دانلود مقاله اصفهان

اصفهان یکی از شهرهای مبنایی برای کشور ایران در طول تاریخ بوده وهست این شهر از معدود مراکز باستا ن شناسی ارزشمند جهانی وبسیاری از آثار باستانی آن در لیست آثار بشری به ثبت رسیده است اگر از تاریخ این شهر سخن به میان آید سرگذشت آن تا اعماق اساطیر وافسانه ها ریشه دارد تاریخ این شهر از یک سو به سلیمان ونوح متصل واز سوی دیگر پایگاه نهضت کاوه آهنگر بر علیه ضحاک خونخوار معرفی می گردد.

اهمیت اصفهان به اندازه ای است که در اکثر دائره المعارفهای بزرگ جهان مدخلی به آن اختصاص یافته و سفرنامه هایی از محاسن وشکوه ظاهری و باطنی آن از پژوهندگانی چون تاورنیه ,شاردن و...

به نگارش درآمده ومظاهر تمدن آن همانند سبک معماری ,مکتب فلسفی ومنهج فقهی آن چشمگیر است.

دائره المعارف بستانی تاریخ اصفهان را از قرن سوم پیش از میلاد مسیح ذکر کرده است ولی دکتر لطف الله هنرفر در مقدمه کتاب آشنایی با شهر تاریخی اصفهان نوشته است موجودیت تاریخی این شهر به هزاره سوم قبل از میلاد هم می رسد .

در هر حال نام اصفهان در ابتدا انزان بوده وسپس به گابیان یا گی تبدیل شده است در دوران عیلامیان شعبه ای از مادها به سوی اصفهان رهسپار شدند وبا توجه به این که اصفهان تحت تسلط ایلامیان قرار داشت از پیشرفت آنها جلوگیری به عمل آمد.

در این دوران جاده تجارتی که خلیج فارس را به ناحیه اصفهان مربوط می ساخت به این شهر اهمیت خاصی می بخشید یاقوت حموی اصفهان را سواران نامیده که مشتق از واژه های اسپهان وسپاه است احتمالا وجه تسمیه این شهر به دلیل وجود پادگان نظامی در آن بوده است .

اردشیر بابکان بنیانگذار سلسله ساسانی اصفهان را به تصرف خود درآورد این شهر که محل فرمانروایی یکی از هفت خاندان بزرگ بود با ظهور اسلام در زمان خلیفه دوم به تصرف مسلمانان درآمد وپس از این که اصفهان اسلام را پذیرفت برای مدتی جی امیده شد در قرن چهارم هجری مرداویج بنیانگذار سلسله زیاری اصفهان را ضمیمه تصرفات خود کرد .

رکن الدوله دیلمی دو محله مسلمان نشین شهرستان ویهودیه را به همدیگر ملحق نمود اصفهان در دوره آل بویه وسلجوقیان پایتخت بوده وآثاری که از دوره دیالمه وجود دارد مبین این مطلب است که درزمان این سلسله نیز اصفهان کاملا مورد توجه قرار گرفته بود دردوره سلاجقه به ویژه در مدتی که خواجه نظام الملک وزیر دوتن از پادشاهان این دوره بود اصفهان بسیار ترقی کرد وبعد از فروپاشی سلاجقه واستقرار حکومت اتابکان در نقاط مختلف کشوردستخوش حملات گردید که قتل عامهای دوران مغول و تیمور وهمچنین جهانشاه قره قویونلو از ا ین نمو نه می- باشد وپس از قتل عام تیمور شهر در موقعیت بسیار آشفته ای قرار گرفت.

در سال 1000 هجری قمری بدستور شاه عباس اول پایتخت صفویان از قزوین به اصفهان انتقال یافت دراین زمان جمعیت اصفهان به یک میلیون نفر رسید وبه شدت از نظر مراکز تجاری وفرهنگی ترقی نمود.

خیابانهای وسیع ومیدانهای بزرگ مساجد و کاخهای سلطنتی بخشی از سیمای شهر اصفهان در این دوران است به طور کلی آثار مهم تاریخی در شهر اصفهان عبارتند از میدان امام یا نقش جهان ,عالی قاپو,کاخ چهلستون ,منارجنبان ,مدرسه چهارباغ یا سلطانی ,مسجد امام ,مسجد شیخ لطف الله ,کلیسا وگنجینه وانک ,سی وسه پل یا پل الله وردیخان ,پل خواجو وبازار اصفهان .

از جمله نقاط دیدنی این شهر مسجد جامع ,سردرقیصریه ,کاخ هشت بهشت ,تالار اشرف ,بقعه بابا رکن الدین ,امامزاده اسماعیل ,هارون ولایت ,مناره چهل دختران ونقاط تفریحی بیشماری از جمله بوستان شهری ملت ,آیینه خانه ,باغ پرندگان وباغ گلهاست تحقیقات باستان شناسی وکاوشهای علمی حاکی است یکی از نخستین نواحی مراکز تمدن ومسکن انسانهای ماقبل تاریخ در اطراف کاشان قرار دارد .

بیشترین ابنیه تاریخی وآثار باستانی باقیمانده از فرهنگ وتمدن اسلامی است که مهم ترین آنها عبارتند از امازاده سلطان علی بن محمد باقر در مشهد اردهال ,بقعه بابا افضل ,مسجد جامع ,قلعه جلالی ,مسجد میدان ,بناهای چهل دختران در محله سلطان میر احمد شهر کاشان ,باغشاه فین ,امامزاده سلطان میر احمد ,مدرسه سلطان ,مدرسه آقابزرگ وبقعه شاهزاده ابراهیم.

در حال حاضر کاشان یکی از شهرهای مهم گردشگری استان به شمار می رود مراسم دینی ,سنتی قالیشویی مشهد اردهال ومراسم مخصوص عطر وگلاب گیری منطقه قمصر در فصل بهار از جمله آداب ورسوم آن است.

بالاترین رقم صادرات قالی از ایران مربوط به این شهر است.
شهر اصفهان مرکز استان اصفهان و نیز مرکز شهرستان اصفهان است.

این شهر در منطقه ای نیمه کویری در مرکز ایران و در کنار زاینده رود قرار گرفته است.

اصفهان از مراکز گردشگری، فرهنگی و اقتصادی ایران می باشد.

آب و هوای آن معتدل و دارای فصول منظم است.شهر اصفهان از روزگاران کهن تا کنون به نام های آپادانا ،آصف هان ،اسباهان ،اسپاتنا ،اسپاهان ،آسپدان ،اسپینر ،اسفاهان ،اصپدانه ،انزان ،بسفاهان ،پارتاک ،پاری ،پرتیکان ،جی ،دارالیهودی ،رشورجی ،سپانه ،شهرستان ،گابا ،گابیان ،نصف جهان و یهودیه مشهور بوده است.

در شاهنامه فردوسی نیز بارها به اصفهان ( سپاهان ) اشاره شده است .

عالی‌قاپو در میدان نقش‌جهان: اصفهان سرشار از آثار هنری و تاریخی است که میدان نقش جهان (شاه)، سی و سه پل، پل خواجو، مِنارْ جُنبان، مسجد امام، گذر چهارباغ عباسی، سبزه میدان،چهلستون،کوه آتشگاه،پل شهرستان و عالی‌قاپو از بارزترین آنها هستند.

مسجد امام- نقش جهان: شهر اصفهان با تاریخ بس کهن و آثار باستانی فراوان از شهرهای مشهور ایران و جهان است.

در آثار تاریخی اصفهان می‌توان انواع و اقسام گنبد سازی، را در عالی‌ترین شکل ممکن آن مشاهده کرد.

آثاری که نشانگر ذوق هنری کمال‌یافته و ایمان مذهبی هنرمندان سازنده آنهاست و بیننده را چنان مجذوب خود می‌کند که بی‌اختیار به درون زمان و فضای ویژه آنها کشیده می‌شود، و خود را در جهانی از روشنایی و لطافت و سبکبالی احساس می‌کند.

معروفترین سوغات اصفهان گز است .گز یک نوع شیرینی است که با گز انگبین یا ترنجبین شکر بادکا و مغزهای پسته بادام فندق یا گردو و تخمه.

محله های اصفهان: محله‌های قدیم اصفهان : 1- لنبان، واقع در شمال غربی 2- باغ کاران، واقع در جنوب شرقی که امروزه به نام خواجو شهرت دارد.

3- چنبلان که به سنبلستان مشهور است.

4- کرّان 5- جویباره 6- دردشت، که برخی از این محله‌ها به هم متصل بوده است.

پس از وسعت یافتن اصفهان، بر تعداد محله‌های آن افزوده شده تا آنجا که حدود چهل محله کوچک و بزرگ، شهر اصفهان را تشکیل می داد.

نام بعضی از محله‌های قدیم اصفهان عبارت بوده‌اند از: محلّه دولت - باغ جنت - عباس‌آباد - لنبان - چهارسو شیرازی ها - شمس آباد - چرخاب - حسن‌آباد - خواجو - ترواسکان (تل واژگون) - ظلّه - پاقلعه- قصر منشی (قبرستان موشی) - کرّان - احمدآباد - یزدآباد - گلبهار - جویباره - حسین‌آباد طوقچی - دردشت - شاه شاهان (شهشهان) - آسنجان - فلفل‌چی - چمبلان - جماله کله - نیماورد - مسجد حکیم – دروازه نو - بیدآباد - شیش - درکوشک - محله نو - مستهلک - مورنان - خاوجان - باغات - شیخ یوسف - یزدآباد - احمدآباد - میدان قدیم - لِتور - گود مقصود بیک - چنار سوخته - حیدرخانه - باغ همایون - قبله دعا - سینه پایینی - طوقچی - گل بار - پایین دروازه - باقالا فروشان - تخت گنبد - پشت مطبخ - جلفا - سیچان - مارنان - حسین‌آباد - قینان - خلجا - تیران - کساره - کوله‌پارچه - محله نو - تخت فولاد - بازوگاه - فتح‌آباد - شهیش بیدآباد - جوزدان - لَنبان- کارلادان - اِلیادران - شمس‌آباد - بَرزان - جلفا - وَلَدان - مارون - ناژنان و بعضی محلات کوچک و بزرگ دیگر.

بعضی از این محله‌های بزرگ خود شامل چند محله کوچکتر هستند.

مانند محله جویباره که مشتمل است بر میدان میر، دارالبطیخ، سید احمدیان، درب دریچه، سلطان سنجر، باشاخ و یازده پیچ (امروزه کوچه یازده پیچ در چهارباغ پایین و نزدیک پشت بارو قرار دارد.) بیشتر محله‌های فوق هنوز پابرجا و به همان نام اصلی شهرت داشته و نامیده می شوند.

اصفهان قدیم از دو محله کهن و معروف تشکیل یافته بود: یکی جویباره که آن را نعمت‌الهی یا «نعمتی» مییخواندند، و دیگری محله دردشت که آن را‌«حیدری» می‌گفتند.

اهالی محله جویباره شیعه مذهب بودند در حالیکه اهالی دردشت اهل تسنّن بودند به همین مناسبت در طول قرون متمادی، دو محله حیدری و نعمتی دشمن دیرینه یکدیگر و به خون هم تشنه بوده‌اند و در همه تواریخ و اسناد به اختلاف‌ها و برخوردهای خصمانه این دو گروه اشاره شده است.

این اختلافات اثر نامطلوبی در روحیه اهالی اصفهان گذاشته بود، به طوری که خلاّق‌المعانی، کمال اسماعیل، شاعر اصفهانی درباره آنها چنین آرزو کرده است: عاقبت دعای شاعر مستجاب شد.

قوم وحشی مغول به اصفهان تاختند و شافعیان به آنها کمک کرده دروازه‌های مستحکم اصفهان را به روی آنها گشودند، به امید آنکه طایفه حنفی را معدوم کنند.

مغولهای وحشی نیز وقتی شهر را به تصرف خود درآوردند هر دو طایفه را از دم تیغ‌های آبدار خود گذراندند و میان دو فرقه حنفی و شافعی فرقی نگذاشتند.

پس از بنای مسجد جامع اصفهان در محله یهودیه، این پانزده محله در آن منطقه بوجود آمد: باطرقان، فرسان، جروان، پوان، خرجان، فلفلان، سنبلان، فراءآن، کماآن، لنبانِ اشکهان، خشینان، بروسکان، خابجان و جوزدان.

معماری اصفهان: از دوره قبل از اسلام، چیزی به جز بقایای آتشکده‌ای در کوه آتشگاه، اکتشافات اندکی در تپه اشرف و همچنین پل شهرستان (متعلق به دوران ساسانیان) بجا نمانده‌است که از میان آن سه تنها بنای برپا و برجا همین پل شهرستان است.

بیشتر آثار تاریخی بجا مانده در مربوط به دورهٔ اسلامی است.

آثاری از تمامی دوره‌های تاریخی پس از اسلام بجا مانده‌است اما بویژه آثار دو دوره باشکوه از تاریخ اصفهان یعنی دورهٔ سلجوقی و دورهٔ صفوی برجستگی ویژه‌ای دارد، که هر کدام دارای ویژگی‌ها و سبک معماری یگانه خود است.

دوران سلجوقیان: ایوان شمالی مسجد جامع: معماری سلجوقیان - که بویژه در مسجد جامع نمود می‌یابد - ساده و بی‌پیرایه اما با ظرافت فراوان است.

از ویژگی‌های دیگر معماری این دوره سکوت و درونگرایی به دور از هر گونه جلوه‌گری آن است.

بجای آنکه بیننده تحت تأثیر آنی آن قرار گیرد، آرام آرام زیبائی و عظمت اسرار آمیز آن را در جای خود احساس می‌کند.

برخلاف معماری و هنر دوره صفوی که توجه به جلوه‌های رنگ و نور و چشمگیری و درخشندگی از ویژگی‌های آن است.

آرامگاه ملکشاه و سلطان سنجر و خواجه نظام الملک از آثار تاریخی این دوره در شهر اصفهان می‌باشد.

دوران صفویان: عصر صفوی، عصر کمال و شکوفایی نبوغ معماری و شهرسازی در ایران است.

زیباترین و با شکوه‌ترین آثار معماری ایران در همین دوره، توسط معماران خلاق و هنرمندی چون محمدرضا و علی اکبر اصفهانی آفریده شد.در زمان شاه عباس اول صفوی پایتخت از قزوین به اصفهان منتقل شد.اصفهان در مرکز امپراتوری صفوی قرار داشت و نسبت به قزوین به خراسان نزدیک تر بود.موقعیت جفرافیایی این شهر موجب افزایش سرعت عکس العمل شاه در مقابل تهدیدات ازبکان و عثمانیان بود.شاه عباس بدون ایجاد تفییرات عمده در بخش قدیمی شهر بخش‌هایی را به آن افزود.

میدان نقش جهان ، دولتخانه و خیابان چهارباغ در کنار بخش‌های قدیمی شهر ساخته شدند.

از ویژگیهای مهم در شیوهٔ معماری این دوره، علاوه بر استحکام و زیبایی ساختار، درخشش بیان است.

در آثار این دوره تابش رنگ و نور، و جذابیت سطوح و شکوه چشمگیر آنها، احساس زیبائی خیره کننده‌ای در بیننده ایجاد می‌کند و طنین رنگها و سطوح مکرر کاشیهای درخشان به منظره‌ای شفاف، مجرد و روحانی تبدیل می‌شود.

معماری این دوره از لحاظ وسعت و کارآیی، بسیار متنوع است و در تمامی ابعاد حیات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مردم حضوری زنده و پویا دارد.

باشکوه‌ترین مساجد، عظیمترین میدانها، زیباترین پلها و خیابانها، بزرگ‌ترین بازارها، مدرسه‌ها، کاروانسراها و...

در این عصر ساخته شد.

و همه در نوع خود در اوج کمال هنری، استحکام و کارآیی و بعضی چنان باشکوه و زیبا و کامل، که گاهی نمی‌توان باور کرد که انسانی ناچیز آن را پدید آورده باشد.

کوه کلاه قاضی: کوه کلاه قاضی قسمتی از رشته کوه ماهدشت است.

بلندترین قله این کوه به ارتفاع ۲۵۳۴ متر است که در جنوب خاوری اصفهان واقع و شکلی شبیه کلاه قاضیان در ادوار گذشته دارد.

کوه کلاه قاضی از مناطق حفاظت شده شکار ممنوع و پناهگاه حیات وحش است و دارای پاسگاه‌های مختلف شکاربانی است و چشمه‌های زیادی در دامنه‌های این کوه وجود دارد که گله‌های حفاظت شده بز و پازن از آن استفاده می‌کنند.

این کوه را معمولاً از گردنه‌ای موسوم به گردنه لاشتر در فاصله حدود ۳۰ کیلومتری اصفهان در جاده اصفهان به شهرضا می‌نوردند.

این کوهستان دارای دره‌های متعدد شمالی و جنوبی است و وجه تسمیه آن شکل کاملاً مشخصی است که قله آن دارد و از شهر اصفهان به شکل کلاه قاضیان قدیم به چشم می‌آید.

کوه کلاه قاضی دارای دیواره‌های بلند با سنگ‌های مناسب جهت صخره‌نوردی است به همین دلیل مورد توجه صخره‌ نوردان قرار گرفته و مسیرهای گوناگونی در آن گشایش شده است.

کلاه قاضی از شرق قله: در دره‌ای به نام دره شاهین که در قسمت جنوب خاوری کوه واقع شده گروه کوهنوردی چکاد کوهستان اصفهان به همت سایر علاقمندان در صدد ایجاد محلی با گذرگاه‌های متنوع آموزشی است که هیجده خط آن احداث شده است.

(سال ۱۳۸۱) دیواره‌های کلاه قاضی: ۱) دیواره پلیس راه در شمال غربی پلیس راه اصفهان-شهرضا-مبارکه قرار دارد.

۲) دیواره محیط زیست در شمال پاسگاه محیط زیست کلاه قاضی قرار دارد.

راه دسترسی: از میدان دروازه شیراز اصفهان به وسیله خودروهای دربستی یا خودروهایی که به شهر مبارکه یا شهرضا می‌روند می‌توان به دیواره‌ها دسترسی پیدا کرد.

(قبل از پلیس راه باید پیاده شد).

چند نکته: ۱) منطقه کلاه قاضی یک پارک ملی است با نام پارک ملی کلاه قاضی که محل زیست جانوران زیادی مانند کل، بز، آهو، عقاب و...

است.

۲) آب آشامیدنی به اندازه کافی همراه داشته باشید.

۳) منطقه به جز سر و صدای اتوبان مزاحم دیگری جهت صعود شما ندارد.

آتشگاه : قدیمی ترین اثری که هم اینک از گذشته های دور اصفهان در این شهر وجود دارد بنائی موسوم به آتشگاه است که در جاده اصفهان به نجف آباد در نزدیکی منارجنبان برفراز یک تپه سنگی قرار گرفته است.

اکثر مورخین اسلامی از جمله ابن خردادبه و حمداله مستوفی و ابن حوقل از این بنا نام برده و آن را آتشکده معرفی کرده اند و دانشمندان خارجی نیز درباره آتشگاه پژوهش و بررسی کرده اند که از جمله آنها ماکسیم سیرو و آندره گدار فرانسوی هستند.

آنچه مهم است خشتهای تشکیل دهنده ویرانه های فعلی آتشگاه است که از نظر اندازه کمتر اثری دارای اینچنین خشت هائی است که به گفته کارشناسان این خشت ها از ملات همراه گل با ریگ ریزه هائی است که نی های حاشیه زاینده رود را نیز به آن اضافه می کرده اند تا استحکام بیشتری داشته باشد.

بررسی دانشمندان نشان می دهد وجود کوه آتشگاه در جلگه مسطح ماربین و ساختمانی که برفراز آن ساخته شده و همچنین همجواری یکی از روستاهای بسیار قدیمی اصفهان با آن (یعنی سده قدیم و خمینی شهر امروز) قدیمی ترین مراکز اجتماع انسانها را در حول و حوش این تپه قدیمی تأئید می کند.

در مورد ساختمان آتشگاه: زمان ساخت بنا را قدیم تر از عصر ساسانیان می دانند.

مطالعات مؤسسه (ایزمنو IZMEO) قدمت بنای آتشگاه را به دوران تمدن ایلام و حکومتی می رساند که انزان نامیده می شده است.

این نظر را مطالعات و پژوهش های انجام شده بر روی آتشکده های بر جای مانده از دوران ساسانی در نطنز و کاشان و یزد و آذربایجان و نائین تأیید می کنند.

چرا که در آن روزگاران آتشکده ها را بر روی کوه یا بر فراز تپه نمی ساختند بلکه آتشکده ها در مکانهایی احداث می شدند که دسترسی به آنها آسان باشد بنابراین می توان با قاطعیت آتشگاه اصفهان را نشانه ای از حضور تمدن های قدیم تر از ساسانی و سلسله های قبل از آن به شمار می رود.

از آنجا که سازه بنای آتشگاه از خشت و گل است طبعاً در برابر عوارض طبیعی آسیب پذیر بوده و دچار ضایعات فراوانی شده است که عملیات استحکام بخشی و مرمتی بر روی آن انجام شده است.

بازارها: از دیرباز در ایران محل داد و ستد عمومی را بازار می گفتند.

این عنصر اصلی که در معماری اسلامی جائی خاص برای خود باز کرده است شامل دو راسته از مغازه های انبوه روبروی هم هستند که معمولاً سقفی زیبا آنها را به هم ارتباط می دهد.

بازار در ساخت و سازهای شهری به حدی اهمیت داشت که پس از مسجد هسته اولیه یک محله را تشکیل می داد.

به طوری که در شهرهای بزرگ هر محله دارای یک یا چند بازارچه بود و یک بازار بزرگ و اصلی نیز حوائج و نیازهای مردم را تامین می کرد.

شهر اصفهان نیز به دلیل قدمت و عظمتی که در طول تاریخ و مخصوصاً پس از ظهور اسلام داشته، از نظر تعداد بازارهای باشکوه و جالب در میان شهرهای کشور ما از مقام والایی برخوردار است بطوریکه مورخین در دوران های مختلف به هنگام توصیف شهر از بازارهای آن مطالبی نوشته و آنها را وصف کرده اند.

ناصر خسرو سیاحی که در سال 444 هجری قمری به اصفهان سفر کرده است ضمن توصیف بازارهای متعدد شهر اصفهان از بازاری داد سخن می دهد که دویست صراف در آن به داد و ستد مشغول بوده اند بازارهای فعلی اصفهان که یادگار عصر دیلمیان و سلجوقیان مخصوصاً صفویه هستند در طول تاریخ همچون سایر بناها و آثار این شهر تاریخی فراز و نشیب های مختلفی را به خود دیده است.

یکی از سیاحانی که در حدود 80 سال پیش به ایران سفر کرده است به تفصیل از بازارهای اصفهان سخن گفته و بر تعدد و تنوع مشاغل بازار تاکید کرده است.

در طول بازارهای اصفهان حمام ها و مدارس و چهارسوهای بسیار زیبایی وجود داشته اند که برخی از آنها هنوز نیز پابرجا بوده و بعضاً با همان کاربردهای قدیم به کار مشغول هستند.

یکی دیگر از این سیاحان که او نیز در اواخر قاجار اصفهان را دیده بازار این شهر را بسیار ممتاز نامیده و بعد از بازار کریم خان زند در شیراز آن را بزرگترین و باشکوه ترین بازارهای ایران به شمار می آورد.

مهمترین بازار اصفهان بازار صفویه است که میدان نقش جهان را به میدان کهنه و اصفهان عصر سلجوقی مربوط می کند.

این بازار که بازار سلطانی نیز نامیده می شود در زمان صفویه یکی از باشکوهترین بازارهای ایران و بزرگترین مرکز داد و ستد بود که انواع پارچه های گران قیمت و اجناس مختلف در آن به فروش می رسید.

بازار قیصریه در سال 1029 هجری قمری احداث گردید و دروازه باشکوه و نفیس آن نیز قیصریه نامیده می شد.

یکی از سیاحان خارجی آن را "...

بزرگترین و مجلل ترین بازارهای اصهفان ..." نامیده که سقف آن گنبدی شکل است.

در وسط بازار که فضای مدور و وسیعی است.

قبه ای ساخته شده که آندره گدار آن را شبیه به گنبدهائی می داند که اعراب اسپانیا می- ساخته اند.

راسته بازار قیصریه در دو طبقه مرتفع ساخته شده که طبقه بالا به امور دفتری و بازرگانی اختصاص داشت و در طبقه پایین مغازه های اصناف گوناگون در کنار هم مستقر شده بودند.

از این بازار بزرگ و مجلل بازارهای دیگری منشعب می شدند که برخی از آنها هنوز هم فعال بوده و به مشاغل مختلف اختصاص دارند.

برخی از این بازارها عبارتند از : بازار عریان،‌ هارونیه، نیم آورد گلشن، مخلص، سماور سازها، و مقصودبیک، ‌در طول این شاهراه سرپوشیده و مسقف که برخی از خارجیان آن را "گالری سرپوشیده" نامیده اند عناصر مذهبی همچون مسجد خیاط ها، مسجد نو، مسجد ذوالفقار، مسجد شیشه، مسجد خارجی و دهها مسجد دیگر به فعالیتهای مذهبی می پرداختند و بازرگانان و اصناف گوناگون در آنها عبادت می کردند.

مراکز فرهنگی هم به اعتبار و رونق بازار می افزودند.

مدارسی همچون مدرسه کاسه گران، هارونیه،‌ نیم آورد، جده بزرگ، جده کوچک، ملاعبدالله و ...

این مدارس با معماری خاص ایرانی اسلامی دهها سال است موضوع کتاب ها و رسالات و تحقیقات مهندسین و معماران و سیاحان گوناگون هستند، نهادهای اقتصادی نیز از دیگر جاذبه هائی هستند که در بازارها وجود داشته اند.

برخی از این نهادها که "تیمچه" و "سرا" نامیده می شوند هنوز نیز فعال هستند.

مشهورترین این سراها عبارتند از : سرای اردستانیها، سرای خانی، سرای آقا، سرای پادرخت سوخته، سرای میراسماعیل، سرای تالار، سرای خوانساری ها، سرای گلشن، سرای جارچی و سرای فخر، این سراها به همراه کاروانسراهای متعدد و پررونق بازار اصفهان را به عنصری فعال تبدیل می کرده که سیاحان با اشتیاق از آن بازدید می- کردند و با دقت در سفرنامه هایشان معرفی می نمودند.

علاوه بر بازار قیصریه و بازارهای منشعب از آن بازارهای دیگری هم در اصفهان وجود داشته اند که معروف ترین آنها بازار شاهی یا بازارچه بلند است که در سال 1118 هجری برابر با 1706 میلادی به همراه مدرسه و سرای فتحیه در زمان شاه سلطان حسین آخرین حکمران صفویه ساخته شد.

در اطراف میدان نقش جهان نیز بازارهای مشهوری همچون بازار مسگرها،‌ ترکش دوزها، کلاهدوزها، لوافها، آهنگرها وجود داشته اند که تاکنون نام خود را حفظ کرده اند و به همان اسامی نامیده می شوند.

چهارسوی مشهوری مانند چهارسوی نقاشی و علیقلی آقا و شیرازی ها و چهارسوی آجری از آثاری هستند که همزمان با شکل گیری بازارهای اصفهان برای انشعاب مسیرها و زیبائی بازارها احداث می شده اند.

محلات اصفهان هم داراثی بازارهائی بودند که برخی از آن ها هنوز باقی هستند.

مشهورترین آنها بازار در دشت، بازار بید آباد، بازار و ریسمان و بازار غاز هستند.

چهلستون: باغ چهلستون که بالغ بر 67000 متر مربع مساحت دارد، در دوره شاه عباس اول احداث شده و در وسط آن عمارتی ساخته شده بوده است.

در سلطنت شاه عباس دوم، در ساختمان موجود مرکزی، تغییرات کلی داده شده است و تالار آینه، تالار 18 ستون، دو اطاق بزرگ شمالی و جنوبی تالار آینه، ایوانهای طرفین سالن پادشاهی و حوض بزرگ مقابل تالار با تمام تزیینات نقاشی و آینه ‌کاری و کاشی کاری دیوارها و سقفها افزوده شده است .

.

قسمتهای جالب چهل ستون : 1- سقف باشکوه نقاشی تالار 18 ستون و سقف آینه ‌کاری تالار آینه و مد خل آینه‌ کاری تالار جلوس شاه عباس دوم.

2- ستونهای عظیم تالارهای 18 ستون و تالار آینه که هر یک از آنها تنه یک درخت چنار است.

3- شیرهای سنگی چهارگوشه حوض مرکزی تالار و ازاره‌های مرمری منقش اطراف که معرف صنعت حجاری در عهد صفویه است.

4- تزیینات عالی طلا کاری سالن پادشاهی و اطاقهای طرفین تالار آینه و تابلوهای بزرگ نقاشی تالار پادشاهی که شاهان صفوی را به شرح زیر نشان می ‌دهد : · شاه عباس اول در پذیرایی از « ولی محمدخان» فرمانروای ترکستان · شاه اسماعیل اول در جنگ چالد ران · شاه طهماسب اول در پذ یرایی از « همایون» پادشاه هند وستان · شاه اسماعیل اول در جنگ با « شیبک خان ازبک» · شاه عباس دوم در پذیرایی از « ندر محمد خان» امیر ترکستان به علاوه یک تابلوی بزرگ از جنگ کرنال که در سلطنت نادرشاه افشار افزوده شده است.

5- تصویری از شاه عباس اول با تاج مخصوص و مینیاتورهای دیگری در اطاق گنجینه کاخ چهلستون که در سالهای 1334 و 1335 خورشیدی از زیر گچ‌ خارج شده است.

6- آثار پراکنده‌ای از دوران صفویه مانند سردر « مسجد قطبیه » و سردرهای « زاویه درب کوشک» آثاری از « مسجد درب جوباره» یا « پیر پینه ‌دوز» و «مسجد آقاسی» که بر دیوارهای ضلع غربی و جنوبی باغ نصب شده است.

و اما چند نکته قابل توجه : سال ساختمان کاخ چهلستون به موجب اشعاری که در جبهه تالار از زیر گچ خارج شده مصراع : « مبارک ‌ترین بناهای دنیا» می ‌باشد که به حساب حروف ابجد سال 1057 هجری می‌شود، یعنی پنجمین سال سلطنت شاه عباس دوم.

2- سنگ شیرها و مجسمه‌ های سنگی اطراف حوض و داخل باغچه ‌ها تنها آثاری است که از دو قصر باشکوه دیگر صفویه یعنی آینه ‌خانه و عمارت سرپوشیده باقی مانده و به این محل منتقل شده است.

3- اگرچه انعکاس ستونهای بیست گانه تالارهای چهلستون در حوض مقابل عمارت، مفهوم چهلستون را بیان می کند .

تا که (دردشت) هست(جوبار)نیست از کوشش و کشش چارهای خداوند هفت سیّارهپادشاهی فرست خونخوارهتا که (دردشت) را چو دشت کندجوی خون آورد ز (جوباره)عدد خلق را بیفزایدهر یکی را کند دوصد پاره