سومین آبادی در این راه دور و دراز خرانق است که در اصطلاح محلی به آن خرونق و بیشتر مردم اردکان به آن خرونه می گویند.
وجه تسمیه و سال احداث آن به درستی معلوم نیست صاحب جامع مفیدی در این باره می نویسد: در افواه مذکور و مشهور است که چهار هزار سال و کسری قبل از این خورافروز نام گبری رباط خرانق و دیه را ساخته و خورنق (به ضم خ و فتح و) نام نهاده و به کثرت استعمال در زبان خاص و عام به خرانق اشتهار یافته.[1]
در فرهنگ جغرافیایی ایران جلد دهم در مورد خرانق آمده است: همان محلی است که در کتب جغرافیایی قدیم بصورت «خرانه» و به اشتباه و تحریف «خزانه» ضبط شده، اصطخری در معرفی آن گفته است از انجیره تا خرانه یک مرحله بیابان است لیکن در خرانه مردمی دویست باشند و چهارپا و کشاورزی دارند.[2]
در سفرنامه تحفه الفقرا نام خورنق را معرب خورد نگاه دانسته است که به نظر می رسد هیچکدام از وجوه تسمیه فوق الذکر درست نباشد و نام خورنق از همان خورنقی که بهرام گور در آن پرورش یافته، گرفته شده است و در افواه اهالی نیز مشهور است که بهرام گور هنگام شکار به هامان (بیابان) چشمۀ آبی را دید و آنجا را هامانه نامید و روستای هومین فعلی در نزدیکی خرانق همان هامانه ای است که بهرام گور احداث نمود.
در کتاب منوگرافی شهرستان اردکان(ص 20) در مورد خرانق آمده است: اصل کلمه خرانق، خورنق بوده و کوه خورنق نیز در نزدیکی این بخش واقع شده. قبل از اسلام مقر باشکوهی در این محل وجود داشته و مشهور است که سرداران اسکندر سه ناحیه را در این منطقه بنا کرده اند که عبارتند از: 1. خورنق 2. جندق 3. بیابانک. کلمه خورنق به مرور بصورت خرانق استعمال شده و در فرهنگ جغرافیایی ایران (جلد دهم) در مورد خرانق آمده است: قصبه مرکزی بخش، خرانق می باشد که در 68 هزار گزی شمال یزد واقع و خلاصه تاریخچه و مشخصات آن به شرح زیر است: تاریخچه خرانق قدیمی تر از شهر یزد و اسم آن در اصل خورنق بوده است و زردشتیان در آن می زیسته اند، این قصبه در جلگه قرار دارد و بیشتر منازل آن در داخل یک قلعه بزرگ قدیمی ساخته شده است تا ساکنان بتوانند در مقابل متجاوزین مقاومت و پایداری نمایند.
خرانق دارای 620 تن سکنه می باشد و مشخصات جغرافیایی آن طول، 45 درجه و 41 دقیقه خاوری از نصف النهار گرینویچ و عرض، 32 درجه و 20 دقیقه و 30 ثانیه شمالی و ارتفاع 1637 متر از سطح دریا و اختلاف ساعت آن با تهران 11 دقیقه و 48 ثانیه است؛ یعنی در وقتی که تهران ساعت 12 است، خرانق 12 و 11 دقیقه و 48 ثانیه است. آب آن از چشمه و قنات و آب و هوای آن سرد و معتدل و محصول آن غلات و دارای ادارات دولتی و از خرانق به شهرهای نائین و یزد راه ماشین رو وجود دارد.
بخش خرانق از بخشهای استان یزد و شهرستان اردکان بوده که در فاصله ۶۰ کیلومتری مرکز شهرستان و ۹۰ کیلومتری مرکز استان قرار دارد. خرانق قدیمی تر از شهر یزد بوده و زرتشتیان در آن می زیسته اند. خرانق اثار تاریخی بسیاری دارد که از جمله می توان از قلعه خرانق، مسجد جامع و منار جنبان، رباط شاهزاده خرانق و مشهدگ نام برد. تصاویر زیر از کاروانسرای شاه عباسی خرانق تهیه شده است.
خرانق، روستای کوچکی در شمال شهر یزد، در کویر لوت. قلعهی فوقالعادهای درمیان روستا زندگی میکند. هنوز چند خانواده ای در روستا زندگی میکنند، اما (در زمان عکسبرداری) فقط یک خانواده(1, 2) در داخل قلعه زندگی میکردند. پل آبروی خرانق برای انتقال آب کشاورزی برای زمینهای سوی دیگر روستا در زمان ساسانی ساخته شده. و بسیار سالخورده تر و قدیمی تر از نمونههای رومی آن که در تمام دنیا مشهورند و مورد توجه گردشگران