد دارای 22 ایستگاه آتش‌نشانی می‌باشد که در طول هر سال بطور متوسط در بیش از سه هزار ماموریت اطفاء حریق انجام وظیفه می‌نمایند در راس هر ایستگاه آتش‌نشانی سر پرست ایستگاه قرار دارد که زیر نظر معاون عملیاتی کار می‌‌کند و فرماندهان شیفت و معاونین و نیروهای ایستگاه را تحت پوشش داشته و بر کلیه موارد موجود در ایستگاه مانند تجهیزات، ماموریتها، جابجایی نیروها در هر شیفت، کمبود‌های رفاهین لبیاهانه انها و اقامتی و....

نظارت کرده و با هماهنگی معاون عملیاتی و دیگر بخش‌های سازمان نسبت به رفع کمبودها اقدام می‌کند.

(با توجه به این که نحوه کار سازمان آتش‌نشانی بصورت 24 ساعت می‌باشد و هر یک از آتش‌نشانان پس از ورود به محل کار باید 24 ساعت کامل در محل خدمت حوزه حاضر باشند بنابراین بایستی از نظر امکانات تفریحی و رفاهی نیز بطور کامل تامین باشند).

نحوه کار ایستگاههای آتش‌نشانی بصورت شیفتی و هر شیفت 24 ساعت می‌باشد که از 30/7 صبح آغاز و به ساعت 30/7 روز بعد ختم می‌شود.

و پس از آن آتش‌نشانان 24 ساعت زمان استراحت دارند.

در رأس هر شیفت فرمانده شیفت قرار دارد که به همراه معاون خود کلیه امور کاری، عملیاتی و...

شیفت خود را تحت نظارت دارد و در ماموریتهای اطفاء حریق نیروهای هر شیفت بطور کامل طبق نظرات و دستورات ایشان انجام وظیفه می‌نمایند.

چیدمان نیروهای هر شیفت را نیز با توجه به نوع ماموریت فرمانده شیفت بر عهده دارد و ایشان موظف است بر ورود و خروج، انضباط فردی و جمعی، کارایی و مهارت آتش‌نشانان و رفع کمبودها و اطلاع آن به سرپرست ایستگاه و...

اشراف و نظارت داشته باشد.

در هر ایستگاه آتش‌نشانی و اطفاء حریق دو گروه آتش‌نشان وجود دارد که هر یک در موارد تعیین شده‌ای از حریقها به مأموریت اعزام می‌شوند که گروه اولی تحت عنوان سری یک و گروه دوم بنام سری دو شناخته می‌شوند.

در آتش‌سوزیهایی که مربوط به منازل، انبارها، مغازه‌ها، کارخانجات، خودروها و از این دسته می‌باشد، سری یک به محل اعزام می‌شوند و در آتش‌سوزیهای باغ، جنگل، علوفه، خرمن، و زمینهای افتاده سری دو به محل اعزام می‌شوند.

نحوه اعزام همکاران نیز بدین شکل می‌باشد که پس از تماس شهروندان و اعلام آدرس و نوع آتش‌سوزی به مرکز فرماندهی، این مرکز با توجه به محدوده‌بندی هر ایستگاه نزدیکترین ایستگاه را به آدرس داده شده گسل می‌دارد.

بدین ترتیب که با به صدا درآوردن خود را به خودروها رسانده و درون خودرو بوسیله بیسیم آدرس و نوع آتش‌سوزی را از فرماندهی استعلام کرده و راهی محل می‌شوند.

لباس و تجهیزات انفرادی آتش‌نشانان: هر آتش‌نشان برای حفظ ایمنی و جان خود در مأمورتهای بسیار خطرناک آتش‌سوزی آتش‌سوزی دارای کلاه ایمنی ضد انفجار، اورکت و شلوار مخصوص حریق، دستکشهای نسوز، کفشهای ایمنی مخصوص، دستگاههای تنفسی و...

می‌باشد که در هر ماموریت و پس از سوار شدن خودرو این تجهیزات انفرادی را پوشیده و بصورت کاملاً مجهز در محل حادثه از خودرو پیاده می‌شود.

نحوه تماس شهروندان با سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی مشهد و درخواست کمک: هر نوع حادثه‌ای که جان و مال همشهریان گرامی بخطر بیفتد و نیاز به کمک فوری داشته باشند، در صورت بروز بایستی در کمال خونسردی فقط با شماره تلفن (125 مرکز فرماندهی آتش‌نشانی) تماس گرفته و پس از شرح نوع حادثه و یا آتش‌سوزی و آدرس دقیق و کامل و در صورت وجود شماره تلفن خود درخواست امداد رسانی نمایند، نیروهای متخصص و کارکشته این مرکز بلافاصله پس از اطمینان از چگونگی و نوع ماموریت نیروهای ایتسگاه مربوطه را به طریقی که گفته شد به محل اعزام می‌کند.

تعریف سوختن ترکیب شیمیایی ماده قابل اشتعال با اکسیژن هوا، در درجه حرارت مورد نیاز را سوختن گویند.

مثلث‌ آتش (بدون شعله) آتش هنگامی بوجود می‌آید که سه عنصر اصلی ایجاد آن، اکسیژن، حرارت، مواد سوختنی به اندازه کافی موجود باشد.

سه عامل فوق سه ضلع مثلثی را تشکیل می‌دهند که آن را مثلث آتش می‌نامند.

حال اگر بتوان به وسیله‌ای فقط یک عامل از این سه عامل را از صحنه خارج نماییم.

ارتباط آنها با هم قطع گشته و آتش‌ خاموش می‌گردد.

سوخت (مواد قابل سوختن): بطور کلی مواد موجود در طبیعت به دو دسته تقسیم می‌شوند.

الف) مواد غیر قابل سوختن: این مواد در شرایط معمولی قابل سوختن نمی‌باشند و با اکسیژن هوا ترکیب نمی‌شوند مانند: خاک رس، ماسه، سنگ و بسیاری از سنگهای آهکی و خاکها و مواد معدنی طبیعی خاکستر استخوان و غیره ...........

وجود این مواد نه تنها موجب بوجود آمدن هیچگونه احتراقی نمی‌شوند، بلکه در پاره‌ای از مواقع خود کمکی برای خاموش کردن نیز به حساب می‌آیند مانند شن، ماسه و خاک.

ب) مواد قابل سوختن: مواد قابل اشتعال در طبیعت به سه حالت وجود دارند: مواد سوختنی جامد: مانند چوب، ذغال، کاغذ، پارچه و...

مواد سوختنی مایع: مانند فرآورده‌های نفتی، الکلها و...

مواد سوختنی گاز: مانند متان، اتان، پروپان و....

(گاز طبیعی) و استیلن، اتیلن، پروپلین و....

(گاز مصنوعی) حرارت: احتراق هنگامی صورت می‌گیرد که درجه حرارت بر حسب نوع و جنس مواد ترکیب شونده با جسم سوزنده به حد کفایت رسیده باشد.

اکسیژن: باید دانست که عمل سوختن به وسیله اکسیژن موجود در هوا ایجاد می‌شود ترکیب هوا عبارتند از: 1/78% نیتروژن، 21% اکسیژن، 9% ارگن و گازهای دیگر.

در عمل سوختن، ماده قابل سوختن در هوا باید در کنار هم قرار گیرند.

هر چه سطح جسم قابل سوختن تماس بیشتری با اکسیژن هوا داشته باشد.

عمل سوختن آسانتر و سریعتر انجام می‌گیرد.

بنابراین هر چه ذرات جسم سوزنده ریزتر باشد.

چون سطح تماس آن با هوا (اکسیژن) زیادتر است، زودتر مشتعل می‌گردد به همین دلیل گازها زودتر از مایعات و مایعات زودتر از جامدات، آتش می‌گیرند.

راههای مختلف انتقال حرارت: چون در بررسی و مطالعه چگونگی به وجود آمدن آتش‌سوزی و طریقه اطفاء آن روشهای مختلف انتقال حرارت جهت جلوگیری از توسعه آتش‌سوزی اهمیت زیادی دارد.

بنابراین راههای مختلف این انتقال را بیان می‌نماییم.

روش مستقیم یا هدایت: در این طریق جسم به علت مجاورت با یک کاتون آتش گرم می‌شود.

یعنی حرارت از یک جسم که دارای درجه حرارت بالاتر می‌باشد به یک جسم دیگر که دارای درجه حرارت پایین‌تر است منتقل می‌گردد.

مانند گرم شدن فلزی در سقف یا پایه ساختمانها از اتاقی به اتاق دیگر گسترش یابد مگر این که این ستونهای فلزی از میان دیوارهای مقاوم در برابر آتش عبور کرده باشند.

روش غیر مستقیم یا جابجایی: در این طریق به علت جابجایی و حرکت هوا گرم حرارت انتقال می‌یابد.

در آتش‌سوزیها بعلت گرم شدن بخارات و گازهای زیادی به وجود می‌آید که این گازهای گرم از طریق پلکانها و کاتالهای آسانسورها به طرف بالا حرکت کرده و باعث گسترش حریق در طبقات مختلف سازمان می‌گردد.

معمولاً قریب 75% حرارت یک حریق بوسیله هوای محیط و گازهای تولیدی دور می‌شود زیرا بر اثر حرارت زیاد هوای کانون حریق گرم، و باعث گرم کردن کلیه مواد و اجسام مسیر خود شده و بعضی را ممکن است به درجه احتراق برساند همچنین تداوم صعود هوای داغ موجب می‌شود که هوای تازه از زیر کشیده شده جای آن را بگیرد.

که در نتیجه به شدت و توسعه حریق کمک می‌گردد.

روش تشعشع: در این طریق حرارت بصورت امواج حرارتی (نورانی) انتقال می‌یابد امواج نورانی در مسیر خود تا به مانع برخورد نکرده‌اند حرکت می‌کنند.

مانند گرمای حاصل از جذب اشعه خورشید.

در تشعشع هر چه جسم بیشتر قابلیت جذب داشته باشد زودتر گرم می‌شود.

(یک جسم سیاه زودتر جذب حرارت می‌نماید تا یک جسم صیقلی و روشن) عوامل ایجاد آتش: عوامل ایجاد کننده اغلب آتش‌سوزیها را می‌توان به شرح زیر تقسیم‌بندی کرد.

تماس مستقیم با شعله یا مواد مشتعل وجود درجه حرارت کم برای مدت زیاد گرم شدن خودبخود و سوختن انفجار با انتشار سریع شعله صاعقه (رعد و برق) انفجار ذرات معلق در هوا الکتریسیته فعل و انفعالات شیمیایی مالش، فشار، ضربه به علت سقوط اجسام 10- الکتریسیته ساکن در حالات مذکور به محض اینکه حرارت ماده به نقطه اشتعال رسید، شروع به سوختن می‌کند به شرط آنکه به اندازه کافی اکسیژن موجود باشد.

البته باید توجه داشت که نقطه اشتعال هر ماده تابع شرایط و وضع خاصی است که در آن شرایط وضع ماده قرار گرفته باشد.

مثلاً اگر ماده خشک باشد آسانتر می‌سوزد و اگر مرطوب باشد مشکلتر خواهد سوخت.

تفاوت گاز و بخارات قابل اشتعال: تفاوت گاز و بخار در این است که، گاز ماده‌ای است که همیشه در درجه حرارت و فشار عادی به حالت گاز است در صورتیکه بخار گازی است که از جسمی که بر اثر گرم شدن آن متصاعد شده است و این جسم در درجه حرارت معمولی و عادی بحالت مایع یا جامد است.

روشهای اطفاء حریق: سرد کردن: سرد کردن در حقیقت از بین بردن ضلع حرارت می‌باشد.

همانطوریکه ذکر گردیده یک جسم قابل اشتعال در یک درجه حرارت بخصوص شروع به سوختن می‌نماید.

حال اگر بوسیله سرد کردن درجه حرارت یک ماده قابل اشتعال را پایین آوریم یکی از اضلاع مثلث آتش را از بین برده و در نتیجه آتش خاموش می‌گردد.

باید توجه کرد که سرد کردن بعد از اینکه درجه حرارت جسم به پایین نقطه اشتعال رسید.

جهت اینک دوباره مشتعل نشود باید ادامه پیدا کند، سرد کردن به طرق مختلف صورت می‌گیرد.

(در حریق جامدات توسط آب، در حریق مایعات توسط کف بخاط داشتن آب در جوار حبابها) ولی باید توجه داشت که در هر نوع آتش سوزی مجاز به استفاده از آب نیستیم.

خفه کردن (قطع اکسیژن): با از بین بردن ضلع اکسیژن است که، مانع از دسیدن اکسیژن به جسم قابل اشتعال می‌گردیم، به این روش خفه کردن می‌گویند.

در این حالت از کپسولهای آتش نشانی یا پتو خیس یا هر وسیله دیگری که بتواند راه نفوذ اکسیژن را به محل سوخت ببندد، استفاده می‌شود.

جدا ساز (سد کردن): اگر به وسیله‌ای مانع از رسیدن سوخت به کانون اشتعال گردیم عمل سد کردن را انجام داده‌ایم، مانند: بستن شیر مخزن گاز که تولید آتش سوزی کرده است، یا دور کردن مواد قابل اشتعال از محوطه آتش جهت جلوگیری از توسعه آتش و ...

طبقه بندی انواع آتش سوزیها: گروه A: (آتش سوزی جامدات قابل اشتعال): که اغلب دارای ماهیت آلی (ترکیبات کربن‌دار) اتفاق می‌افتد، در این طبقه جای می‌گیرند و معمولاً از سوختن آنها: خاکستر باقی می‌ماند.

این دسته از آتش سوزیها بسیار معمول هستند، و موثرترین عامل خاموش کننده نیز عموماً آب بصورت جت یا اسپری می‌باشد.

گروه B: (آتش سوزی مایعات قابل اشتعال): این آتش سوزیها مربوط به مایعات یا جامداتی می‌باشد که به مایع تبدیل می‌شوند و بمنظور انتخاب عامل موثر برای اطفاء حریق در این نوع آتش سوزیها می‌توان مایعات قابل اشتعال را به دو گروه ذیل تقسیم بندی کرد: الف) مایعاتی که قابل امتزاج با آب هستند مانند الکل و استن ب) مایعاتی که غیر قابل امتزاج با آب می‌باشند مانند نفت، گازوئیل و ...

بایستی برای اطفاء حریق در نوع اول از آب و ...

و در نوع دوم از کف و پودرهای شیمیایی خشک استفاده نماییم.

گروه C: (آتش سوزی گازهای قابل اشتعال): این آتش سوزیها مربوط به گازها و یا گازهای مایع بوده، که معمولاً به صورت پخش مایع یا نشت گاز آتش سوزی انجام می‌گیرد.

نمونه این گازها عبارتند از: متان، پروپان، بوتان و غیره ......

برای مهار آتش سوزیها سطحی این نوع گازها از پودر شیمیایی خشک و کف می‌توان استفاده کرد (اسپری کردن آب معمولاً به عنوان سرد کننده مخازن گازها بکار می‌رود).

گروه D: (آتش سوزی فلزات قابل اشتعال): مواد اطفاء حریق که دارای آب باشند برای این آتش سوزیها بی‌اثر، و حتی خطرناک‌اند.

همچنین بکار بردن گاز کربنیک و پوردهای شیمیایی خشک (بی‌کربناتها) ممکن است در مورد اغلب خطرناک باشد.

در غالب آتش سوزیها مربوط به فلزات بکار بردن پودر گرافیت – پودر تالک (طلق) – خاکستر بی‌کربتان دو سود – سنگ آهک و ماسه خشک معمولاً مطلوب خواهد بود.

پودهای خاص ترکیبی برای اطفاء آتش سوزی بعضی از فلزات به ویژه در موارد پرتوزا توصیه شده‌اند.

گروه E: (آتش سوزی تاسیسات الکتریکی): این آتش سوزیها شامل آتش سوزی وسایل الکتریکی و الکترونیکی می‌باشد.

روش معمولی در این آتش سوزیها قطع برق و استفاده از روش صحیح برای اطفاء حریق آنچه که می‌سوزد می‌باشد.

و زمانی که از این روش نمی‌توان استفاده کرد یقینا باید از واسطه‌های اطفاء حریقی استفاده می‌شود که هادی الکتریسیته نبوده و به دستگاههای طریف نیز صدمه نرساند.

این مواد شامل: دی‌اکسید کربن و پوردهای خشک می‌باشند.

خاموش کننده‌های دستی 1- تعریف خاموش کننده: خاموش کننده دستی به وسیله‌ای گفته می‌شود که برای مبارزه با آتش سوزی طراحی و ساخته شده است.

و با حداکثر 14 کیلوگرم ظرفیت مواد خاموش کننده، یکنفر به راحتی قادر به حمل و استفاده از آن می‌باشد.

انواع بزرگتر آن بر روی چرخ – ارابه یا خودرو قرار داده می‌شود و یا به طور ثابت در اماکن نصب می‌گردد.

2- کاربرد: از خاموش کننده‌های دستی با توجه به مواد اطفایی داخل آن می‌توان در لحظات اولیه شروع آتش سوزی و همچنین برای حریقهای کوچک و موضعی استفاده کرد.

3- انواع خاموش کننده‌های دستی: الف) خاموش کننده‌های آبی ب) خاموش کننده‌های کفی ج) خاموش کننده‌های پودری د) خاموش کننده‌های گاز دی‌اکسید کربن CO2 و) خاموش کننده‌های گاز هالوژنه 4- تامین فشار: برای خارج شدن ماده اطفایی، از خاموش کننده و پرتاب آن به طرف آتش نیاز به فشار است که این فشار از راههای مختلف به شرح زیر تامین می‌گردد: الف) فشار (گاز) حاصل از واکنش دو ماده شیمیایی ب) فشار یک گاز بی‌اثر (معمولاً ازت یا دی‌اکسید کربن) موجود در محفظه فشنگی ج) فشار از طریق کمپرس کردن (فشردن) هوا به داخل بدنه و تحت فشار قرار دادن آن د) فشار درونی ماده خاموش کن 5- طرز عمل دستگاههای خاموش کننده: معمولاً خاموش کننده‌ها به دو طریق مواد را به خارج هدایت می‌کنند.

الف) واژگونی ب) مستقیم الف) طریقه واژگونی: در این طریقه برای خارج شدن ماده اطفایی از خاموش کننده باید دستگاه را به صورت واژگون (سر و ته) گرفت در غیر این صورت ماده اطفایی خارج نمی‌شود و فقط عامل فشار (گاز) آن تخلیه می‌گردد که این عملکرد بیشتر در انواع قدیمی به چشم می‌خورد.

ب) طریقه مستقیم: در این نوع عملکرد احتیاج به واژگون کردن دستگاه خاموش کننده نمی‌باشد و از دستگاه به صورت عادی استفاده می‌شود.

6- زمان تخلیه خاموش کننده‌ها: معمولاً در هر کشوری زمان تخلیه خاموش کننده‌ها با توجه به شرایط استاندارد آن کشور تنظیم می‌شود.

استانداردهای موجود درباره خاموش کننده‌ها در کشورهای مختلف با اختلاف ناچیزی در بعضی موارد مشابه یکدیگرند.

در جدول زیر حداقل زمان تخلیه خاموش کننده‌ها در استاندارد ایران داده شده است: 7- قدرت پرتاب: برای اینکه بتوان بدون نزدیک شدن زیاد به آتش مواد اطفایی را بر روی آتش پاشید، معمولاً در استانداردها متراژ حداقلی جهت پرتاب مواد اطفایی خاموش کننده‌ها در نظر گرفته می‌شود که این فاصله در خاموش کننده‌ها متفاوت بوده و بین 3 الی 7 متر می‌باشد.

به طور مثال در استاندارد برای صورت اسپری پرتاب نماید، حداقل 4 متر در نظر گرفته‌اند و برای خاموش کننده کفی هنگامی که صورت جت پرتاب شود حداقل 5 متر در نظر گرفته شده است.

8- درصد تخلیه: معمولاً در طرح و ساخت خاموش کننده‌ها درصد تخلیه مواد خاموش کن یکی از موارد مورد نظر است که برای این منظور در شرایط عادی و شارژ دستگاه حداقل درصد مواد داخلی آن که باید تخلیه شود در نظر گرفته می‌شود در این درصد برای خاموش کننده‌های پودری 85% و دستگاههای محتوی آب، کف یا دی‌اکسید کربن و مواد هالوژنه 95% است.

9- شیلنگ و نازل: معمولاً باید خاموش کننده‌هایی که دارای ظرفیت بیش از سه کیلوگرم هستند دارای شیلنگ و نازل مجزا که به شیلنگ متصل است، باشند.

بلندی این لوله‌ها نباید کمتر از 80% بلندی بدنه خاموش کننده باشد این لوله در مقابل مواد داخلی خاموش کننده نفوذ ناپذیر و تا زمانیکه خاموش کننده برای عمل بکار گرفته نشده لوله (نازل) باید طوری طراحی گردد که در اثر تخلیه مواد، احتمال شکستگی یا بیرون آمدن از محل خود وجود نداشته باشد.

انواع خاموش کننده‌های پودری: خاموش کننده‌های پودری به اندازه‌های مختلف از یک کیلوگرم تا چند کیلوگرم در انواع مختلف دستی، چرخی، ارابه‌ای ساخته می‌شود که انواع دستی آن با گنجایش یک تا 14 کیلوگرم را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد.

(پودر و هوا – پودر و گاز).

خاموش کنند‌ه‌های گاز کربنیک: از سالها قبل گاز دی‌اکسید کربن (CO2) بعنوان یک گاز اطفاء حریق در دستگاههای ثابت اتوماتیک در خاموش کننده‌های دستی و چرخدار مورد استفاده قرار گرفت و اکنون نیز مصرف فراوانی دارد.

(CO2) گازی غیر قابل احتراق، بی‌بو، خنثی، غیر سمی، فاسد نساز و هادی الکتریسیته نیست، و وزن آن سنگین‌تر از هواست، لذا در صورت پرتاب روی حریق، اکسیژن را خارج و خود جانشین آن می‌گردد در حقیقت با تقلیل درصد اکسیژن هوا، حالت خفگی پیدا کرده و حریق را اطفاء می‌نماید.

این خاموش کننده‌ها بعلت فولادی بودن بدنه کاملا سنگین است، بدین جهت انواع دستی آن با ظرفیت بین 2- 12 پوند (900 گرم تا 4/6 کیلوگرم) ساخته می‌شود، و در ظرفیتهای بیشتر آن بعنوان وسیله چرخدار یا در دستگاههای ثابت اتوماتیک طرح، و مورد استفاده قرار می‌گیرد.

طریقه استفاده از خاموش کننده‌های پودر در هوا با توجه به اینکه عامل فشار در این نوع خاموش کننده‌ هوای فشرده باشد، در صورتیکه خاموش کننده شارژ باشد، تحت فشار قرار داشته و در مواقع اطفاء حریق ضمن در نظر گرفتن جهت باد، پشت به جهت باد قرار گرفته و ابتدا ضامن را با انگشت خارج ساخته و سپس با یکدست دستگیره خاموش کننده و با دست دیگر نازل به بیرون منتقل گردد.

(باید توجه داشت که برد خاموش کننده‌های پودری بین 2 الی 7 متر باشد) جهت سر نازل را باید طوری تنظیم نماییم که پودر در موقع خروج ما بین شعله و ماده سوختنی قرار گیرد و پودر به صورت مماس سطح حریق را پوشش دهد و عمل اطفاء را به صورت جارویی انجام داده و از ایستادن در یک محل ثابت خودداری گردد.

طریقه استفاده از خاموش کننده‌های پودر و گاز (بالن بغل): در این نوع خاموش کننده‌ها، بالن (فشنگی) حاوی گاز دی‌اکسید کربن و عامل فشار خاموش کننده در بغل بدنه خاموش کننده نصب می‌باشد.

در موقع بروز حریق ضمن حفظ خونسردی و در نظر گرفتن جهت باد (در موقع بروز حریق بر اثر جابجایی هوای سرد و گرم در محل تولید باد می‌گردد) پشت به جهت باد قرار گرفته، ابتدا با یک دست دستگیره خاموش کننده و نازل را در دست می‌گیریم، خاموش کننده را کمی مایل به طرف جلو نگه داشته و با دست دیگر فلکه فشنگی را باز می‌نماییم (مایل نگه داشتن خاموش کننده بخاطر عمل کردن احتمالی سوپاپ روی در پوش با پرتاب درپوش بر اثر خوردگی رزوه‌ها صورت می‌گیرد) تا گاز داخل فشنگی وارد خاموش کننده گشته و پودر آن تحت فشار قرار گیرد) خاموش کننده را مستقیما نگه داشته، بدون اینکه نازل را رها سازیم به کانون حریق نزدیک شده و اهرم نازل را فشار می‌دهیم تا پودر خارج گردد.

(باید توجه داشت که برد خاموش کننده‌های پودری بین 2 الی 7 متر می‌باشد).

جهت سر نازل در موقع خروج پودر بایستی طوری تنظیم گردد که پودر مابین شعله و ماده سوختنی قرار گیرد و پودر بصورت مماس سطح حریق را پوشش دهد و عمل را به صورت جارویی ادامه داده و از ایستادن در یک محل ثابت خودداری گردد.

طریقه استفاده از خاموش کننده‌های پودر و گاز (بالن داخل) در این نوع خاموش کننده‌ها، بالن (فشنگی) حاوی گاز دی‌اکسید کربن و عامل فشار خاموش کننده در داخل بدنه و زیر در پوش قرار دارد.

در موقع بروز حریق ضمن حفظ خونسردی و در نظر گرفتن جهت باد ( در موقع بروز حریق بر اثر جابجایی هوای سرد و گرم در محل تولید باد می‌گردد) پشت به جهت باد قرار گرفته، ضامن نواری شکل بالای در پوش را از محل خود خارج ساخته و به آرامی با کف دست از سمت بالا به طرف پایین ضربه می‌زنیم تا گاز داخل فشنگی وارد خاموش کننده گشته و پودر آن تحت فشار قرار گیرد (ضامن بعضی از خاموش کننده‌ها تفاوت دارد) خاموش کننده مستقیم نگاه داشته، بدون اینکه نازل را رها سازیم به کانون حریق نزدیک شده و اهرم نازل را فشار می‌دهیم تا پودر خارج گردد (باید توجه داشت که برد خاموش کننده‌های پودری بین 2 الی 7 متر می‌باشد) جهت سر نازل در موقع خروج پودر بایستی طوری تنظیم گردد که پودر ما بین شعله و ماده سوختنی قرار گیرد و پودر به صورت مماس سطح حریق را پوشش دهد و عمل را به صورت جارویی ادامه داده و از ایستادن در یک محل ثابت خودداری نمایید.

توجه: در صورتیکه از انواع خاموش کننده‌های پودرهای برای اطفاء حریق جامدات استفاده می‌نماید، بعلت اینکه خاصیت نفوذپذیری در اجسام جامد را ندارد، احتمال برگشت شعله پس از اطفاء وجود دارد، لذا در صورت استفاده برای حریق جامدات پس از عمل اطفاء اجسام جامد را زیر و رو نموده تا از خاموش بودن اجسام اطمینان حاصل نمایید.

طریقه استفاده از خاموش کننده‌های دی‌اکسید کربن در این نوع خاموش کننده شیر کنترل گاز به صورت فلکه‌ای یا به صورت اهرمی بوده، که در نوع فلکه‌ای چون با باز شدن سیر فلکه بتدریج جریان گاز برقرار می‌شود، خطر ترکیدگی شیلنگ وجود ندارد.

اما در نوع اهرمی باید توجه داشت که از فشار دادن آنی بر روی اهرم خودداری شود، تا شیلنگ دچار ترکیدگی نگردد (حداکثر برد ماده اطفایی در این نوع خامش کننده 2 متر می‌باشد) لذا در موقع حریق لوازم برقی و الکترونیکی و تابلوهای برق و آتش سوزی داخل آشپزخانه‌ها بایستی فاصله خود را تا کانون حریق به حداقل رسانده (کمتر از 2 متر) و سپس نازل شیپوری را مستقیماً به طرف کانون حریق گرفته و اهرم خاموش کننده را به آرامی فشار و در نوع دیگر فلکه را باز تا گاز جریان یابد.

در قسمت نازل پس از انبساط حجمی گاز (از حالت مایع به حالت گازی)‌سطح حریق را پوشش داده و حریق اطفاء می‌گردد.

تذکر: از این خاموش کننده بیشتر در اماکن سربسته استفاده می‌گردد و در محیط باز در صورت استفاده قادر به جایگزینی اکسیژن نخواهد بود.

آتش نشانی و سابقه‌ی آن ما تصور می‌کنیم که اداره آتش نشانی و ماموران و دستگاههای مخصوص این کار فقط در قرن بیست معمول شده‌اند در صورتی که آتش نشانی نیز سابقه تاریخی طولانی دارد آن طور که در تاریخ علوم و صنایع می‌خوانیم «هرون اسکندرانی» دستگاهی برای خاموش کردن حریق ساخته بود و نیز شواهد نشان می‌دهد که در مصر قدیم حتی در قرن قبل از میلاد نیز وسایل آتش نشانی وجود داشته‌اند که بعدها نیز در کشورهای مختلف استفاده از وسایل معمول بوده است ولی برای تشکیل اداره‌ها و ماموران آتش نشانی و وسایل مجهزتر باید منتظر قرن 17 بود که این دستگاهها به تدریج کامل شدند و عده‌ای نیز مبارزه با آتش را به عنوان یک شغل به عهده گرفته‌اند.

مطلب شگفت انگیز اینکه در زمان‌های قدیم یونان ماده‌ای برای آتش زدن کشتیها و قلعه‌های دشمن نیز داشته‌اند که آن را «آتش یونانی» می‌نامیدند که شامل گوگرد و مواد سریع الاشتعال بوده است.

آتش یونانی به تدریج در سایر کشورهای روزگاران پیشین نیز برای آسیب رساندن به دشمن معمول شد مسلماً در مقابل حریقهای عمومی لازم بود همه ممالک آن زمان نیز وسایل آتش نشانی خوبی داشته باشند به هر حال اگر امروزه با «آتش یونانی» خانه کسی را آتش نمی‌زنند ولی به علل مختلف و همه ما می‌تواند حریق اتفاق بیفتد پس وسایل احتیاطی لازم برای مقابله با آن لازم است برای اینکه بتوانیم آتش را مهار کنیم باید اطلاعاتی در مورد مواد مختلفی که آتش می‌گیرند و روش مهار کردن هر کدام از آنها را بدانیم.

تعریف آتش: آتش یک فعل و انفعال شیمیایی است که با کنار هم قرار گرفتن اکسیژن حرارت و سوخت به وجود می‌آید.

عوامل آتش سوزی: بروز آتش سوزیها به صورت عمدی یا غیر عمدی است آتش سوزی‌های عمدی می‌توانند ناشی از اتصالات برق رسانی در شبکه و یا اتصال در وسایل الکتریکی مورد استفاده و یا جامدات و مایعات قابل اشتعال و یا در معرض حرارت و نشت گازها یا مواد شیمیایی قابل اشتعال مواد خودسوز مواد شیمیایی که در معرض نور با اکسیژن موجود در هوا قرار گیرند و ...