دانلود مقاله وقف

صدقات جاریه و به خصوص وقف، یکی از بهترین و مؤثرترین شیوه های انفاق است، که موجب می شود تا برای همیشه زمان آثار و خیرات بخشش مال و کمک به مردم به ویژه محرومان و نیازمندان، شامل حال واقف شده، از بهره های معنوی و اخروی آن سود برد.

در میان انواع روش ها و شیوه های انفاق و بخشش و خرج مال در راه خداوند، شیوه ای همچون وقف، حائز خیر و برکت بسیار و همیشگی، برای واقف و مردم نیست.

تعریف وقف
وقف را چنین تعریف کرده‌اند: منعفت حاصل از چیزی را در راه بخصوصی خرج کردن.

وقف در اسلام ثواب بسیاری دارد و پس از مرگ، به عنوان صدقه دایماً به شخص وقف‌کننده می‌رسد.

ائمه اطهار علیهم السلام خود در اجرای سنت وقف پیشقدم بودند؛ امام علی علیه السلام چاه‌ها و باغ‌های بسیاری را که به دست خود احداث فرموده بود، در راه خدا و مسلمانان وقف کرد.

برخی از این چاه‌ها هنوز در کشور عربستان با عنوان «آبار علی» (چاه‌های علی) شناخته می‌شود و مورد استفاده است.

رفع بسیاری از نیازمندی‌های مستمندان و گشوده شدن بسیاری از گره های اقتصادی با سنت وقف، عملی است.

وقف، ثروت و مایملک را بسان چشمه ای همیشه جوشان می سازد، که هرگز از فیضان و جوشش باز نمی ایستد و برای همیشه روزگار خیر و برکت را بر بستر زمان و اجتماع جاری می سازد و صاحب خویش را از بهره های عظیم برخوردار می کند.

در اینجا یادآوری کلامی گرانسنگ از میان سخنان و تأکیدات بسیاری که پیامبر بزرگ اسلام در زمینه ترغیب و تشویق مؤمنان به انفاق داشته اند مناسب به نظر می رسد.

پیامبر اکرم می فرمایند، با مردن انسان طومار زندگی او پیچیده شده و برای همیشه ارتباط او با دنیا قطع می گردد، مگر سه گروه:
• دانشمندی که اثری علمی برای هدایت مردم، از خود به یادگار گذاشته باشد.

• صدقات و خیرات مستمری که مردم، به آنها سود برند، از کسی باقی مانده باشد.

• فرزند صالح و نیک کرداری که پدر و مادر را به دعای خیر یاد کنند.

حسب تأکید پیامبر عظیم الشأن اسلام از همان آغاز، مسلمانان وقف را مورد عمل خود قرار دادند.

در کتب تاریخ و حدیث آمده است اغلب صحابه پیغمبرصلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم از خود موقوفاتی را به یادگار گذاشتند، تا آنجا که جابر بن عبدالله انصاری می گوید: از یاران پیامبرصلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم کسی نبود که توانایی مالی داشته و چیزی را وقف نکرده باشد.

امام علی علیه السلام موقوفات بسیاری را از خود به جای گذاشت اسامی موقوفات و وقفنامه های امام علیعلیه‌السلام در مطاوی کتب حدیث آمده است، این وقفنامه ها خود همواره یک منبع الهام بخش، برای مسلمانان در طول تاریخ بوده است.
وقف
وقف عبارت است از اینکه عین مال حبس و منافع آن تسبیل شود.» (ماده ۵۵ قانون مدنی).

جمع این واژه اوقاف است.

به مال و زمین وقف شده، موقوفه گفته می‌شود.

وقف از جمله عقود معینی است که در فقه امامیه از اعتبار خاصی برخوردار می‌باشد.
پیشینه در ایران
در اواخر شاهنشاهی ساسانیان بنیادهای نیکوکاری به منظور رستگاری روان در ایران بنیاد شد که پول آن صرف کمک به تنگدستان و احداث تأسیسات عام‌المنفعه می‌شد.

همین بنیادها بعدها الگویی برای وقف اسلامی شدند.[۱]
در ایران در تشکیلات اداری دورهٔ سامانیان (۲۶۱ – ۳۸۹ هجری) از دیوان موقوفات و یا دیوان اوقاف نام برده شده که کار آن رسیدگی به امور مساجد و اراضی موقوفه بوده‌است.
[ویرایش] انعقاد وقف
برای انعقاد وقف به جز «شرایط اساسی صحت قراردادها» شرایط خاصی ضروری می‌باشد که عبارت‌اند از:
1.

حبس عین
2.

تسبیل منفعت
3.

قابلیت بقای عین
4.

قبض عین
اینک به شرح هر یک از موارد بالا می‌پردازیم:
1.

حبس عین:منظور از حبس مال موقوفه این است که واقف(وقف دهنده)در مدت وقف، حق هیچ گونه دخل و تصرفی در عین موقوفه ندارد.

یعنی واقف حق ندارد که مال موقوفه را بفروشد یا اینکه هرگونه نقل و انتقال حقوقی نسبت به مال موقوفه انجام دهد یا تصرفی در مال موقوفه بکند که منافی وقف باشد.

2.

تسبیل منفعت:وقف در صورتی صحیح می‌باشد که منظور واقف از وقف حبس عین به منظور قرب الهی و فی سبیل الله باشد.

3.

قابلیت بقای عین:«فقط وقف مالی جایز می‌باشد که با بقای عین بتوان از آن منتفع شد...»(ماده ۵۸ قانون مدنی)بنابراین وقف مالی که در صورت استفاده از آن مال، قابلیت بقا ندارد باطل می‌باشد؛به عنوان مثال خوراکیها را نمی‌توان وقف نمود.

4.

قبض عین:وقف از عقود تشریفاتی می‌باشد بنابراین وقف زمانی تحقق پیدا می‌کند که واقف عین موقوفه را در اختیار موقوف علیه(کسی که وقف به نفع اوست)یا موقوف علیهم قرار دهد و عین موقوفه به قبض موقوف علیه یا موقوف علیهم درآید.

[ویرایش] آثار وقف
وقف از جمله عقود لازم می‌باشد.بنابراین بعد از انعقاد وقف، واقف نمی‌تواند از آن برگردد و اختیار هر گونه تصرفی در عین موقوفه را از دست می‌دهد.این است که ماده ۶۱ قانون مدنی در عبارتی مفصل بیان می‌کند :«وقف بعد از وقوع آن به نحو صحت و حصول قبض لازم است و واقف نمی‌تواند از آن رجوع کند یا درآن تغییری بدهد یا از موقوف علیهم کسی را خارج کند یا کسی را داخل در موقوف علیهم نماید یا با آنها شریک کند یا اگر در ضمن عقد متولی معین نکرده بعد از آن متولی قرار دهد یا خود به عنوان تولیت دخالت کند.»
خصوصیات وقف
وقف بهترین ومؤ ثر ترین وسیله تکافل اجتماعی که أن عبارت است مقدار مالی که فرد یا افراد به انتخاب خود از ما لکیت مجازی شان خارج می کنند وبه مالکیت حقیقی آن, یعنی خداوند پاک وبلند مرتبه, بر می گردانند تا مورد استفاده ی عموم مردم که جانشین خداوند در اموال او هستند قرار گیرد ومنافع آن در راه تامین نیاز مندی های مردم وتحقق عدالت اجتماعی مصرف شود.

دکتر رافت استاذ دانشگاه اسلامی ازهرشریف می گوید: از امتیازات شریعت اسلامی آنست که مسلمان را بر تکافل اجتماعی ترغیب می نماید, آنانرا بر صدقه دادن در راه های خیر واعانه مساکین تشویق میکند.

نصوص قران کریم واحادیث نبوی بر این مطلب تأکید می کند این نصوص شرعی در زمانه های گذشته انگیزۀمهمی بود تا مسلمانان صدقه دهند واموال خود را در راه های مختلف خیر وبهبود وقف نمایند.

در باره وقف آیاتی مخصوص در قران کریم مذکور نیست لیکن آنچه کلا بر کردن کارهای خیر وجود دارد دال بر این کارها است.

بعضی ازعلمای اسلام چند آیه مبارکه را در این راه آورده اند از آن جمله آیه { وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَالسَّآئِلِینَ وَفِی الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلاه َ وَآتَى الزَّکَاه َ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ وَالصَّابِرِینَ فِی الْبَأْسَاء والضَّرَّاء وَحِینَ الْبَأْسِ أُولَئِکَ الَّذِینَ صَدَقُوا وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ [البقره :177] به خویشاوندان ویتمیان ودر ماندگان ووامنداگان در راه وگدایان دهد ودر راه آزاد سازی بردگان صرف کند, .نماز را بر پا دارد, وزکات را بپردازد وفاکنند گان به پیمان خود بوده هنگامی که پیمان بندند, ودر برابر فقر وبه هنگام نبرد, شکیبا یند اینان کسانی هستند که راست میگویند وبه راستی پرهیزکاران اینانند.

مسلمانان عقیده دارند که هر صدقه آنها علی الرغم منفعت دنیوی مفاد وثواب اخروی را دارا میباشد, از جمله آن صدقه ها وقف هم میباشد, وقف از قدیم الایام در تمدن اسلامی وپیشبرد آن رول مهم بازی نموده, در کتابهای حدیث وسیرت آمده است:درحدیث شریف از حضرت جابر بن عبد الله نقل است که حضرت محمد صلی الله علیه وسلم فرمودند: هر فرد قادر به وقف در میان صحابه کرام برخی ازدارایی خود را وقف گردانیده بود.

واقدى در کتاب مغازی، نقل می ‏کند مخیرق بن نصر (3هـ ق)به پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم وصیت کرد تا اموالش را که هفت باغ بود در راه خدا به مصرف رساند, حضرت نیز آن ها را موقوفه قرار داد,تا اصل باغ ها محفوظ ماند وثمره ها یش مورد استفاده ای امت اسلامی قرار گیرد.

در سیرت ذکر شده است که بسیاری از یاران حضرت محمد صلی الله علیه وسلم در زندگی آن حضرت هر کدام مالی را وفق کردند از جمله خلفای اربعه وحضرت ابی ایوب انصاری وحضرت عثمان ونیز گروهی هم بعد از وفات پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم اقدام به وقف نمودند.

عواید این اوقاف مطابق وقف کننده مصرف می شد.

این سنت ادامه یافت وصحابه کرام وتابعین یکی بعد دیگری برای تآسی به این سنت حسنه مالی را در راه خدا ویا برای اقرباء وخویشاوندان شان وقف می کردند .

متاسفانه این سنت حسنه بعد ها ماهیت یافت و وقف در دست برخی, وسیله محروم ساختن بعضی از ورثه از میراث ویا فرار از ضرائب قرار گرفت.دکتر عبد القادر وقیع الله عضو مرکز دعوت وارشاد دبی می گوید: هر تمدن از خود خاصیت ها ونشانه هایی دارد که آنرا از تمدن های دیگر جدا میسازد, اکثر این نشانه ها وخاصیتها از اصول واهداف اساسی آن تمدن سر چشمه میگیرد.

تمدن اسلامی بین سائر تمدن ها صاحب امتیاز اصل تکافل اجتماعی بین افراد جامعه میباشد که در زمانه های مختلف به پیمانه وسیع تطبیق گردیده, مسلمانان به استناد این اصل شکل یک بدن را داشتند, مصیبت یک فرد مصیبت وانده تمام جامعه محسوب میگردد.

لذا مسلمانان سعی دارند تا در مالی که خداوند به آنان ارزانی فرموده مسافران ونیازمندان را شریک سازند.

این تکافل واحساس برادری وهم نوع پروری را در سایر ادیان چه آسمانی باشند ویا نه, نمی یابیم.

استاد سید سابق می گوید: نظام وقف در زمان جاهلیت رواج نداشت, رسول اکرم صلی الله هلیه وسلم صحابه کرام رضوان الله علیهم اجمعین را بخاطر رفع احتیجات فقرا به این نوع صدقه تشویق نمود, غربی ها بعد از آنکه با تمدن اسلامی آشنائی حاصل کردند وقف را شناختند.

مؤسساتی چون ( انجلو سکونیه) به شکل مبینی وقف درفقه اسلامی تأسیس نمودند.

ولی آنان هدف این عمل خویش را محض نفع دنیوی قرار دادند که با آخرت وثواب آن ربطی نداشت , اوقاف اسپانیه وانگلستان در ساحات صحت وتعلیم شهرت پیدا کرد که مشهور ترین آنها مؤسسه وقفی انگلستان ( کولیستوک) وبنیاد نوبل در سوئد میباشد .

نظام وقف در غرب آهسته آهسته آنقدر تطور ونمو کرد که در ایالات متحده امریکا به بلند ترین درجه خود رسید, ساحات تعلیم منفعت عامه, وبهداشتی را در بر گرفت, مشهور ترین وقف در امریکا, وقف بنام میلیونر" جون او کیسفلیر" تأسیس شد, در صورتیکه غرب از این اصل نظام اسلامی استفاده نموده , اولی است که از آن استفاده نموده ضرورت های اجتماعی واقتصادی جامعه خود را رفع نمایم.

فوائد اقتصادی وقف دکتر عطیه عبد الحلیم استاد مالیات عمومی دانشکده اسلامی قاهره اثرات اقتصادی وقف را اینگونه بیان می کند.

الف: بارز ترین امتیاز اقتصادی وقف اینست که نمیگذارد مال ودارایی که مفاد از آن بدست می آید پراگنده وتوزیع گردد, چون مفاد وقف به ما می فهماند که در اصل مال , تصرفات که منجر به نقل ملکیت آن منوط به الله تعالی میباشد.

به همین سبب وقف بهترین وسیله نگهداری مال وثروت بوده نمیگذارد کیانها وبنیاد های اقتصادی از هم بپاشد وتلف گردد.

مثلاً شخصی یک قطعه زمین, شرکت ویا تعمیر خود را وقف میکند ومفاد آنرا برای مساکین وفقیران صدقه میگرداند بدین معنا است که اصل مال باقی بوده واز مفاد آن صدقه برای فقیران صورت میگیرد.

ب ـ وقف در توزیع عواید ملی بالای تمام افراد جامعه رول اساسی را ادا کرده میتواند, دکتر عطیه می افزاید عادتا وبه شکل طبیعی عواید ملی بالای عوامل تولید زمین یا طبیعت سر مایه, کار نظم واداره توزیع میگردد, که هر یک آن به اندازه سهم اش در عملیه تولید ملی از آن حصه میبرد, غالباً در نتیجه این توزیع بین افراد جامعه تفاوت ثروت ها بوجود آمده جامعه طبقاتی تشکیل میشود که به مرور زمان بین افراد جامعه دشمنی بروز میکند, مال وقف سبب توزیع عید ملی بر تمام اشخاصی و در از بین بردن این تفاوت رول اساسی را ادا میکند, زمانیکه ثروتمندان ومالداران برخی از اموال شان را وقف نمایند ومفاد آن به فقیران ومستمندان توزیع گردد ثروت ها به تمام افراد جامعه میرسد وخود بخود طبقات جامعه باهم نزدیک گردیده, روح اخوت وهمدردی بین افراد جامعه بوجود می آید.

ج ـ دکتر عبد الحلیم می گوید: وقف در بلند بردن سطح تولید ملی سهم فعال را میتواند داشته باشد به این شکل که: مفاد وقف خواه اهلی باشد ویا خیری به مستحقین توزیع میگردد که در نتیجه بین آنها میل به مصرف پیدا میشود واز آن نزد افراد تقاضا به پارچه های استهلاکی وحتی تولیدی خلق میشود.

وقاعده عمومی اقتصادی اینست که هر قدر تقاضا بین افراد برای یک پارچه بیشتر گردد به همان اندازه در تولید آن افزایش می آید وبالآخره سبب به کار افتیدن ماشین اقتصادی شده,تولیدات ملی زیاد می شود.

چگونه نظام وقف مجدداً احیاگردد؟

دکتر محمد شوقی الفخری یکی از کارشناسان اقتصادی در مورد احیای نظام وقف چنین می گوید: در این راه چند نکته مهم می باشد أمید است مورد توجه دولت داران کشورهای اسلامی واقع گردد از آن جمله : 1ـ لازم وضروری است که نظام وقف مجدداً احیا گردد.

تمام اشخاص ثروتمند تشویق شوند تا برخی از اموال خود را برای عمل خیر ورفع فقر جامعه وقف نمایند.

2ـ تمام قوانینی که سد راه نظام وقف گردیده ملغی قرار داده شود, وبجای آن یک قانون متناسب با خواسته های جامعه ترتیب شود.

3ـ در ادارات ونظام اداری اوقاف تجدید نظر شود تا ثقه واعتماد افراد براین مؤسسات وادارات زیاد گردیده واموال شان را وقف نمایند.

4ـ قواعد شرعی که در مورد وقف وجود دارد کاملاً مراعات گردد.

شرایط وقف کنندگان در نظر گرفته شود, قاعده فقهی است که شرط واقف مانند شارع میباشد" زیر این کار اعتماد را بمیان می آورد وثروتمندان تشویق میگردند تا اموال خود را وقف کنند.

ودکتر شوقی می افزاید که: در پهلوی این اجراءات باید در نظر گرفته شود که انسان طبیعتاً مال را دوست دارد, به انفاق آن علاقه مند نمیباشد, باید انگیزه های انفاق بین مردم زنده شود که قوی ترین آن ها انگیزه دینی بوده, نصوصیکه مردم را به انفاق تشویق میکند پخش ونشر شود.

ذکر بعضی ازمراکز وقف های اسلامی وقف به عنوان یکی از منابع تأمین منافع عمومی وتعادل عدالت اجتماعی ونیز تأمین روزی متقاضیان توسعه یافت تا جایی که وقف طی تاریخ تمدن اسلامی در ایجاد ونوسازی این تمدن به صورت یک مؤسسه ای مالی واعتباری مرکزی در آمد.

از زمان دولت اموی در دوره ای هشام بن عبد الملیک برای اوقاف پس از توسعه ای حجم آن " دیوانی" مرکزی خاص تشکیل گردید که تولیت آن به عهده ی کسی بود که او را " صدر الوقوف" می نامیدند.

در مصر در دوره ی سلطان ظاهر برقوق ( 738هـ) مساحت اراضی موقوفه به نصف اراضی دولتی رسیده !

امری که باعث شد تا فواید آن به زمینه های مختلف عمران اسلامی گسترش یابد.

به گونه ای که موارد زیر را شامل گردید: 1ـ مساجد: که حکم خانه های خدا بر زمین ومراکز امور اسلامی مردم ونیز میخ های استوار اسلام در سرزمین مسلمانان.

2ـ مدارس: که تمدن اسلامی را برای چندین قرن به عنوان تنها مرکز علمی دنیا قرار داد.

3ـ کتاب خانه ها: که امکان فراگیری رایگان علم را برای علاقه مندان به آن فراهم می کرد.

4ـ نگهداری نسخه های خطی: که مربوط به دوران پیش از صنعت چاپ بود, تا اندازه ای که یکی از کتابخانه های قاهره در عصر فاطمیتوانست 2200 نسخه خطی از کتاب تاریخ طبری که یکی از آن ها به خط مولف بود, در خود نگه دارد.

5ـ محافظت از موزه ها, آثار باستانی ومعمولی....

6ـ ایجاد خانقاه ها برای اقطاب تصوف ومریدانشان.....

7ـ ایجاد مکتب خانه ها: در شهر ها, روستا ها وآبادی ها برای حفظ قرآن کریم ,(یعنی دار الحفاظ).

8ـ ساخت بیمارستان ها: مراکزی پیشرفته جهت معاینه ودرمان بیماری های جسمی وروانی.

9ـ ساخت وهموار کردن راه ها ومحفظت از آن ها ....

10ـ آزادی اسیران: به وسیله ی فدیه دادن در ازای آزادی آنان, ودادن خرچی به آنان وخانواده هایشان ...

11ـ کمک به در راه ماندگان برای باز کشت به خنه وسرزمینشان.

12ـ کمک برای گزاردن فریضه ی حج به کسانی که توانایی مالی برای رفتن به حج را نداشتند.

13ـ اعطای زیور آلات طلا ووسایل طینتی به عروس های فقیری که به هنگام ازدواج توانایی خرید آن ها را نداشتند!..

14ـ کمک به زنانی که شوهرانشان خشم می گرفتند واز آنان جدا می شدند وآنگاه محلی برای سکونت خود نمی یافتند, یاجایی که بتوانند در آن سکونت گزینند, دور بود.

به همین منظور خانه هایی به سرپرستی زنان برایشان فراهم می شد که ریاست آن را خانمی به عهده داشت که تلاش می کرد تا اسبا صلح وآشتی زنان خشم گرفته را با شوهرانشان مهیا سازد!

15ـ ایجاد پایگاه ها در مرزها برای مجاهدین در راه خدا, ومجهز کردن آن ها با ادوات جنگی وخرچی دادن به رزمندگان, وتوجه به خانواده های شهدا.

16ـ کمک به نابینایان, معلولان وکسانی که به بیماری سخت مبتلا بودند.

17ـ درمان کردن حیوانت وپرندگان, ونگهداری ومراقبت مرغان اهلی.

18ـ ایجاد مراکز " توزیع شیر" ویژه ی کمک به مادران شیرده تا از این طریث به تغذیه نوزادان شیر خوار آنان کمک گردد!

19ـ تهیه ی سفره های افطار وسحری برای فقرا وافراد غریب در ماه مبارک رمضان.

20ـ ایجاد بوستان ها وباغ ها ویژه ی رهگذران تا از سایه و میوه های آن در طول سال بهره مند گردند!

21ـ تهیه ظروف غذا ویژه ی مناسبت های شادی وغم برای کسانی که توانایی خرید آن ها را ندارند, همچنین ظرف هایی که خدمتگزاران می شکستند با آن ها تعویض می شد تا مورد آزار واذیت کار فرمایان خود قرار نگیرند.

22ـ پرداخت هزینه ی تکفین وتدفین مردگان فقیر وغریب.

23ـ ایجاد گورستان ها برای تدفین افراد فقیر , غریب ودر راه مانده.

24ـ کمک مالی به حرمین شریفین در مکه ومدینه ومسجد الأقصی ونیز علما وطلاب موجود در آن ها وسایر نیازمندان بومی وغیر بومی آن جا, وکمک به مهمانان, وایجاد مراکز سرپرستی برای ایتام.

25ـ ایجاد مرکز صنعتی , جنگی وغیر جنگی مورد نیاز مردم که ایجاد آن ها موجب از کار افتادن امکانات وفعالیت های افراد نگردد.

26ـ ایجاد کاروانسراها برای استراحت تاجران ومسافران, وایجاد نانوایی ها برای پخت نان, وآبخوری ها برای سیراب شدن رهگذران ونیازمندان به آب.

27ـ ایجاد سرویس های بهداشتی عمومی, ومرکز سرپرستی ونگهداری از معلولان وبیماران مزمنی.

28ـ وگذرگاه های که مردم به وسیله ی آن ها بتوانند از رود خانه ها وآبرا هه ها وغیره گذر کنند, وساختن آسیاب های عمومی برای آسیاب کردن حبوبات به طور رایگان.

29ـ توجه به زندانیان وسرپرستی از خانواده های آنان .

30ـ وام بدون عوض به نیاز مندان تنگ دست, وکمک به ازدواج پسران ودختران نیازمند.

31ـ ساخت پل بر روی رود خانه ها ..

ودیگر مؤسسات , مرکز وراه ها ی انفاق که مردم از طریق موقوفات آن ها را تأمین کردند وبه وسیله ی آن , توانستند تمدنی همه جانبه پدید آورند؛ همچنین به وسیله ی وقف امنیت اجتماعی وعدالت مالی محقق گردید, آن هم در دوره هایی که ستم هایی اجتماعی به سان غولی ترس ونگرانی را میان امت ها وملتها گسترش می داد.

این اوقاف در کنار تحقق امنیت مادی باعث تضمین امنیت روحی وفکری نیز می شدند, چرا که هزینه ی علم وعلما ومرکز علمی - تحقیقی را از سوی مردم تأمین می کرد, نه دولت؛ در نتیجه رأی واندیشه را ازاستبداد سلاطین رهانید, تا جایی که مراکز علوم اسلامی دانشمندانی را ترتیب کرد که قدرت اجتماعی شان از قدرت پادشاهان وحاکمان به مراتب افزون تر بود.

پی نوشت ها ـ فتح باب العنایه شرح النقایه , للملا علی قاری الهروی, مجلد 2/565, دار الأرقم بن أبی الأرقم بیروت, لبنان چاب 1, 1418هـ 1997م.

ـ امنیت اجتماعی فی الاسلام , الدکتور محمد عماره, برگردان: مجید احمدی, چاب1, تهران ـ احمد شلبی, تربیه وتعلیم فی الفکر الإسلامی, جزء پنجم از دایره المعرف الاسلامی, مکتبه نهضه , مصر , قاهره, 1987م.

ـ ابن الجوزی ( عبد الرحمن )، المنتظم فی تاریخ الأمم والملوک، حیدر أباد، الهند ، 1359 هـ.

ـ تاریخ إسلامی,دکتر حسن إبراهیم حسن, دار الجیل, بیروت لبنان چاب, 15, 1422هـ 2001م.

ـ سفر نامه ابن بطوطه پر از ذکر این مراکز است وبه عنوان درج 1/60 آمده است: مزار ابو یعقوب زاویه ای برای اطعام مسافرین دارد که می گویند وقف آن از طرف سلطان صلاح الدین الایوبی بوده است.

[ویرایش] منابع ↑ تورج دریایی،شاهنشاهی ساسانی،برگردان مرتضی ثاقب‌فر،نشر ققنوس،چاپ یکم،۱۳۸۳.

ISBN 964-311-436-8، ص۸۷.

‎ کتب امامی، سید حسن، حقوق مدنی، ج ۱، کتابفروشی اسلامیه، چاپ نوزدهم، تهران، ۱۳۷۷ کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی؛ اموال و مالکیت، نشر میزان، چاپ پنجم، تهران، ۱۳۸۱ قوانین قانون مدنی مصوب۱۳۰۷ [۱]