دانلود مقاله موقعیت عمومی شهرستان چناران

جغرافیاعلم شناخت محیط وپدیده های موجود درآن است.

این پدیده هااعم ازاین که به شکل طبیعی وجودداشته باشند ویااینکه درنتیجه ی رابطه ی انسان با محیط به وجود آمده وشکل گرفته باشند،به دلیل اشغال فضایی و قرارگیری دربسترمحیط به خودی خود درحیطه ی مطالعات جغرافیایی جای می گیرند.
ضرورت انجام مطالعات جغرافیایی درطرحهای توسه ی شهری:
درمطالعات شهری که درگذشته انجام شده است،مطالعات وبررسیهای جغرافیایی چندان مورد توجه قرارنگرفته وبه بیانی دیگر این مطالعات درمجموعه ی تخصصهای مورد نیاز برای مطالعات شهری جایگاه مناسب خودرا نیافته اند.شهر تبلورخاصی ازرابطه ی انسان هابایکدیگردربسترمحیط طبیعی وبسترجغرافیایی آن است.پس انجام مطالعات جغرافیایی درچهارچوب طرحهای توسعه ی شهری امری ضروری برای دستیابی به اطلاعات پایه ای ازمحیط است.اگراین ضرورت به موقع تشخیص داده شود، بی تردید دربرخورد با مسائل جغرافیایی شهرها شیوه ای غیرازآنچه که تاکنون به کار رفته است انتخاب می شود0درمطالعات شهری انجام شده تاکنون یا با مسائل جغرافیایی برخورد نشده ویا اگر توجه محدودی هم به آن معطوف شده باشد، ازشیوه و روش علمی لازم برخوردار نبوده است.

بررسی چگونگی مطالعات جغرافیایی در طرحهای توسعه ی شهری در گذشته:
ارزیابی کلی از مطالعات جغرافیایی و اقلیمی که تاکنون در چهارچوب طرحهای شهری انجام گرفته است توجه به نکات زیر را ضروری می سازد:
1) برخوردار نبودن از اسلوب علمی درانجام مطالعات
2) هرکس با توجه به شناخت خود علم جغرافیا را مورد بررسی قرار داده که این امر مجموعه ی مطالعات را به صورت داده های توصیفی ،مغشوش و بی هدف درآورده است.
3) نادرستی نتیجه گیری حاصل ازداده ها وضریب خطای زیاد در محاسبات

4) جدا شدن مطالعات اقلیمی از مباحث جغرافیایی
5) دربسیاری از مطالعات، علم جغرافیا به پستی وبلندی و مساحت وتقسیمات سیاسی شهرها، محدود شده است.
6) نبود هدف مشخص ازبررسی وضعیت جغرافیایی شهرها
7) نبود ارتباط میان مطالعات جغرافیایی و دیگر مباحث مطالعاتی
8) عدم توجه به انسان وکالبد که دو عنصراصلی سازنده ی شهر را تشکیل می دهند.
9) مطالعات جغرافیایی از محیط شهر فراتر نرفته است و حوزه ی نفوذ شهرها بررسی نشده اند.
با توجه به موارد فوق،ضرورت انجام مطالعات جغرافیایی با الگوی علمی مشخص ، کاملا نمایان می شود.
حدود و موقعیت عمومی شهرستان چناران:
.شهرستان چناران در شمال شرقی ایران و در استان خراسان رضوی واقع شده است.این شهرستان با 3350 کیلومتر مربع مسعت در 45 کیلومتری شمال غرب مشهد واقع شده است.این منطقه در محدوده دامنه جنوبی رشته کوه هزار مسجد قرار گرفته و رشته کوه هزار مسجد در شمال رشته کوه بینالود در جنوب دشت چناران واقع شده و از برکت فراوانی آبریز رشته کوههای مذکور سرزمینی آباد و حاصلخیز می باشد.شهرستان چناران از شمال و شمال غرب به شهرستان درگز و از شمال شرقی به شهرستان قوچان.از شرق به شهرستان کلات و از جنوب به شهرستان مشهد و از جنوب غربی و غرب به شهرستان نیشابور محدود گردیده است.این شهر بر روی خط زلزله قرار گرفته و هر چند گاهی زلزله در آن رخ میدهد.چناران با توجه به موقعیت جغرافیایی خود همواره سرزمینی آباد و حاصلخیز بوده است و از شهرهای کهن سال آن شهر رادکان از اهمیت بسزایی برخوردار است.فاصله این شهر تا قوچان 75 کیلومتر و تا شهرستان درگز که در نزدیکی مرز واقع شده 200 کیلومتر و تا شهرستان نیشابور به عنوان همسایه غربی 250 کیلومتر میباشد.شهرستان چناران از دو بخش مرکزی گلبهار و مرکزی تشکیل شده است.همچنین این شهرستان مجموعا 323 آبادی دارد که 220 آبادی آن دارای سکنه و 103 آبادی آن فاقد سکنه هستند.

موقعیت ریاضی شهرستان چناران:
چناران در شمال خاوری ایران در طولهای جغرافیایی59 درجه و00دقیقه و00 ثانیه خاوری و عرضهای جغرافیایی36 درجه 30 دقیقه و 00 ثانیه تا 37 درجه و 00 دقیقه و 00 ثانیه قرار گرفته است.
معرفی همسایه های شهرستان چناران:
مشهد:در محدوده 59 درجه و 4 دقیقه تا 60 درجه و 36 دقیقه طول شرقی و 35 درجه و 43 دقیقه تا 37 درجه و 8 دقیقه عرض شمالی قرار دارد.

شهر مشهد 970 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

این شهر با ۲۴۱۰۸۰۰ میلیون نفر جمعیت، دومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران است.

تغییرات جمعیت مشهد بین سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵ هجری شمسی
درگز:از شمال به مرز ایران و از مشرق به ترکمنستان و از جنوب شرقی به مشهد و از جنوب به چناران و از مغرب به قوچان محدود است و مختصات آن 37 درجه و 36 دقیقه عرض شمالی و 59 درجه و 6 دقیقه طول شرقی است و وسعت آن 4194 کیلومتر مربع معادل ۴/۱ درصد مساحت کل استان است.درگز در فاصله 200 کیلومتری شهر چناران و 258 کیلومتری شهر مشهد قرار گرفته است.ارتفاع آن از سطح دریا 480 متر میباشد.کل جمعیت شهرستان درگز 80311 نفر میباشد که از این تعداد جمعیت 43745 نفر شهری و 36566 نفر روستایی هستند که 55% راجمعیت شهری و45% را جمعیت روستایی تشکیل میدهند.

شهرستان درگز از جمله شهرستانهای شمال استان خراسان است که بین۲۹٫۵۸ تا۳۷٫۵۹طول جغرافیایی و ۴۳٫۳۷تا ۵۵٫۳۶عرض جغرافیایی واقع شده‌است.درگز در فاصله ۱۲۳ کیلومتری شهر قوچان است.

کل جمعیت شهرستان درگز۸۰۳۱۱ نفر می‌باشد .

که از این تعداد جمعیت۴۳۷۴۵ نفر شهری و ۳۶۵۶۶نفر روستایی می‌باشند که ۵۵ درصد راجمعیت شهری و ۴۵ در صد را جمعیت روستایی تشکیل می‌دهند.میزان موالید خام این شهرستان ۱۸٫۴ درصد و میزان مرگ خام آن ۶٫۸ درصد است که میزان رشد طبیعی جمعیت این شهرستان ۱٫۱ درصد است .میزان تراکم نسبی یا نفر در کیلومترمربع شهرستان ۱۹٫۱۵ می‌باشد.

از کل جمعیت شهرستان ۱٫۶ درصد را جمعیت زیر یک سال و ۷٫۵ درصد را جمعیت بالای ۶۵ سال،تشکیل میدهند.
قوچان:منطقه ای کوهستانی است.ارتفاع آن از سطح دریا 1317 متر است.دارای آب و هوای کوهستانی با زمستانهای سرد میباشد.از بلند ترین ارتفاعات آن کوه سر اخر واقع در روستای قره شاهوردی میباشد.این شهرستان در مدار های جغرافیایی 58 درجه و 26 دقیقه طول شرقی و 37 درجه و 6 دقیقه عرض شمالی واقع شده است.ارتفاع قوچان از سطح دریا 1217 متر و مساحت آن 538256 کیلومتر مربع میباشد و از دو بخش مرکزی و باجگیران تشکیل شده است.

بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران، جمعیت آن بالغ بر ۹6۹۵۳ نفر بوده‌است.
کلات:درشرق شهرستان کلات قرار دارد.این شهرستان در سر راه ارتباطی با کشورهای آسیای میانه قرار داردو بین 59 درجه و 20 دقیقه تا 60 درجه و 27 دقیقه طول شرقی و 36 درجه و 24 دقیقه تا 37 درجه و 17 دقیقه عرض شمالی گسترش یافته است.ارتفاع این شهر از سطح دریا 900 متر است.
نیشابور: نِیشابور یکی از شهرهای استان خراسان رضوی در شرق ایران می‌باشد.این شهر از مراکز فرهنگی، گردشگری، صنعتی و تاریخی استان خراسان رضوی و ایران است.

شهر نیشابور مرکز شهرستان نیشابور است.

جمعیت این شهر بنا بر سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ برابر ۲۱۵.۹۷۶ نفر بوده‌است و جمعیت شهرستان بالغ بر نیم میلیون نفر است که پس از شهرمشهد دومین شهر پرجمعیت استان خراسان رضوی به شمار می‌آید.
نیشابور: نِیشابور یکی از شهرهای استان خراسان رضوی در شرق ایران می‌باشد.این شهر از مراکز فرهنگی، گردشگری، صنعتی و تاریخی استان خراسان رضوی و ایران است.

جمعیت این شهر بنا بر سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ برابر ۲۱۵.۹۷۶ نفر بوده‌است و جمعیت شهرستان بالغ بر نیم میلیون نفر است که پس از شهرمشهد دومین شهر پرجمعیت استان خراسان رضوی به شمار می‌آید.

(منبع:طرح ناحیه ای مجموعه شهری مشهد).

فصل دوم: تعیین حوزه نفوذ شهری: تاریخچه حوزه نفوذ شهری: حوزه نفوذ یک شهر به آن قسمت از نواحی جغرافیایی مجاور شهر گفته میشود که در زمینه ی دریافت خدمات و کالاهای شهری و یا تامین و تدارک مواد کشاورزی مورد نیاز شهر با آن رابطه متقابل داشته باشد.وسعت حوزه نفوذ یک شهر باتعداد نقش آن رابطه مستقیم دارد.یعنی هرچه شهر دارای نقش های متعدد باشد به همان نسبت حوزه نفوذ وسیعتری می یابد.ضوابط تعیین حوزه های نفوذ شهر های صنعتی را نمیتوان برای ایران تعمیم داد.ایران کشوری است با نظام سیاسی و اداری متمرکز و شهر های ایران از نظر عملکرد ها و وظایف در نظام سلسله مراتبی شدید قرار دارد.از این رو ضوابط تعیین حوزه های نفوذ شهری در یک کشور فدرال نمی تواند در ایران نیز صادق باشد.تا قبل از ماشینی شدن وسایط نقلیه حوزه های نفوذ شهری نیز از تقسیمات سیاسی و اداری تبعیت می کرد.بدین ترتیب که مرکز هر ایالت برای ولایات و شهرها و نواحی روستایی خود نقش مرکزیت مستقلی به عهده داشت.لیکن باید توجه داشت که حتی در این دوره نیز برخی شهر ها به دلیل نقش و عملکرد معینی که داشتند برای کارکرد های معینی حوزه نفوذ مسیعتری از مرز سیاسی و اداری خود داشتند.با توسعه ارتباطات و ماشینی شدن وسایط نقلیه روز به روز از نقش مرز های سیاسی و اداری و تعیین حوزه های نفوذ شهری کاسته شد.امروزه حوزه های نفوذ شهری را به سختی می توان با مرزهای جغرافیایی معین مشخص کرد بنابراین شهرها حوزه نفوذ مطلق آنچه که در گذشته معمول بود را ندارند.اما این بدان معنا نیست که شهر بطور کلی فاقد یک حوزه نفوذ باشد.شهرها دارای دو نوع حوزه نفوذ هستند:1-حوزه نفوذ عام2-حوزه نفوذ خاص.حوزه های نفوذ عام شهری ممکن است با شهرهای دیگر در ارتباط باشند و به تناسب نیاز راحتی آمدوشد و شدت و ضعف عملکردهای متفاوت شهری تحت تاثیر شهرهای مختلف قرار گیرند.اما حوزه نفوذ خاص بیشتر در شعاع نزدیک یک شهر قرار دارد و مناسبات روزمره و نیازهای متقابل جاری عمدتا با همان شهر انجام میگیرد.

حوزه نفوذ: حوزه نفوذ عبارتست از بخشی از نواحی اطراف شهر که نیازهای آن اعم از خدمات و کالا به وسیله آن شهر تامین میشود.وسعت و شعاع عملکرد آن را نقش شهر.مرتبه شهر در نظام سلسله مراتبی شهرها.عوامل جغرافیایی نظیر ناهمواری یا دیگر عوارض طبیعی و سرانجام سهولت دسترسی تعیین می کند.علاوه بر این فاصله نزدیکترین شهر بعدی نیز در تعیین حوزه نفوذ یک شهر میتواند موثر باشد.اصطلاح حوزه نفوذ شهر نمایانگر میدان تاثیر و نفوذ خدمات اجتماعی-فرهنگی-اقتصادی و سیاسی یک شهر در روستاها-روستاشهرها-شهرکها-بخشها و شهرهای کوچک مجاور آن است.طبیعی است که این میدان نفوذ با افزایش فاصله تعدیل می یابد و تا رسیدن به مرز یک شهر هم ارز دیگر تقریبا از بین می رود.از این رو میتوان گفت که حوزه نفوذ یک شهر با پیوند اقتصادی و اجتماعی تنگاتنگی دارد.در تعیین حوزه نفوذ یک شهر میتوان از عوامل زیر کمک گرفت: 1-عرضه کالاهای شهری وتدارک مصنوعات ساخته شده در شهر 2-ارائه خدمات درمانی و بهداشتی مستقر در شهر 3-ارائه خدمات آموزشی و فرهنگی موجود در شهر 4-خدمات سیاسی و اداری متمرکز در شهر 5-ارائه سرویسهای خدماتی و تعمیراتی موجود در شهر 6-شبکه ارتباطی و امکانات حمل ونقل مسافری و کالایی.

بدین ترتیب ملاحظه میشود که در ایران عواملی از قبیل توزیع روزنامه-تماس تلفنی-عزیمت به محل کار-شماره ی اتومبیل و ...که بیشتر در کشورهای صنعتی ملاک عمل قرار میگیرند در ایران چندان کاربرد تعیین کننده ای ندارد.

حوزه کشش: حوزه کشش یک شهر را به عبارتی میتوان با حوزه نفوذ آن یکسان دانست.اما باید توجه داشت که شهرها الزاما کالاهای مورد نیاز خود را از تمام نقاطی که به آنها خدمات ارائه میدهند تامین نمی کنند.اصولا در شهرها یک برتری نسبی وجود دارد و آن امکان بهینه گزینی و حق انتخاب است.شهرها بدلیل همین موقعیت برتر خود حوزه ی کشش کالایی مورد نیاز را انتخاب میکنند.هر چند که این حق انتخاب برای خدمات و کالاهای معینی در حوزه نفوذ نیز محفوظ است لیکن قدرت و میدان عمل شهرها در این زمینه وسیعتراز نواحی روستایی و کوچک است.مثلا شهرها در مورد مصرف کالاهای کشاورزی و دامی خود آزادانه تر عمل میکنند تا روستاهای اطراف در مورد انتخاب خدمات درمانی و آموزشی و کالایی مورد نیاز خود.در تعیین وسعت حوزه کشش یک شهر علاوه بر عوامل یاد شده برای حوزه نفوذ دامنه تقاضا نیز موثر است.شهر نیازهای غذایی و کالاهای کشاورزی و دامی خود را از نواحی اطراف خود میگیرد.شدت و ضعف این کشش را نقش شهر و حجم تقاضا اعم از برای مصرف در خود شهر یا واسطه گری برای شهرهای دیگر تعیین میکند.بازارهای هفتگی-بازار دام-عمده فروشی محصولات کشاورزی و دامی-استقرار صنایع وابسته به تولیدات روستایی نظیر قالیبافی-رنگرزی-پرداخت فرش-بسته بندی و یا برخی صنایع تبدیلی هر یک به نوبه خود در تعیین شعاع حوزه کشش نقش فعالی دارند.

پسکرانه: این اصطلاح بجای واژه Hinterland به کار میرود.برخی معتقدند که فقط آنرا باید برای شهرهای بندری به کار برد.در مواردی نیز مراد از پسکرانه نواحی اطراف شهر اعم از حوزه نفوذ یا کشش آنهاست.اصطلاح پسکرانه بیشتر یک مفهوم جغرافیایی است و الزاما بامرز بندی اقتصادی یا اجتماعیمعینی مشخص نمیشود و میتوان آنرا به تناسب به کار برد:مانند پسکرانه روستایی یک شهر-پسکرانه کوهستانی یک شهر و یا پسکرانه ارتباطی آن.

حوزه های شهری: هر شهر مجرداز منطقه ی زیر نفوذ خود محدوده ای را اشغال نموده است و به ایفای نقش یا نقشهای خود در آن جایگاه می پردازد.به قلمرو اشغالی فوق حوزه شهر گفته میشود.هر حوزه شهری خود نیز به زیر حوزه هایی تقسیم میشود که در برنامه ریزی ها و طراحی شهری بایستی از آن غفلت ننمود.زیر حوزه های فوق را براساس اهداف مختلف میتوان به تعداد مورد نیاز تقسیم نمود.

منطقه ی شهری: منطقه شهری عبارتست از منظومه ای از شهر های بزرگ و کوچک است که در یک منطقه جغرافیایی با محدوده سیاسی و اداری معین استقرار یافته باشند.یک منطقه شهری مرکب از تعدادی شهر است که بزرگترین شهر آن مادر شهر یا کلان شهر آن منطقه بشمار می آید مانند منطقه شهری تهران که مجموعا از 14 شهر بزرگ و کوچک تشکیل شده است.

حومه شهر: مراد از حومه شهری نواحی است که اغلب در شعاع نزدیک شهرها قرار دارند.حومه شهری بیشتر جزئی از خود شهر است وآن عبارت از واحدهایی است که بطور طبیعی در اطراف شهرها وجود داشته و یا به دلیل مشکلات و محدودیتهای فضایی موجود در شهرها ایجاد شده باشند.حومه ها ارتباط پیوستگی و تنگاتنگی با شهر دارند.در مواردی جزء سازمان اداری و سیاسی شهر بشمار آمده و در موارد دیگر واحد مستقلی را تشکیل میدهند.لیکن این واحدها به شدت تحت تاثیر و نفوذ و جذابیت شهرها قرار دارند و علت وجودی آنها به شهر اصلی وابسته است.حومه محل زندگی و سکونت کسانی است که در شهر به کار و فعالیت اشتغال دارند.از این رو مرز جغرافیایی بسیار ضعیفی آنها را از شهرها جدا میکند.حومه های شهری قسمت عمده ی خدمات و کالاهای اساسی مورد نیاز را از شهرها میگیرند و جز در برخی موارد جزئی و کم اهمیت تماما به شهر وابسته اند.بر عکس عملکرد یک شهر نیز به وسعت حوزه های نفوذ و کشش آن بستگی دارد و به تناسب چنین عملکردی است که منزلت خاص خود را در نظام سلسله مراتبی شهرهای ایران بدست می آورد.با بزرگ شدن شهرها و تشدید عملکردها و تنوع نقش آنها حدود جغرافیایی حوزه نفوذ وسیعتر شده و به منظقه نفوذ تبدیل میشود.اگر منطقه را در مفهمو جغرافیایی آن وسیعتر از حوزه نفوذ در نظر بگیریم مسلما منطقه نفوذ برای شهرهای بزرگ(کلان شهرها)یا مادر شهرها(متروپلها)مطرح خواهد بود.در تعیین منطقه نفوذ علاوه بر بزرگی شهر عامل دیگری مانند نقش خاص میتواند مورد استفاده قرار گیرد.بدین ترتیب ملاحظه میشود که در تعیین حوزه و منطقه نفوذ شهری عوامل ثابت و غیر قابل تغییری وجود ندارد.بلکه این عوامل به تبعیت از نقش و بزرگی و کوچکی شهر تغییر یافته و میدان عمل متفاوتی برای شهر بوجود می آورند.

شناخت منطقه و حوزه نفوذ: برنامه ریزی فرآیندی آینده نگر و معطوف به حل مسایل و مشکلات است و میتوان آنرا به شکلهای گوناگون دسته بندی کرد چنانچه دسته بندی از نظر جغرافیایی صورت گیرد برنامه ریزی شهری پس از برنامه ریزی ملی و منطقهای قرار میگیرد.ولی آیا این دسته بندی به معنای این است که میتوان برنامه ریزی شهری را فارق از تحلیل تاثیرات متقابل منطقه و کشور پیش برد؟و محدوده شهر از لحاظ برنامه ریزی شهری در کجا ترسیم میشود؟

مفهوم ومعنای منطقه: نخستین گام در تعیین مفهوم منطقه روشن کردن این نکته است که آیا منطقه یک پدیده واقعی و طبیعی است یا محدوده ای قراردادی؟این مفهوم در دو دیدگاه ذهنی و عینی بررسی میشود.

1-دیدگاه ذهنی:تعیین منطقه را وسیله ای برای رسیدن به هدفی خاص میداند.در این مفهوم منطقه توسط یک مدار یا روش محاسبه و از طریق تقسیم بندی یک محدوده جغرافیایی وسیعتر تعیین میشود.در این دیدگاه تنها منطقه طبیعی جهان است وسایر تقسیم بندی ها-ملی و بین المللی –قراردادی و بر پایه ویژگی های کاربری است.

2-دیدگاه عینی:درست عکس تفکر فوق را داراست.برپایه این دیدگاه منطقه یک محدوده واقعی و یک وجود حقیقی و پویاست که میتوان آن را به عنوان محدوده جغرافیایی همگن شناسایی کرد.از این دیدگاه این مناطق منطقه طبیعی نامیده شده اند.جغرافیدان مشهور هربرتون باتوسل به عواملی چند خشکیهای زمین را به مناطق طبیعی تقسیم کرده است که عبارتند از: 1-ویژگیهای زمین 2-آب وهوا 3-پوشش گیاهی 4-جمعیت وتراکم آن.

او در این تقسیم بندی وزن بیشتری را به عامل آب وهوا داده است.پس از او بسیاری این روش را برای شناخت مناطق بسیار کوچک در سطح ملی و محلی به کار برده اند.جغرافیدان دیگری بنام آنستد روش دیگری را به کار برده است در این روش او نخست مراکزی را با هدف تعیین مناطق حوزه نفوذ آنهاتعیین کرد و سپس بابررسی ویژگیهای مناطق پیرامونی هر مرکز همه مکانهایی را که مشخصات همگن و مشابه باویژگیهای مرکز داشتند حوزه نفوذ مرکز مورد بررسی به شمار آورد.این روشها همه بر تحلیل عوامل جغرافیایی استوار است و در آنها ویژگیهای فیزیکی عوامل زیست انسان بشمار آمده است.

در حال حاضر دیدگاه ذهنی دیدگاه مسلط است و مفهوم منطقه به عنوان یک محدوده واقعی و یگانه کاربرد عملی ندارد.

نقش عوارض طبیعی در گسترش و تحدید شهرها: کوهها-بیابانها-کویرها و دریاها از مهمترین عوارض طبیعی در ممانعت از گسترش شهرها و حوزه های نفوذ شهری به شمار میروند.با این همه با رشد تکنولوژی از نقش بازدارنده ی آنها بیش از پیش کاسته شده است.از میان کلیه عوارض طبیعی دشتها-جلگه ها-آب و هوا وآبها(رودها و دریاها)علت وجودی و گسترش شهرها را موجب شده اند.میتوان گفت دشتها و جلگه ها بستر مناسبی برای فعالیت گروههای انسانی در کانون های شهری به شمار میروند واقلیم مساعد و وجود رودها و دریاها میتوانند زمینه ساز توسعه فزاینده شهرها گردند با این حال از سوی دیگر هم برخی عوارض طبیعی نیز گسترش شهرها را مانع میشوند.

روشهای تعیین حوزه نفوذ شهری: روش تحلیل گرانشی:این روش بر پایه تئوری جاذبه فرضی بین مراکز مختل جمعیتی طراحی شده است.در این روش تاکید بر جریانهای باالقوه بین مراکز است.در مدل ساده گرانشی چنین فرض میشود که تاثیرات متقابل دو مرکز جمعیتی دارای نسبتی مستقیم با توده ی این مراکز و نسبتی معکوس با فاصله ی بین آنهاست.متغیر هایی که به عنوان دو شاخص توده و فاصله بکار میروند بستگی به ماهیت مساله مورد مطالعه و آمار و ارقام در دسترس دارد.برای نشان دادی مقدار توده ی هر مرکز میتوان از ارقام مربوط به حجم جمعیت-اشتغال-درآمد و مصرف یاری گرفت.و برای نشان دادن فاصله بین مراکز میتوان از فاصله به کیلومتر-زمان سفر یا هزینه حمل و نقل یا هزینه های از دست رفته استفاده کرد.بیان ریاضی کلی این مدل چنین است: Tij=k(Pipj/) که در آن k ضریب ثابت و فاصله بین دو شهر iو j است و Tij قدرت جاذبه بین دو شهر است.مفهوم توانهای جمعیتی یا گرانشی مفهومی است که در اثر کاربرد مدل های گرانشی در تعیین محدوده مناطق بدست می آید.توان جمعیتی مرکز I که در اثر توده مرکز J ایجاد می شودiVj=k که در آن iVj توان جاذبه مرکز i از مرکز j است.بدین ترتیب با محاسبه توان جذب مراکز جمعیتی در منطقه مورد بررسی میتوان محدوده حوزه نفوذ و توان نسبی جذب مراکز مختلف را بر روی نقشه و به صورت خطوط میزان ترسیم و حوزه نفوذ هر مرکز را معین کرد.در حقیقت روشهای مقداری متعددی برای تعیین حوزه نفوذ و یافتن مناطق قرار دادی و یا کاربردی وجود دارد.گرچه استفاده از هر یک از این روشها برای یک مرکز شهری خاص حوزه های نفوذ متعددی را بدست میدهد.از سوی دیگر ماهیت پویای منطقه برنامه ای مشکلات دیگری را ایجاد میکند.فعالیتهای اقتصادی مراکز جمعیتی در طی زمان ثابت نبوده و دوره های رونق و رکود-دگرگونی در ترکیب فعالیتها-بر محدوده حوزه نفوذ تاثیر می گذارد.تغییرات در گونه های غالب حمل و نقل-دگرگونی در هزینه حمل ونقل نیز تاثیرات فوری و چشمگیری بر محدوده حوذه نفوذ هر مرکز جمعیتی دارد.در تعیین حوزه نفوذ دو نکته را باید در نظر داشت:نخست آنکه محدوده باید به گونه ای تعیین شود که دستیابی به آمار مورد نیاز ممکن باشد و دیگر آنکه در چنین محدوده ای اجرای برنامه های توسعه میسر باشد.در حقیقت باید اذعان کرد برنامه ریزی زمانی از اعتبار کافی برخوردار است که ضمانت اجرا داشته باشد و این در صورتی ممکن است که برنامه توسعه در محدوده ای تهییه و اجرا شود که در غالب محدوده های اداری سیاسی قابل اجرا باشد.

تعیین حدود حوزه نفوذ شهر چناران: حوزه نفوذ یک شهر دارای یک حد کاملا مشخص و قطعی نیست.بلکه بصورت طیفی از شدت روابط بین شهر و نقاط اطراف آن مطرح میگردد.هرچه از شهر مرکزی دورتر شویم شدت این روابط کمتر میشود.افزون بر آن در بعضی موارد حوزه نفوذ یک شهر میتواند بسته به شرایط جغرافیایی ارتباطات و نوع عملکرد های مورد نظر به صورت لکه های جدا از یکدیگر نیز وجود داشته باشد.

در ابتدای امر تعیین حدود حوزه نفوذ مستقیم شهر چناران و یابه عبارت دیگر تعیین محدوده یا منطقی است که ساکنین آبادی های اطراف در آن برای برخورداری از خدمات شهر ی(مدرسه-درمانگاه-خرید و فروش و..)بطور روزمره ناچار به مراجعه به شهر چناران می باشند.در جریان بررسی ها روشن گردید که بنابراین تعریف حوزه نفوذ مستقیم شهر منطقه بسیار محدودی را شامل میگردد.از سوی دیگر همان گونه که اشاره شد چون حوزه نفوذ مستقیم شهر را نمیتوان در حد کاملا مشخص تثبیت کرد به نظر لازم آمد که طیفهای ماوراء حوزه نفوذ مستقیم شهر نیز مورد توجه قرار گیرد.بدین ترتیب با توجه به چگونگی استقرار آبادی های اطراف شهر مناطقی را که در درجه دوم و سوم تحت نفوذ شهر قرار داشته مشخص نموده و در جریان بررسی ها قرار دادیم.بنابراین آنچه در این شهر به عنوان حوزه نفوذ شهر نامیده میشود عبارت خواهد بود از آبادی ها و مناطقی که یا بطور روزمره از تمام یا قسمتی از خدمات شهری واقع در شهر چناران استفاده میکنند یا توزیع خدمات مورد نظر در آنها به صورت یک مجموعه در رابطه با شهر مطرح میگردد.

بدین ترتیب مطالعات در سه مرحله کلی به صورت زیر انجام شده است: 1-مرحله اول:تعیین و انتخاب محدوده پیرامونی حوزه نفوذ شهر.

2-مرحله دوم:تییعن محدوده مقدماتی حوزه نفوذ شهر.

3-مرحله سوم:تعیین حد نهایی حوزه نفوذ شهر.

اما در اینجا فقط دو مرحله اول محاسبه گردیده زیرا مرحله سوم نیازمند پرکردن پرسشنامه میباشد.

تعیین محدوده پیرامونی حوزه نفوذ شهر: در اولین مرحله مطالعات موقعیت شهر چناران نسبت به مناطق اطراف آن و نسبت به شهرهای مهم اطراف مورد بررسی قرار گرفت.با توجه به اینکه شهرهای اطراف چناران(قوچان-مشهد-نیشابور-درگز و کلات)هر یک خود دارای حوزه نفوذ مستقلی میباشند.بنابراین چنانچه خطی فرضی در حد فاصل شهرهای مزبور با چناران ترسیم نماییم مسلما حوزه نفوذ شهر چناران در داخل آن قرار خواهد گرفت.بدین ترتیب این محدوده به عنوان محدوده پیرامونی حوزه نفوذ شناخته شده و مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

تعیین محدوده مقدماتی حوزه نفوذ شهر: در مرحله دوم در داخل محدوده پیرامونی از طریق حذف مناطقی که بنا به دلایل مختلف نمیتوانند جزء حوزه نفوذ مستقیم شهر قرار بگیرند محدوده مقدماتی حوزه مورد نظر تعیین شد.برای این منظور عامل محدود کننده ی روابط شهر و آبادی های اطراف بدین گونه مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

محدودیت از نظر نسبت جمعیت شهرهای اطراف چناران: قبل از هر بررسی در داخل محدوده پیرامونی حوزه نفوذ بایستی مناطقی که آبادیهای واقع در آنها به علت نزدیکی به سایر شهرها تحت حوزه نفوذ مستقیم شهر چناران قرار نخواهند گرفت شناسایی و از فهرست حذف شوند.برای این منظور حدود تقریبی مناطق تحت نفوذ شهرهای اطراف با در نظر گرفتن فاصله و جمعیت آنها از چناران و پیوستگی آبادیهای وابسته به شهر مشخص گردید.با توجه به اینکه حوزه نفوذ مستقیم هر شهر بستگی تام به شهر مرکزی و فاصله آن از شهرهای دیگر دارددر یک بررسی مقدماتی میتوان از این دو معیار یعنی جمعیت و فاصله کمک گرفت.بدین ترتیب هرچه از شهر مرکزی دورتر شویم از درجه نفوذ آن نسبت به آبادی های مجاور کاسته شده متقابلا به درجه نفوذ شهر دیگر افزوده شده تا جایی که آبادی های مجاور شهر دوم از حیطه نفوذ شهر اول خارج شده جزء مناطق تحت نفوذ شهر دوم قرار میگیرند.با استفاده از فرمول جاذبه میتوان حدود تقریبی آن را مشخص کرد.

BP=dAB/1+ که در آن Dab فاصله نظری دو شهر و PA جمعیت شهر بزرگتر و PB جمعیت شهر کوچکتر که فاصله بدست آمده از شهر کوچکتر به سمت شهر بزرگتر است.

محاسبات: 5.439 =BP= 9.5 کیلومتر از چناران به سمت مشهد-فاصله نظری چناران مشهد 47 کیلومتر.

جمعیت شهر چناران طبق سرشماری سال 42004:1385نفر جمعیت شهر مشهد طبق سرشماری سال 2451712:1385نفر BP==31.25 54.5 کیلومتر از چناران به سمت قوچان-فاصله نظری چناران قوچان 80 کیلومتر.

جمعیت شهر قوچان براساس سرشماری سال 1385: 102150 نفر BP==18.35 32 کیلومتر از چناران به سمت نیشابور-فاصله نظری چناران نیشابور 62 کیلومتر.

جمعیت شهر نیشابور براساس سرشماری سال 237365:1385 نفر BP==48.21 84 کیلومتر از چناران به سمت درگز-فاصله نظری چناران درگز 97 کیلومتر.

جمعیت شهر درگز براساس سرشماری سال 42996:1385نفر 27.9 =BP= 54 کیلومتر از کلات به سمت چناران-فاصله نظری چناران کلات 82 کیلومتر.

جمعیت شهر کلات براساس سرشماری سال 11266:1385 نفر بدین ترتیب با استفاده از رابطه ریاضی بالا نخست حدود تقریبی محدوده مقدماتی حوزه نفوذ شهر در رابطه با جمعیت شهرهای اطراف یعنی مناطقی از محدوده پیرامونی که بی تردید جزء حوزه نفوذ مستقیم شهر نیستند مشخص گردید.در بررسی های صورت گرفته در این بخش از مجموع 140 روستای شهر چناران 95 روستا در داخل محدوده میباشند.آبادیهای دهستانهای چناران رادکان بقمچ و بیزکی را شامل میشود.

محدودیت از نظر عوارض طبیعی: دشت چناران در فاصله بین دو رشته کوه اصلی در جنوب رشته کوههای بینالود و در شمال رشته کوههای هزار مسجد قرار گرفته است.اراضی واقع در محدوده ی پیرامونی حوزه نفوذ شهر را میتوان به 3 ناحیه به شرح زیر دسته بندی کرد: 1-مناطق کوهستانی و اراضی با شیب بسیار تند 2-مناطق پست(دریاچه های فصلی-اراضی مورد طغیان آب-نمکزارها) 3-جلگه های قابل کشاورزی و سکونت و کوهپایه ها دو دسته اول از مناطق یاد شده که موانعی طبیعی به شمار میروند به علت عدم قابلیت سکونت جزء حوزه نفوذ شهر نبوده و بطور فیزیکی شهر را از سایر مناطق جدا می سازند و در واقع مرز مقدماتی حوزه نفوذ شهر را از نظر عوارض جغرافیایی و طبیعی را به دست میدهند.

قرار گرفتن شهر چناران بین دو رشته کوه اصلی یعنی کوههای هزار مسجد در شمال و بینالود در جنوب باعث این شده است تا روستاها و آبادیهایی که در آن سوی کوهها قرار گرفته اند یا در دامنه های با شیب تند هستند از محدوده حوزه نفوذ چناران حذف شوند.از مجموع 140 روستای چناران تعداد 98 روستا داخل محدوده حوزه نفوذ مقدماتی بدست آمده میباشند.

محدودیت از نظر نحوه ی استقرار مراکز جمعیتی: بررسی چگونگی توزیع جمعیت و استقرار آبادیها در مناطق اطراف شهر نشان میدهد که در مناطق متصل و نزدیک به شهر هم تراکم جمعیت و هم تراکم آبادیها بیشتر است و هرچه از شهر دورتر میشویم تراکم جمعیت کمتر میشود.تا جایی که به مناطق خالی از جمعیت یا با تراکم بسیار کم جمعیت می رسیم.چنانچه این حرکت را ادامه دهیم مجددا در نحوه ی استقرار آبادیها پیوستگی مشاهده میگردد که مربوط به حوزه نفوذ شهر یا مراکز خدمت رسانی دیگر است.بنابراین با مشخص نمودن حدود مناطقی که در آنها پیوستگی بیشتر در شکل توزیع آبادیها وجود دارد و با حذف مناطقی که یا خالی از سکنه هستند و یا شکل پیوستگی های آبادیهای واقع در آنها نشان دهنده ی وابستگی به شهر مرکزی دیگر است محدوده ای بدست می آید که حوزه نفوذ شهر از نظر تراکم و پیوستگی آبادیها در داخل آن خواهد بود.در این قسمت با حذف مناطقی که تراکم مراکز جمعیتی در آن کم بوده و یا بصورت ناپیوسته میباشد به محدوده ی جدیدی دست پیدا کردیم که از مجموع 140 روستای چناران 100 روستا در داخل این محدوده قرار گرفته اند.

محدودیت از نظر راههای ارتباطی: وجود شبکه ارتباطی اعم از راههای اصلی-فرعی روستایی و...یکی از عوامل اساسی نشان دهنده ی روابط بین شهر و مناطق اطراف آن میباشد.لذا مناطقی که از شبکه ارتباطی برخوردار نیستند عملا در حوزه نفوذ شهر قرار نمی گیرند.در این بررسی آبادیها و روستاهایی را که فاقد راه ارتباطی بودند را از لیست حذف نمودیم که از مجموع 140 روستای شهرستان چناران 90 روستا در داخل این محدوده قرار گرفته اند.این راهها شامل راه آسفالت و شوسه می باشند.

جمع بندی و تحدید مقدماتی حوزه نفوذ شهر چناران: با توجه به عوامل فوق محدوده هایی مشخص می گردد که هر یک از دیدگاهی خاص حوزه نفوذ شهر را نشان می دهد با توجه به جمع بندی و انطباق محدوده های مورد نظر با یکدیگر محدوده جدیدی بدست می آید که حوزه نفوذ مستقیم شهر در داخل آن قرار دارد.این محدوده تحت عنوان حد مقدماتی حوزه نفوذ شهر نامیده میشود.از مجموع 140 روستای شهرستان چناران 85 روستا در داخل محدوده مقدماتی حوزه نفوذ قرار می گیرند.