دانلود مقاله استان بوشهر

استان بوشهر با مساحت 653/27 کیلومتر مربع بصورت نواری ساحلی بین خلیج فارس و کوهپایه های زاگرس قرار گرفته است گستره استان بوشهر بین تا عرض شمالی و تا طول شرقی در امتداد شمال غربی-جنوب شرقی واقع شده و بلحاظ کمی عرض جغرافیای در طوقه جنوبی و گرم منطقه معتدله شمالی قرار دارد.

بخش مهمی از استان را جلگخ وسیعی تشکیل می دهد که ارتفاع آن از سطح دریا کمتر، از 300 متر است و در حقیقت ادامه جلگه وسیع خوزستان می باشد که عرض آن در امتداد نصف النهار، در برخی از نقاط مرکزی به 100 کیلومتر بالغ می گردد.

این جلگه در قسمت جنوبی استان به باریکه ای تبدیل می گردد که عرض آن باریکتر از یک کیلومتر نیز کمتر است.

در این قسمت کوهپایه های زاگرس عملاً به خلیج فارس می پیوندد.

ارتفاعات منطقه، محدود و از دسترس قسمتهای مرتفع زاگرس بسیار دور است.
مرتفع ترین ناحیه استان را بخش کوهستانی شرق برازجان و شمال خورموج تشکیل می دهد.

در منطقه اخیر بام استان بوشهر بصورت یک منطقه ارتفاعی به فراز 1950 متر قرار گرفته است.

سایر مناطق مرتفع نظیر کوه سیاه(1691 متر) کوههای دشتستان(1341 متر) کوه مند(789 متر)، ارتفاعی کمتر دارند.
بخش کم ارتفاع استان بوشهر در حقیقت جلگه های آبرفتی رودخانه های مند و حلّه می باشند که از رشته کوههای زاگرس در فارس سرچشمه می گیرد.
استان بوشهر در حاشیه جنوب شرقی با استان هرمزگان، در شرق با استان فارس و در شمال و شمال غربی با استانهای خوزستان و کهگیلویه و بویر احمد، مجاور می باشد.
بارندگی این استان، صرفنظر از قسمتهای شرقی آن، از سایر سواحل خلیج فارس بیشتر است، در نواحی ساحل مرکزی بین 250-200 میلیمتر دور نواحب مرتفع عموماً بین 250 تا 300 میلیمتر تغییر می کند.

در نواحی محدودی از مناطق مرتفع میزان متوط بارندگی 500 میلیمتر در سال می رسد.
بخش اعظم استان بوشهر جزء اقالیم گرم محسوب می شود.

نوار ساحلی استان در طبقه بندیهای کلاسیک جزء مناطق خشک گرم شدید، نواحی مجاور آن که بین ساحل و کوهپایه ها قرار گرفته است در دسته مناطق خشک گرم میانه و بالاخره بخشی از کوهپایه ها جزء مناطق گرم ضعیف قرار می گیرند.

در مناطق مرتفع استان تیپ آب و هوای خشک معتدل و تیپ های فرعی با گستره بسیار کوچک نیز تشخیص داده شده است.

1-2-آبهای سطحی
بر اساس نقشه خطوط همباران که طی مطالعات هواشناسی استان بوشهر تهیه شده است کل ریزشهای جوّی استان بطور متوسط حدود 6 میلیارد متر مکعب در سال برآورد می گردد.

حال بفرض اینکه 20 درصد از میزان مذکور به جریان سطحی تبدیل گردد، میتوان گفت که کل جریانهای سطحی سالانه استان بطور متوسط حدود 2/1 میلیارد متر مکعب خواهد بود.

علاوه بر ان، تعدادی رود مهم و پرآب نیز از خارج محدوه جغرافیایی استان وارد استان بوشهر می گردد که مهمترین آنها عبارتند از رودخانه مند، شاهپور و دالکی.
میزان آبدهی متوسط سالانه رودهای مذکور بترتیب حدود 1370،420،410 میلیون متر مکعب بوده، جمعاً 2/2 میلیارد متر مکعب جریان سطحی استانهای مجاور را به جریانهای سطحی سالانه استان بوشهر بطور متوسط بترتیب به 6/3 میلیارد متر مکعب می باشد.

رودخانه های استان را می توان به دو گروه دائمی و فصلی تقسیم نمود.

ذیلاً به بررسی وضعیت مهمترین رودخانه های استان پرداخته می شود:

1-3-رودهای دائمی(21)
1-3-1-رودخانه مند:پرآبترین رود واقع در استان بوشهر رود مند می باشد که این رود از ارتفاعات شمال غربی شیراز سرچشمه گرفته پس از عبور از مجاورت دشتهای کوار، خفر، کازرین، شرف خلیل و لاغر، و همچنین تلاقی با رودخانه های شور جهرم و دارالمیزان وارد استان بوشهر می گردد.

رودخانه های شور دهرم(ادامه رودخانه فیروزآباد) و رودخانه دشت پلنگ) و باغان نیز در داخل استان به این رودخانه پیوسته، پس از گذشتن از میان اراضی وسیع منطقه دشتی به خلیج فارس منتهی می گردد.

وسعت کل حوضه رودخانه مند در محل تخلیه به خلیج فارس حدود 58400 کیلومتر مربع است که بالغ بر 15 درصد آن مستمل بر زیر حوزه های دشت پلنگ، شنبه، باغان، سنا و رود شور، در استان بوشهر واقع شده است.

آبدهی این رودخانه پس از تلاقی با رودخانه شور دهرم و قبل از اختلاط با جریان رودخانه باغان در محل ایستگاه اندازه گیری قنطره بر اساس آمار 17 ساله(61-1344) حدود 1.541 میلیون متر مکعب می‌باشد.
آب رودخانه مند در ابتداء دارای کیفیت مناسبی می باشد ولی پس از اختلاط با جریانهای شاخه های شور بتدریج از کیفیت آن کاسته می شود، بطوریکه در محل ورود به استان بوشهر کیفیت آن بحدی نازل است که جهت آبیاری نیز قابل استفاده نمی باشد.

در حال حاضر طرحهای احداث سد مخزنی در دو محل بند بهمن و تنگ کارزین در بخشهای فوقانی این رودخانه که در استان فارس واقع است در دست مطالعه می باشد، ولی قدر مسلم آنکه احداث سدهای مخزنی مذکور نه تنها تأثیری در بهبود کیفیت رودخانه مند نخواهد داشت، بلکه باعث تنزل کیفیت آن در پایین دست محل سدها خواهد شد، زیرا شاخه های اصلی شور که مهمترین سهم را در تنزل کیفیت جریان رودخانه ند دارند.

در پایین دست محل سدها به رودخانه می پیوندند و نتیجتاً احداث سدهای مذکور و ذخیره آب بالنسبه مناسب در بالا دست باعث تنزل بیشتر کیفیت رودخانه خواهد شد.
علیهذا با توجه به آبدهی بسیار زیاد و چشمگیر رودخانه مند و نیز وسعت بسیار زیاد اراضی حاشیه رودخانه که در استان بوشهر قرار دارند، پیشنهاد می شود مطالعات شناسایی کامل منابع شور کننده آب رودخانه مند و روشهای جلوگیری از شوری آن انجام پذیرد، تا چنانچه امکانات مناسبی جهت استفاده از این منبع عظیم وجود معلوم شود و بهره برداری مقتضی از ان آغاز گردد.

لازم به یادآوریست که تاکنون مطالعات شناسایی در این زمینه صورت نگرفته است.
حوزه های مهمی که در محدوده استان بوشهر قرار داشته و جریانهای سطحی آنها یه رودخانه کند می پیوندند عبارتند از رودخانه های دشت پلنگ، باغان و سنا.

رودخانه دشت پلنگ
این رودخانه از ارتفاعات دهرود واقع در جنوب شرقی برازجان سرچشمه می گیرد و پس از تلاقی با شاخه های یوشگان از دشت سرمک عبود نموده با ردخانه شور دهرم(ادامه رودخانه فیروزآباد) تلاقی می نماید و سپس به رودخانه مند می ریزد.

رودخانه دشت پلنگ دارای حوزه وسیعی است که مساحت آن به 060/3 کیلومتر مربع می رسد و تقریباً کل حوزه در داخل استان بوشهر واقع شده است.

این رودخانه فاقد تأسیسات اندازه گیری بده آب می باشد.

ولی با توجه به وسعت و میزان بارندگ می توان کل آبدهی متوسط سالانه این رودخانه را حدود 160 میلیون متر مکعب برآورد نمود.

از کیفیت آب این رودخانه اطلاعاتی در دست نیست ولی بر اساس بازدید و بررسیهای اولیه میتوان گفت که آب رودخانه دارای کیفیت مناسبی نبوده، میزان بهره برداری از آن نیز ناچیز می باشد.

با توجه به اراضی بالنسبه وسیعی که در حاشیه این رودخانه وجود داشته، مساحتی حدود 000/4 هکتار را در بر می گیرد پیشنهاد می شود طی مطالعه و بررسی کامل کیفیت آب و نحوه بهبود بخشیدن به آن، امکان استفاده از جریان این رودخانه با تأسیس ایستگاه پمپاژ، انحراف یا ذخیره آب بررسی و ارزیابی می گردد.

رود باغان
این رودخانه با حوزه ای به وسعت 770 کیلومتر مربع از ارتفاعات و اراضی مناطق جم و ریز سرچشمه می گیرد و ایتاد بنام سرچشمه سپس باغان موسوم می گردد.

رودخانه باغان پس از عبور از مجاورت روستای باغان به رودخانه مند می پیوندد.
اگرچه اشل اندازه گیری آبدهی از سال 1355 بر روی این رودخانه احداث شده است ولیکن آمار موجود صرفاً شامل 3 سال آماربرداری ماهانه بوده است.

متوسط آبدهی سالانه رودخانه طبق آمار موجود حدود 28 میلیون متر مکعب می باشد.
آب این رودخانه از کیفیت خوبی برخوردار بوده نسبت به سایر منابع سطحی استان بهترین کیفیت را داراست.

میزان بهره برداری از آب رودخانه فوق در اراضی روستای باغان حدود 35 درصد از کل پتانسیل آن برآورد می گردد.

بنابراین با توجه به کیفیت مناسب این رودخانه پیشنهاد می شود بهره برداری از جریان دائمی این رودخانه حتی‌الامکان افزایش یابد.

با توجه به توزیع آبدهی ماهانه رودخانه می توان اظهار داشت که امکان توسعه بهره برداری از این رودخانه وجود دارد.
حوزه سنا:یکی از حوزه های فرعی رودخانه مند، حوزه سنا می باشد که جریانهای سطحی آن از ارتفاعات لاور سرچشمه می گیرد.

این حوزه بدلیل دارا بودن جریان پایه دارای اهمیت می باشد و با توجه ه وسعت آن که به حدود 300 کیلومتر مربع می رسد میزان آبدهی سالانه آن بطور متوسط به 22 میلیون متر مکعب می رسد.

در حال حاضر حداکثر 10 درصد از جریان این رودخانه مورد استفاده قرار می گیرد.
با توجه به کیفیت مناسب رودخانه و میزان بهره برداری فعلی از آن می توان اظهار داشت که امکان توسعه بهه برداری از جریانهای سطحی این حوزه وجود داشته و لازم است مورد توجه قرار یرد.

1-3-2-رودخانه شاپور:
اسن رودخانه از ارتفاعات شمال شرقی کازرون سرچشمه گرفته، پس عبور از حاشیه شمالی دشت خشت وارد استان بوشهر می گردد.

کل وسعت حوزه این رودخانه در محل پیوستن به رودخانه دالکی و تشکیل حله حدود 520/4 کیلومتر مربع می باشد که حدود 20 درصد آن در استان بوشهر واقع شده است.
اسن رودخانه از ارتفاعات شمال شرقی کازرون سرچشمه گرفته، پس عبور از حاشیه شمالی دشت خشت وارد استان بوشهر می گردد.

کل وسعت حوزه این رودخانه در محل پیوستن به رودخانه دالکی و تشکیل حله حدود 520/4 کیلومتر مربع می باشد که حدود 20 درصد آن در استان بوشهر واقع شده است.

بر اساس آمار 17 ساله ایستگاه اندازه گیری سعدآباد، میزان آبدهی این رودخانه در محل ایستگاه مذکور سالانه بطور متوسط حدود 482 میلیون متر مکعب می باشد.

کیفیت آب این رودخانه در مقایسه با سایر منابع آبهای سطحی استان در حد نسبتاً مناسب بوده و در ایتستگاه سعد آباد از نظر طبقه بندی جهت آبیاری بین کلاسهای CS, CS قرار می گیرد.

در حال حاضر حاضر با توجه به مصارف آب بوسیله رودخانه اخیرالذکر، میتوان اظهار داشت که تقریباً و بطور معمول کل جریانهای مرتبط با ماههای اردیبهشت لغایت آبنماه مورد استفاده قرار گرفته، بهره برداری از آب رودخانه به حدود 40درصد بالغ گردد.

بدین ترتیب، و بدون انجام ظرحهای احداث سد مخزنی در بالا دست، می توان گفت که توسعه بهره برداری از این رودخانه فقط از طریق استفاده از مازاد آب رودخانه شاپور در ماههای آذر لغایت فروردین ماه، امکان پذیر خواهد بود.

بطور کلی منابع آبهای سطحی در محدوده مطالعات توجیهی شاپور- دالکی را رودخانه‌های شاپور از کوههای غرب دریاچه پریشان و شمال شرقی کازرون سرچشمه گرفته پس از اتصال آب چشمه ساسان به ان از حد غربی کازرون می گذرد.

تأسیسات پمپاژ و آبرسانی بوشکان قبل از ورود رودخانه به منطقه کوهستانی قرار گرفته است.

در پائین دست بوشکان، رود شور شکستیان به رودخانه شاپور متصل می‌شود و سپس رودخانه مسیر کوهستانی را طی کرده و در محل چروم وارد دشت خشت می گردد.

رودخانه شاپور ضمن عبور از قسمت شمالی دست خشت حدود 2230 هکتار از نخلستانها و اراضی این دشت را مشروب می نماید و سپس وارد مسیر کوهستانی شده و پس از طی مسیر پرپیچ و خم و اتصال چندین شاخه فرعی در نزدیکی روستاهای جره بالا و میلک وارد دشت برازجان می شود.

در پائین دست، رودخانه بوسیله سد انحرافی سعدآباد و نهر شبانکاره، حدود 3075 هکتار از اراضی نخلستانهای شبانکاره را مشروب می کند.

رودهای شاپور دالکی، در محل دوردگاه مبهم ملحق گشته و از آن سپس بنام رودخانه حله تا خلیج فارس جریان دارد.

وسعت حوزه آبریز رودخانه های شاپور و دالکی تا محل اتصال بترتیب 3990 و 5190 کیلومتر مربع می باشد.

تعداد ایستگاه اندازه گیری دبی در حوزه آبریز این دو رودخانه وجود دارد که بوسیله وزارت نیرو کنترل می شود.

علاوه بر آن، در 19 ایستگاه دیگر نیز به اندازه گیری دبی در هر ماه اقدام شده است.

در ضمن بمنظور بررسی منابع شوری جمعاً 154 نقطه در رودخانه های شاپور و دالکی و شاخه های فرعی آن بطور ماهانه، فصلی و یکباری نمونه برداری انجام گرفته است.

مهمترین و پر سابقه ترین اندازه گیری رودخانه شاپور در محل سعدآباد قرار دارد که بعنوان ایستگاه مینا محسوب گردیده است.

دبی رودخانه شاپور در این محل(بالادست انحرافی) بطور متوسط 490 میلیون متر مکعب برآورد گردیده است.

دبی رودخانه شپاور در محل ورود به دشتهای آبخور آن خشت و برازجان که بترتیب در محلهای چروم و جره بالا اندازه گیری می شود متوسط حدود 312 و 431 میلیون متر مکعب برای همین دوره برآورد شده است.

تغییرات سالیانه آبدهی رودخانه های شاپور و دالکی بسیار زیاد و بر اساس آمار موجود این تغییرات سالانه نسبت به میانگین دراز مدت بین 33 الی 201 درصد در مورد رودخانه شاپور و 30 الی 304 درصد در مورد رودخانه دالکی می باشد.

تغییرات ماهیانه آبدهی رودخانه های شاپور و دالکی نیز بسیار زیاد می باشد.

بطوریکه در ماههای خشک فقط حدود 2 الی 3 درصد از آبدهی سالیانه در جریان بوده ولی در ماههای پرآبی چون دی و بهمن این رقم به 20 الی 25 درصد نیز می رسد.

کیفیت آب رودخانه های شاپور و دالکی در بالادست خوب نبوده و بتدریج بر اثر افزایش چشمه ها و شاخه های شور، غلظت مجموع املاح آن بالارفته و دارای محدودیت هائی از نقطه نظر آبیاری و کشاورزی می گردد.

غلظت مجموع املاح محلول آب رودخانه شاپور در محل بوشکان و تا قبل از اتصال رود شور شکستیان بطور متوسط حدود 500 میلیگرم در لیتر، در محل ورود به دشت خشت 1850 میلیگرم در لیتر و در محل ورود به دشت برازجان 2100 میلیگرم در لیتر برآورد شده است.

در رودخانه دالکی، متوسط غلظت مجموع املاح محلول در آب در محل ورود به دشت جرء حدود 1100 میلیگرم در لیتر و در محل ورود به دشت برازجان 2250 میلیگرم د لیتر محاسبه گردیده است.

متوسط میزان املاح آب رودخانه های شاپور و دالکی در ایستگاه های مختلف با توجه به آبدهی رودخانه و رابطه آن با غلظت مجموع املاح محلول محاسبه و برآورد گردیده که نتایج آن اعلام شده است.

ملاحظه می شود که بطور متوسط سالانه 1131 هزار تن نمک محلول از رودخانه شاپور در سعدآباد(بالاتر از سد انحرافی) عبور می‌نماید.

رقم مشابه برای رودخانه دالکی در سر قنات 938 هزار تن برآورد شده است.

دبی سیلابی رودخانه های شاپور و دالکی با توجه به آمار محدود موجود در محل‌های سدهای مخزنی مورد بررسی، به روشهای مختلف آماری و تجربی محاسبه گردیده که در نتیجه حداکثر سیلاب برای ایستگاه های چروم و جره بالا در رودخانه شاپور بترتیب 4400و 5800 متر مکعب در ثانیه و برای موسقان و قربان آباد برتیب 2600 و 6000 متر مکعب در ثانیه برآورد گردیده است.

میزان مواد رسوبی رودخانه های شاپور و دالکی با توجه به آمار محدود موجود در ایستگاه های سعدآباد، سرقنات، چروم، نرگی آباد برای سدهای مخزنی مورد بررسی برآورد شده و نتیجه آن در چروم 6/1 ، جره بالا 1/3، موسقان 4/0 و قربان آباد 5/3 میلیون متر مکعب در سال برآورد شده است.

برای آنکه ادامه مطالعات هواشناسی و آبهای سطحی در حوزه آبریز رودخانه های شاپور و دالکی بنحو بهتری انجام گیرد، از همان زمان انجام مطالعات شناسائی انجام گرفته و برخی پیشنهادات برای رفع نواقص شبکه هیدروکلیمالوژی داده شده است که در بعضی از موارد به این پیشنهادات توجه شده از آنجمله میتوان احداث ایستگاه اندازه گیری بر روی رودخانه سیاهرود، احداث پل تلفریک و لیمنیگراف در ایستگاه چروم، تغییر محل اندازه گیری رودخانه شیرین در محل گیخ و انتقال آن به نرگی، انجام نمونه برداری لازم برای تعیین کیفیت آب و میزانرسوب در محل سدهای مخزنی مورد بررسی و نقاط مهم و برآورد و یا اندازه گیری میزان دبی رودخانه در مواقع سیلابی را نام برد.

از طرفدیگر پیشنهادهای زیر تا کنون به مرحله اجراء در نیامده است: تعیین متصدی برای ایستگاه های شکستیان و نقطه 70 در حوزه آبریز رودخانه شاپور.

تغییر محل ایستگاه اندازه گیری قربان آباد بر روی رودخانه دالکی و انتقال آن به محل پیشنهاد شده است.

احداث باران سنج ثبات، تبخیر سنج و باد سنج در دشتهای کمارج، برازجان فراشبند، نوجین و دادین.

تبدیل ایستگاه کلیماتولوژی به ایستگاه سینوتیپیک.

1-3-3-رودخانه دالکی: این رودخانه از ارتفاعات شرقی دریاچه پریشان سرچشمه گرفته، پس از عبور از جنوب دشت خشت وارد استان بوشهر می گردد.

کل وسعت حوزه این زودخانه در محل تخلیه به رودخانه حله که از تلاقی این رودخانه و رودخانه شاپور بوجود می آید حدود 50 و 6 کیلومتر مربع می باشد که تقریباً 15 درصد آن در استان بوشهر قرار گرفته است.

بر اساس آمار 21 ساله ایستگاه سرقنات، آبدهی متوسط سالانه این رودخانه حدود 2/442میلیوم متر مکعب می باشد.

کیفیت آب رودخانه با توجه به دیگر منابع آب سطحی استان بوشهر در حد متوسط بوده، از نظر طبقه بندی جهت آبیاری بین کلاسهای CS,CS اخیر می نماید.

در حال حاضر آخرین حقابه برهای این رودخانه عبارتند از انهار بی براء، حاج مهدی و دهقانده، و بر طبق طرح هائی که در دست مطالعه قرار دارد، با احداث سد انحرافی سرقنات حداکثر 10 متر مکعب از آب رودخانه جهت آبیاری اراضی دشت دالکی منحرف می گردد که با توجه به استفاده فعلی از آب این رودخانه میتوان گفت که بهره برداری از آب رودخانه دالکی به حدود 55 تا 60 دذصد افزایش خواهد یافت.

بدین ترتیب بدون انجام طرحهای ذخیره آب در بالادست، توسعه بیشتر بهره برداری تنها از طریق استفاده از مازاد آب در ماههای سیلابی امکان پذیر می باشد.

1-3-4-رودخانه اهرم: رودخاهنه اهرم با حوزه ای به وسعت 050و 1 کیلومتر مربع کلاً در استان بوشهر و در شرق آن واقع شده است.

این رودخانه از تلاقی دو شاخه اصلی به اسامی رود باهوش و رود شیرین تشکیل گردیده، سپس وارد اراضی دشت اهرم می گردد.

بر اساس آمار 8 ساله در محل ایستگاه اندازه گیری اهرم، آبدهی متوسط سالانه رودخانه اهرم حدود 0/40 میلیون متر مکعب می باشد.

کیفیت آب رودخانه بر اساس آمار کوتاه مدت موجود در حد قالب قبول بوده، از نظر طبقه بندی جت آبیاری در کلاسهای CS,CS قرار می گیرد.

در حال حاضر بهره برداری از آب این رودخانه جهت آبیاری اراضی دشت اهرم حدود 10 میلیون متر مکعب در سال یا حدود 25 درصد میزان متوسط موجود می‌باشد.

با توجه به وسعت اراضی زیر دست و همچنین نیاز آبی این اراضی، امکانات توسعه بهره برداری از آب این رودخانه از طریق احداث بند مخزنی وجود داشته قابل توصیه می باشد.

1-3-5-رودخانه شور: رودخانه شور گناوه با حوشه ای به وسعت 150و 1 میلیون کیلومتر در مجاورت حوضه رودخانه شاپور قرار گرفته است.

این رودخانه از ارتفاعات بیدکرز در جنوب رودخانه زهره سرچشمه گرفته سپس وارد استان بوشهر می گردد.

از آنجائیکه تأسیسات اندازه گیری آبدهی در رودخانه شور وجود دارد، میزان آبدهی سالانه آن با توجه به میزان بارندگی و وسعت حوزه حدود 70 میلیون متر مکعب برآورد گردیده است.

در مورد کیفیت آب این رودخانه آمار و اطلاعات مستندی وجود ندارد، لیکن با توجه به بررسیهای مقدماتی و مشاهدات صحرائی میتوان اظهار داشت که کیفیت آن در حد قابل قبول نبوده، امکان استفاده از آن منتفی بنظر می رسد.

1-4-رودخانه های فصلی بغیر از رودخانه های دائمی که فوقاً مورد بررسی اجمالی قرار گرفت، استان بوشهر دارای رودخانه های فصلی متعددی نیز می باشد که اهم آنها به شرح زیر است: 1-رودخانه دره آبداری 2-رودخانه دره گپ 1-4-1-رودخانه دره آبداری:حوضه دره آبداری در شمال غربی بندر گناوه قرار داشته وسعت آن در بالادست محور شمالی جنوب روستای سید محمود به 860 کیلومتر مربع می رسد.

حجم سیلابهای سالانه این حوزه با توجه به میانگین سالانه بارندگی حدود 44 میلیون متذ مکعب تخمین زده می شود.

طبق آزمون صحرائی و بررسیهای مقدماتی میتوان اظهار داشت که کیفیت آب این رودخانه جهت آبیاری در حد قابل قبول بوده و با توجه به اینکه در حال حاضر بهره برداری از آن بواسطه سیلابی بودن رژیم رودخانه امکان پذیر نیست، و نیز اینکه اراضی مناسبی حوالی شول وجود دارد میتوان با ذخیره نمودن سیلابها از این منبع آب سطحی بهره برداری نمود.

1-4-2-رودخانه درک گپ:حوضه رودخانه دره گپ بین حوزه های دره آبداری و رودخانه شور قرار گرفته و وسعت آن در محل ورود به دشت در حدود 400 کیلومتر مربع می باشد.

جیانهای این رودخانه عموماً سیلابی و فصلی بوده میزان آبدهی سالانه آن با استفاده از میانگین بارندگی سالانه در حوزه حدود 26 میلیون متر مکعب برآورد شده است.

با توجه به مشاهدات و آزمون صحرائی کیفیت آب رودخانه دره گپ در حد قابل قبول تشخیص داده شده.

5-1-وضعیت عمومی سفره های آب زیر زمینی(24) 5-1-1-نوع سفره های آبرفتی دشتهای فراشبند، نوجین، جره، خشت و برازجان اکثراً در مخروط افکنه های دوران چهارم که بعلت عر کم بسار دشتها گسترش قابل توجهی ندارد پراکنده می باشند.

منابع آبرفتی دشتهای فوق بطور کلی از نوع سفره آزاد می باشد که در بعضی از مناطق وجود لایه های نازک رسی در ضخامت آبرفت بصورت محصور یا نیمه محصور در آمده است.پائین یودن مقدار ضریب ذخیره که بوسیله آزمایشهای پمپاژ تعیین گردیده اند نیمه محصور بودن سفره ها را در بعضی از دشتها مانند فراشبند، نوجین و درونک نمایان میسازد.

ولی بطور کلی آنچه که از حفاریهای اکتشافی در دشتهای منطقه آشکار می گردد سفره آب آزاد فوقانی در منطقه در بعضی از محلها بوسیله لایه های نازک رسی (نیمه قابل نفوذ) از سفره آب تحتانی که نیمه محصور میباشند جدا می گردند.

5-1-2-حدود حد سفره های آب زیر زمینی منطقه دو مرز بین رسوبات جدید آبرفتی و تشکیلات نفوذ ناپذیر منطبق می باشد.

تشکیلات آهکی غالباً از راه شکافها و فضاهای خالی خود با سفره های مذکور در برخی نواحی مرتبط هستند.

سفره‌های نیمه تحت فشار و یا تحت فشار نیز غالبأ موضعی هستند بعلت نفوذ ناپذیری کم لایه های فوقانی آنها غالباً با سفره های آزاد مرتبط اند.

حدود این دشتها بیشتر به نواحی دامنه مخروط افکنه های آبرفتی منتهی میباشد و عموماً همانطور که ذکر آن رفت چون این مخروط ها دارای بعد طولانی نمی‌باشند آبرفتها عمق چندانی نداشته و بندرت ضخامت آبرفت به 180 متر(در دشت نوجین) می رسد.

5-1-3-عمق برخورد به آب و ضخامت لایه آبدار در دشت برازجان در دامنه شرقی دشت عمق آب زیرزمینی و همچنین عمق سفره زیادتر می گردد.

سطح برخورد به آب زیر زمینی در نواحی جنوب شرقی تا 80 متر، و در نواحی جنوب غربی به حدود 2 متر و در انتهای دشت به صفر می رسد.

اختلاف ارتفاع آب زیر زمینی بین مقطع ورودی و خروجی ایندشت به 80 متر می رسد.

اختلاف ارتفاع سطوح آب زیرزمینی در دشتهای دیگر منطقه چون نوجین نیز از نواحی شرقی به سمت غرب بوده و به 30 متر می رسد.

در درونک نیز حالتی مشابه بوده و از شرق به غرب تقلیل یافته و این اختلاف به 20 متر مس رسد.

این وضعیت در دشت فراشبند متغیر بوده و بیشتر از جنوب شرقی و شرق به سمت غرب بوده و اختلاف ارتفاع در مقطع ورودی و خروجی به 30 متر می رسد.

ضخامت لایه آبدار سفره زیرزمینی در دشتهای منطقه بسیار متفاوت می باشد.

حداکثر ضخامت لایه آبدار در دشتهای نوجین و فراشبند 180 و 150 متر و حداقل چند متر در دشتهای فراشبند و برازجان می باشد.

ضخامت لایه آبدار بوسیله حفاریهای اکتشافی و ژئوفیزیک الکتریکی انجام شده در دشتهای مختلف تعین گردیده‌اند.

5-1-4-سنگ کف اکثر دشتهای ناحیه در ستر طاقدیس هائی شکل گرفته اند که بستر آنها رسوبات مارنی دوران سوم یا بندرت تشکیلات کنگلومرائی پیلوسن می باشد که غالباً یا بصورت عدسیهای پراکنده در بستر دشتها و یا در بعضی قسمتها با گسترش زیاد خود بمنزله سنگ عمل می نماید.

این حالت در دشتهای خشت و دونک بخوبی قابل تعقیب و تشخیص می باشد و باید گفت که بهبود وضع نسبی منابع آب واقع شده بر بستر تشکیلات مذکور نیز حاکی از شرایط فوق می باشد.

5-2-وضعیت عمومی منابع آب از نظر کیفی و اثر سازندهای مختلف برآن(12) بارندگی که موجد آبهای سطحی یا جریانهای اولیه سطحی در منطقه می باشد ابتدا عاری از املاح شیمیائی بوده ولی این آبها حین جریان بر روی تکیلات مختلف و ضمن تماس با لایه ها و سازنده های مختلف زمین و فرسایش و عبور از لابلای آنها املاح موجود در این طبقات را در خود حل و از نقطه ای به نقطه دیگر نقل مکان می دهد.

طبیعی است که تنوع و تلون تشکیلات مختلف رابطه و بستگی تام با ساختمان زمین ساخت منطقه دارد، لذا مسیر تحول منابع آبی از سنگهای بستر خود تبعیت نموده و شرایط خاص عبوری آبها از این لایه ها نیز نقش اساسی در تغییر وضعیت بازی می کند.

5-2-1-اثر گنبدهای نمکی بر جریانهای عبوری گسترش گنبدهای نمکی یکی از بنیانی ترین و شاید مؤثرترین پدیده تحولی در کیفیت منابع آب این منطقه اعم از جریانهای سطحی و زیر زمینی میباشد زیرا ریشه عمیق این گنبدها که در اثر کمبود نسبی وزن مخصوص موجب شکافتن لایه های فوقانی و خروج از درون زمین می گردد موجب گسیختگی طبقات از یکطرف و بالاخره سبب ایجاد نقاط ضعف در مسیر آبهای سطحی و بالاخره گرایش مسیر رودخانه های عمده از حاشیه آنها می گردد.

همانطور که از اسم این گنبدها پیداست وجود گنبدهای مذکور سبب افزایش نامعقول املاح شوری چون نمک و گچ می گردد.

بنابراین منابع آبی که به این طریق نفوذ نموده و یا در جریان رودخانه های منطقه قرار می گیرند املاح محلول آنها افزایش نامناسب یافته و بهمین ترتیب میزان آنیونهای سولفات و کلر فزونی می یابد.

گرچه گنبدهای مذکور را جز در کمارج نمی بینیم ولی وجود نامرئی این پدیده ها از طریق گسلهای عمده کشیده شده در منطقه و یا چشمه ساری های فوق العاده شوری که در حاشیه آبرفتها ظاهر می گردند بخوبی و می توانیم مشاهدات نمائیم.

5-2-2-اثر سازنده های آذرین و دگرگونی سازنده های مذکور نه بطور عمده و نه بصورت پراکنده و بطور کلی در هیچ یک از قسمتهای ناحیه دیده نمی شود.

علیهذا وجود این عناصر که کمتر در آبهای نفوذی انحلال حاصل می کنند تغییرات عمده در آبهای زیرزمینی ایجاد نمی نمایند و این تغییرات اگر صورت بگیرد بصورتی است که میزان CO را افزایش داده و PH اسیدی را بالا می برند.

5-2-3-اثر سازندهای آهکی با پخش و پراکندگی وسیع سازندهای آهکی در منطقه وضح اثر این سازندها در آبهای نواحی مختلف این منطقه بخوبی و بالاخص در آبهای کارستی و زیر زمینی ایکه بنحوی از این تشکیلات متأثیر می باشد.

وجود CO موجود در آب باران که بصورت اسید کربنیک تظاهر می کند یکی از بنیانهای سازشکار در انحلال کلسیم می باشد که تشکیل بیکربنات کلسیم را می دهد که در آب محلول بوده و عامل ما در توسعه و تشکیل حفره ها و غارها و بالاخره ایجاد معابر و مفرهای آبی در این سازندها و در منطقه می باشد.

تشکیل غار مشهور ساسان در تنگ چگان واقع در شمال غرب نیز در اثر پدیده فوق الذکر است.غالباً اینگونه آبها چنانچه متأثر از سازندهای دیگر نگردند از نظر بیکربنات غنی بوده و در عوض سایر آنیونها در آنها ناچیز و یا بکلی از آنیونها دیگر عاری می باشند.

از کانیونها نیز کانیون کلسیم افزایش داشته و نسبت غالباً افزایش نشان می دهد و آنالیز چشمه های کارستی این منطقه که از تشکیلات فوق الذکر خارج می گردند موید این مسئله می باشند.

5-2-4-اثر رسوبات مارنی دوره میوسن نظری به این مسئله غالباً وجود رس که دارای تخلخل نسبتاً زیادی نسبت به عناصر دیگر می باشد موجب افزایش سطح تماس بین آب زیرزمینی و رسوبات فوق گردیده و عامل مزبور موجبی برای انحلال املاح این رسوبات در آب می گردد.

الون و تعدد رسوبات فوق الذکر در منطقه که دارای املاحی چون گچ و نمک می باشد چون رسوبات گنبدهای نمکی سبب افزایش املاح محلول گردیده و همچون رسوبات ذکر شده در افزایش آنیونهای سولفات و کلر مؤثر می گردند.

5-2-5-اثر سازندهای کنکلومرانی رسوبات فوق الذکر که خود منتج از فرسایش تشکیلات پایه منطقه چون اهک و مارن بوده و اکثراً از قلوه های آهکی که در ملاطی از خمیر آهکی شکل گرفته اند و از نظر نحوه تغییرات شیمیایی شباهت کامل با اهکهای منطقه دارند لذا از ذکر آنها به جهت تشابه وضعی خودداری می کنیم.

5-2-6-اثر سازندهای آبرفتی فرسایش نهائی سازندهای مختلف موجب پیدایش رسوبات آبرفتی که خود منبع حفظ آبهای زیرزمینی می باشند می گردد.

از این نظر بعلت سرعت کم و وفور املاح گوناگون در تغییر ترکیب شیمیایی آبهای زیر زمینی اثر بسزائی دارند.

البته توجه به این مسئله که رسوبات ذکر شده از قلوه سنگهای درشت یا از ذرات ریز تشکیل شده باشند(این تغییر تدریجی را بطور عام و بلا استثنا می توان در تمام سطوح دشتها از دامنه تا منتهی الیه دشت دید) لذا تغییرات کلی در کیفیت آبخانه های آبرفتی از دامنه به دشت ادامه داشته و تنوع ترکیبات کلر و سولفات با عناصر سدیم و کلسیم و منیزیم بطور نسبی نسبت به آبخانه های با اهمیت منطقه یعنی ابخانه های کارستی افزایش زیادتری را نشان می دهد.

5-3- منشأ شوری آبهای زیر زمینی آبرفتی و آهکی منشأ شوری آبهای این ناحیه و در دو بخش فوق الذکر که گاهی قابل تفکیک و زمانی توامأ قابل دسترسی است در بدو امر تشکیلات گنبدهای نمکی است که زمانی بصورت مرئی و زمانی بصورت نامرئی عمل می نماید و عامل شوری در گرایش بشوری برخی از ابخانه های مارستی و آبرفتی ناحیه می باشد.

آنچه در دشتهای مختلف این ناحیه ملاحظه می کنیم وجود بستر بلا استثنا مارنی میوسن می باشد که سنگ کف تمام آبرفتهای منطقه را تشکیل می دهد و همچنین گسترش جانبی ایکه در اقصی نقاط دشتهای پر اهمیت منطقه بالاخص دشت فراشبند و اغلب متضمن گچ و نمک نیز می باشند در شوری آب این منطقه از جنوب شرقی به جنوب غربی و از شرق به غرب و نهایتاً در جهت عمقی مؤثر بوده و این پدیده با اندکی کم و کاست در دشتهائی چون نوجین، کمارج و برازجان قابل انطباق می باشد.

نکته دیگری که قابل بررسی است قالب گیری اکثر دشتها در ناودیس با فرم کاملاً کلاسیک منطقه است و این پدیده موجب شده عرض عمومی دشتها چندان قابل توج نباشد به این جهت تغییرات کیفی از نواحی تغذیه دشت بحالت تدریجی صورت نمی گیرد.

و بدین ترتیب چون فاصله منبع تغذیه از تخلیه چندان زیاد نمی باشد تغییرات کیفی بیشتر بصورت ناگهانی بوده و می توان با توجه به اینکه عمق آب زیر زمینی بوده و این پدیده در حوالی مسیلهای شور منطقه بیشتر مشهود است.

باید توجه داشت که در این نواحی بعلت کم عمق بودن آب زیرزمینی سطح آب در معرض تبخیر واقع شده و موجب افزایش املاح و شوری خاک می گردد البته وجود پر تفوق آنیون کلسیم نسبت به سدیم غالباً سبب تعادل کلی بافت خاک گردیده و شرایط لازم را جهت کشتهای مختلف فراهم اورده است.

نکته دیگری که بطور کلی در وضعیت عمومی دشتهای این ناحیه قابل پیگرد است وجود سنگ کف رسوبات نئوژن می باشد و بندرت می توان گسترش رسوبات کنگلومرائی را که نقطه عطفی در بهبود وضع کلی ذخائر آبرفتی می باشند و نقش حساس و سازنده جهت موضع گیری منابع آب شیرین بر بستر خود دارند بجز در سایر دستها تعقیب نمود.

5-4-منابع آهکی پراکنده در سطوح منطقه و گسترش آنها بطور نسبی کلیه دشتهای این منطقه از نظر ذخائر آبرفتی نسبتاً فقیر بوده و کمیت ناچیز و کیفیت نامطلوب ابهای موجود در ضخامت های بالنسبه کم آبرفت بهیچ وجه پاسخگوی نیازهای منطقه نمی باشد.