یک روش تحلیل تصمیم با منطق فازی برای یکپارچه ساختن شاخص های اکولوژیک ایجاد گردید. این روش ترکیبی از روش رتبه بندی فازی و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) است. این روش قادر به رتبه بندی اکوسیستمها بر حسب شرایط زیست محیطی بوده و اثرات تجمعی در سراسر یک ناحیه وسیع را نشان می دهد. با استفاده از داده های مربوط به پوشش اراضی جمعیت، جاده ها، رودخانه ها، آلودگی هوا و توپوگرافی ناحیه میانی اقیانوس اطلس ، توانستیم مناطقی را کشف کنیم که در شرایط نسبتاً ضعیفی قرار داشته و یا در آینده در معرض نابودی قرار می گیرند. این روش، یک راه حل آسان و جامع ارائه داد که با کمک آن، توانستیم از توانایی های تئوری مجموعه فازی در ترکیب با AHP برای ارزیابی اکولوژیکی بهره گیریم. علاوه بر این، روش پیشنهادی می تواند به عنوان زیربنایی برای ارزیابی سیاستهای زیست محیطی مورد استفاده قرار گیرد.
تحلیل ناحیه ای شرایط زیست محیطی و آسیب پذیری، یک چالش قابل توجه در ارزیابی را ارائه می دهد. منابع جدید اطلاعاتی از تصویر برداری ماهواره ای و اصول جدیدی که در اکولوژی منظر طبیعی زمین تدوین شده اند، موقعیتهای هیجان انگیزی را خلق می کنند. اما برای بهره برداری از این موقعیتها، لازم است به تعدادی از مشکلات فنی اشاره نماییم .
یکی از مهمترین مشکلات ارزیابی آسیب پذیری ناحیه ای، یکپارچه ساختن اطلاعات بدست آمده از منابع مختلف در یک رتبه بندی عمومی برای ریسک مربوطه است. در یک مقیاس فضایی کوچکتر مثلاً در یک حوزه آبریز، تمرکز روی نقاط انتهایی خاص یا ایجاد یک شاخص روی یکپارچگی کلی محیط، ممکن است راهکارهای عملی برای یکپارچه ساختن اطلاعات ارایه نماید، اما این راهکارهای ساده مواجه با انتقادات جدی خواهند شد. این مشکل می تواند در مقیاسهای ناحیه ای بزرگتر که در آن اطلاعات دیگری از قبیل اکوسیستمهای خاکی و آبی، تغییرات کاربری اراضی و محرکهای محیطی در کنار هم وجود دارد، بسیار پیچیده تر شود.
یکی از مشکلات بحرانی در ارزیابی یکپارچه، مواجهه با خطاهای نامعلوم ناشی از منابع مختلف از قبیل خطا در اندازه گیری یا مدلسازی، عدم دقت در شناسایی روابط بین محرکها و گیرنده های محیطی، و حتی ابهام در تعریف ریسک است. مجموعه مقادیر اندازه گیری شده و محاسبه شده که با یکدیگر ادغام می شوند، بطور پیچیده ای با هم در ارتباطند و نمی توان آنها را از نظر آماری مستقل در نظر گرفت. یک راه حل دقیق برای ارزیابی یکپارچه، بر مبنای تئوری فضای حالت یا تحلیل چند متغیری مورد نیاز است. این مقاله، یک راهکار اولیه برای مدل تحلیل تصمیم با منطق فازی، برای ارزیابی آسیب پذیری اکولوژیک ارائه می نماید. این روش ترکیبی از روش رتبه بندی فازی و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) است. علاوه بر این، از روش تحلیل اجزای اصلی (PCA) به عنوان راهنما در ساختن سلسله مراتب برای AHP استفاده گردیده است. این روش قادر است اکوسیستم ها را بر حسب شرایط زیست محیطی و اثرات تجمعی مربوطه در سراسر یک ناحیه وسیع، رتبه بندی نماید.
مواد و روشها
داده ها
برای این تحلیل، 26 عدد از کل 33 شاخص موجود در اطلس زمین در ناحیه میانی اقیانوس اطلس (جدول1) به تفکیک هر حوزه آبریز و با استفاده از نقشه های هیدرولوژیک 8 رقمی موسسه تحقیقات زمین شناسی ایالات متحده (USGS)، برای 123 حزه آبریز در ناحیه میانی اقیانوس اطلس (شکل1) آنالیز کردیم. سایر 7 شاخص باقیمانده به دلیل فقدان داده ها آنالیز نشدند.
روشها
رتبه بندی فازی : برای شاخصهای اکولوژیک، خطا های نامعلوم همواره وجود دارند. از این رو، لازم است مقادیر شاخصها به همراه اطلاعات مربوط به خطاهای نامعلوم آنها ارائه گردند. اگر شاخصها مستقل باشند، مشکلی پیش نمی آید زیرا می توانیم شاخصها را به صورت زوج دوتایی ‹‹مقدار، خطا›› تعریف کنیم. اما استفاده از این زوجهای دوتایی در محاسبات پیچیده تر بعدی، نظیر ارزابی اکولوژیک یکپارچه با کمک راه حلهای سنتی آمار و احتمالات، هم از نظر تئوری و هم از نظر عملی، مشکل ساز خواهد شد .
یکی از دلایل عمده این امر آن است که ارتباط بین محرکها و گیرنده های محیطی، روشن نیست و بی نهایت پیچیدگی ایجاد می نماید. در چنین مواردی، تئوری مجموعه های فازی یک راه حل تکمیلی خوب به نظر می رسد. با کمک راه حل منطق فازی، و با استفاده از مجموعه های فازی، خطاهای نامعلوم مربوط به شاخصها می توانند با مقادیر واقعی شاخصها مرتبط گردند. از آنجایی که شاخصها توسط مجموعه های فازی نمایش داده می شوند، تکنیکهای فازی متفاوتی وجود دارند که می توانند برای تسهیل در محاسبات مختلف روی شاخصهای فازی مورد استفاده قرار گیرند. برخی از این تکنیکها عبارتند از : حساب فازی، مدلسازی قانونمند فازی و رتبه بندی فازی. چندین مطالعه زیست محیطی در این زمینه اخیراً انجام گرفته است. به عنوان مثال، Silvert منطق فازی را برای به دست آوردن شاخصهای فازی در شرایط زیست محیطی و نیز برای طبقه بندی اثرات اکولوژیک مورد استفاده قرار داده است. با این وجود، راه حل فازی در ارزیابی اکولوژیک، هنوز راهی نسبتاً جدید محسوب می شود.