در حال حاضر رشته کتابداری و اطلاع رسانی در دو گرایش پزشکی و غیر پزشکی در دانشگاههای ایران تدریس می شود . رشته کتابداری پزشکی در دانشگاههای علوم پزشکی و رشته کتابداری غیر پزشکی در دانشگاههای سراسری ، دانشگاههای آزاد اسلامی و دانشگاههای پیام نور به صورت آکادمیک تدریس می شود. در مقطع کارشناسی ارشد 2 واحد نظری به درس تکنولوژی اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی اختصاص داده شده که در 34 ساعت و با هدف آشنایی با نحوه استفاده از تکنولوژی در ارائه خدمات کتابخانه و مراکز اسناد و مدارک و چگونگی طراحی و تحلیل نظامهای اطلاعاتی طبق مصوبه وزارت علوم در دانشگاهها ارائه و تدریس می گردد . مقاله حاضر با رویکردی تحلیلی به بررسی نحوه تدریس واحد تکنولوژی اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی در رشته کتابداری مقطع کارشناسی ارشد دانشگاههای شهر تهران و تحلیل عوامل مؤثر داخلی و خارجی ( با توجه به مدل برایسون ) بر نحوه تدریس این واحد درسی می پردازد . در پایان پیشنهاداتی جهت ارتقاء و بهبود نحوه تدریس به منظور بالابردن سطح کیفی و کاربردی کردن این واحد در رشته کتابداری ارائه می شود ؛ چرا که کتابداری و اطلاع رسانی همانند بسیاری از حوزه های دانش بشری، در تعامل با جامعه و شرائط جدیدی که به وجود آمده است از تحولات گوناگون عصر خود تاثیر گرفته و بر آنها نیز تاثیر می گذارد. طی دو دهه اخیر که فناوریهای جدید کاربرد گسترده ای در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی یافته و محیط اطلاعاتی بسیار متحول شده است، تلاشهایی به منظور بازنگری در نقش و کارکردهای کتابداران صورت گرفته و می گیرد که بیانگر واکنش منطقی حرفه نسبت به تحولات و شرایط است.
مقدمه
تعریف فناوری اطلاعات ( Information technology ) در دانشنامه کتابداری و اطلاع رسانی عبارت است از :
1- توسعه و تدوین منابع اطلاعاتی به وسیله کامپیوتر و ایجاد ارتباط از راه دور کانالهای الکترونیکی به نحوی که دسترسی به پایگاههای اطلاعاتی به وسیله تلفن و ارتباط تلویزیونی میسر گردد و برون دادهای کامپیوتری در قالبهای الکترونیکی قابل انتقال به گیرنده های دوردست شوند.
2- مجموعه ابزارهای ارتباطی ، اعم از وسایل ارتباط از راه دور ، ابزارهای دیداری و شنیداری و ماشینهای مربوطه توام با دانش و شیوه و مهارت استفاده از آنها در تولید، پردازش و دبیزش اطلاعات به منظور انتقال اطلاعات به جامعه استفاده کننده.
3- فراهم آوری، پردازش، ذخیره، بازیابی و اشاعه اطلاعات شفاهی، تصویری، نوشتاری و رقمی به وسیله وسایل الکترونیکی، کامپیوتر و ارتباط از راه دور .
حرفه کتابداری و اطلاع رسانی، همانند بسیاری از حوزه های دانش بشری، در تعامل مستقیم و غیر مستقیم با جامعه است. به همین دلیل، از تحولات گوناگون عصر خود تاثیر گرفته و بر آنها تاثیر می گذارد. در دو دهه اخیر که دامنه و سرعت تحولات، بویژه تحولات ناشی از فناوریهای نوین افزایش قابل ملاحظه ای یافته است، کتابداران نیز در پاسخ به این تحولات به بازنگری در مسئولیتها و کارکردهای خود پرداخته است. این امر رویکردی منطقی و طبیعی برای تداوم تعامل با جامعه، و راهکاری برای پویائی و بقا به شمار می آید (فتاحی، 1377الف و ب؛ Keremer, 1993; Penniman, 1993; Coyle, 2000; Gorman, 2001; Bridley, 2002; Thomsen, 1999; ). چنین واکنشی در راستای این هدف است که کتابداران همواره در تلاش بوده اند تا نقش تاریخی خود را در توسعه جامعه و پشتیبانی برنامه های عمرانی و اجتماعی به خوبی ایفا کنند. در واقع، کتابخانه به منزله یک نهاد اجتماعی و برخاسته از نیازهای اجتماعی، به طور مداوم وظایف و خدمات خود را با نیازها و ضرورتهای جامعه همخوان می سازد. در سالهای اخیر بسیاری از صاحب نظران حوزه کتابداری و اطلاع رسانی شرط پویایی و بقای این حرفه را در همخوان سازی کارکردهای حرفه و به دست دادن تعریف جدیدی از نقش کتابدار دانسته اند (Thomsen, 1999; Coyle, 2000). مروری بر متون کتابداری و اطلاع رسانی در سالهای اخیر بیانگر آنست که اصطلاح هایی چون تهدید و فرصت چارچوب ذهنی بسیاری از اندیشمندان این حرفه را به خود اختصاص داده است. از دیدگاه برخی از این اندیشمندان، آینده این حرفه در هاله ای از ابهام قرار دارد زیرا بسیاری از کارکردهای کنونی کتابخانه ها که تا بحال در حوزه مسئولیت کاری کتابداران بوده است، اکنون با بهره گیری از فناوریهای نوین توسط کارشناسانی از حوزه های دیگر انجام می گیرد و این روند همچنان ادامه دارد.در اینجا لزوم فراگیری تکنولوژی اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی به صورت اصولی و کاربردی برای کتابداران به منظور پیشبرد اهداف فوق لازم و اجتناب ناپذیر است ، پس چه بهتر که این فراگیری در محیط دانشگاه و در حالی که این فرصت در اختیار دانشجویان قرار داده شده است صورت گیرد تا در آینده با مشکلات ناشی از عدم آشنایی کتابداران با فناوری های اطلاعاتی مواجه نشویم.
معرفی رشته کتابداری و اطلاعرسانی:
حجم اطلاعاتی که همه روزه منتشر میشود آنقدر زیاد است که برای گزینش بهترین و مناسبترین نوشتهها (اطلاعات) و برای سازماندهی به آنها باید اقدامات علمی و برنامهریزی شدهای انجام گیرد.
هدف اصلی گروه آموزشی کتابداری آن است که به تربیت دانشآموختگان بپردازد که اطلاعات مناسب را در زمان مناسب شناسائی و برای اتخاذ تصمیم مناسب در اختیار افراد و سازمانها قرار دهند.
محتوای علمی کتابداری مشتمل بر: قواعد روشهای آگاه شدن از آنچه منتشر میشود، قواعد و روشهای گزینش مناسبترین مواد برای جامعه کتابخانه، قواعد و روش تهیه مواد انتخاب شده، قواعد و روش صورتبرداری و نظمدهی به کتابها و نوشتهها، قواعد و روش برقراری ارتباط بین نیازهای مراجعان به کتابخانه و محتوای نوشتهها.