دانلود مقاله تاریخچه و موقعیت جغرافیایی استان خراسان رضوی

استان خراسان رضوی بخش کوچکی از خراسان بزرگ است.

خراسان بزرگ در ادبیات ایران شامل تمامی شمال شرق ایران و بخش بزرگی از افغانستان می‌شود اما خراسان رضوی به مرکزیت شهر مشهد یکی از استان‌های کشور ایران است.

این استان با مصوبه دولت در سال ۱۳۸۳ خورشیدی و پس از تقسیم استان خراسان به سه استان ایجاد شد.

افزودن واژه عربی رضوی به نام این استان ایرانی از سوی دولت کنونی، در اثر وجود آرامگاه یکی از پیشوایان شیعی به نام امام رضا در مرکز این استان صورت گرفته است.

در تقسیمات کشوری سال ۱۳۸۳ استان پهناور خراسان به سه استان تقسیم گردید و استان خراسان رضوی یکی از این ۳ استان است.

تعداد کل جمعیت استان براساس آمار سر شماری عموم نفوس در سال1385 5،593،079 نفر بوده که از این تعداد 2،809،419 نفر مرد و 2،783660 نفر زن می باشد تعداد خانوار این استان نیز 1،427،505 خانوار می باشد.خراسان رضوی به ۲۰ شهرستان و ۶۵ بخش تقسیم شده است.

استان خراسان رضوی با وسعتی حدود 128420 کیلو مترمربع معادل 7.8 درصد مساحت کل کشور و متشکل از 20 شهرستان ،65 بخش ،163 دهستان و8861 آبادی جمعیتی معادل 4777 هزار نفر را درخود جای داده است
از جمعیت فوق 2909 هزار نفر معادل 60.1 درصد در مناطق شهری و1858 هزار نفر معادل 38.9 درصد در مناطق روستایی استان ساکن هستند
به رغم تقسیم استان،شاخصها حاکی از آن است که استان خراسان رضوی همچنان از جایگاه مناسبی در در اقتصاد کشور برخوردار می باشد
پیشینه تاریخی خراسان
استان پهناور خراسان با ساختار گونه گون و کهن زمین شناسی ، اقلیم متنوع و جاذب ، موقعیت ویژه جغرافیایی ، بی گمان از قدیمی ترین دوران حیات بشری ، بستر فعالیتهای بشری ، بستر فعالیتهای معیشتی ، بازرگانی و نظامی عمده بوده است ، به دلیل همین موقعیت خاص ، کهن ترین ، معروفترین و طولانی ترین راه ارتباطی بین شرق و غرب یعنی (( جاده تاریخی ابریشم )) از طریق خراسان شرق را به غرب مرتبط می سازد.

تنوع جغرافیایی سرزمین خراسان با وجود آب و هوای کویری و گرم در بخش جنوبی و معتدل کوهستانی در شمال استان و به طور پراکنده در مرکز ، با ارتفاعات قابل توجهی نظیر بینالود ، هزار مسجد ، کپه داغ ، قهستان و… زمینه ای مناسب برای استقرار بشر از قدیمی ترین ایام و جذب اقوام و طوایف متعدد در دورانهای مختلف بوده است .، سرزمینی که نواحی مختلف آن عرصه رویش انواع نباتات مناطق سردسیری و گرمسیری از قبیل گندم ، برنج، بادام ، سیب ، انگور ، پسته ، خرما و… است.

پستی و بلندی ها
استان پهناور خراسان به سبب وسعت زیاد ، از نظر شرایط طبیعی بسیار متنوع و هر یک از نواحی مختلف آن دارای ویژگیهای خاصی است .بلندترین نقطه آن قله بینالود ، 3211متر و کم ارتفاع ترین نقطه آن در شمال سرخس ، 300 متر از سطح دریا ارتفاع دارد .

کوههای خراسان دنباله ارتفاعات البرز به سمت مشرق است که به صورت قوس های موازی از شاه کوه آغاز شده و در جهت شمال غربی به سوی جنوب شرقی تا ارتفاعات هندو کش افغانستان امتداد می یابد .

در میان این رشته کوههای موازی ، دره ها و دشت های وسیعی وجود دارد که گاه پهنای آن به حدود 200 کیلومتر می رسد .

امتداد این رشته کوهها در برخی نواحی با برخورد به دره یا جلگه گسسته می شود .

آنچه در این منطقه حائز اهمیت است ، وجود دشتهای حاصلخیز و آبادی چون : بجنورد ، شیروان ، قوچان ، چناران و مشهد است که در پهنه دشت سر سبزی بین دو رشته ارتفاعات موازی کپه داغ و هزار مسجد در شمال و آلا داغ و بینالود در جنوب به وجود آمده اند.

.

آب و هوا
گستردگی استان و عواملی مانند وجود رشته کوههای مرتفع و مناطق کویری ، دور از دریا و وزش بادهای مختلف موجب گوناگونی آب و هوا در مناطق آن گردیده است .

در بیشتر بررسیهای انجام گرفته از جمله مطالعات آمایش خراسان ، این سرزمین به سه منطقه آب و هوایی شمال ، مرکز و جنوب تقسیم می شود .

شمال خراسان بطور کلی دارای شرایط آب و هوایی معتدل و سرد کوهستانی است .این منطقه حاصلخیز ترین و متراکم ترین بخش استان از نظر جمعیت ، فعالیتهای اقتصادی امکانات زیر بنایی است .

که شامل شهرستانهای بجنورد ، قوچان ، شیروان ، مشهد، در گز ، چناران و سرخس می شود .

مساحت این منطقه حدود پنجاه و هشت هزار کیلومتر مربع است که5/18% وسعت کل استان را تشکیل می دهد .

بیشتر جمعیت و امکانات اقتصادی و زیر بنایی این منطقه در اطراف مشهد و در محور مشهد –قوچان قرار دارد.

منطقه مرکزی استان شامل شهرستانها ی سبزوار ، اسفراین ، نیشابور ، تربت حیدریه ، کا شمر، تربت جام ،تایباد و خواف است .

و مساحتی در حدود 85هزار کیلومتر مربع دارد که 2/27 %استان را در بر می گیرد .

این منطقه دارای آب و هوای نیمه صحرایی ملایم بوده و فعالیت اصلی اقتصادی آن کشاورزی است که در دشتهای وسیع دامنه های جنوبی بینالود تا کویر نمک و مناطق کویری مرز افغانستان انجام می شود .این دشتها از نظر آب و هوایی جزو مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می شوند و میزان بارندگی در آنها بین 200 تا250 میلیمتر در سال است .

جنوب خراسان دارای آب و هوای خشک و نیمه صحرایی است .وسعت این منطقه از شش شهرستان بیرجند ، طبس ، فردوس، گناباد، قائنات، و نهبندان تشکیل شده حدود170هزار کیلومتر مربع است که حدود نیمی از مساحت کل استان را در بر می گیرد .

این منطقه دارای آب و هوای نیمه صحرایی ملایم بوده و فعالیت اصلی اقتصادی آن کشاورزی است که در دشتهای وسیع دامنه های جنوبی بینالود تا کویر نمک و مناطق کویری مرز افغانستان انجام می شود .این دشتها از نظر آب و هوایی جزو مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می شوند و میزان بارندگی در آنها بین 200 تا250 میلیمتر در سال است .

جنوب خراسان دارای آب و هوای خشک و نیمه صحرایی است .وسعت این منطقه از شش شهرستان بیرجند ، طبس ، فردوس، گناباد، قائنات، و نهبندان تشکیل شده حدود170هزار کیلومتر مربع است که حدود نیمی از مساحت کل استان را در بر می گیرد .

بررسی وضعیت بارندگی استان نشانگر این است که در بیش از 90% استان توزیع مکانی و زمانی بارش ها و پراکندگی آنها یکنواخت و مشابه نیست ، میزان ریزش های جوی به صورت باران و برف در 15%مساحت استان (نواحی شمال و شمال غربی )آن نسبتا زیاد است به طوری که در برخی مناطق مجاور استان گلستان ، میزان بارندگی گاه به بیش از 700 میلیمتر در سال می رسد .

میانگین بارندگی سالانه این ناحیه بین 300 تا400 میلیمتر تغییر می کند ولی در مناطق جنوبی ، شرقی و مرکزی که بیش از 85% مساحت خراسان را شامل می شود میزان بارندگی در این مناطق تقریبا معادل 150 میلیمتر است تنوع آب و هوایی استان عبارت است از : -آب و هوای سرد کوهستانی و نیمه صحرایی سرد در شمال و شمال غرب -آب و هوای معتدل کوهستانی در مناطقی از شمال و شمال غرب و مرکز -آب و هوای نیمه صحرایی ملایم در شمال شرق ، مرکز و مناطقی از غرب و نیز مناطق کوهستانی جنوب -آب و هوای گرم صحرایی فراگیر مناطق مرکزی به طرف جنوب و جنوب غرب نگاهی به پیشینه شهرها ی خراسان اسفراین : این ، شهر همان مکانی است که اکنون خرابه های آن بنام شهر بلقیس معروف است .

اگر چه سابقه این شهر به پیش از اسلام میرسد ، اما آثار پراکنده درآن از دوران صفویه عقب تر نمی رود .آثار باقیمانده از تپه های این منطقه نشان از سکونت مردم (حداقل از قرن پنجم ه.ق ) دارد بردسکن : این شهر که تا چندی پیش از بخشهای کاشمر به شمار می رفت ، به لحاظ تاریخی وابسته به آن شهر می باشد .وجود محوطه های باستانی و قلعه های متعدد حاکی از رونق این سرزمین است بجنورد :در بررسیهای باستانشناسی مشخص شده است که کهن ترین زیستگاهها در اطراف شهر جاجرم قرار داشته است و متعلق به دوران میان سنگی بوده است .همچنان وجود پناهگاهه و تپه های متعدد باستانی حکایت از آن دارد که منطقه بجنورد از دیر باز مسکون بوده و آب و هوای مناسب و مرتعهای انبوه موجبات این سکونت را فراهم می آورده است .

دردوران پارتها نیز بجنورد در قلمرو آنان واقع بوده و حدود سه هزار سال پیش هم که آریاییها بهخ این سرزمین سرازیر شدند منطقه بجنورد از جمله نخستین زیستگاههایی بود که آنان برای خود برگزیدند .

آثار و بقایای فرهنگی در منطقه بجنورد حکایت از تمدن این شهر از صدر اسلام تا قرن هفتم هجری دارد .

این شهر با عمارات عالی و سیستم آبرسانی پیشرفته همواره از دوران پارتیان تا زمان صفویه مسکون بوده است بیرجند:بابررسیهای باستان شناسی در بیرجند این منطقه یکی از قدیمی ترین زیستگاههای ایران به شمار می رود .

در این منطقه پناهگاهها و زیستگاههای متعددی کشف شده است که نشان از دوران میان سنگی و نوسنگ دارد .

انبوه تپه ها و محوطه های باستانی ، نشان از رفت و آمدهاو مراودات فرهنگی فراوان در این منطقه دارد .

در دوران اشکانی و ساسانی بیرجند از اهمیت فراوان برخوردار بوده که کشف بیش از 90 کتیبه پهلوی اشکانی و ساسانی خود گویای این واقعیت است .

سنگ نگاره لاخ مزار ودر 29 کیلومتری بیرجند .

دفتریاد بودی است از دوران میان سنگی تا عصر حاضر تایباد : بررسی ها ی باستانشناسی نشان می دهد که از هزاره سوم پیش از میلاد منطقه باخرز (تایباد ) مسکونی بوده اما عصر توسعه آن مربوط به قرن چهارم و هفتم ه.ق می باشد تربت جام :این هر نیز از هزاران سال پیش زیستگاه اقوام باستانی بوده و کرانه های هریرود وکشف رود و جامرود آثاری از گذرگاه و سکونت اقوام مهاجم ومهاجر را داراست .

مطالعات باستانشناسی خبر از سکونت 5هزا ر ساله و پر رونق این منطقه می دهد تربت حیدریه: این شهر تا قرن هفتم ه.ق به زاوه شهرت داشت که در یورش مغولها به کلی ویران و از صفحه جغرافیا محو شد و پس از قرن نهم هجری برگرد مدفن قطب الدین حیدر ، شهر تربت حیدریه بنیان گرفت .

بررسیهای باستانشناسی منجر به شناسایی آثار متعدد باستانی از دوران پیش از تاریخ تا دوران معاصر در آن شده است جاجرم : بررسیهای اخیر باستانشناسی نشان می دهد که کهن ترین زیستگاه در اطراف این شهر قرار داشته که آب و هوای مناسب ، مراتع انبوه ، رودها و نهرهای پرآب انگیزه ای مناسب برای سکونت انسانهای دوران میان سنگی را در این منطقه بوجود آورده است چناران : شهرستان چناران که تا سالهای اخیر بخشی از شهرستان مشهد ه شمار می رفت در دره رود کشف رود یا میانه دشت حاصلخیز مشهد قرار دارد .

وقایع تاریخی را باید در لابهلای تاریخ مشهد جست .

ولی در گذشته دور منطقه چناران سرنوشت جداگانه ای از شهر مشهد داشت .

مطالعات باستانشنایی نشان می دهد که منطقه جناران در شمار نخستین مناطق مسکونی اقوام متمدن در دشت مشهد می باشد .

زیستگاههای 7هزار ساله در منطقه رادکان مبین امیت و استعداد آن منطقه در دورانهای مختلف پیش از تاریخ می باشد خواف :این شهر ازجمله مناطق کهن و مهم خراسان بشمار می رود براساس متون تاریخی و بررسیهای باستانشناسی .

این منطقه از دوران پیش از اسلام مسکون بوده و شهرهای معتبری چون زوزن، سنگان، سلومد و خرگرد داشته است .

دو شهر زوزن و خرگرد در دوره های خوارزمشاهی و تیموری از اهمیت ویژهای برخوردارند درگز : در متون تاریخی از شهر دارا نام برده شده است که بسیاری آن را منطبق بر(( درگز)) کنونی و مخفف ((داراگرد)) می دانند .

برخی نیز به نقل از مورخ یونانی (( یوستی نوس)) آن را پایتخت اشکانیان پنداشته اند .اما آنچه مسلم است منطقه درگز ، خاستگاه اصلی اشکانیان و جزیی از سرزمین پارتیان بوده است .

کشفیات اخیر باستانشناسی از اهمیت این سرزمین در دورهان ساسانیان خر می دهد سبزوار : خرابه ها و بقایای به جامانده در اطراف شهرستان سبزوار .

حکایت از وجود آبادیها و رباطهایی از دوران دیرینه دارد .

بقایای آتشکده آذر برزین مهر ، یکی از سه آتشکده مهم زردشتیان در این منطقه است .

وجود بقاع متبرکه و مساجد فرائان در سبزوار دلیلی بر پایبندی مردم این سامان به دین مبین اسلام می باشد .

پناهگاه کشف شده در ششتمد نشان از شجاعت و پایمردی مردم این خطه در مقابل خونخواران مغول دارد سرخس :اشارات فراوان به سرخس در شاهنامه ،خبر از حضور این شهر در تاریخ اسطوره ای ایران میدهد .

شهری که در آستانه ظهوردین مبین اسلام به لحاتظ قرار گرفتن بر سر راه مرو ، به شهری آباد و پر جمعیت تبدیل شده بود و تا دوران سلجوقیان اعتبار و آبادانی خود را حفظ کرد.در اواخر دوران سلطان سنجر بایورش انسز خوارزمشاه و سپس حمله غزها ، این شهر آسیب فراوانی دید ولی در اوایل قرن هفتم ه.ق دوباره رو به آبادانی گذاشت .

با یورش تیموریان به ایران و انتخاب هرات به عنوان پایتخت ، مسیر جاده ابریشم از شهر سرخس تغییر یلفت که خود باعث از رونق افتادن هر چه بیشتر ان منطقه شد .

حمله پیاپی ازبکها و ترکمانان به ویرانی این شهر افزود .در سال 1339 ه.ق طبق توافق بین ایران و روسیه شوروی ، رودخانه تجن مرز بین این دو کشور برگزسده شد که طی آن بخشی از سرخس به روسیه واگذار گردید شیروان:این شهرستان که تا سال 1339 شمسی جزء شهرستان قوچان به شمار می رفت نشان از تمدن 2هزار ساله دارد تپه بزرگ میان شهر ((ارگ)) از آثار مهم تمدن این شهر محسوب می شود فردوس : بررسی های اخیر باستانشناسی حاکی از آن است که شهر فردوس از دوران تاریخی مسکونی بوده است .

اما بیشترین آثار تاریخی آن مربوط به قلاع اسماعیلیه می باشند .

بزرگترین و مهم ترین آثار باستانی منطقه فردوس ، خرابه های شهر تون در مجاورت فردوس می باشد .

که آثار و بقایای فرهنگی و تمدنی یک دوره طولانی از صدر اسلام تا دوران قاجاریه رادر خود دارد .وجود رباطهای متعدد در راههای قدیمی منطقه فردوس حکایت از تردد کاروانهایی در این منطقه دارد فریمان :قدمت این شهر زیاد نیست اما در نزدیکی آن محوطه باستانی وسیع و آبادی وجود دارد که به فرهاد گرد مشهور است .

فرهاد گرد که بر سر راه نیشابور به هرات قرار داشته از پیشینه بسیار کهنی برخوردار است و یکی از محوطه های باستانی پیش از تاریخ می باشد .

در متون تاریخی و سفرنامه ها از فرهاد گرد بعنوان دیه فرهاد نیز نام برده شده است قاین : این شهر که در اکثر دوران تاریخ اسلام مرکز قهستان نامیده شده از اهمیت و اعتبار فراوان برخوردابوده است .ناصر خسرو قبادیانی در اواسط قرن پنجم هجری از آن به نیکی یاد کرده و مسجد جامع آن را زرگترین مسجد دانسته است .غارها،پناهگاههاو قلعه های فراوانی که در سراسر قاین وجود دارند .دلایلی بر اهمیت نظامی و دفاعی آن شهر در دوران اسماعیلیه می باشد قوچان : باستانشناسان معتقدند که قوچان از دیر باز مورد توجه اقوام مختلف بوده است .

وجود زیستگاههایی از آریایی ها در این منطقه خود دلیلی این مدعی است .از آنجا که منطقه قوچان جزوء سرزمین خاصه پارتیان محسوب می شده ، تپه های بیشماری از آبادیهای متعلق به آن دوران شناسایی شده است کاشمر : این شهرستان که در قدیم به نام ترشیت یا ترشیز شهرت داشته است یکی از شهرهای کهن خراسان بشمار می رود .

ترشیز جزء قهستان قدیم بودو به لحاظ موقعیت خاص جغرافیایی و کوهستانی آن مامن فرقه اسماعیلیه بوده است .وجود آثار ارزشمندی چون برج علی آباد کشمر و فیروز آباد نشانه اهمیت تاریخی آن است .

یکی از شهرهای معتبر منطقه ترشیز ، کندر نام داشت گناباد : بررسی های باستانشناسی خبر از تمدن پیش از تاریخ و دوران تاریخی این شهر می دهد .مقابر متبرکه ، رباطهای فراوان و همچنین کهن ترین قنات این شهرستان با یش از 33کیلومتر طول و 300متر عمق از عظیم ترین پدیده های تاریخی استان خراسان می باشد 2500 سال قدمت مشهد : این شهر پیش از آنکه به برکت امام هشتم وسعت یابد و مشهد نامیده شود ، روستایی بوده است به نام(سناباد)از مضافات شهر نوغان در موقعیت شمال غربی مشهد کنونی و به فاصله حدود 1500 متری نوغان .

در آن دوران و حتی تا قرن سوم ه.ق نوغان از تابران ،ترغبد و رادکان که سه شهر مهم منطقه توس بوده اند بزرگتر بوده و سناباد در مجاورت نوغان گویا از آب و هوایی خوش برخوردار بوده است .

تا آنجا که به قول طبری و یاقوت حموی در سناباد عمارتی ییلاقی ساخته شده بود و رجال آن دوران در آن اقامت داشتند .

نهبندان : این شهر که در سالهای اخیر از شهرستان بیرجند جداشده است از جنوبی ترین شهرهای استان محسوب می شود .

نهبندان که در متون کهن به ((نه)) به معنی(( شهر ))شهرت داشته است از شهرهای مهم قرون اولیه اسلامی بوده است .

بررسیهای اخیر نشان می دهد تپه عظیم میان این دو شهر روزگاری کهندژ شهر ((نه)) بوده که سابقه آن به دوران اشکانیان می رسد .

وجود قلعه مهم و زیبای (( شاه دژ)) در 5 کیلومتر یشهر نهبندان دلیلی برحضور پررنگ اسماعیلیه در آن منطقه است .

نیشابور : از اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره اول پیش از میلاد ، اقوام آریایی مهاجرت خود را به ایران آغاز کردند .و در مناطق مختلفی سکونت گزیدند .قوم پارت در شمال خراسان ساکن شدند که نیشابور در زمره قلمرو حکومتی آنان بود .

با عنایت به همین امر برخی ابرشهر (نام قدیم نیشابور ) را اپر شهر ومنسوب به طایفه پارت دانسته اند ولی بعضی مورخلن نیشابور را به شاپور ساسانی نسبت می دهند .

مراکز مهم تفریحی و جاذبه های طبیعی خراسان مراکز تفریحی ، گردشگری و جاذبه های طبیعی زیادی در استان خراسان وجود دارد که هر ساله میلونها نفر از مردم استان ، زایران امام رضا (ع) و گردشگران از این مکانها استفاده و گاه در آن اطراق می کنند .

ییلاقهای مشهد نیز همیشه مورد توجه بوده است که در اینجا به اختار از این مراکز معرفی می شو مشهد پارک ملت (در میدان آزادی – ابتدای بلوار وکیل آباد )2- پارک کوهسنگی ( جنوبغربی مشهد و انتهای خیابان دکتر علی شریعتی )3- کوهستان پارک شادی (مجاور پارک وکیل آباد –انتهای بلوار وکیل آباد )4- پارک وکیل آباد (5کیلومتری غرب مشهد )5-طرقبه(16 کبلومتری شمال غربی مشهد )6- بند گلستان (4 کیلومتر ی طرقبه) 7- حصار و مایانات (ادامه راه روستای گلستان ) 8- زشک(50 کیلومتری غرب مشهد از دو راهی وکیل آباد ) 9-کنگ(جنوب رشته کوه بینالود و در فاصله 22 کیلومتری جنوبغربی طرقبه )10-نقندر ( منطقه کوهستانی و بفاصله 11 کیلومتری غرب طرقبه ) 11- شاندیز (38 کیلومتری شمال غربی مشهد همراه با امکانات پیست اسکی ) 12- جاغرق( 21 کیلومتری شمالغربی مشهدو 5کیلومتری جنوب غربی طرقبه) 13- چشمه گیلاس(50 کیلومتری شمال باختری مشهد و 21 کیلومتر یشمال غربی آرامگاه فردوسی ) 14- اخلمد( مسیر جاده مشهد –قوچان و به فاله 84کیلومتری مشهد و فاصله جاده فرعی آن تا جاده آسیایی16 کیلومتر می باشد .)15- غارمغان(30 کیلومتری جنوب شهر مشهد) 16- چشمه سبز( 60 کیلومتری شمالغربی مشهد –کوههای بینالود ) 17-رودخانه و سد کارده ( 20 کیلومتری جاده مشهد –کلات نیشابور بوژان (20 کیلومتری شمال شرق نیشابور)2- کوههای بینالوددارای چندین استگاه کوهنوردی سبزوار باغجر(20 کیلومتری جاده قدیم نیشابور ) 2- رودخانه ششتمد(کیلومتر 35 جاده قدیم ششتمد )3- بید (کیلومتر 30 جاده اسفراین ) 4- شملق (کیلومتر 60 جاده تهران) بیرجند آرامگاه حکیم ابو حامد شاعر (شمال شهر)2- حسینیه شو کتیه از بناهای دوره قاجاریه در مرکز شهر 3- غار چنشت (دهکده چنشت)5- مقبره ابن حسام (خوسف)5- مزار کاهین(روستای کاهین )6- آرامگاه حکیم نزاری (خیابان حکیم نزاری ) بجنورد جلگه ها و دامنه های دره چناران ، اسپیدان ، پیغو ، حمید ،فیروزه ، سرچشمه گریوان، دامنه آخر داغ ، پلنگ دره ، دره رئین ، شیر آباد ، دره مهمانک، دره هاور،حلقه زو،شغان، دامنه کوه آلاداغ و سالوک2- جنگل گلستان ودشت (غرب بجنورد ) 3- پارک بابا امان (10 کیلومتری شمالشرقی بجنورد در کنار جاده بجنورد –مشهد)4- گردشگاه و آبمعدنی بش قارداش(6کیلومتری جنوب بجنورد در کنارجاده بجنورد –اسفراین ) 5- آبشار حمید(حمد- 20کیلومتری شمال شرقی مشهد ) 6- چشمه پیغو (20 کیلومتری شمالشرق بجنورد) 7- آب معدنی ایوب پیامبر (دهستان گیفان –شمال شهرستان بجنورد) تربت حیدریه آبشار رود معجنو باغات جنگلی حصار (54کیلومتری شمالغربی تربت حیدریه )2- باغات جنگلی قلعه جوق(54کیلومتری شمالغربی تربت حیدریه)3-باغات جنگلی کامه اولیا و سفلی(شمال تربت حیدریه 25تا30کیلومتری شهر تربت جام و تایباد پارک جنگلی تربت جام (بطرف شهرک باخرزکیلومتر3)2- روستای بزد (20 کیلومتری شمال عربی تربت جام دو بنای مسجد نور و مسجد جامع میر غیاث الدین)3- بند پل بند (کیلومتر 46 تربت جام شهرک باخرز)4- روستای مصفای قلعه نوی علیا و سفلی (مسیر جاده تایباد )5- درزنه (50 کیلومتر یتربت جام به باخرز گناباد منطقه کوهستانی کاخک و آبشار کاخک(25کیلومتری جنوب گناباد )2- موزه گناباد –مسجد جامعتاریخی و مدرسه نجومیه (2کیلومتری جنوب گناباد )3- درب صوفر (50 کیلومتری جنوب گناباد)4- غار سیمرغ(40 کیلومتری شرق گناباد )5- خانقاه بیدخت (6کیلومتری شرق گناباد )6- کمر زیارت (6کیلومتری شمال گناباد) کاشمر باغ مزار (خیابان فاطمیه میدان باغ مزار ) فردوس اردوگاه فریدونی (جاده فردوس –گناباد 20 کیلومتری شرق فردوس)2- پارک جنگلی (5کیلومتری شمال فردوس )3- باغ دلگشا (5کیلومتری شمال فردوس)4- آب گرم معدنی (23کیلومتری شمال فردوس)5- آسیاب باغستان علیا (کیلومتر 18 جاده فردوس به گناباد ) درگز پارک جنگل یتندوره 2- پارک جنگلی شهر3- آب گرم الله اکبر (20 کیلومتری جاده قدیم درگز –قوچان )4- مرتع و کوه قرخ قیز((چهل دختر)) (5کیلومتری جاده قدیم درگز به قوچان )5- مرتع وتپه ماهورهای شیلیگان دره(مجاور لطف آباد) 6-ییلاق کوههای هزار مسجد (لاین نو) شیروان پارک شیر کوه (2کیلومتری جنوب شیروان)2- پارک شهر بازی ابتدای جاده شیروان ، بجنورد خواف بند سلامی (30 کلومتری شمال شهر )2- خواجه ار (10 کیلومتری جنوب شهر در دامنه کوه ) اسفراین شهر بلقیس (تاریخی )-(50 کیلومتری شهر اسفراین ) سرخس جنگل جهانبانی (5کیلومتر)2- لقمان ادهم (2کیلومتر)3- دریاچه بزنگان و زیارتگاه کل بی بی (70 کیلومتری جاده مشهد ) فریمان آب گرم شاهان گرماب (35 کیلومتری جاده مشهد ) طبس باغ گلشن (مرکز شهر )2- دره خسرو (25 کلومتری مشهد )3- قلعه صباح (35 کیلومتری مشهد) مردم شنا سی خراسان محل زندگی اقوام گوناگونی است که به رغم تفاوتهای نژادی و فرهنگی ، به واسطه رشته محکمی از عوامل پایداری چون دین و ملیت با هم متحدند .

گرچه آنها در جمع خود به زبان و لهجه مادری سخن می گویند و به آداب و رسوم نیاکان خویش پایبندند اما همواره از اینکه مسلمان و ایرانی هستند به خود می بالند .

یکی از دلایل تنوع چشمگیر ساکنان خراسان ،کوچ اختیاری و یا اجباری به سرزمین وسیع و حاصلخیز بوده است .

در سفری از شمال به جنوب خراسان تنوع نژادی و گوناگونی گویش مردمان آن نواحی را به روشنی می بینیم اغلب مهاجرتهای داخلی استان منحصر به کوچ روستاییان به مراکز شهری است .

شهر مشهد تقریبا از تمامی نقاط ایران و برخی کشورهای دیگر از جمله عراق و افغانستان مهاجر پذیرفته است در شمالی ترین نواحی خراسان ، ترکمنها زندگی می کنند ، آنها مسلمان و اهل سنت هستند و به زبای ترکی و به لهجه ترکمنی تکلم می کنند و بیشتر به کارهای کشاورزی ، دامداری و بافت قالیچه مشغولند .

پوشاک مردان وزنان ترکمن بسیار ظریف وزیباست .

زیور آلات خاص ترکمن ها برزیبایی پوشاک زنانه می افزاید کردها و ترکها در منطقه وسیعی از نواحی شمال خراسان زندگی می کنند .

تعدادهر یک از این دو گروه بسار بیشتر از ترکمنهاست .

مذهب این اقوام ، شیعه اثنی عشری است و به زبانهای ترکی و کردی تکلم می کنند .

ترکیب جمعیتی شهرهای بجنورد ، شیروان ، قوچان ، اسفراین ، درگز و کلات علاوه برفارسی زبانان از این دو گروه شکل گرفته است .

در این مناطق پوشاک مردان و زنان از ویژگیهای خاصی بر خوردار است که آن را از بقیه نقاط خراسان متمایز ساخته است ظریفتیرین پارچه های ابریشمی در کارگاههای سنتی زاوین کلات بافته می شود .

به کارگیری رنگهای قرمز ، زرد، صورتی و سورمه ای در این پارچه ها ، پوشاک محلی ترکمنها ، کردها و ترکها را به یک اثرهنری بدیع مبدل ساخته است بلوچها بیشتر در شرق و جنوب خراسان مستقرند و به فعالیتهای کشاورزی و دامداری مشغولند ، آنهامسلمان و غالبا اهل سنت هستند .

مردان و زنان بلوچ نیز در استفاده از پوشاک سنتی خویش اصرار می ورزند .

زنان بلوچ علاوه بر به کار گیری پارچه های گلدار ، در تهیه پوشاک سنتی خویش از هنر سوزن دوزی استفاده می کنند گلدوزی ساده دور یقه ، آستین و جلیقه زنان و قیطان دوزی لباس تقریبا در میان عشایر و روستانشینان تمام نقاط خراسان رایج است طوایف و گروههای دیگر در ترکیب جمعیتی استان خراسان عبارتند از : عربها در جنوب خراسان ، اسماعیلیان در حوالی بیرجند ونیشابور ، بختیاریها در نوخندان درگز ، هزاره ها در شمال و شرق خراسان ، تاجیکها در شرق خراان و مشهد ، حیدری ها در تربت حیدریه و جنوب خراسان و سیستانیها در شرق و جنوب خراسان.

از جمله ویژگیهای فرهنگی مردم خراسان ، علاقه به موسیقی بومی است که در جشنها و مراسم اجرا می شود .

با پراکندگی طوایف در استان خراسان ، شیوه های اجرای موسیقی نیز متنوع است .

موسیقی کردها ی شمال خراسان ، ترکمنها ، بلوچها و شرق خراسان هریک به تنهایی حائز اهمیت است .به طور کلی آلات موسیقی خراسان عبارتند از ، دوتار ، سرنا، دهل ، دپ، قشمه، کمانچه ونی .

بلوچها نیز در نواختن ساز قیچک از مهارت خاصی برخورداند صنایع دستی صنایع دستی ریشه در فرهنگ و هنر مردم هر سرزمین دارد و بیانگر اندیشه ، اعتقادات ، نحوه زندگی و علایق آن قوم و حاصل تلاش هنرمندان بومی است .

کارکردهای هنری گذشتگان از طریق میراثهای هنری ، بویژه به صورت صنایع دست یجلوه گر می شود .

در استان خراسان تولیدات هنری جایگاه مهمی در اقتصاد این سرزمین دارد .

در مناطق روستایی و عشایری بخش عمدهای از در آمدخانوارها از طریق تولیدآثار هنری و فرآورده هایی که اصطلاحا ((صنایع دستی )) نامیده می شوند ، تامین می گردد.

امروزه رواج روز افزون شهرنشینی وبه بازار آمدن کالاهای کارخانه ای ، سبب بی رونق شدن و زوال تدریجی برخی از صنایع دستی مانند پوستین دوزی .

گیوه بافی ، چاروق دوزی و … شده است .

قالیبافی یکی از عمده ترین و رایج ترین فعالیتها و تولیدات صنایع دستی در سراسر استان خراسان بافت قالی ، قالیچه وگلیم است که نقش قابل توجهی در اقتصاد این منطقه دارد .

اشتغال زایی آن بسش از صنایع سبک و سنگین بوده و از نظر صادرات کالاهای غیر نفتی نیز اهمیت بسزایی دارد مهمترین مراکز قالیبافی در استان ، و بعد از آن شهرستانهای بیرجند (به ویژه روستای مود) کاشمر ، نیشابور، سبزوار است .

چادرنشینان اطراف شهر تربت حیدریه ، کاشمر ، سرخس و تربت جام نیز به بافت قالیچه های بلوچی اشتغال دارند .

همچنین در بین عشایر مناطق قوچان ، شیروان و بجنورد بافت قالیچه های کرد یو در نواحی راز و جرگلان شهرستان بجنورد بافت قالیچه های ترکمنی رواج دارد گلیم بافی گلیم بافی در 4 منطقه خراسان متداول است : منطقه قاین (خصوصا روستای سده )که مرکز بافت گلیم در استان محسوب می شود و ساکنان منطقه به بافت انواع گلیمهای دورو، سوماک ، گبه و جاجیم اشتغال دارند منطقه شمال خراسان شامل شهرها ی قوچان ، شیروان و بجنورد که بافت گلیم ، سوماک، جاجیم و سفره کرید در آن رواج دارد منطقه سرخس خصوصا روستای شورک که به بافت گلیمی به همن نام شهرت دارد منطقه کلات نادری که در روستاهای سیرزار ، آقلاش، و قله زو بافت گلیم های خاص منطقه مانند نقش کردی ، نقش توپ وتاراقه ، نقش ساده بافت و نقش آتی رایج است معروفترین گلیم های سنتی استان ، گلیم های سفره کردی ، سوماک .

شورک ودورو می باشد نمد مالی استفاده از نمد در نواحی شمال خراسان بو یژه در بین عشایر به عنوان زیر انداز ، لباس چوپانان و غیره معمول و تولیدآن به دلیل آسانی و سرعت تهیه ، در نواحی مختلف ویژه در گذشته رایج بوده است .

از مراکز اصلی تولید این زیر انداز ، شهرهای مشهد و قوچان را می توان نام برد و همچنین به شهرهای سبزوار ، شیروان ، درگز ، سرخس ، گنابادو بیرجند نیز می توان اشاره کرد پوستین دوزی از دیگر فعالیتهای هنری در استان .

پوستین دوزی است .

زندگی دامداری و کوچ نشینی همراه سردی هوا درشمال خراسان سبب رواج استفاده از پوستین و در نتیجه پوستین دوزی شده است مرکز مهم و اصلی این هنر قوچان است ولی پرداختن به آن در شهرهای بجنورد ، شیروان و شهرکهای اطراف مشهد نظیر شاندیز و طرقبه نیز رواج دارد سنگ تراشی سنگ تراشی نیز از جمله فعالیتهای هنری می باشد که بویژه در شهر مشهد سابقه دیرینه دارد .

در حال حاضر فقط تعداد معدودی از سنگ تراشان به شیوه های قدیمی سنگ تراشی می کنند و بیشتر آنان با استفاده از ابزارهای امروزی به کارشان سرعت داده اند .

به جهت مرغوبیت سنگ منطقه ((کوهسنگی )) برای سنگ تراشی ، مرکز اصلی سنگ تراشی اطراف کوهسنگی مشهد است و عمده آثار سنگ تراشی عبارتند از تابلوها و ظروف بخصوص دیزی سنگی فیروزه تراشی یکی دیگر از حرفه های قدیمی در استان ، فیروزه تراشی است .

فیروزه ازجمله سنگهای تزیینی است که از هزاران سال پیش تا کنون توجه گوهرشناسان را به خود جلب کرده است .

وجود معدن ارزشمند وبی نظیر فیروزه در 55 کیلومتری شمال غرب نیشابور سبب ایجاد فعالیتهای فیروزه تراشی در این شهر شده است .

این سنگ گرانبها در صادرات نقش مهمی داشته و فیروزه ایران علاقه مندان زیادی در سراسر جهان دارد سفالگری از جمله فعالیتهایی است که به شکل ها و شیوه های گوناگوئنی در اکثر شهرهای خراسان بویژه در شهر گناباد رواج دارد .

از اوایل قرن دوازدهم هجری نوعی سفال جدید با ویژگیهای خاص در گناباد و در کارگاههای متعدد روستای ((مند)) واقع در حاشیه شمالی شهر گناباد ساخته می شود که به (( سفال مند)) معروف است .سفالگران مند گناباد هم اکنون با استفاده از کائولن و خاک سفید رنگ ، ظرفهای متعدد از قبیل کاسه ، گلدان، لیوان، بشقاب، فنجان.

و اشیای تزیینی دیگر می سازند سبد بافی از دیگرفعالیتهای پر ارزش صنایع دیتی ، تولید سبد وحصیر بافی است مرکزاصلی این فعالیت در استان خراسان ، روستاهای اطراف بخش طرقبه در شهرستان مشهد می باشد