دانلود مقاله مفهوم و معنای خشکسالی

خشکسالی حالتی نرمال و مستمر از اقلیم است .

گرچه بسیاری به اشتباه آن را واقعه ای تصادفی و نادر می پندارند .

این پدیده تقریباً در تمامی مناطق اقلیمی رخ می دهد ، گرچه مشخصات آن از یک منطقه به منطقه دیگر کاملاً تفاوت می کند .

خشکسالی یک اختلال موقتی است و با خشکی تفاوت دارد چرا که خشکی صرفاً محدود به مناطقی با بارندگی اندک است و حالتی دائمی از اقلیم می باشد .

خشکسالی جزء‌ بلایای طبیعی نامحسوس است .

گر چه تعاریف متفاوتی برای این پدیده ارائه شده لیکن در کل حاصل کمبود بارش در طی یک دوره ممتد زمانی معمولاً یک فصل یا بیشتر می باشد .

این کمبود منجر به نقصان آب برای برخی فعالیت ها ، گروهها و یا یک بخش زیست محیطی می شود .

خشکسالی بایستی در رابطه با برخی شرایط متوسط درازمدت از موازنه مابین بارش و تبخیر و تعرق درنظر گرفته شود ، معمولاً در هر منطقه ای یک شرایط خاص بعنوان “ نرمال ” تعریف می شود .

بعلاوه این پدیده با زمان ( فصل اصلی وقوع این پدیده ، تأخیر در شروع فصل بارانی، وقوع بارش در ارتباط با مراحل اصلی رشد گیاه ) و نیز مؤثر بودن بارش ها ( شدت ، بارش ، تعداد رخدادهای بارندگی ) مرتبط است .

سایر فاکتورهای اقلیمی نظیر دمای بالا ، باد شدید و رطوبت نسبی پایین تر غالباً در بسیاری از نقاط جهان با این پدیده همراه شده و می توانند به طرز قابل ملاحظه بر شدت آن بیفزایند .
خشکسالی را نبایست صرفاً بعنوان پدیده ای کاملاً فیزیکی یا طبیعی درنظر گرفت .

تأثیرات آن در جامعه ماحصل ایفا نقشی مابین یک رخداد طبیعی ( بارش کمتر از حد مورد انتظار به دلیل تغییرات اقلیمی ) و نیاز مردم به منابع تأمین آب می باشد .

انسانها معمولاً از تأثیرات خشکسالی لطمه می بینند خشکسالی های اخیر در هر دو گروه کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه نتایج اقتصادی ، تأثیرات زیست محیطی و دشواریهای شخصی به بار آورده که جملگی باعث شده اند که آسیب پذیری تمامی جوامع به این پدیده زیانبخش طبیعی مدنظر قرار گیرد .

دو نوع تعریف کلی خشکسالی وجود دارد :


تعریف عملی خشکسالی :
تعاریف عملی به افراد کمک می کند تا شروع ، خاتمه و درجه شدت خشکسالی را تشخیص دهند .

برای تعیین شروع خشکسالی تعاریف عملی ، میزان انحراف از میانگین بارش یا سایر متغیرهای اقلیمی در طول یک دوره زمانی را مشخص می کند .

این امر معمولاً با مقایسه وضعیت فعلی نسبت به متوسط های گذشته که غالباً مبتنی بر دوره آماری30 ساله است انجام می شود .

حد آستانه تعیین شده به عنوان شروع یک خشکسالی ( مثلاً 75 درصد بارش متوسط در طول یک دوره زمانی مشخص) معمولاً‌ بیشتر به صورت قراردادی انتخاب می شود تا بر مبنای رابطه دقیق تأثیرات خاص آن بر محیط .

در تعریفی عملی از خشکسالی برای کشاورزی مقدار بارندگی روزانه با مقادیر تبخیر و تعرق مقایسه می شود تا سرعت ( نرخ ) تخلیه رطوبت خاک تعیین شود و این روابط برحسب میزان تأثیرات خشکسالی بر رفتار گیاه ( یعنی رشد و عملکرد ) در مراحل مختلف نمو گیاه بیان گردد .
تعاریفی نظیر این مورد را می توان در ارزیابی عملی شدت و اثرات خشکسالی براساس متغیرهای هواشناسی ، رطوبت خاک و شرایط گیاه در طی فصل رشد مورد استفاده قرار داد و مستمراً تأثیر بالقوه این شرایط را بر عملکرد نهایی ارزیابی کرد .

بعلاوه این تعاریف عملی در تحلیل تناوب شدت و تداوم خشکسالی برای یک دوره تاریخی مفروض نیز کاربرد دارند .

لیکن چنین تعاریفی نیازمند داده های جوی در مقیاس های زمانی ساعتی، روزانه ، ماهانه و سایر مقاطع زمانی و احتمالاً داده های مربوط به تأثیر پذیری از پدیده نظیر عملکرد محصول بسته به ماهیت تعریف ، مورد استفاده قرار می گیرند .تدوین ماهیت اقلیم شناسی خشکسالی یک منطقه ، و درک بیشتری از خصوصیات و احتمال وقوع مجدد در شدت های مختلف این پدیده بدست می دهد .
اطلاعاتی از این نوع در تهیه راهبردهای تقلیل اثرات و واکنش این پدیده و طرحهای آمادگی بسیار سودمند است .
جنبه های مختلف در زمینه خشکسالی :
هواشناسی ، هیدرولوژیکی ، کشاورزی و اقتصادی – اجتماعی

جنبه های مختلف در زمینه خشکسالی : هواشناسی ، هیدرولوژیکی ، کشاورزی و اقتصادی – اجتماعی خشکسالی هواشناسی : معمولاً براساس درجه خشکی ( در مقایسه با مقادیر نرمال یا میانگین ) و طول دوره خشکی تعریف می شود .

تعاریف خشکسالی هواشناسی بایستی به صورت موردی برای هر منطقه خاص درنظر گرفته شود چرا که شرایط جوی که موجب کمبود بارش می شود ، از منطقه ای به منطقه دیگر شدیداً تغییر می کند .

بعنوان مثال برخی تعاریف خشکسالی هواشناسی معرف دوره هایی از خشکسالی براساس تعداد روزهایی با بارش کمتر از یک حد آستانه خاص هستند .

این سنجه صرفاً برای مناطقی که مشخصاً دارای رژیم های بارندگی ادواری هستند مانند جنگل های استوایی ، اقلیم معتدل نیمه حاره یا اقلیم مرطوب عرضهای میانی مناسب است .

مناطقی نظیر مانائوس ( برزیل ) نیواورلئان لوئیزیانا ( آمریکا ) و لندن ( انگلیس ) مثالهایی از این مناطقند .

مشخصه سایر مناطق اقلیمی الگوی بارش فصلی است .

نظیر مناطق مرکزی آمریکا ، شمال شرق برزیل ، غرب آفریقا و شمال استرالیا .

وجود دوره هایی طولانی بدون بارندگی امری عادی در مناطقی نظیر اوباها ، نبراسکا( آمریکا ) ، فورتالزا ، سئار ( برزیل ) و داروین ( استرالیا ) است .

در این موارد ، تعریفی مبتنی بر تعداد روزهایی با بارش کمتر از یک حد آستانه خاص، غیر واقعی است .

درسایر تعاریف رابطه ای مابین میزان انحراف واقعی بارش به مقادیر متوسط ماهانه ، فصلی یا سالانه برقرار می شود .

خشکسالی کشاورزی : خشکسالی کشاورزی اثرات ویژگیهای مختلف هواشناسی یا هیدرولوژیکی خشکسالی را به این پدیده کشاورزی بویژه کمبود بارش ، اختلاف بین تبخیر و تعرق واقعی و پتانسیل ، کمبود رطوبت خاک ، افت سطح آب زیرزمینی یا مخزن و … مرتبط می سازد .

نیاز آبی گیاه بستگی به شرایط جوی غالب ، خصوصیات زیستی گیاه خاص ، مرحله رشد آن و خصوصیات فیزیکی و بیولوژیکی خاک دارد .تعریفی خوب از خشکسالی کشاورزی آن است که بتواند حساسیت متغیر گیاهان زراعی را در طی مراحل نمو گیاه از سبز شدن تا بلوغ لحاظ نماید .

کمبود رطوبت در لایه های فوقانی خاک به هنگام کاشت می تواند باعث تأخیر جوانه زنی شود که موجب کاهش تراکم بوته در هکتار و نقصان عملکرد نهایی گردد .

لیکن چنانچه رطوبت خاک فوقانی(سطح الارضی) برای نیازهای مراحل اولیه رشد کافی باشد کمبودهای رطوبتی درلایه های زیرین خاک در صورت تأمین نیازهای آبی گیاه بوسیله بارندگی یا آبیاری بر عملکرد نهایی گیاه تأثیر چندانی نخواهد داشت .

خشکسالی هیدرولوژیکی : خشکسسالی هیدرولوژیکی با تأثیرات دوره هایی از نقصان ریزش های جوی ( شامل برف ) بر منابع تأمین های آبهای زیرزمینی یا سطحی همراه می شود ( جریان رودخانه ها ، مخازن ، دریاچه ها و آب زیرزمینی ) .

فراوانی و شدت خشکسالی های هیدرولوژیکی غالباً‌در مقیاس یک آبخیز یا حوزه آبریز رودخانه بیان می شود .

گرچه همه خشکسالی ها از کمبود بارش منشأ می گیرند لیکن هیدرولوژیست ها بیشتر به این موضوع توجه دارند که این کمبود چگونه در سیستم هیدرولوژیکی ظاهر می شود ؟

خشکسالی های هیدرولوژیکی معمولاً‌ با تأخیر بیشتری نسبت به خشکسالی های هواشناسی یا کشاورزی رخ می دهند .

زمان بیشتری طول می کشد تا اثر کمبود بارش در اجزاء سیستم هیدرولوژیکی نظیر رطوبت خاک ، جریان رودخانه و سطح مخازن و آبهای زیرزمییی نمایان شود .

در نتیجه زمان این تأثیرات با سایر موارد موجود در دیگر بخشهای اقتصادی یکسان نیستند چرا که بخشهای مختلفی برای تأمین آب موردنیاز خود به این منابع متکی هستند.

مثلاً کمبود بارش می تواند موجب تخلیه سریع رطوبت خاک شود که تقریباً بلافاصله برای متخصصان کشاورزی مشهود است ولی این کمبود بر سطح آب مخازن تا ماهها بر تولید نیروی برق آبی یا مصارف تفریحی تأثیر نمی گذارد .

بعلاوه آب موجود در سیستم های ذخیره هیدرولوژیکی ( مثلاً مخازن ، رودخانه ها ) معمولاً در مقاصدی مختلف و رقابتی ( مانند کنترل سیلاب ، آبیاری ، تفرج ، کشتیرانی ، نیروی برق آبی ، زیستگاههای حیات وحش ) بکار می رود .

رقابت بر سر آب در این سیستم های ذخیره ای در طی دوره خشکسالی شدت می گیرد و منازعات مابین استفاده کنندگان آب به طرز قابل ملاحظه ای افزایش می یابد .

خشکسالی هیدرولوژیکی و آمایش سرزمین ( کاربری اراضی ) گر چه اقلیم عامل اولیه ای در بروز خشکسالی هیدرولوژیکی است ولی سایر عوامل نظیر تغییرات کاربری اراضی ( مانند جنگل زدایی ) ، تخریب اراضی و ساخت سدها همگی بر خصوصیات هیدرولوژیکی حوزه اثر می گذارند .

چون مناطق مختلف بوسیله سیستم های هیدرولوژیکی به هم مرتبطند ، تأثیر خشکسالی هیدرولوژیکی به مرزهایی فراتر از منطقه کمبود بارش گسترش یابد .

مثلاً خشکسالی هواشناسی ممکن است شدیداً بخش هایی از شمال کوههای راکی و دشت های بزرگ شمالی آمریکا را تحت تأثیر قرار دهد لیکن از آنجا که رودخانه میسوری و شاخه هایش این منطقه را به سمت جنوب زهکشی می کنند امکان بروز تأثیرات هیدرولوژیکی مشهودی در پایین دست جریان وجود دارد .

مشابهاً ، تغییرات در کاربری اراضی بالا دست می تواند خصوصیات هیدرولوژیکی نظیر مقادیر نفوذ و رواناب را تغییر داده و باعث متغیرتر شدن جریان و تشدید رخداد خشکسالی هیدرولوژیکی در پایین دست شود .

مثلاً در کشور بنگلادش فراوانی وقوع کم آبی به دلیل تغییر کاربری اراضی که داخل کشور و کشورهای همسایه رخ داده ، افزایش یافته است .

تغییر نحوه استفاده از اراضی یکی از راههایی است که طی آن فعالیت های بشر فراوانی پدیده کم آبی را حتی بدون آنکه تغییری در وقوع خشکسالی های هواشناسی مشاهده شده باشد ، تغییر می دهد .

پیامد اثرات خشکسالی : پیامد اثرات توأم با خشکسالی های هواشناسی ، کشاورزی و هیدرولوژیکی تفاوت های آنها را بیشتر آشکار می کند .

زمانی که خشکسالی آغاز می شود ، بخش کشاورزی بدلیل وابستگی بیش از حد به ذخیره رطوبتی خاک ، معمولاً نخستین بخشی است که تحت تأثیر قرار می گیرد .

در طی دوره های ممتد خشکی ، چنانچه کمبود بارش ادامه یابد ، رطوبت خاک به سرعت تخلیه می شود در این صورت اتکاء مردم به سایر منابع آبی بایستی تأثیرات این کمبود را مرتفع سازد مثلاً آنهایی که متکی به منابع آبهای سطحی ( نظیر مخازن و دریاچه ها ) و آبهای زیرزمینی هستند معمولاً دیرتر از سایرین تحت تأثیر قرار می گیرند .

یک خشکسالی کوتاه مدت که 3 تا 6 ماه به طول می انجامد بسته به خصوصیات هیدرولوژیکی سیستم و نیازهای مصرف آب احتمالاً تأثیرات اندکی بر این بخش ها به همراه دارد .

زمانی که بارش به حالت نرمال برمی گردد و شرایط خشکسالی هواشناسی پایان می پذیرد ، تا زمان احیاء مجدد منابع آبهای سطحی و زیرسطحی پیامدهای سوء‌این پدیده ادامه می یابد .

در ابتدا ذخایر رطوبت خاک و به دنبال آن جریانهای سطحی ، مخازن و دریاچه ها و آبهای زیرزمینی جایگزین می شود .

ممکن است اثرات خشکسالی در بخش کشاورزی به دلیل وابستگی آن به رطوبت خاک سریعاً ‌از بین برود لیکن در سایر بخش ها که متکی به ذخایر سطحی و یا زیرسطحی آب هستند تا ماهها یا حتی سالها طول بکشد .

استفاده کنندگان از آبهای زیرزمینی که معمولاً آخرین افرادی هستند که به هنگام بروز خشکسالی تحت تأثیر آن قرار می گیرند دیرتر از سایرین بازگشت به وضعیت عادی سطح آب زیرزمینی را تجربه می کنند .

طول دوره تجدید ذخیره منبع تابعی از شدت و تداوم خشکسالی و مقدار بارش دریافتی است .

خشکسالی اقتصادی - اجتماعی : تعاریف اقتصادی - اجتماعی خشکسالی تلفیقی است از عرضه و تقاضای برخی کالاهای اقتصادی با اجزاء‌ خشکسالی هواشناسی ، هیدرولوژیکی و کشاورزی .

این مورد با سایر انواع پیش گفته ، از آن جهت تفاوت دارد که وقوع آن بستگی به فرایندهای زمانی و مکانی عرضه و تقاضا برای تعریف یا تشخیص خشکسالی ها دارد .

عرضه بسیاری از کالاهای اقتصادی مانند آب ، علوفه ، غلات ، ماهی و نیروی برق آبی بستگی به وضعیت جو دارد .

بدلیل تغییرپذیری طبیعی اقلیم عرضه آب در برخی سالها کافی است ولی در سالهای دیگر در حد تأمین نیازهای انسان و محیط زیست نیست .

خشکسالی اقتصادی - اجتماعی زمانی رخ می دهد که تقاضا برای یک کالای اقتصادی بدلیل نقصان عرضه‌ آب از حاصل کمبود بارش از میزان عرضه فزونی می گیرد .

بعنوان مثال در اروگوئه در سال 89-1988 خشکسالی موجب کاهش قابل ملاحظه ای در تولید برق آبی شد بدین دلیل که نیروگاههای برقی بجایی استفاده از ذخایر آب متکی به جریانهای سطحی بودند .

کاهش تولید برق آبی دولت را واداشت تا اقدام به ورود سوخت گرانتر نفت نماید و با استفاده از ابزارهای تبدیلی انرژی نیازهای مردم را برآورده سازد .

در اکثر موارد ، تقاضا برای کالاهای اقتصادی در نتیجه افزایش جمعیت و مصرف سرانه رو به تزاید است .

عرضه محصولات نیز ممکن است بدلیل بهبود راندمان تولید و فنآوری یا ساخت مخازنی که ظرفیت ذخیره آب را افزایش می دهد ، بیشتر شود .

اگر هر دو کمیت عرضه و تقاضا افزایش یابد عامل ( فاکتور ) حساس نرخ نسبی تغییر است .

اگر تقاضا سریعتر از عرضه افزایش یابد ، اثرات سوء و میزان وقوع خشکسالی در آینده همسو با روند عرضه و تقاضا افزایش خواهد یافت .

چالش های مدیریت خشکی و خشکسالی در ایران: ملاحظه موارد فوق ضرورت توجه ویژه و گسترده نسبت به مسایل خشکسالی و ایجاد یک مدیریت جامع، توانا (علمی و اجرایی)، هوشمند وفعال بیش از پیش نمود پیدا می کند.

برای تحقق این منظور چالش های پیش رو کدامند؟

الف) قلت اطلاعات، آگاهی و دانش مرتبط با خشکسالی 1- اطلاعات محدود، پراکنده، جمع بندی نشده، هماهنگ نشده.

2- عدم تعریف مشخص، جامع، متناسب با اقالیم مختلف کشور و محصولات گوناگون از خشکسالی.

3- عدم مطالعه سوابق و تاریخچه خشکسالی در کشور برای کمک به شناسایی دوره خشکسالی ، مدت و شدت خشکسالی.

4- عدم تهیه استانداردها و شاخص های مرتبط با خشکسالی.

خشکسالی بر اساس تناوب، شدت، مدت، منطقه، محصول و رطوبت خاک باید کمی گردد.

جزوه تالیف جناب آقای آل یاسین و جناب آقای مهندس سلامت حاوی اطلاعات مفیدی در مورد تعدادی از شاخص های کشورهای پیشرفته می باشد.

5- ارتباط موارد غیر مرتبط با خشکسالی از نظر توجیه کمبودها.

6- دانش بومی در ارتباط با اقدامات پیشینیان در مورد خشکسالی، جمع آوری، آنالیز، آزمایش سازگاری و امکان استفاده مجدد مورد توجه قرار نگرفته است.

7- تنش آبی گیاهان به دلیل عدم تعریف خشکسالی مغفول مانده است.

در بعضی ازکشورهای اروپای غربی حتی برای تاخیر 10- 20 روزه بارندگی تمهیدات لازم اتخاذ گردیده است.

Wp c Fc b Sp a Wp نقطه پژمردگی 65 درصد آب سهل الوصول گاورو نقطه اشباع نقطه پژمردگی در یک آبیاری مطلوب مرحله a وb کاهش و مرحله c افزایش می یابد.

در کشورما آبیاری ظرفیت بالقوه فراوانی برای افزایش تولید دارد.

در یک بررسی این ظرفیت را تا 40 درصد افزایش تولید در یک فرصت 10 ساله برآورد گردیده و برای این منظور طرحی نیز تهیه شده است.

8- عدم اطلاع کافی کشاورزان و حتی کارشناسان از راهکارهای مقابله با خشکسالی.

غالبا در شرایط خشکسالی تمهیدات لازم و ویژه ضروری صورت نمی گیرد.

مثلا آبیاری مزارع در شرایط خشکسالی غالبا به همان صورت و منوال سال های عادی صورت می گیرد.

9- عدم شناسایی و توجه کافی به عوارض جانبی خشکسالی نظیر طغیان آفات (شته روسی، کنه، سن، موش و...) علف های هرز.

باد و توفان.

ب) ساماندهی، سازماندهی و هماهنگی در ارتباط با مدیریت خشکسالی 1- عدم ارتباط منسجم، قانونی، مشخص و برنامه ای بین مسوولینی که در مساله خشکسالی علی الاصول عهده دار وظایفی هستند.

2- عدم وجود یک واحد و مرجع مسئول که طبق قانون موظف به پیگیری مسایل خشکسالی باشد.

ستادها و بخشنامه ها نمی توانند این منظور را برسانند این مرجع می بایست مستمرا و در طول زمان و در قالب یک برنامه و شرح وظایف مشخص به انجام امور بپردازند.

کمیته حوادث غیرمترقبه وزارت کشور مسایل را پس از وقوع به منظور تسکین آلام انسانی پیگیری می کند (مدیریت بحران).

فائو پس از بررسی پیشنهاداتی در مورد تشکیلات خشکسالی ارایه نموده است.

3- عدم حضور تشکل های بخش خصوصی (NGO).

4- عدم استفاده از ظرفیت های علمی- اجرایی موجود در کشور و همچنین ایرانیان متخصص و داوطلب همکاری مقیم خارج از کشور.

5- عدم ارتباط کافی با مراجع علمی و اجرایی خارج از کشور، خاصه کشورهایی که می توانند کمک کنند.

6- خشکسالی مقوله بین بخشی است حل این مشکل به همکاری و هماهنگی کلیه صنوف دولتی و غیردولتی نیازمند است.

جایگاه و وظایف و نوع ارتباط با یکدیگر مشخص نمی باشد.

7- اطلاع رسانی در مورد خشکسالی محدود به مدت بروز شرایط حاد خشکسالی می باشد و بیشتر جنبه تشریح مسایل بعد از وقوع خشکسالی دارد.

ج) فقدان برنامه جامع خشکسالی کشور که واجد شرایط ذیل باشد: 1- مورد توافق همه دیسیپلین های مرتبط.

2- قابلیت اجرایی کافی.

3- منعطف با همه اقالیم کشور.

4- شامل فن آوری یا تکنولوژی های مؤثر و مناسب برای مناطق، محصولات و در شدت های مختلف خشکسالی.

5- ظرفیت استفاده از کلیه دیسیپلین های درگیر در مساله خشکسالی و عناصر داوطلب داشته باشد.

6- برنامه های بلندمدت، مدیریت ریسک و مدیریت بحران در آن منظور شده باشد.

7- شامل الگوی کشت مناسب بسته به شدت خشکسالی در هر منطقه باشد.

8- برای هر محصول در هر منطقه بسته ای حاوی دستورالعمل مقابله با خشکسالی.

جای سوال اساسی این است که برداشت از مساله خشکسالی و رفتار با خشکسالی در حال حاضر در کشور ما چگونه است؟

پاسخ به این پرسش در موارد زیر قابل طرح است: 1- عکس العمل دولت درمقابل خشکسالی به نحوه و میزان و زمان اعتراضات مردم و مسوولین مناطق مربوط می گردد.

2- سلیقه ای صورت می گیرد.

3- راه حل ها عمدتا به تقاضای تامین اعتبار معطوف می باشد.

چون کمترین زحمت را دارد.

به نتایج آن اندیشه نمی شود «پول حلال همه مشکلات است»!!

4- راه حل ها عمدتا تسکین دهنده، التیام بخش و مقطعی می باشد.

5- با فروکش کردن التهابات مردمی مسئله خشکسالی فراموش می شود وهمان اقدامات مقطعی اولیه نیز دنبال نمی گردد.

6- تا خشکسالی بعدی اوضاع آرام است.

7- و با خشکسالی بعدی مجددا همین سناریو تکرار می شود.

نتیجه ی مهم در کشور اراده کافی برای حل ریشه ای و جامع مساله خشکسالی وجود ندارد.

اقدامات مقطعی صرفا به خاطر تمایل به رفع مشکلات خشکسالی صورت می گیرد لکن تمایل و اراده دو مقوله متفاوت از هم می باشند.

4ـ پیشنهادات مهمترین و اصلی ترین موضوع در مدیریت خشکسالی و قبل از هر گونه اقدام، ایجاد اراده کافی در مدیریت سیاسی، قانون گذاری، اجرایی، علمی و بخش مردمی کشور بر لزوم برخورد اساسی و ریشه ای، مستمر، برنامه ای با مساله خشکسالی می باشد.

بعد از توفیق به این مهم موارد پیشنهادی به شرح ذیل به استحضار می رساند: 1- تقویت و بکارگیری مبانی علمی هواشناسی Agr.meteorology در کشاورزی کشور، خشکسالی یکی از پدیده های اقلیمی است بنابراین مجرد توجه به خشکسالی نمی تواند نتایج کافی به وجود آورد.

بسیاری از پدیده ها و حوادث اقلیمی به یکدیگر مربوطند و همه آن ها منشا تغییرات و پارامترهای اقلیمی دارند.

2- تشکیل و تقویت و حمایت و به کارگیری جدی تشکل های مردمی (NGO) در امر خشکسالی.

در این رابطه هم می توان بر تشکل های تخصصی (همچون فیزولوژلیست ها، هیدرولوژیست ها، اگرونومیست ها) و همچنین تشکل های عمومی نظیر NGO های مربوط به خشکسالی و یا حوادث اقلیمی و...

توجه کرد.

3- گسترش و تقویت ارتباط با محافل علمی- اجرایی بین المللی و نیز مراکز فعال در کشورهای پیشرفته مرتبط با خشکسالی (اقلیم شناسی).

4- هماهنگی و سازماندهی واحدهای مختلف دولتی مرتبط با خشکسالی در قالب برنامه های خشکسالی توام با وظایف شفاف و مسوولیت های مشخص.

طرح فائو یکی از این راهکارها می باشد.

5- تهیه طرح جامع خشکسالی کشور شامل تعاریف منطقه ای و محصولی، استانداردها و شاخص ها و راهکارهای اساسی بلند مدت، میان مدت و مدیریت بحران، تحقیقات، اعتبارات، ارزیابی و...

6- ایجاد دهکده های خشکسالی در مناطق مختلف اقلیمی به عنوان پایلوت، برای ارزیابی راهکارهای توصیه شده و رفع مشکلات اجرایی آنها و نیز برای گسترش مطمئن فن آوری ها در عرصه های متنوع کشور.

7- مشورت های مستمر با محافل داخلی و خارجی مرتبط، از طریق اینترنت، دعوت از آنان، مسافرت های ضروری، سمینارها و گردهم آیی و...

8- هدف گذاری WUE(و یاWP ) برای ده سال آینده در دو برنامه پنجم و ششم با کف واحد مسوول برای تحقق این هدف، برنامه و روش کار ارایه داده و پاسخ گو باشد.

9- در حال حاضر در سال های معمول عملکرد گندم در سطح مزارع دیم کشور بطور متوسط 5/4-5/3 کیلوگرم به ازای هر میلیمتر بارندگی می باشد، با به کار گرفتن فن آوری های مناسب تر و ارتقای مدیریت در مزارع دیم می تواند به 8-6 کیلوگرم افزایش یابد (البته هم اکنون رکوردهای 10 و حتی 13 کیلوگرم وجود دارد) هدف گذاری عملکرد 8-6 کیلوگرم به ازای هر میلیمتر بارندگی در برنامه پنجم پیشنهاد می گردد.

10- در حال حاضر از 609 دشت کشور 248 دشت حالت بحرانی دارد که هر ساله بر تعداد دشت های بحرانی افزوده می شود.

علاوه بر آن دشت های غیربحرانی تدریجا از نظر کمی و کیفی به سمت محدودیت بیشتر پیش می روند به طور مثال: جای جدول ملاحظه: نفوذ آب شور از شرق منطقه (موسوم به جیم آباد) به طرف مزرعه باعث شده که 25 حلقه چاه طرف شرق مزرعه شورتر (4000-3500) گردد که آثار این شوری کاهش عملکرد یونجه 5/2-2 تن در هکتار، چغندر قند 15 تن و غلات 500 کیلو می باشد و به علاوه به دلیل شوری آب نمی توان از سیستم آبیاری تحت فشار به خاطر خسارت به برگ ها استفاده کرد.

به منظور چاره اندیشی اساسی و کاهش روند بحرانی شدن دشت ها پیشنهاد می گردد: 1-10- جلوگیری از روند منفی دشت های غیربحرانی، منطقی کردن برداشت و در صورت امکان افزایش ذخایرآبی آن ها.

2-10- چاره جویی برای دشت های بحرانی، اگرچه این چاره جویی مستلزم هزینه های اجتماعی، و مالی و اقتصادی فراوان می باشد لیکن هر چه این امر با تاخیر صورت گیرد خسارت های حاصله از یک طرف و هزینه های مورد نیاز از طرف دیگر مضاعف خواهد شد.

11- برنامه ملی صرفه جویی و منطقی کردن مصرف آب در کشور تهیه شود.

بخش های مختلف کشاورزی، صنعت، شهری و محیط زیست، اهداف، روش ها و برنامه زمان بندی خود را ارایه داده و به انجام آن اقدام نماید.

مرجع ملی مسوول در مقاطع زمانی مختلف نظارت و ارزیابی نماید.

معاون فرهنگستان علوم آمریکا در سمینار خرداد 84 در تهران می گفت 20 سال پیش در کارخانجات فولادسازی آمریکا برای تولید یک تن فولاد 200 مترمکعب آب مصرف می شد لیکن امروزه به 15-10 مترمکعب کاهش یافته است.

12- تعیین الگوی کشت براساس شدت های مختلف خشکسالی - نخست و به طور مقدماتی این برنامه ریزی برای 10 دشت که از نظر اقلیمی ومحصولات تولیدی متفاوت هستند و در دو سناریوی مختلف از نظر شدت خشکسالی صورت گیرد.

- شدت خشکسالی برای هر دشت پس از بررسی سوابق به صورت واقعی محاسبه و تعیین گردد (فرضی نباشد) - الگو شامل: ترکیب کشت، محدودیت های صرفا ضروری، دستورالعمل های اجرایی عملیات مختلف زراعی باشد.

- ملاحظات اقتصادی، اجتماعی به طور کامل مورد توجه باشد.

- قابلیت اجرایی الگوی پیشنهادی مدنظر باشد.

توجه: در صورتی که پیش بینی گردد که خشکسالی طولانی مدت می باشد پیشنهاد می شود الگوی کشاورزی که جامع بر الگوی کشت می باشد تهیه گردد که شامل کلیه عملیات کشاورزی، زراعت، دامداری، باغبانی، شیلات، زنبورداری، صنایع غذایی و تبدیلی و حتی تغییرات ساختاری در منطقه می باشد.

13- اطلاع رسانی جامع وگسترده برای اقشار مختلف در قالب فصلنامه، نشریه، تک نگاشت، سخنرانی، مصاحبه، کارگاه آموزشی، سمینار، استفاده از رسانه های عمومی رادیو، تلویزیون، اینترنت.

این امر برای افزایش آگاهی تصمیم گیرندگان، برنامه ریزان محققان، کارشناسان و قاطبه مردم ضروری می باشد و همچنین مشارکت مطلوب آنان را در مدیریت خشکی و خشکسالی فراهم می آورد.

14- مصوبات وزرای کشاورزی کشورهای عضو اکو و نیز فائو (سازمان خواربار کشاورزی جهانی) در مورد ایجاد و استقرار مرکز مدیریت خشکی و خشکسالی منطقه ای در ایران فرصت تاریخی برای کشورمان به وجود آورده است.

این مرکز می تواند ظرفیت بسیار بالایی در زمینه جلب و جذب همکاری های منطقه ای و بین المللی در راستای استعلای مدیریت خشکی و خشکسالی در کشور به وجود آورد.

بهره برداری از این فرصت در شرایط زمانی حاضر که هنوز از تاریخ پیشنهاد زمانی سپری نگشته و نیز مسایل خشکسالی در کشور از حساسیت کافی برخوردار می باشد می تواند نتایج ارزشمند و پایداری را برای ایران و منطقه به وجود آورد.

5- کمیته ملی مقابله با خشکسالی کشور ضرورت تشکیل: الف) این کمیته درسال 80 بنا به ضرورت های ذیل در حوزه معاونت زراعت وزارت جهاد کشاورزی تشکیل گردید: 1- عدم وجود تشکل مرتبط با پیگیری مسایل خشکسالی کشاورزی از نظر علمی، فنی، ترویجی و اطلاع رسانی در کشور.

2- پنج سال خشکسالی در دهه 70 و خاصه سه سال متوالی 77، 78 و 79 توجه به مساله خشکسالی در کشور را برجسته کرده بود.

3- اشتیاق مسوولین، کارشناسان و محققان برای ایجاد یک تشکیلات تخصصی، توانمند مرتبط با خشکسالی کشاورزی.

4- انتظار وقوع خشکسالی های بعدی و سرخوردگی و مایوس شدن از راهکارهای صرفا التیام بخش و مقطعی (مدیریت بحران) 5- لزوم مطرح کردن بیشتر خشکسالی در محافل داخلی و منطقه ای و بین المللی.

6- احساس نیاز به برخورد ریشه ای و ایجاد یک سازمان مسوول و توانا برای پرداختن به خشکسالی کشاورزی.

7- لزوم اطلاع رسانی گسترده برای آشنا کردن عموم مردم و مسوولین.

8- بهره گیری از محافل علمی داخلی و خارجی.

ب) هدف بررسی مسایل مرتبط با خشکسالی در حوزه زراعت و باغبانی.

1- حرکت به سوی تدوین برنامه جامع خشکسالی.

2- اقدامات اساسی در رابطه با خشکسالی در قالب شرح وظایف گروه ها.

3- شناسایی افراد صاحب نظر و داوطلب و استفاده از خدمات آنان.

4- اطلاع رسانی مستمر و گسترده.

5- همکاری با محافل علمی و اجرایی داخلی و خارجی.

ج- اعضا 1- وزارت کشور (حوادث غیرمترقبه) 2- سازمان هواشناسی کشور 3- سازمان مدیریت و برنامه ریزی 4- موسسات تحقیقاتی اصلاح بذر، نهال، بیوتکنولوژی، خاک شناسی، آبخیزداری 5- مدیران حوزه معاونت زراعت و باغبانی.

6- موسسه مطالعات و پژوهش های برنامه ریزی 7- کارشناسان مرتبط با مقوله زراعت و باغبانی.

8- اساتید دانشگاهی 9- وزارت نیرو د) سازماندهی پنج گروه به شرح ذیل تشکیل و بر اساس شرح وظایف تدوین شده فعال گردیدند: 1- گروه آب و خاک 2- گروه اقلیم 3- گروه گیاه 4- گروه اقتصادی اجتماعی 5- گروه انتشارات ه) اقدامات انجام شده 1- تشکیل کمیته، تشکیل گروه ها، تدوین اساسنامه و شرح وظایف.

2- همکاری با دانشگاه های مختلف کشور از جمله: دانشگاه تهران، مشهد، صنعتی اصفهان، تربیت مدرس، شریف و در زمینه مسایل مربوط به خشکسالی.

3- ارتباط با محافل علمی، اجرایی چند کشور از جمله کانادا و هندوستان.

4- تشکیل سایت خشکسالی کشاورزی در وزارت جهاد کشاورزی.

5- شناسایی و معرفی سایت های فعال در امر خشکسالی و معرفی در آخر فصلنامه ها.

6- تشکیل گردهمایی های متعدد با حضور صاحب نظران داخلی و خارجی.

آخرین آن اجلاسیه مشترک فرهنگستان علوم ایران و آمریکا در خرداد می باشد که وزارت جهاد کشاورزی مدیریت را ه اندازی آن را به عهده داشت.

7- بازدید کارشناسان و محققان از مراکز علمی کشورهای پیشرفته و نیز بازدید متقابل صاحب نظران کشورهای دیگر به منظور بحث و تبادل نظر و انعقاد قرارداد همکاری.

8- مطرح کردن مساله خشکسالی در محافل مختلف از جمله: 1-8- در اجلاسیه وزرای کشاورزی عضو اکو، که به تصویب ایجاد مرکز مدیریت خشکسالی کشورهای عضو اکو در ایران انجامید.

2-8- در جلسه وزرای کشاورزی کشورهای خاورمیانه عضو فائو به نقش ایران درمنطقه برای پیشبرد مسائل خشکسالی توجه ویژه گردید.

متعاقب آن فائو در سال 82 اعتباری معادل 400 هزار دلار برای مطالعه، بررسی و تدوین نظام اجرایی مدیریت خشکی و خشکسالی در ایران اختصاص داد.

این مطالعه پس از تکمیل در کشور و انجام مشورت های لازم، توسط فائو نهائی و تدوین گردید.

در گزارش مذکور فائو ایجاد و استقرار مدیریت منطقه ای خشکی و خشکسالی مربوط به حوزه خاورمیانه را در کشور ایران ( نظیر اکو ) تأئید و مورد حمایت قرارداده است.

9- تشکیل کارگاه های آموزشی در مورد راهکارهای مقابله با خشکسالی در نقاط مختلف کشور با حضور اساتید و صاحب نظران داخلی و خارجی.

10- انتشار فصلنامه مقابله با خشکسالی کشاورزی در ایران به تعداد 2000 نسخه درهر فصل و توزیع در سراسر کشور از پاییز 80 لغایت تابستان 84 .

11- انتشار تک نگاشت حاوی مقالات و راهکارهای مختلف برای مقابله با خشکسالی کشاورزی در کشور.

12- جمع آوری سیاست ها و روش های مقابله با خشکسالی در کشور های مختلف.

13- تشکیل جلسات ماهانه کمیته برای بررسی کار گروه ها، استفاده از اطلاعات وتجربیات صاحب نظران داخلی و خارجی.

14- انعقاد قرارداد با دانشگاه های مختلف برای بررسی مسایل مختلف مرتبط با خشکسالی کشاورزی در کشور.

15- کوشش در جهت تشکیل تشکل های مردمی NGO از جمله انجمن فیزلوژیست های ایران که علی القاعده باید تاکنون تشکیل شده باشد.

16- معرفی ارقام جدید: - تهیه2 لاین متحمل به شوری، هم اکنون 2 رقم حاصل از لاین های مزبور با موفقیت در مزارع کشاورزان مورد استفاده قراردارد.

- شناسایی 8 لاین متحمل به خشکی: ادامه اقدامات لازم برای دستیابی به ارقام قابل کشت در مزارع کشاورزان متوقف گردیده است.