سرزمین گیلان بنابر موقعیت خود و تأثیر این موقعیت بر معماری این محل ، دو بخش از سه بخش مطالعات ما را بر روی معماری مسکونی برونگرای ایرانی به خود اختصاص می دهد .
اما وقتی از ویژگی پوششهای آن ، یعنی شیبدار بودن صحبت می شود ، فکر انسان ناخود آگاه متوجه اوضاع طبیعی این منطقه می گردد .
این منطقه به وسیله حصار بلند البرز از بقیه ایران جدا می گردد . کوههای این استان قسمتی از مجموعه ناهمواریهای جنوب و جنوب غربی دریای مازنداران است که از دره رود آستارا در شمال تا کوههای سوماس در مشرق کشیده شده است .
این منطقه دارای نوع خاصی از آب و هوا است که به آن آب و هوای معتدل خزری می گویند .
ارتباط گیلان به آذربایجان از طریق فومن ، ماسوله ، زنجان بوده و راه دیگر از طریق آستارا به اردبیل ، می گذشته است .
بافت اغلب روستاهای واقع در دشت گیلان به شکل پراکنده است و هر خانه که مشتمل بر عناصر مختلفی است ، به صورت قطعه زمینی بزرگ می باشد که گاهی با محل کار که اغلب شالیزار است ، فاصله کمی دارد . مثل آنچه در روستای کلده بالا در نزدیکی فومن مشاهده شده ، و گاهی فاصله ای را باید تا محل کار طی کرد ، مثل روستای سالک ده در لاهیجان . شکل پراکندگی خانه ها در بافت متفاوت است .
ویژگی های فنی چوب از قبیل سبکی ، سهولت دسترسی و کارپذیری ، مقاومت در برابر کشش ، خمش و پیمون وار بودن ( مدولار ) ، همه در این انتخاب مؤثر بودهاند .
از مصالح نوع سنگی از قبیل سنگ و خشت در انواع مختلف و سفال نیز در کنار ساختمانهای تماماً چوبی استفاده شده است .
انواع چوبها مثل چوب توت ، توسه ( توسکا ) ، پلت ، کهل ، آزاد ، لرک ، انجیلی ، بید ، بلوط ، نارون راش و نمدار در قسمتهای مختلف ساختمان چوبی بنا به کار گرفته شده است .
روش دیگر کرسی چینی ، با انتقال نیروها به صورت نقطه ای بنام سکت چاه ، مصطلح می باشد . در این طریقه ، به کمک ستونهایی از جنس توت در فواصل نزدیک به هم ( به فاصله 1 تا 5/1 متر ) ساختمان را حدود 70 تا 80 سانتیمتر بالا آورده شمعها را به وسیله تیرهایی ( نال یا نعل به هم متل می کنند ، و فاصله به وجود آمده بین تیرهای چوبی و زمین را به وسیله خشت خام پرمی نمایند و سپس ، روی آن را با ملات گل رس و سبوس برنج جهت کف سازی پر می کنند .
ستون ، عنصر سازه ای عمودی است که در ساخت ایوانها و تالار ها نقش اساسی دارد . بخش عمده ای از فعالیت ها در فضای نیمه باز اوانها و تالار ها انجام می گیرد . ستونها در ردیفهای مختلف ( بنا بر شکل ایوان و تالار ) و بر روی تیری بنام نال ( درکف ) قرار می گیرند . و در بالا یا سقف ، تیر دیگری بنام وشان یا سرلف روی آن قرار می گیرد .
ستون ، در شکل دهی کوتیها نیز نقش اساسی دارد و ساختمان کوتیها چه از لحاظ نوع پلان و چه از لحاظ شکل پوشش ، در نقاط مختلف گیلان متفاوت است .
پوششهای شیبدار یکی از ویژگی ها و در عین حال عناصر مهم ساختمان در خانه های گیلانی هستند .
ساده ترین نوع پوششهای شیبدار ، در ساختمانهای ابتدای مشاهده می شوند . در این نوع پوششها ، ستون های شاخکداری که تیرهای افقی روی آنها قرار می گیرد ، نقش حمل پوششی را دارند . بر روی تیرهای افقی ، تیرهای مایلی که رأسشان بر روی ستیغ متصل است ، قرار دارند . ستیغ نیز بر روی دیرکهای عمودی قرار دارد .
بعد از این که تیرهای افقی ( بنام بام دار ) بر روی دیوارها قرار گرفت ، به فواصل معینی روی آنها تیرهای افقی دیگری بنام بال قرار می گیرد .
مسکن ، اصلی ترین عنصر این ارسن دارای ویژگی هایی است که در این جا مختصراً مطالبی را در مورد آن می آوریم . اتاق یا به عبارتی اندرون یا در ، در ارتباط با نوع زندگی ساکنین منطقه گیلان با دیگر نقاط ایران دارای نکات مشترکی است .
معماری داخل مسکنهای یک اطاقه به دلیل کمبود جا ، با مسکنهای چند اطاقه فرق می کند .
در بعضی از اتاقها ، تعداد زیادی طاقچه جهت قرار دادن اشیای مختلف تعبیه شده است . در اتاق زمستان نشین ،اجاق و بخاری قدیمی در دو طرف در ورودی قرار گرفته است و کف اطاق را معمولاً با حصیر می پوشانند .