دانلود مقاله کتابخانه های تخصصی و فناوری اطلاعات

این مقاله به بحث درباره موضوعهای مرتبط با کتابخانه‌های تخصصی، نظیر آینده کتابخانه های تخصصی از جنبه تغییرات فناوری و حرفه ای ، تاریخچه فن آوری اطلاعات ، زمینه های استفاده از فن آوری نوین در کتابخانه ها ، فراهم آوری مواد اطلاعاتی ، سازماندهی و ذخیره اطلاعات ، خدمات مرجع ، خدمات تحویل مدرک و امانت بین کتابخانه ای ، مدیریت درکتابخانه های تخصصی آینده، تغییرات فن آوری اطلاعات بر کاربران و حرفه کتابداری ، آموزش علم کتابداری و اطلاع رسانی ، خصوصیات کتابداران متخصص آینده و دیدگاههایی که در مورد آینده کتابخانه های تخصصی مطرح شده ، پرداخته شده است .

تغییرات سریع و همه جانبه ، کتابخانه های تخصصی و کتابداران متخصص در این کتابخانه ها را در آستانه عصر جدیدی قرار داده است که با گذشته نه چندان دور، بسیار متفاوت است .

سیستمهای رایانه‌ای که در کتابخانه ها تا دهه 80 مورد استفاده قرار می گرفت ، ارتباطی پیوسته و مستقیم با عملکردهای سنتی کتابخانه ها برقرار می نمود ، علی رغم توانایی و قابلیتهای عملی و گسترده فهرستهای قابل دسترسی برای عموم (opac: online public access catalog) و سیستمهای محلی متصل بدانها ، کتابخانه ها هنوز مدلی سنتی از مجموعه های فیزیکی و محلی هستند که عمدتا از طریق ابزارهای کتابشناختی ناهماهنگ، می توان بدانها دسترسی یافت .

هم اکنون پیشرفتهای قابل توجهی دیده می شود که در حال تغییر بنیاد این مدل است .

فناوریهای نو ، فهرستهای کتابخانه را از راهنماهای ساده منابع به سیستمهای جامع اطلاعاتی تغییر داده اند و در مرحله ایفای تعهد خود در انتقال مستقیم منابع اطلاعاتی کتابخانه های دنیا و مراکز اطلاع رسانی ، به میز استفاده کنندگان هستند .

داده های رقمی و تصاویر الکترونیکی ، کم کم جایگزین منابع اطلاعاتی فیزیکی شده اند .

روشهای سریع دستیابی به منابع اطلاعاتی به تدریج اهمیت بیشتری از گردآوری مجموعه های جدید پیدا کرده است .

به گفته کینگ در سال 2010 بیش از 80درصد روزنامه ها و نشریات به صورت پیوسته و از طریق شبکه های دور بین المللی در دسترس خواهند بود.

(کینگ،2004،174)
این پیشرفتها پیامدهای عمیقی برای مراجعان به کتابخانه های تخصصی ، استفاده کنندگان اطلاعات و برای کتابداران مراکز اطلاع رسانی تخصصی دارد ، چنین پیشرفتهایی ، هم می تواند جای کتابداران سنتی و متخصصان اطلاعاتی رابگیرد و هم قادر است ، اهمیت آنها را در همکاری با محققان و در روند انتقال اطلاعات بیشتر سازد .

امروزه جریان سریع تغییر فن آوری ، حرفه کتابداری از جمله برکار کتابداران تاثیر زیادی گذاشته است که کتابداران کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی تخصصی مستثنی از این قاعده نیستند .

کتابداران در حالی که خدمات سنتی اطلاع رسانی را ارائه می دهند ، باید به دنبال توسعه مجموعه ای از مهارتهای جدید بوده و نقش ها و وظایف تازه ای را در خود پرورش دهند .
فن آوری تقریبا تمام جنبه های کار کتابخانه را تحت تاثیر خود قرار داده است : کتابداران شاغل در بخش فراهم آوری اکنون باید به دنبال راهی جهت دسترسی مراجعان به منابع دیجیتالی باشند ، فهرستنویسان باید این منابع را دسترس پذیر سازند و کتابداران مرجع نیز ضمن کمک به مراجعان در داخل کتابخانه باید پاسخگوی ارباب رجوع از راه دور باشند.

فن آوری اطلاعات در کتابخانه های تخصصی
فن آوری اطلاعات :
فن آوری اطلاعات یا it به فن آوری هایی اطلاق می شود که امکانات لازم برای جمع آوری ، انباشت پردازش و توزیع اطلاعات فراهم می کند .

محور این فن آوری ، رایانه و ارتباطات راه دور است .

رایانه ها اساسا کارپردازش و انباشت اطلاعات را انجام می دهند و ارتباطات راه دور ، امکان پخش و توزیع این اطلاعات را در سطحی بسیار وسیع فراهم می سازد.

( داورپناه ، 1378)
فناوری یکی از دستاوردهای آدمی است که در ایجاد فرهنگ و تمدن بشری نقش مهمی داشته است .

هیچ جنبه ای از زندگی انسانها را نمی بینیم که از فناوری تاثیر نپذیرفته باشد .

کتابخانه ها ازجمله کتابخانه های تخصصی از این قاعده کلی مستثنی نیستند .

خود فناوری ساخت کاغذ و چاپ متحرک ، مجموعه کتابخانه ها را به سرعت بی سابقه ای افزایش داد، این افزایش بر همه جنبه های کتابداری تاثیر نهاد و عامل مهمی در بوجود آمدن کتابداری حرفه ای بود .
این مسیر روز به روز در حال تحول و پیشرفت است و جهت آن به سوی افزایش تواناییهای انسان در به دست آوردن دقیق اطلاعات می باشد .
فناوری رایانه ای باتوجه به این که از توانایی انباشت وآماده سازی حجم بزرگی از اطلاعات برخوردار بود به کتابخانه ها راه یافت و مورد استفاده قرار گرفت .

جستجوی پیوسته در بانکها و پایگاههای اطلاعاتی تحولاتی را بوجود آورد که به متخصصان رایانه یا متخصصان شبکه کتابخانه منجر شد.

شبکه اینترنت باهدف تسهیل ارتباطات بشری ، رایانه ها را به خدمت گرفت .

توسعه این شبکه به ایده دهکده جهانی و به دنبال آن مفاهیمی مانند کتابخانه های الکترونیک یا مجازی انجامید .

کتابخانه ها و کتابداران در چالش با رقیبان سرسختی قرار گرفتند که از فناوریهای رایانه ای و مخابراتی به خوبی استفاده می کردند .

اینترنت مفهوم کتابخانه را به عنوان یک نهاد دستخوش تحول کرده است .

تاریخچه فن آوری اطلاعات در کتابخانه ها
تاریخ استفاده از رایانه در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی را می توان به چند دوره نسبتا مشخص تقسیم کرد (فتاحی ،1377،43)
در دهه 1940 نخستین روشهای نیمه ماشینی ذخیره و بازیابی اطلاعات با استفاده از نظام برگه ای لبه منگنه مورد توجه قرار گرفت .

این نظام در واقع پیش آمد نظام های رایانه ای دهه 1960 بود .

در دهه 1980 شاهد گسترش نظام های پیوسته چه از نظر تنوع و ایجاد نرم افزارهای آماده و تجهیزات چاپ و نمایش اطلاعات و چه از نظر نفوذ و کاربرد این نظام ها در کشورهای در حال رشد بود .

دهه 1990 دهه رشد اینترنت به حساب می آید و کتابخانه ها نیز از این پدیده حاصل از فناوریهای جدید در کارهای خود به خوبی استفاده کردند.

این مسیر روز به روز در حال تحول و پیشرفت است و جهت آن به سوی افزایش تواناییهای انسان در به دست آوردن دقیق اطلاعات می باشد .

استفاده از فن آوری اطلاعات نیازمند آموزشهای ویژه نه تنها برای کتابداران که مستقیما دست اندرکار اطلاع رسانی اند ، بلکه برای استفاده کنندگان عادی نیز می باشد .باسواد کسی است که سواد رایانه ای داشته باشد و خود بتواند مستقیما از امکانات رایانه ای استفاده کند .
مقدمه : تغییرات سریع و همه جانبه ، کتابخانه های تخصصی و کتابداران متخصص در این کتابخانه ها را در آستانه عصر جدیدی قرار داده است که با گذشته نه چندان دور، بسیار متفاوت است .

هم اکنون پیشرفتهای قابل توجهی دیده می شود که در حال تغییر بنیاد این مدل است .

داده های رقمی و تصاویر الکترونیکی ، کم کم جایگزین منابع اطلاعاتی فیزیکی شده اند .

(کینگ،2004،174) این پیشرفتها پیامدهای عمیقی برای مراجعان به کتابخانه های تخصصی ، استفاده کنندگان اطلاعات و برای کتابداران مراکز اطلاع رسانی تخصصی دارد ، چنین پیشرفتهایی ، هم می تواند جای کتابداران سنتی و متخصصان اطلاعاتی رابگیرد و هم قادر است ، اهمیت آنها را در همکاری با محققان و در روند انتقال اطلاعات بیشتر سازد .

امروزه جریان سریع تغییر فن آوری ، حرفه کتابداری از جمله برکار کتابداران تاثیر زیادی گذاشته است که کتابداران کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی تخصصی مستثنی از این قاعده نیستند .

کتابداران در حالی که خدمات سنتی اطلاع رسانی را ارائه می دهند ، باید به دنبال توسعه مجموعه ای از مهارتهای جدید بوده و نقش ها و وظایف تازه ای را در خود پرورش دهند .

فن آوری تقریبا تمام جنبه های کار کتابخانه را تحت تاثیر خود قرار داده است : کتابداران شاغل در بخش فراهم آوری اکنون باید به دنبال راهی جهت دسترسی مراجعان به منابع دیجیتالی باشند ، فهرستنویسان باید این منابع را دسترس پذیر سازند و کتابداران مرجع نیز ضمن کمک به مراجعان در داخل کتابخانه باید پاسخگوی ارباب رجوع از راه دور باشند.

فن آوری اطلاعات در کتابخانه های تخصصی فن آوری اطلاعات : فن آوری اطلاعات یا it به فن آوری هایی اطلاق می شود که امکانات لازم برای جمع آوری ، انباشت پردازش و توزیع اطلاعات فراهم می کند .

( داورپناه ، 1378) فناوری یکی از دستاوردهای آدمی است که در ایجاد فرهنگ و تمدن بشری نقش مهمی داشته است .

خود فناوری ساخت کاغذ و چاپ متحرک ، مجموعه کتابخانه ها را به سرعت بی سابقه ای افزایش داد، این افزایش بر همه جنبه های کتابداری تاثیر نهاد و عامل مهمی در بوجود آمدن کتابداری حرفه ای بود .

فناوری رایانه ای باتوجه به این که از توانایی انباشت وآماده سازی حجم بزرگی از اطلاعات برخوردار بود به کتابخانه ها راه یافت و مورد استفاده قرار گرفت .

شبکه اینترنت باهدف تسهیل ارتباطات بشری ، رایانه ها را به خدمت گرفت .

تاریخچه فن آوری اطلاعات در کتابخانه ها تاریخ استفاده از رایانه در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی را می توان به چند دوره نسبتا مشخص تقسیم کرد (فتاحی ،1377،43) در دهه 1940 نخستین روشهای نیمه ماشینی ذخیره و بازیابی اطلاعات با استفاده از نظام برگه ای لبه منگنه مورد توجه قرار گرفت .

در دهه 1980 شاهد گسترش نظام های پیوسته چه از نظر تنوع و ایجاد نرم افزارهای آماده و تجهیزات چاپ و نمایش اطلاعات و چه از نظر نفوذ و کاربرد این نظام ها در کشورهای در حال رشد بود .

استفاده از فن آوری اطلاعات نیازمند آموزشهای ویژه نه تنها برای کتابداران که مستقیما دست اندرکار اطلاع رسانی اند ، بلکه برای استفاده کنندگان عادی نیز می باشد .باسواد کسی است که سواد رایانه ای داشته باشد و خود بتواند مستقیما از امکانات رایانه ای استفاده کند .

زمینه های استفاده از فن آوری نوین در کتابخانه ها تخصصی به طور کلی آنچه موجب شده است که کتابخانه ها ومراکز اطلاع رسانی از فن آوری نوین استفاده کنند عبارتست از سرعت ، حافظه ، دقت بسیار زیاد در فراهم آوری ، انباشت و بازیابی اطلاعات به مدد رایانه و صرفه جویی در نیروی انسانی ، ایجاد ارزش افزوده ، انعطاف پذیری در برابر نیازهای گوناگون ، دسترسی یکپارچه به اطلاعات ، امکان استفاده ارزان از اطلاعات سایر کتابخانه ها و پایگاهها داده ها ، امکان روز آمد کردن و اصلاح اطلاعات به شکلی ساده و سریع و اشتراک در منابع .

فن آوری اطلاعات در کتابخانه ها کارکردهای مختلفی دارد .

این کارکردها را می توان به دو گروه کلی دسته بندی کرد.(هوشیار یزدان، 59،1381) 1.

فعالیتهای اساسی و داخلی کتابخانه نظیر :مجموعه سازی ،فهرستنویسی ، امانت و کنترل نشریات ادواری 2.

خدمات اطلاع رسانی مانند : آگاهی رسانی جاری ، اشاعه گزینشی اطلاعات ، خدمات مرجع ، خدمات پیوسته ، تحویل مدرک و...

فراهم آوری مواد اطلاعاتی در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی تخصص آینده :کارکردهای جدیدگزینش و فراهم آوری منابع جدید گزینش و فراهم آوری منابع دانش بشری از نخستین کارکردهای حرفه ای کتابداری تلقی می شود و کتابداران برای انجام آن اصولی را تدوین کرده اند که مبتنی برچند قرن تجربه و دانش است .

بدون تردید ، این وظیفه در حیطه مستقیم کارکردهای کتابداران متخصص بوده و متولی دیگری ندارد .

اکنون که در عصر اینترنت حجم منابع اطلاعاتی و تنوع در اشکال فیزیکی آنها نیز بطور قابل ملاحظه ای افزایش یافته است ، حرفه کتابداری می تواند با تکیه بر اصول مترقی گزینش و مجموعه سازی ، همچنان خدمات سودمند خود را به جامعه در دسترسی به مجموعه های کیفی تداوم بخشد که این امر با توجه به شرایط کنونی و با توجه به آشفتگی محیط اطلاعاتی و عدم آشنایی جامعه نسبت به چگونگی شناسایی منابع مناسب بسیار ارزشمند است .

استفاده از فناوریهای جدید بویژه پست الکترونیکی و وب سایت برای برقراری تعامل با کاربران و شناسایی نیازهای آنان الزامی است .

مجموعه مواد اطلاعاتی کتابخانه های تخصصی امروزی حتی با کتابخانه های تخصصی دهه گذشته بسیار تفاوت کرده است .

جلوه های گوناگون این تفاوت را می توان در فراهم آوری انواع مواد جدید مشاهده کرد .

اکنون بخش مهمی از منابع اطلاعاتی به ویژه منابع مرجع ، مانند دایره المعارفها ، انواع واژه نامه ها ، اطلسهای جغرافیایی و جز آن و پایگاهها اطلاعاتی مانند چکیده نامه کتابداری و اطلاع رسانی ((LISA به شکل الکترونیکی منتشر می شوند.

وجود مجله های الکترونیکی و پایگاههایی که متن کامل مقاله ها را به صورت الکترونیکی در بردارند و همچنین وجود شبکه های اطلاع رسانی پیوسته (online) تحولات زیادی را در امر فراهم آوری مواد موجب شده است .

کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی اکنون با استفاده از انواع شبکه های محلی ، ملی و جهانی قادرند اطلاعات مورد نیاز مراجعان خود را فراهم آورند و از سفارش و خرید بسیاری از منابع بی نیاز گردند ، امری که تا چند سال پیش میسرنبود.

(فتاحی ،1377،53) با ادامه روند کنونی افزایش منابع الکترونیکی ، ظاهرا به تدریج از نقش کتابداران درشناسایی ،انتخاب و فراهم آوری مواد مکتوب کاسته می شود .

باگسترش شبکه ها و دسترسی مستقیم مراجعان به آنها نیازهای محدود به چهاردیواری کتابخانه به نیازهای محدود در گستره جهانی تبدیل می شود.

اینترنت شرایط را برای مجموعه سازی تغییر داده و وابستگی کامل کتابخانه ها به مجموعه های اختصاصی را از میان برداشته است .

امکانات بسیار زیادی برای اشتراک در منابع به وجود آمده است .

مواد کتابخانه ای در حال تبدیل شدن از صورت چاپی به مواد الکترونیک است .

در حالی که هنوز به مواد چاپی نیاز است ، کتابداران باید مواد الکترونیک را نیز فراهم آورند.

اما فراهم کردن و دسترسی به مواد الکترونیک با مواد چاپی کاملا متفاوت است .

ضروری است که کتابداران جایگاههای اطلاعاتی یا مکانهایی را بشناسند که آثار مورد نیاز کتابخانه را به صورت الکترونیک نگهداری کنند ، و بدانند که چه نوع موادی در این جایگاهها نگهداری می شود .

ابزارهای انتخاب نیز دستخوش تغییر شده است .

مهمترین ابزارهای انتخاب کتاب و نشریات ادواری به صورت پایگاههای اطلاعاتی در اینترنت،یا به صورت لوح فشرده نوری یافت می شود .(حیاتی،1380،187) کتابدارانی که وظیفه مجموعه سازی و فراهم آوری در کتابخانه های تخصصی آینده را بر عهده خواهند داشت ، باید بتوانند از امکانات پست الکترونیکی ارتباط خود را با کسانی برقرار کنند که در کار انتخاب مواد با کتابخانه همکاری می کنند .

باید امکان دسترسی پیوسته و همیشگی انتخاب کنندگان را با فهرستهای ناشران و منابع کتابشناختی تجاری مانند BIP ، فراهم کرد .

(حیاتی ، 188،1380) سازماندهی و ذخیره اطلاعات در کتابخانه های تخصصی پیشرفت فن آوری اطلاعات باعث تغییرات بنیادی در روشهای ذخیره و بازیابی اطلاعات شده است .

حاصل تحولات ظهور فهرست های همگانی پیوسته یا "اوپک"است .

گرچه از پیدایش فهرست های رایانه‌ای پیوسته تنها قریب چند دهه می گذرد ، اما توسعه و تحول آنها بویژه از اول دهه 1980 بسیار سریع بوده است .

در حال حاضر صدها کتابخانه در سراسر جهان فهرست پیوسته خود را از طریق شبکه جهانی وب در دسترس عموم قرار داده اندو بسیاری دیگر در حال برنامه ریزی و طراحی "وب سایت " خود هستند .

در این فهرستها امکان جستجو ، نمایش ، ذخیره و انتقال نتایج جستجو در قالب فرمت های فهرستنویسی ماشین خوان (مارک و یونی مارک ) از طریق پست الکترونیکی پیش بینی شده است .

کتابداران متخصصی که در بخش فهرستنویسی می خواهند باقی بمانند ، باید از توانایی کافی در کاربرد رایانه و امکانات شبکه ها به خصوص اینترنت ، برخوردار باشند .

همچنین بنوانند در رفع نیازها و مشکلات این بخش با مدیران شبکه یا سیستم رایانه ای کتابخانه همکاری و باتوجه به برخورداری آنها از دانش تخصصی کتابداری ، سیستمی کارآمد را برای کتابخانه ها طراحی کنند .

از این رو ، اقتدار فهرستنویسان و سایر کتابداران متخصص تحت الشعاع متخصصان رایانه ای قرار گرفته که حضور خود را در کتابخانه ها به تدریج بیشتر می کنند.

به لحاظ تاریخی شواهدی که در متون تخصصی وجود دارد حکایت از آن دارد که ، گرچه در کارکردهای جدید سازماندهی منابع اطلاعاتی ، فناوری رایانه قادر است در کار سازماندهی یکدستی ، سرعت و سهولت ایجاد کند و حتی در برخی زمینه ها به شکل خودکار به این امر بسپارد .

اما تنها ذهن تحلیلگر و خلاق فهرستنویس و نمایه ساز حرفه ای است که می تواند محتوای اطلاعاتی آثار راکشف کند و ارتباط آثار را با یکدیگر شناسایی و کنترل نماید .

خدمات مرجع در کتابخانه های تخصصی اصطلاح مرجع الکترونیک از تاره ترین اصطلاحات رایج در حرفه کتابداری است .

فراوانی مشاهده این اصطلاح در متون کتابداری ، برنامه های مدیریت فهرست های پستی و برنامه های همایش ها ،ویا به عبارت دیگر ، بسامد بالای اصطلاح یادشده علاقه و اشتیاق جدی کتابداران را دراین خصوص منعکس می کند .

به رغم اختلافات موجود مابین تعریف ارائه شده ، همگان متفق القول و براین باورند که مرجع الکترونیکی ، خدمات مرجع را از طریق پست الکترونیکی یا نرم افزار گپ زنی و یا ویدئوکنفرانس ، که به مرجع زنده نیز معروف است ، فراهم می آورد.

اصطلاح مرجع های الکترونیک و مرجع های مجازی هم عنوان با مرجع دیجیتالی به کار می رود اگرچه مرجع های مجازی تنها به مرجعی اشاره دارد که بواسطه مسافت و فضای فیزیکی نامحدود می باشد.

(مایو،2002،ص22) همچنین هورن خدمات مرجع الکترونیکی را خدمات مرجعی می داند که با استفاده از امکانات و ابزارهای الکترونیکی و شبکه های رایانه ای به مراجعه کنندگان ارائه می شود (هورن،2000،320) فیلیپ بی بعضی از ویژگیهای خدمات مرجع از طریق پست الکترونیکی را بدین صورت بیان می کند: - بیشتر کتابخانه ها فرم الکترونیکی تهیه کرده اند که مراجعه کننده ، درخواست اطلاعات خود را در آن فرم می نویسد و از طریق پست الکترونیکی ارسال می کند .

- خدمات مرجع از طریق پست الکترونیکی از طریق سایت وب کتابخانه ارائه می شودکه در این صورت ، فرم ها با استفاده از زبان نشانه گذاری فرامتنی طراحی و توسعه یافته اند .

- خدمات مرجع از طریق پست الکترونیکی باعث ایجاد یک رابطه اینترنتی بین کاربران و متخصصان می گردد که در غیر این حالت ، امکان پذیر نبود.

به نظر می رسد چنانچه کتابخانه ای اقدام به ارائه خدمات مرجع از طریق پست الکترونیکی نماید، می تواند یک پایگاه داده طراحی کند تا اولا کلیه نامه های الکترونیکی در آن ذخیره شوند ، ثالثا نظام خدمات ، قادر باشد داده های موجود خود را به اشتراک بگذارد.

چنانچه این موارد رعایت شوند ، استفاده از این شیوه در وقت کاربران صرفه جویی قابل توجهی به همراه خواهد داشت ، زیرا استفاده از مصاحبه پایگاه داده ها این امکان را به وجود می آورد که پرسش و پاسخ ها قابل کنترل و بازیابی شوند ، ارائه پاسخ به پرسش های یکسان و حتی در موضوع های مرتبط تسهیل گردد و در نهایت خود کاربران نیز بتوانند در بین پاسخ و پرسش ها به جستجوبپردازد(فیلیپ ،1999) اکنون به مدد فن آوری نوین، هم اطلاعات کتابشناختی منابع ، هم چکیده و هم متن کامل آنها در دسترس و انتقال پذیر و قابل ذخیره است .

با گسترش شبکه اینترنت و امکانات گوناگون آن مانند پست الکترونیکی ، پروتکل انتقال پایگاه (file transfer protocol/ftp) ، اتصال از راه دور(telnet)، شبکه وب جهانی و مرورگرهای آن( web browsers) استفاده کنندگان مستقیما و بدون واسطه کتابدار و کتابخانه ها به مجموعه های اطلاعاتی ، پایگاههای داده ها و منابع الکترونیکی دسترسی دارند.

امکاناتی که توسط فن آوری نوین بوجود آمده است ، خدمات مرجع را از محدوده یک کتابخانه فراتر برده و کتابداران مرجع امکان دسترسی به اطلاعات را بدون محدودیتهای زمانی و مکانی در اختیار استفاده کنندگان قرار می دهند .

به عبارت دیگر ، کتابداران شاهراه اطلاعاتی در اختیار دارندکه چنانچه توانایی استفاده از آن را داشته باشند در کار خود موفق خواهند بود .

بنابراین ، ضروری است کتابداران مرجع با تلاش و به کمک مهارتهای خود این شاهراههای اطلاعاتی را که انتهایی برای آن نمی توان در نظر گرفت در اختیار نیازمندان به اطلاعات قرار دهند ( پریرخ،1378، 198) خدمات تحویل مدرک و امانت بین کتابخانه ای در کتابخانه های تخصصی یکی دیگر از کاربردهای فن آوری نوین اطلاعات در نسخه برداری از مدارک یا تهیه نسخه الکترونیکی آن به منظور ارسال به مراجعان یا اعضای خارج از کتابخانه و همچنین امانت بین کتابخانه ای است .

لذا از طریق پست الکترونیکی می توان مکاتبات لازم را انجام داد و مقدمات امانت بین کتابخانه ای و ارسال مدارک در کتابخانه های تخصصی را فراهم نمود .

واحد امانت در کتابخانه های تخصصی موجب افزایش استفاده از مواد کتابخانه ای گردیده است تا کتابداران در جستجوی روشهای سریعتر برای پاسخگویی به درخواستهای استفاده کنندگان و مراجعان باشند.

فن آوری نوین اطلاعات در واحد امانت نیز مانند سایر واحدها جهت تسهیل خدمات اطلاع رسانی کاربردهای ملموسی دارد .

ثبت مشخصات امانت گیرندگان ، تهیه فهرست مواد به امانت رفته ، تهیه فهرست کتابهای رزرو شده ، تهیه یادداشتهای پی گیری و آمار و گزارشها از جمله هدفهای عمده خودکارسازی خدمات امانت است .

همچنین کلیه درخواستها ی امانت خارج از کتابخانه را می توان از طریق پست الکترونیکی انجام داد.

فناوریهای نوین موجب شده است که کاربران خود بتوانند مدیریت امانت و رزرو را از طریق رایانه های راه دور انجام دهند(هوشیار یزدان،1381،57) مدیریت در کتابخانه های تخصصی استفاده از فن آوری اطلاعات در مدیریت کتابخانه های تخصصی زمینه نسبتا جدیدی است که مدیر و کتابداران ارشد کتابخانه ها را قادر می سازد به صورت منسجم کلیه امور جاری و برنامه ها ی خود را زیر نظر داشته باشند.

مدیر یک کتابخانه تخصصی می تواند از ترمینالی که در دفتر خود دارد به اطلاعات کلیه بخشها و فعالیتهای آنان دسترسی داشته باشد .

گرفتن آمار کار بخشهای مختلف ، تجزیه و تحلیل آنها و حتی تهیه نمودار و جدول به آسانی با استفاده از رایانه انجام می شود .

مکاتبات کتابخانه های تخصصی با سایر کتابخانه ها و موسسات و کارگزاران و ناشران نیز می تواند با پست الکترونیکی انجام شود .

بطور کلی برنامه ریزی ، امور اداری و مکاتبات ، امورمالی و حسابداری با استفاده از امکانات رایانه ای به شکل اصولی و سازمان یافته قابل انجام است .

کارکرد ارائه خدمات اطلاع رسانی راه دور : باهدف تعمیم خدمات به گروههای خارج از کتابخانه: با دسترسی آسان کاربران به شبکه ها و نظامهای اطلاعاتی ، بویژه از طریق وب سایت کتابخانه ها ، این امکان برای کتابداران فراهم شده است تا خدمات خود را بدون وجود موانعی چون زمان و مکان به جامعه ارائه دهند.

مفهوم کتابخانه بدون دیوار در واقع یک انقلاب بزرگ در شیوه دسترسی به اطلاعات ایجاد کرده است .

کتابداران با تکیه بر منابع غنی چاپی و الکترونیکی و وجود نرم افزار ها و سخت افزار های لازم برای ایجاد کتابخانه دیجیتالی می توانند ارزش خدمات خود را ارتقا دهند .

در واقع ، ارائه خدمات راه دور کتابخانه ها نیز بر اساس اصول ارزشمند کتابداری انجام می گیرد .

به همین دلیل انتظار می رود کتابخانه ها همچنان بتوانند برای جامعه فردا نیز مطرح و ارزشمند باشند .

از این رو ، با توجه به مبانی توسعه خدمات راه دور کتابخانه های تخصصی باید بخشی از آموزش کتابداری و اطلاع رسانی را در برگیرد .

تغییرات فن آوری اطلاعات بر کاربران کتابخانه های تخصصی درزمینه تحولات فناوری در زمینه کتابداران و کاربران : 1.مراجعه حضوری کاربران به کتابخانه های تخصصی و مراکز اطلاع رسانی کاهش می یابد و در مقایسه با گذشته که کتابداران به عنوان میانجی ، نقش جست و جو گران حرفه ای را برای نیازمندان به اطلاعات ایفا می کردند اکنون دسترسی کاربران به شبکه ها و انواع پایگاهها موجب شده است تا از میزان جست و جوهای واسطه ای توسط کتابداران کاسته شود و در عوض خود کاربران به جست و جو بپردازند .

2 .

کتابخانه در رقابت اطلاعاتی با موسسات انتفاعی و شرکت های اطلاع رسانی ممکن است به علت عدم فعال بودن بخشی از مراجعان بالقوه و بالفعل خود را از دست بدهند .

3.به موازات تحولاتی که فناوریهای نوین در محیط اطلاعاتی و در دسترسی راه دور به شبکه ها و پایگاههای اطلاعاتی پدید آمده ، موجب شده تا مراجعه حضوری کاربران به کتابخانه و مراکز اطلاع رسانی تخصصی کاهش یابد .

4.

اطلاعات به طور مداوم در اندازه ها و شکل های مختلف در حال رشد و افزایش است .

در آینده براثر رشد سریع و ناگهانی شبکه جهانی "اینترنت " میزان اطلاعات قابل دسترسی برای کاربران بیشتر خواهد بود .

با بررسی تحولات فناوری در کتابخانه های تخصصی آینده به این نتیجه می رسیم که : - مواد و محملهای اطلاعاتی کتابخانه ها در مسیر کاهش حجم ، کاهش وزن ، کاهش هزینه ، افزایش کاربر ، افزایش سرعت ، افزایش قابلیت ها ، افزایش حجم ذخیره اطلاعات و قابلیت حمل و نقل در حرکتند .

- در رویکرد سازماندهی و اشاعه اطلاعاتی به طرف خدمات بیشتر ، بهتر ، کارآمدتر ، ارائه هرخدمتی به نیازمند خاص خود ، تخصصی شدن در این اواخر به دیجیتال و پیوسته شدن خدمات گرایش دارند .

- با آمدن منابع الکترونیکی و دیجیتالی همه عناصر اطلاعاتی کتابخانه های تخصصی هم به تدریج به آن شکل در می آیند: مجلات الکترونیکی ،روزنامه های الکترونیکی ، پایان نامه های الکترونیکی ، میز مرجع الکترونیکی و ...

از تحولات فناوری در این حوزه است .

تاثیر فن آوری اطلاعات بر حرفه کتابداری گسترش فناوریهای جدید در دو دهه اخیر موجب بروز تحولات و تغییرات بسیار زیادی در بیشتر عرصه های زندگی شخصی ،حرفه ای و اجتماعی شده است .

حرفه کتابداری و اطلاع رسانی نیز همچون بسیاری از حرفه ها تحت تاثیر این تحولات قرارداشته و شاهد تغییرات زیادی در فرایندها و روش های کاری خود بوده است .

کتابداران و اطلاع رسانان همواره در تلاش اند تا با توجه به تحولات وتغییرات پیوسته ای که در جامعه رخ می دهد خود را باشرایط جدید تطبیق دهند به بیان دیگر ، کتابداری و اطلاع رسانی همواره به لحاظ نظری و کاربردی در حال تغییر و تحول پیوسته بوده و خواهد بود و این تحول شرط ماندگاری خود و نیز ضرورتی برای موثر واقع شدن در فرایند توسعه جامع بشری می داند.

طی دو دهه اخیر که فناوریهای نوین رایانه ای و ارتباطی (شبکه ها) به طور چشمگیری در تمام زمینه های اقتصادی ، صنعتی ، علمی ، و آموزشی رسوخ کرده است .

شاهد رشد مباحث نظری و کاربردی در عرصه حرفه کتابداری و اطلاع رسانی نیز بوده ایم به موازات این تحولات ، محافل علمی و آموزشی کتابداری و اطلاع رسانی ، بویژه دانشکده ها و گروههای آموزشی مربوط نیز در ساختار و محتوای برنامه های خود تغییراتی بوجود آورده و یا پیشنهاد کرده اند .

مدیران و کاربران حرفه ای که در عرصه کار ، به طور عینی و پیوسته به تحولات روبرو هستند ، در واقع جلودار و پیشاهنگ اجرا کردن طرح ها و برنامه های جدید می باشند .

به همین خاطر توجیه چارچوب ها ، سیاستها و روش ها ، ایجاد تحول در کار و بازنگری در شیوه های پاسخ به نیازهای روبه تحول کاربران برای آنها از اهمیت ویژه ای برخوردار است .

دوران حاضر را عصر انفجار اطلاعات نامیده اند .

در این عصر ، کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی با هجوم اطلاعات در شکل های گوناگون و درخواست های مراجعان برای دستیابی بدین اطلاعات مواجه هستند .خصوصا در سال 1980 فن آوری اطلاعات تاثیر زیادی بر روی کتابخانه ها و کتابداران داشته است .

دگرگونی ها نه تنها بر فرایند فراهم آوری و خدمات کتابخانه ، بلکه بر نحو دسترسی استفاده کنندگان به اطلاعات و مهارت های لازم جهت انجام بهینه این امر تاثیر گذار بوده است.

فن آوری جدید سبب شده تا متخصصان کتابدار کتابخانه ها و مراکز تخصصی آینده ، تحت عناوین متخصصان شبکه ، واسطه های اطلاعاتی و طراحان نظام ، مدیران دانش مدون و...

نقش مهمی در گرد آوری ، پردازش و ذخیره اطلاعاتی و اشاعه آن بر عهده داشته باشند .

هرکدام از این عناوین بیانگر جنبه ای از تخصص اطلاع رسانی و نمایانگر دگردیسی چند جانبه ایست که حرفه کتابداری در حال پیمودن آن است .

با ورود هریک از ابزارهای جدید فن آوری اطلاعات به بازار ، فرایند اطلاع رسانی نظام های ذخیره سازی ، پیچیده تر شده و کتابداران مجبورند که با این دگرگونی ها همگام باشند .

عصر الکترونیکی که در حال حاضر پیش روی ما قرار دارد در حوزه کتابداری سنتی ( کتابشناسی و فهرستنویسی و...) نیست ، بلکه در حوزه پردازش اطلاعات خام و دسترسی بدان است .

در عصری که اطلاعات به سرعت از کتابشناسی به ذخیره و بازیابی گیگابایت اطلاعات خام سوق می یابد .

اندیشه در مورد کتابداری سنتی موجب شکست ما خواهد شد .

در آینده حرفه کتابداری، برخی فعالیتها از بین خواهند رفت.

همانگونه که اهمیت فرایند فهرستنویسی کم شده است .

به تازگی نیز ، با ورود ابزارهای کاوش که نیاز کمی به دانش فنی دارند اهمیت نقش بارز متخصص کاوش روبه کاهش است .

به عبارتی در آینده ، توجه بیشتری به اصول مدیریت اطلاعات ، با در نظر گرفتن مفاهیمی از یادرفته همچون ارزش اطلاعات ، آگاهی از منابع اطلاعاتی ، آگاهی از ویرایش های متناوب اطلاعات و آگاهی از ارزش اطلاعات در ساختار سازمانی مورد نظر ، خواهد بود .

نقش کتابداران و اطلاع رسانان متخصص آینده از فهرستنویسی و کتابشناسی ، وبه طور کلی وظایف کتابداری سنتی ، به کاوشگران نظام های پیوسته ، مدیران پایگاهها داده ها ، تحلیل گر اطلاعات ، و متخصصان اطلاعات ، تحلیل گر نظام های اطلاعاتی و مشاور اطلاعاتی تغییر خواهد یافت .

بر متخصصان حرف کتابداری یعنی کتابداران و متخصصان اطلاع رسانی واجب است که به زودی در این حرفه دست به دگرگونی های اساسی بزنند و گرنه دیر یا زود از این حرفه کنار رفته و یا کنار خواهند شد !

کتابداران بایستی از هر موقعیتی برای تجدید نظر در جایگاه حرفه کتابداری و نقش کتابداران در جامعه اطلاعاتی آینده بهره جویند.

برای آنکه کتابداران اولین افرادی باشند که از اشکال اطلاعاتی جدید و شبکه بهره می گیرند ، لازم است که آگاه و همگام با پیشرفت فن آوری اطلاعات در آینده پیش روند که این امر تنها از طریق آموزش خویش به یاری آموزش رسمی امکان پذیر است .(علی اکبرزاده ،1377) آموزش علم کتابداری و اطلاع رسانی و کتابداران متخصص آینده سابقا لازم نبود که کتابداران خود را با اطلاعات الکترونیکی آشنا کنند ، زیرا چنین به نظر می رسید که تا آینده ای نه چندان نزدیک ، مجموعه های چاپی موجود همچنان مهمتر از منابع الکترونیکی خواهند بود .

اما پیشرفتهای اخیر در زمینه های ارتباطات ، ذخیره داده ها و فناوریهای تصویری ، موقعیت را بسیار سریعتر از آنچه تصور می شد ، تغییر داده است .

لذا با توجه به این پیشرفت فناوری اطلاعاتی به کارگیری فن آوری نوین درکتابخانه ها نیاز به گروهی کتابدار آشنا به نرم افزارهای کاربردی ، نحوه راه اندازی و نگه داری نظام های رایانه ای و شبکه های اطلاعاتی دارد .

علاوه برآن ، باتوجه به افزایش رسانه های اطلاعاتی ، کتابداران بایستی توانایی به کارگیری هریک از این رسانه ها را به منظور کمک به مراجعان کتابخانه داشته باشند .

آشنایی با مهارتها و توانایی هایی همچون آشنایی با ساختار پایگاههای اطلاعاتی ، انواع ساختار پایگاههای اطلاعاتی ، فراپایگاه اطلاعاتی(meta- data base)، انواع نمایه سازی خودکار، طراحی نظام ، واژه پردازی(word processing)، نشر رومیزی(desktop publishing)، استفاده ازبسته های نرم افزاری کتابشناختی ، بسته های نرم افزاری گرافیکی ، و صفحه گسترده ها Spreadsheet، توانایی به کارگیری داده ها و پرونده ها، فراهم آوری و تهیه بایگانیهای وب جهانی، آشنایی با نظام های خودکار محلی ، روش های رفع اشکال های فن آوری اطلاعات ، آشنایی با نظام های عامل گوناگون از واجبات این دهه برای کتابداران متخصص آینده است .(علی اکبرزاده ، 1377) هدف اصلی از آموزش علم کتابداری و اطلاع رسانی باید پرورش کتابدارانی باشد که در زمینه گردآوری و سازماندهی و مدیریت اطلاعات مهارت داشته باشند .

به منظور حفظ و ارزش و جایگاه حرفه کتابداری و اطلاع رسانی در جامعه اطلاعاتی آینده ، تجدیدنظری در نظام آموزش علم کتابداری و اطلاع رسانی کنونی برای پرورش کتابداران و اطلاع رسانان عصر فن آوری اطلاعات باید صورت گیرد .

این آموزش باید تسهیلات و امکانات فن آوری اطلاعات را به منظور آشنایی و نحوه کاربرد آن در اختیار دانشجویان این علم قرار دهند به عبارتی آموزش نظری و عملی به منظور پرورش کتابداران توانا ، بایستی در هم آمیزد.

کتابداران و دانشجویان رشته کتابداری باید از فرصت ها و موقعیت های پدیدآمده توسط آموزش رسمی و غیر رسمی ، به یاری مطالعات فردی و پی گیری پیشرفت های نوین فن آوری اطلاعات در جهت روزآمد نگاه داشتن دانش خویش و کسب مهارت ها و تواناییهای لازم در جامعه آینده بهره گیرند.

اگر چنین نکنند ، در آینده ای نه چندان دور ، این گروه جایگاه خویش را در جامعه از دست داده و آن را به متخصصان رایانه و فن آوری اطلاعات خواهند سپرد که هیچ گونه آشنایی با منابع اطلاعاتی ، توانایی درک نیازهای اطلاعاتی مراجعان ، روش های پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی مراجعان ، روش های گزینش و پردازش اطلاعات و ...ندارند.

پیامدهای شرایط جدید برای حرفه کتابداری و اطلاع رسانی : 1 .

کاهش ارتباط حضوری کتابداران و اطلاع رسانان با نیازمندان اطلاعات به دلیل دسترسی مستقیم و بی واسطه کاربران به نظامهای اطلاعاتی از محل کار، منزل و یا دیگر مکانها 2.

عدم کارایی شیوه ها و ابزارهای سنتی برای سازماندهی اطلاعات به دلیل تغییر و تحول در محیط اطلاعاتی جدید 3.

عدم کارآیی آموزش های سنتی در مدیریت محیط اطلاعاتی جدید به دلیل عدم مناسبت آنها با فرایندها و شرایط جدید 4.

افزایش دشواری در گزینش اطلاعات کیفی به دلیل افزایش حجم انبوه اطلاعات و کم شدن اطلاعات با کیفیت 5.

افزایش دشواری در سازماندهی اطلاعات به دلیل افزایش حجم انبوه اطلاعات و تنوع در منابع اطلاعاتی 6.

فرصت های سخت تر برای کتابداران در بدست آوردن مشاغل جدید در محیط جدید به دلیل عدم کارایی دانش و تخصص سنتی 7.

حضور گسترده کارشناسان رایانه به منزله طراحان نظامهای اطلاعاتی جدید به دلیل وابستگی این نظامها به تخصص رایانه به دلیل ورود انواع فناوریهای نوین آینده کتابخانه های تخصصی از آغاز سده بیستم پیش بینی های زیادی درباره آینده کتابخانه ها شده است .

باکلنددر کتاب خود تحت عنوان کتابخانه های آینده محدودیتهای کتابخانه کاغذی (حال) را در برابر کتابخانه های الکترونیکی (آینده ) به صورت زیر مورد بحث قرار داده است : - .

کاغذ یک رسانه صرفا محلی است .

کاغذ و استفاده از آن باید در یک زمان و در یک محل باشندو از نسخه ای که در جای دیگر است ، نمی توان استفاده کرد .

- بطور کلی ، در یک زمان تنها یک نفر می تواند از یک سند کاغذی استفاده کند در صورتیکه در کتابخانه های الکترونیکی هر کاربری می تواند همزمان با کاربران دیگر از سند الکترونیکی استفاده کند.

- در کتابخانه های کاغذی استفاده کننده باید به کتابخانه بیاید و از نزدیک فهرست را ببیند و به علت نقصانی که در خدمت شخصی تحویل مدرک وجود دارد خود به کتابخانه مراجعه کند تا اگر مدرکی وجود داشته باشد که ممکن است چنین نباشد را از نزدیک ببیند .

درصورتیکه در کتابخانه های الکترونیکی نیازی به مراجعه حضوری نداشته و سند همیشه دسرس پذیر می باشد .

- از نظر ساعات کار : منابع اطلاعاتی موجود در کتابخانه کاغذی به افرادی نیازمند است که از آن استفاده و بر آن نظارت کنند .

رایانه ها را بدون ملازم می توان رها کرد .

تعداد کمی از کتابخانه های کاغذی 24 ساعت در روز ، روز در هفته باز هستند ، اکثر کتابخانه های کاغذی ، دربیشتر اوقات تعطیلند و برای ارائه خدمات و دسترسی به آن مکانی وجود ندارد .

- از نظر مورد استفاده قرار دادن یک سند کاغذی ، چون در یک زمان تنها یک شخص از یک سند کاغذی واحد می تواند استفاده کند ، همیشه ممکن است سند مورد درخواست شما ، در زمان درخواست تحویل شخص دیگری باشد .

- ودیگر اینکه ویژگیهایی مانند ذخیره سازی فشرده ، سهولت مجدد، دستیابی راه دور به متن کامل ، فرامتن که در کتابخانه های کاغذی وجود نداشت می توان در کتابخانه های الکترونیکی یافت.

آینده نگری های ویلفرد لنکستر درمورد کتابخانه ها به عنوان نهاد بی رقیب دهه ها و سده های گذشته در عرصه گرد آوری و ذخیره منابع اطلاعاتی ، هراس آور است و موجب تردیدهای بسیار در آینده این نهاد اطلاع رسانی شده است .

اما او در مورد کتابداران و نیروی انسانی کتابخانه ها این گونه قضاوت نمی کند ، بلکه آینده روشنی را به شرط همسازی ، همگامی و کسب آمادگی برای پذیرش تغییراتی که از ارتباطات الکترونیکی ناشی می شود ، برای آنها پیش بینی می کند .

( حیاتی ، 1380، 184) .

به سخن او " رشد سریع منابع به شکل الکترونیکی ، به احتمال از ارج و مقدار کتابخانه می کاهد ، اما به همین نشان تا حد زیادی بر قدر و قیمت کتابداری می افزاید .

حجم عظیم و گونه گونی منابع الکترونیک موجود، اطمینان خاطر می دهد که به متخصصان اطلاع رسانی ماهر، دست کم در آینده ای پیش بینی پذیر ، نیاز بسیار است " .

گرچه کمتر احتمال می رود که کتابخانه های آینده نهادهایی به صورت کنونی باشند ، یا اصولا به صورت یک نهاد باقی بمانند ، اما می توانند واحدهایی پویا باشند که امکان دسترسی استفاده کنندگان را به اطلاعاتی تامین کنند که خود یا دیگران فراهم یا تولید می کنند .

در صورتیکه کتابخانه ها بخواهند چنین نقش مهمی را ایفاکنند ، انجام آن در گرو مدیریت ، برنامه ریزی فعالیتها و آینده نگری در مورد نقش و رسالتی است که باید برعهده کتابخانه ها باشد .

ظهور فناوریهای رایانه ای و بهره گیری از آنها در ارائه اطلاعات ، مسائل زیادی را پیش روی کتابخانه ها قرار داده است .

بطور کلی درمورد آینده کتابخانه ها دو دیدگاه متفاوت وجود دارد:( رکن الدین احمدی لاری ، 1375 ، 71 ) 1.

دیدگاه منفی : بر اساس این دیدگاه از آنجا که شبکه ها ، اطلاعات را از محلی به محل دیگر منتقل می کنند و بعد مکانی در این زمینه نقشی ندارد ، نیاز به گردآوری منابع در کتابخانه ها کاهش می یابد .

افراداز محل کار یا منزلشان می توانند به منابع دسترسی داشته باشند .

اگر نتوان گفت که شغل کتابداران درآینده در معرض خطر قرار می گیرد ، در دهه های آینده نوع کار آنها نسبت به امروز کاملا متفاوت خواهد بود .

متخصصین اطلاعاتی که طراحی و راه اندازی خدمات الکترونیکی را درکتابخانه ها به عهده دارند از فارغ التحصیلان رشته های رایانه و مهندسی الکترونیک خواهند بود.

پیشرفت نظام های ساده رایانه ای جهت بازیابی اطلاعات تا به آنجا می رسد که نیاز به کمک فرد دیگری برای استفاده از آنها نیست و هرکس به تنهایی قادر به بازیابی اطلاعات است .

فارغ التحصیلان کتابداری و اطلاع رسانی به این نتیجه می رسند که نمی توانند با فارغ التحصیلان رشته های مذکور رقابت رقابت کنند.

2.

دیدگاه مثبت : نشر الکترونیکی در حال رشد است .

متخصصین اطلاعاتی نقش رهبری را در این توسعه به عهده دارند .

آنها در طراحی ، تولید ، کاربرد و ارزیابی نظام های اطلاعاتی سهیم هستند .

در این دیدگاه هرقدر هم که مراجعین با نظام آشنا باشند ، اما جهت استفاده صحیح از منابع به یاری کتابداران نیاز دارند .

فارغ التحصیلان مدارس اطلاع رسانی قادرند با سایر رشته ها رقابت کنند.

کتابخانه ها به عنوان مراکزی برای جذب و استخدام متخصصین اطلاعاتی عمل می کنند.

این دو دیدگاه متفاوت دارای یک وجه مشترک هستند.

در هردو روش ، فناوری اطلاعات نقش اصلی را ایفا می نماید که این واقعیت انکارناپذیر نیست .

دراینجادونکته اصلی وجود دارد .

یکی اینکه مواد چاپی بتدریج روبه کاهش می گذارد و دیگری پیدایش نظامها ی اطلاع رسانی بسیار ساده که باعث می شوندمتخصصین اطلاعات فقط در طراحی آنها شرکت نماید .

کینگ در مقاله خود تحت عنوان آینده کتابخانه های تخصصی ،اشاره می کند که در سال 2010حداقل 80درصد کل نسخه های مجلات و روزنامه ها و 50 درصد خلاصه مذاکرات کنفرانسهای تاریخی و 90درصد خلاصه مذاکرات کنفرانسهایی که هم اکنون وجود دارند ، بصورت پیوسته یا دیجیتالی در دسترس خواهند بود(کینگ ، 2004 ،171- 174 ) علیرغم رشد سریع فناوریهای اطلاعاتی و کاربرد آنهادر کتابخانه ها و عدم توانایی پیش بینی وضعیت آینده ، برنامه ریزی آینده باید صورت گیرد .

در هر حال نقش شبکه ها روبه گسترش است و مراکز اطلاعاتی به زودی به صورت کتابخانه های بدون دیوار در خواهند آمد.

خصوصیات کتابداران متخصص آینده: کتابداران در عصر الکترونیک کارشناسان خصوصیاتی را برای کتابداران عصر الکترونیک بر می شمرند که عبارتند از : - .

همانند مشاوران اطلاعاتی عمل می کنند و بهترین منابع را برای گشایش گروهها و برآوردن نیازهای اطلاعاتی مردم نشان می دهند .

- کاربرد منابع اطلاعاتی الکترونیکی را به مردم آموزش می دهند .

- منابعی را که استفاده کنندگان خاصی به آنها آشنایی دارند ، موجب جست و جو قرار می دهند .

- وظیفه بازکاوی اطلاعات را انجام می دهند ، یعنی تالیف و ترکیبی از نتایج پژوهش های منابع متعدد به عمل می آورند و برآیندگزیده و ارزیابی شده را به متقاضی عرضه کنند و در صورت امکان مستقیما به رایانه او ارسال کنند.

- با ایجاد بایگانیهای مختلف و ارتباط با پایگاههای اطلاعاتی ، مراجعه کننده را در دریافت اطلاعات مورد علاقه خودش یاری می نمایند.

- کتابدارن لازم است طرز کار با نرم افزارهای رایانه ای و ابزارهای الکترونیکی ، مهارتهای سودمندی را از طریق شبکه های نرم افزاری در اشاعه اطلاعات الکترونیکی بیاموزند .

ابزارهای الکترونیکی با ابزارهای چاپی متفاوتند.

استفاده کنندگان به این ترتیب نیازمند آموزش هستند و باید مهارتهای کسب اطلاعات را از طریق شیوه های صحیح و ابزارهای مجهز مجهز دسترسی به آن را به جامعه استفاده کننده آموخت و آنان را متقاعد ساخت .

همچنین کتابداران می توانند به استفاده کنندگان نحوه ارزیابی از منابع اطلاعاتی و اهمیت ارزش اطلاعاتی را آموزش دهند.

نتیجه‌گیری تغییرات و تحولات همه جانبه ای که در محیط اطلاعاتی ، به ویژه در دسترسی راه دور به اطلاعات و کاهش مراجعه حضوری کاربران به کتابخانه ها ، به وقوع پیوسته ، انواع کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی را تحت تاثیر قرارداده است و کتابخانه های تخصصی از این قاعده مستثنی نیستند .

کتابخانه های تخصصی و کتابداری همیشه از فناوری های زمان خود متاثر شده اند .

فناوریها همواره در کار کتابخانه ها و کتابداران تحول به وجود آورده اند ، در واقع ، تخصصی شدن کتابداری و ظهور کتابداری حرفه ای ، حاصل رونق کتابخانه بوده است .

فناوری رایانه ای که به کارگیری آن در امور مربوط به ارائه اطلاعات حرفه اطلاع رسانی را بوجود آورد ، گشایشی دیگری در کار کتابداران به شمار آمد ، اما این واقعیت بر کتابداران ثابت شد که کل بازار اطلاع رسانی دیگر متعلق به آنها نیست و حرفه کتابداری از سوی سایر حرفه ها ی اطلاع رسانی ، به چالشی جدی فراخوانده شده است .

شبکه اینترنت ، دسترسی و انتقال اطلاعات را مفهومی دیگر بخشید .

امکاناتی بی مانندی در دسترسی به اطلاعات به وجود آمد ، ضمن آنکه حجم اطلاعات نیز افزایش چشم گیری یافت .

کتابداران پی بردند که برای بهره گیری از فن آوری های جدید نیاز به آموزش دارند .

کتابداران ، وقتی دانش فنی درمورد بهره گیری از رایانه ها را با تخصص کتابداری خود در آمیزند می توانند به عنوان واسطه های اطلاع رسانی عمل کنند ایفای این نقش در بازار اطلاع رسانی حیات جدیدی به حرفه کتابداری بخشید .

اگر دیروز هدف کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی بیشتر گردآوری و سازماندهی منابع اطلاع رسانی بود ، امروز هدف آنها به علت حجم انبوه اطلاعات پراکنده و آلوده ، اشاعه اطلاعات می باشد در جهان امروز در حالی که وب جهان گستر ، جهان را تحت تسلط خود درآورده است .

هیچ کدام ازبخشها ی کتابخانه های تخصصی اعم از تهیه وسفارش ،گردآوری ،سازماندهی وحتی اشاعه ،خارج از دایره اینترنت نمیتواند کارایی داشته باشد.

با برررسی تحولات فناوری در کتابخانه های تخصصی به این نتیجه میرسیم که در کتابخانه های تخصصی آینده : 1.

مواد و محملهای اطلاعاتی کتابخانه در مسیر کاهش حجم ، کاهش وزن ، کاهش هزینه ، افزایش کارآیی ، افزایش سرعت ، افزایش قابلیت ها ، افزایش حجم ذخیره اطلاعات و قابلیت حمل و نقل در حرکتند .

رویکرد سازماندهی و اشاعه اطلاعاتی به طرف خدمات بیشتر، بهتر، کارآمدتر ارائه هر خدمتی به نیازمند خاص خود ، تخصصی شدن و در این اواخر به دیجیتال و پیوسته شدن خدمات گرایش دارند.

3.

متخصصان سیبرنتیکی یا متخصصان دیجیتالی دقیقا دو نامی هستند که برای کتابداران متخصص آینده پیشنهاد شده است .

کتابداران متخصصی که مایلند در این انقلاب زنده بمانند ، نباید فقط به کاوش و یافتن اطلاعات بسنده کنند ، بلکه باید کاملا رایانه – آشنا و متبحر در استفاده و بهره گیری از فن آوری های در حال ظهور باشند.

کتابخانه های تخصصی امروزی ابزار و منابع نوینی را در اختیار دارند .

شرایط نوین ، خدمات و عملکرد کتابخانه ها را متحول کرده است .

هر روز بر دامنه و عمق این تحولات افزوده می شود ، به طوری که امروزه به روشنی معلوم نیست که شکل کتابخانه و نحوه عرضه خدمات آنها طی سالیان آینده چگونه خواهد بود .

اما آنچه اکنون اهمیت بیشتری داده این است که با شناخت تحولات اخیر در حوزه ارتباطات و اطلاعات بتوان از این امکانات برای بهبود عملکرد کتابخانه استفاده کرد و خدمات کامل تری را به سرعت و دقت بیشتری به مراجعه کنندگان ارائه کرد.

از سوی دیگر فن آوری نوین اطلاعات ، امکان دسترسی مستقیم استفاده کنندگان به شبکه های اطلاعاتی را بوجود آورده است و این امر باعث کاهش نقش کتابدارن ، به عنوان میانجی بین منابع و مراجعان شده است .

درچنین شرایطی نقش کتابدار سنتی روز به روز کمرنگ تر می شود و متخصصان از رشته های دیگر برای حل مشکلات ذخیره و بازیابی اطلاعات به کار گرفته می شود .

لذا کتابداران برای بقا در صحنه و سودمند واقع شدن ، لازم است با حفظ اصول و تجربیات قبلی ، با فن آوری نوین به کسب دانش ها و مهارتهای مناسب بپردازند.

از آنجا که فناوری با سرعت زیاد در کتابخانه ها به کار گرفته می شود ، باید در برنامه های آموزشی کتابداری و اطلاع رسانی دروسی گنجانده شود که جوابگوی نیازهای کتابداران و استفاده کنندگان از کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی باشد .

با توجه به پیشرفت فنآوری اطلاعات و حجم روزافزون اطلاعات تولیدشده ، در آینده ای نه چندان دور، دیگر فرصت سازماندهی تمام اطلاعات تولید شده برای کتابداران و اطلاع رسانان باقی نخواهد ماند.

آنان بایستی اطلاعات حوزه های موضوعی خاص را گزینش و پردازش کنند ، و به مراجعان ، سواداطلاعاتی را به منظور بازیابی ، گزینش و کاربرد بهینه اطلاعات مورد نیازشان آموزش دهند .

اگر این گروه علاقمند به حفظ جایگاه خویش در جامعه اطلاعاتی آینده هستند ، باید آماده پذیرفتن نقش هایی مثل پردازشگر اطلاعات ، مشاوره اطلاعات ، مروج سواد اطلاعاتی ، مدیر اطلاعات و طراح نظام باشند.

به منظور حفظ و ارزش و جایگاه حرفه کتابداری و اطلاع رسانی در جانعه اطلاعاتی آینده ، تجدیدنظری در نظام آموزشی علم کتابداری و اطلاع رسانی کنونی برای پرورش کتابدارن و اطلاع رسانان عصر فن آوری اطلاعات باید صورت گیرد.

وکلام آخر پایانی بحث اینکه با بازنگری و تحلیل منطقی کارکردهای کتابخانه ها و بازآفرینی نقش های جدید است که می توان امیدوار بود حرفه کتابداری و اطلاع رسانی همچنان از جایگاهی ارزشمند در فرایند توسعه جامعه بشری برخوردار خواهد بود .

در این راستا وظیفه اصلی اندیشمندان و مدرسان این حرفه فراهم نمودن چارچوبهای نظری و راهکارهای عملی برای سوق دادن کتابداران به سوی آینده بهتر است .